ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ από Γιώργο Τασιόπουλο: «από ήλιο και στάχτη» του Δημήτρη Βλαχοπάνου

Γιώργος Τασιόπουλος

Η χαρά μου μεγάλη, όπως και η τιμή να συμμετέχω στην παρουσίαση αυτού του λογοτεχνικού πονήματος των τετρακοσίων σελίδων του Δημήτρη Βλαχοπάνου.

Όπως και ο ίδιος καταθέτει στον επίλογό του, κίνητρο της συγγραφής η αναζήτηση ενός οικουμενικού ανθρωπισμού. Η πλοκή ιστορίας, της οποίας είναι καλός γνώστης, με  τη φαντασία υπηρετούν την αναζήτηση της αλήθειας για τα φριχτά ναζιστικά εγκλήματα μέσω των βιωμάτων αυτών που έζησαν και αυτών που κληρονόμησαν το συλλογικό τραύμα της φρικώδους ναζιστικής παρουσίας στη χώρα μας.

Ο Δημήτρης Βλαχοπάνος στο βιβλίο του, ως εκπαιδευτικός, προτάσσει  την ατομική ευθύνη μας, την ανάγκη του ανθρώπου να πορευτεί προς το Μεγάλο καλό, και ως φιλόλογος χωρίς διδακτισμό με τη βοήθεια  της φαντασίας το οικοδομεί μαγευτικά χωρίς να κουράσει τον αναγνώστη.

Είναι συνεπής, αφού δεν είναι το πρώτο του βιβλίο με την ίδια θεματική, επίσης ως μέλος του Εθνικού Συμβούλιου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, και κυρίως ως προς τον τόπο του, αφού είναι μετακατοχικό παιδί του μαρτυρικού Κομμένου όπου διαδραματίζονται τα πιο σημαντικά γεγονότα του βιβλίου.

Όπως αναφέρει στη σ. 260 αναζητεί την αλήθεια μέσα από το παλίμψηστο τα ιστορίας. Πρέπει να ξύσεις για να ανασύρεις την παλαιότερη γραφή καθώς είναι πολύ πιο δυσανάγνωστη από τη νέα. Το νεότερο είναι ισχυρότερο και ανθεκτικότερο από το παλιό.

Αλήθεια πόση σιωπή επιβλήθηκε για να κρυφτεί η αλήθεια στους μαρτυρικούς τόπους.(σ. 18)

Τραύμα που με μεγαθυμία αναγνωρίζει ο συγγραφέας και στην απέναντι πλευρά, των απογόνων των κατακτητών, των θυτών.

Στο Κομμένο, στα μαρτυρικά χωριά, στους συγγενείς και στους απογόνους βασίλεψε έτσι η σιωπή και οδήγησε τα θύματα της θηριωδίας,  στην κατάσταση που περιγράφεται στην ψυχανάλυση ως τραύμα, εκεί που περιπίπτει το άτομο ύστερα από οδυνηρό βίωμα, η ισχύς του οποίου υπερβαίνει τις δυνατότητες του ατόμου να αποτρέψει και εγκαθίσταται και δρά διαρκώς τραυματικά στην ψυχική του ζωή ως παθολογικό στοιχείο.

Έτσι η απώθηση ακολούθησε ως αμυντικός μηχανισμός, η αποπομπή των αναμνήσεων, η με κάθε τρόπο απομάκρυνση από τη συνείδηση των σκέψεων, των βιωμάτων που είναι οδυνηρά. Η απώθηση όπου σύμφωνα με την ψυχιατρική είναι μια αδιάκοπη, επίπονη διαδικασία καθώς οι απωθημένες σκέψεις δεν εξαλείφονται ποτέ πλήρως, αλλά από το ασυνείδητο επιχειρούν διαρκώς να επανέλθουν στη συνείδηση για να ακολουθήσει η πάλη για νέα απώθηση.

Αυτή η σιωπή εξυπηρετούσε βέβαια, και το πολιτικά ορθό για χάρη των δυτικών συμμάχων μας.

Αυτή τη κατάσταση προσπαθεί να αντιπαλέψει ο Δημήτρης Βλαχοπάνος γράφοντας, και ξαναγράφοντας για την τραγική εποχή, περιοδεύει στα μαρτυρικά χωριά στο νέο του βιβλίο, ακούει μαρτυρίες, βγάζει κραυγή απέναντι στη σιωπή για να λευτερωθεί και να ελευθερώσει. Και άλλωστε Λευτέρης θα είναι και αυτός που αποκάλυψε την αλήθεια για το μυστήριο τους ιστορικού μας αφηγήματος.

Ο Primo levi στην εισαγωγή του πιο γνωστού βιβλίο του "εάν αυτό είναι ο άνθρωπος" σημειώνει:
«έγραψα το βιβλίο για να ικανοποιήσω αυτή την ανάγκη της ψυχής για να απελευθερωθώ». Το επαναλαμβάνει ο Δημήτρης Βλαχοπάνος με το δικό του τρόπο.

Όσοι είμαστε εδώ συναγμένοι σήμερα υπηρετούμε μαζί με το συγγραφέα το χρέος της ανάδειξης, της διατήρησης, της προστασίας από την αλλοτρίωση της συλλογικής μνήμης. Γιατί η κοινωνική μνήμη πάντα εξελίσσεται και νοηματοδοτείται σε συγκεκριμένο, τοπικό και χρονικό περιβάλλον.  Στη συνέχεια όμως έρχεται και επανέρχεται, αλλάζοντας περιεχόμενο και σημασία  σ΄ ένα νέο περιβάλλον και υποθηκεύει το μέλλον, (σ. 12-13 συλλογική μνήμη)

Κάποιοι μάλιστα την αλλοίωση της ιστορικής μνήμης τη διαπράττουν συνειδητά εξυπηρετώντας τους δικούς τους σκοπούς.

Η ενασχόληση με το παρελθόν, η επεξεργασία της μνήμης μπορεί να είναι απελευθερωτική, ενδέχεται όμως να έχει το χαρακτήρα αποδόμησης και αλλοίωσης παρελθόντος.
Το παρελθόν, οι αναμνήσεις, πολλές φορές μας γίνονται βάρος, οι άνθρωποι αισθάνονται απέχθεια για αυτά που υπέστησαν ή διέπραξαν και τείνουν να τα αντικαταστήσουν με άλλα.
Η αντικατάσταση μπορεί να αρχίσει εν πλήρη συνειδήσει με ένα επινοημένο σενάριο ψευδές,  βελτιωμένο αλλά λιγότερο οδυνηρό από το γνήσιο, επαναλαμβάνοντας την περιγραφή σε τρίτους αλλά και πολλές φορές στον ίδιο τους τον εαυτό και έτσι σιγά-σιγά ξεχνιέται το παρελθόν, γίνεται δυσδιάκριτο το γνήσιο έναντι του ψευδούς σεναρίου.

Πονάμε και θυμώνουμε όταν το γερμανικό κράτος επιχειρεί εκ νέου, με πιο μεθοδικές πλέον πρωτοβουλίες, να αναχαιτίσει τη δυναμική του κινήματος ανάκτησης της μνήμης και διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών, αλλά και να χειραγωγήσει την ιστορία, αλλοιώνοντας την αλήθεια  που προσλαμβάνεται από τους νεότερους Γερμανούς ως προς το στίγμα που άφησαν οι εγκληματικές πράξεις των προγόνων τους. Αυτό δυστυχώς επιχειρείται και στη χώρα μας με πρωτοβουλίες όπως η πλατφόρμα «MOG-Μνήμες από την κατοχή στην Ελλάδα», το «Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον», η «Ελληνογερμανική Συνέλευση», το «Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας» κλπ.

Εξοργίζουν οι νουθεσίες για συμβιβασμό και υποχώρηση από το ελλαδικό μεταπολεμικό πολιτικό σύστημα.  Έλληνες αξιωματούχοι, ακόμη και σήμερα, ακολουθούν πρακτικές νομιμοφροσύνης απέναντι στους δυτικούς συμμάχους, πρακτικές που προσβάλλουν την ιστορία μας και θίγουν την αξιοπρέπειά μας.
Συμβαίνει και στις ημέρες μας  η ιστορία να ξαναγράφεται τις περισσότερες φορές στα πλαίσια της πολιτικής ορθότητας από αυτούς που έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν τη δική τους αλήθεια.
Στο μυθιστόρημα το παλίμψηστο, όπως το αναφέρει και ο συγγραφέας,  είναι ο ίδιος ο κεντρικός ήρωας. Η πρώτη γραφή κάτω και η δεύτερη επάνω. Οι δυο ζωές, πάνω σε ένα κορμί και μια ψυχή.

Πρωταγωνιστής του βιβλίου  ο Απόλλων, γιος του Καρλ Ζόμμερ, του Γερμανού, φιλέλληνα, που ήθελε το γιο του "ωραίο σαν Έλληνα" θύμιζοντας μας τους στίχους του Εγγονόπουλου για τον επαναστάτη Μπολιβάρ.

Αντιναζιστής στην πράξη ο πατέρας και δάσκαλος μάχεται ακατάπαυστα για να δώσει νόημα στη ζωή των παιδιών του.
Τον ήθελε ξεχωριστό να πορεύεται και να εφαρμόζει στην πράξη τους στίχους του Σοφοκλή: "Δε γεννήθηκα να μισώ, αλλά να αγαπώ".

Όχι τυχαίο το όνομά, όπως αποδείχθηκε, Απόλλων.
Το όνομα του θεού του Φωτός και του Ήλιου, αφού συνεχώς ο Απόλλων του μυθιστορήματος αναζητά «το φως της Αλήθειας», της προσωπικής αλλά και της συλλογικής για όσα συνέβησαν στους κατοχικούς φλεγόμενους τόπους, όπου περιφέρεται ο Απόλλων από φυσική ανθρωπιά με τα μάτια της ψυχής του ανοιχτά, και δακρύζει συντετριμμένος αντικρίζοντας την ναζιστική κτηνωδία, την χωρίς όρια και κανόνες,  και αναζητά την απελευθερωτική αλήθεια, το δρόμο της ελπίδας καταλογίζοντας τις πράξεις, και δείχνοντας τα κτήνη που τις διέπραξαν απέναντι σε ανίσχυρους και ανυπεράσπιστους.
Ο Απόλλων γιος δικαιώνει και το δεύτερο γνώρισμα του θεού Απόλλωνος, ως θεού  της ποίησης και της μουσικής.  Ο πρωταγωνιστής μας ως καλλιτέχνης μέσω της τέχνης του φτάνει στα μαρτυρικά χωριά και ξαναγεννιέται στο Κομμένο.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώσει στο θεό το επίθετο αειγενέτης (εκείνος που γεννιέται ασταμάτητα), και ο πρωταγωνιστής μας πράγματι ξαναγεννιέται ανακαλύπτοντας τη πραγματική του ταυτότητα. Την ελληνική καταγωγή του και το πραγματικό του όνομα Λευτέρης, Ελευθέριος.

Ο Δημήτρης Βλαχοπάνος προσπαθεί να προσεγγίσει αλήθειες των απογόνων της κατοχικής περιόδου με την οπτική των απογόνων και των δύο λαών.
Αν και παιδί που μεγάλωσε με τις τραυματικές μαρτυρίες για τα θύματα του χωριού του, του Κομμένου, μεγάθυμα, ως διεθνιστής, προσπαθεί να σκύψει και στο τραύμα που πάντα δημιουργεί ο πόλεμος και στον εχθρό.
Στο μυθιστόρημα  αναζητά αυτά τα πρόσωπα που από την πρώτη στιγμή απεκδύθηκαν το ρόλο του ναζί ή αυτούς τους γερμανούς που σήμερα αισθάνονται ενοχές για όσα διέπραξαν οι πρόγονοί τους.
Αυτός ήταν ο πατέρας του Απόλλωνα Καρλ Ζόμμερ, όπως και η δεύτερη σύντροφος του Απόλλωνα η Κατρίν.
Όμως υπάρχει και το πρόσωπο που λειτουργεί απενοχοποιητικά για το ναζιστικό παρελθόν,  αυτό που θα προσπαθήσει να δικαιολογήσει εγκλήματα θα αποδομήσει την ιστορική αλήθεια κατασκευάζοντας μία πιο βολική.

Το διαπράττει η Χίλντε η σύζυγος του Απόλλωνα.(σ.55)

(σ. 27)

(σ. 110)

Τη δική της αλήθεια όμως αρνείται να δει ο πατέρας του Απόλλωνα και ο ίδιος ο Απόλλων (σ. 60)

(σ. 62)

Ο Privo Levi σε ένα άλλο βιβλίο του "αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν" μιλώντας για την ανάγκη απενεχοποίησής γράφει, «οι πιο σκληροί βασανιστές καταφεύγουν σε μία διαδικασία εκ νέου επεξεργασίας του παρελθόντος, πιο εκλεπτυσμένη από την προαναφερθείσα, κατ΄ ουσίαν υπερασπίζονται τον εαυτό τους με τον κλασικό τρόπο  του άβουλου  κοινού στρατιώτη:
Εκπαιδευτήκαμε στην απόλυτη υποταγή, την ιεραρχία,  τον εθνικισμό, διαποτιστήκαμε με συνθήματα, μεθύσαμε με τελετές και συγκεντρώσεις, μας δίδαξαν πως η μόνη δικαιοσύνη είναι εκείνη που ωφελούσε το λαό μας και η μόνη αλήθεια ο λόγος του αρχηγού. Τι θέλετε από μας»;
Το ακούμε αυτό στο όνομα της φιλίας των λαών και της ειρήνης  ή κάποιες φορές παρατηρούμε το φαινόμενο,  απογόνοι των ΝΑΖΙ να υποδύονται το ρόλο του θύματος καταμετρώντας τους χαμένους πατεράδες τους στα πεδία των μαχών, ή αναφέροντας τις ξεθεμελιωμένες από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων πόλεις τους. Ή την κατεστραμμένη μεταπολεμικά οικονομία τους.

Ας θυμηθούμε την ομολογία του Άιχμαν όπως την κατέγραψε η Χάνα Άρεντ. Ως ένας καλός γραφειοκράτης απλά μετρούσα τα τρένα που περνούσαν!

Έτσι προσέγγιζε τα γεγονότα και η Χίλντε, η πρώτη γυναίκα του Απόλλωνα.

Στο πρόσωπο του Απόλλωνα έχουμε την επιστροφή μέσω της μνήμης και την επανεύρεση του αληθινού  εαυτού του, αλληγορικά είναι η ίδια η περιπέτεια και η επιστροφή του μαρτυρικού λαού μας στην αλήθεια, στην ιερή μνήμη των δικών του παθών.
Ο Απόλλωνας είναι ο ίδιος ο ελληνικός λαός που μετά το τραύμα του μαρτυρικού του ολοκαυτώματος, δεν του δόθηκε το δικαίωμα να κάνει το μνημόσυνο για τα θύματά του, να απαιτήσει δικαίωση.  Το τραύμα δεν επουλώθηκε, βόλεψε το βουβό μοιρολόι. Η πολιτική προτροπή ήταν ότι δεν είναι η ώρα για απονομή δικαιοσύνης σπρώχνοντας το λαό μας στη λήθη. Ήθελε να ξεχάσει, να μη θυμάται το βίαιο τρόπο που κάηκε το χωριό του, που δολοφονήθηκαν άγρια οι συγγενείς του πατεράδες,  μανάδες και μικρά παιδιά.

Οι θύτες Γερμανοί έπρεπε να ξαναγίνουν οι πολιτισμένοι Ευρωπαίοι, ο καλός σύμμαχος, και εμείς να εξευρωπαϊστούμε μέσω του εκσυγχρονισμού μας, δεν επιτρεπόταν να στραφούμε απέναντι σε έναν σύμμαχο, να απαιτήσουμε δικαίωση ηθική και υλική.
Αυτό υπέστη  ο Απόλλωνας. Γεννιέται Έλληνας ενηλικιώνεται και αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως Γερμανός, ως Ευρωπαίος.
Ο Απόλλωνας που γεννήθηκε Έλληνας και σε ηλικία λίγων μηνών στερήθηκε τους γονείς του, θύματα με άγριο τρόπο της ναζιστικής θηριωδίας, μεγαλώνει σαν Γερμανός αγνοώντας την αλήθεια, τους πραγματικούς του γονείς, τη δική του ιστορία.

 Όταν ενηλικιώνεται προσπαθεί να επουλώσει το τραύμα του αναζητώντας την αλήθεια και αυτό συμβαίνει όταν επανευρίσκει τη μνήμη του, ως αειγενέτης,  μαθαίνει  το πραγματικό του όνομα Ελευθέριος, Λευτέρης και επιστρέφει στον τόπο του, εκεί που συντελέστηκε το φρικαλέο ομαδικό έγκλημα απέναντι στους δικούς του ανθρώπους.

Πριν φτάσει στο τόπο του, τον τόπο του μαρτυρίου της οικογένειάς του περιοδεύει στα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας.

(σ. 341)

Η διδασκαλία της ιστορίας μέσω του ιστορικού μυθιστορήματος, δια της λογοτεχνικής αναπαράστασης, όπως στο μυθιστόρημά μας, στις ημέρες μας αποτελεί ένα μεθοδολογικό εργαλείο  στη φαρέτρα της ιστορικής έρευνας και διδασκαλίας και σχετίζεται άμεσα με την ανάγκη προστασίας της μνήμης.  Λειτουργεί ενοποιητικά ως προς την οικοδόμηση της κοινωνικής ταυτότητας κάτι που με μεγάλη επιτυχία κατόρθωσε στο μυθιστόρημά του «από ήλιο και στάχτη» ο κ. Βλαχοπάνος. Συγκλονίζει η αφήγηση της ανεύρεσης της πραγματικής του ταυτότητας!(σ. 346)

(σ. 359)

(σ. 364)

Σε κάθε παράγραφο, κάθε πρόταση ο Γολγοθάς και η Ανάσταση του Απόλλωνα – Λευτέρη!

Είναι ο Γολγοθάς και η ελπίδα για Ανάσταση του δικού μας λαού των μαρτυρικών χωριών, ο αγώνας για μνήμη, Αλήθεια, για ΔΙΚΑΙΩΣΗ! (σ. 354)

  Σε κάθε σελίδα του βιβλίου ο αναγνώστης διακρίνει τις ευαισθησίες του εκπαιδευτικού Δημήτρη Βλαχοπάνου, την οικουμενική, τη βαθειά ανθρώπινη ματιά του, την ταύτισή του με το μαρτυρικό Κομμένο.

Δε διστάζει στα πρόσωπα των γερμανών ηρώων του βιβλίου, του Καρλ Ζόμμερ, της  δεύτερης συντρόφου Κατρίν και του ίδιου του Απόλλωνα, να προσδώσει αγνά, ουμανιστικά χαρακτηριστικά και εύχεται μεγάθυμα ακόμη και στον εχθρό έναν άλλο δρόμο. (σ. 19)

Θέτει τον πολιτισμένο πολίτη, τον ΑΝΘΡΩΠΟ εμπρός από την ατομική και συλλογική του ευθύνη.  (σ. 287)

Συνοψίζοντας το μυθιστόρημα «από ήλιο και στάχτη» είναι ένα κείμενο άριστα δομημένο από την έμπειρη πένα του φιλόλογου Δημήτρη Βλαχοπάνου. Οι ήρωές του στέρεοι χαρακτήρες,  χρονικά – σκηνογραφικά τοποθετημένοι στην μεταπολεμική Ελλάδα των μαρτυρικών χωριών, θυμάτων της ναζιστικής κατοχής και στην πολιτισμένη Γερμανία.

Η πλοκή τυλιγμένη σφιχτά και τα πρόσωπα των ηρώων τοποθετημένα μαγικά, έτσι ώστε, μέσω των χαρακτήρων τους να αποκαλύπτεται η διαφορετική τους προσέγγιση ως προς το ναζιστικό παρελθόν και τη στάση των προγόνων τους.

Δεξιοτεχνικά ο συγγραφέας μας μεταφέρει στην πραγματική ζωή και στους δύο τόπους, και εισχωρεί στην ίδια τη ζωή της κοινωνίας. Δένεται το έργο αρμονικά κοινωνικά και ιστορικά χωρίς τίποτε περιττό. Οι τετρακόσιες σελίδες διαβάζονται απνευστί χωρίς να κουράζεται ο αναγνώστης και κάποια στιγμή η πλοκή γίνεται καταιγιστική. Στο μυθιστόρημα παλεύει συνεχώς το λογικό με το συναίσθημα και το χρέος.

Η πένα του συγγραφέα κοφτερή και ιδιαίτερη δεν μπορεί παρά να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη.

Η προσφορά και αυτού του βιβλίου του Δημήτρη Βλαχοπάνου είναι πολύτιμη!

ΠΗΓΗ- Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com