Προνομιακή υπόθεση εργασίας στην μελέτη των διεθνών σχέσεων είναι ότι τα κράτη, στην διάρκεια της ιστορίας, συμπεριφέρονται πάντοτε ως φίλαυτα και εγωιστικά άτομα. Ότι αποβλέπουν στην κυριαρχία επί των άλλων κρατών και στην εκμετάλλευση τους ή έστω, αν δεν είναι επιθετικά και αναθεωρητικά, στην επιβίωση τους. Η προσέγγιση αυτή,που πιστώνεται στην ρεαλιστική θεωρία των διεθνών σχέσεων, ενθαρρύνει τα κράτη να αναμένουν τα χειροτέρα από τους αντιπάλους των και ορισμένες φορές φέρνει στην επιφάνεια τα πιο αταβιστικά και σωβινιστικά στοιχεία του εθνικού εαυτού του καθενός κράτους. Τα κράτη φοβούμενα να χαρακτηρισθούν αφελή, κρύβουν επιμελώς και καταπιέζουν τις όποιες αλτρουιστικές ροπές τους.
Α. Οι τροχιές της ιστορίας
Υπάρχει άραγε διέξοδος μεταξύ του ρεαλισμού, που αντιμετωπίζει την ιστορία ως διαρκή ανακύκλωση της αδικίας και της βίας, και του φιλελευθερισμού που την εκδέχεται ως μια μακρά, αν και σίγουρης έκβασης, πορεία προς την ελευθερία και την παγκοσμιοποίηση;
Σήμερα μια μειοψηφία διεθνολόγων απορρίπτει τόσο την στατική και ανιστορική προσέγγιση του ρεαλισμού, όσο και την γραμμική και εξελικτική του φιλελευθερισμού. Σύμφωνα με την μειοψηφική αυτήν άποψη, η ιστορία δεν παρουσιάζει μια μοναδική και ενιαία πορεία. Αντίθετα είναι ετερογενής και ακολουθεί πολλαπλές τροχιές και κατευθύνσεις ταυτόχρονα. Η πολυείδια της ιστορίας και των πολιτισμών καθώς και η διαφορετικότητα των προτύπων τους, έχει πολύ εγκαίρως επισημανθεί από τον πατέρα της Ιστορίας,τον Ηρόδοτο.
Έστω και αν η ιστορία δεν μπορεί να αναχθεί σε μιαν ενιαία αφήγηση και σε έναν, κατά συνέπεια, μόνον τύπο διακρατικού συστήματος, παραμένει δυνητικά προσπελάσιμη και κατανοητή. Ορισμένοι διεθνολόγοι, όπως οι μεταδομιστές,πιστεύουν ότι η απόκλιση μεταξύ των πολλαπλών ιστορικών τροχιών καθιστά δυσχερή ή και αδύνατη την γνώση τους και κάνει αντίστοιχα δύσκολα επιτεύξιμη την διαύγαση της φύσης των ποικίλων διακρατικών συστημάτων.
Στην συνέχεια του άρθρου θα επιχειρηθεί μια σύντομη αναφορά στα χαρακτηριστικά τριών περιόδων του διακρατικού συστήματος της ανατολικής Ασίας. Η μετατόπιση του παραγωγικού κέντρου βάρους της παγκόσμιας οικονομίας στην περιοχή αυτή, ωθεί τους διεθνολόγους σε εντατική ερευνα της ιστορίας του διακρατικού συστήματος της.Το σύστημα αυτό γίνεται ολοένα και πιο κατανοητό.Παρότι,στην τρίτη ιδίως φάση του, διαφοροποιείται ριζικά από το κλασικό μεταβεστφαλιανό διακρατικό σύστημα, καθίσταται σχετικά εύκολα αντιληπτό και διαυγάσιμο.
Β. Το διακρατικό σύστημα της ανατολικής Ασίας και οι φάσεις του
Το απωανατολικό διακρατικό σύστημα ξεκινά σαν ένα κλασικό πολυπολικό σύστημα και μετατρέπεται στο τέλος της πρώτης φάσης του σε μονοπολικό. Γίνεται λόγος για την εποχή των μαχόμενων βασιλείων (665π.Χ-221π.Χ).Τα κράτη αυτά διαθέτουν υποτυπώδη τεχνολογία και ισχνή πολιτική και κοινωνική οργάνωση και βρίσκονται στο χώρο της σημερινής κεντρικής Κίνας. Ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσου έζησαν αυτήν την περίοδο. Ο κινεζικός πολιτισμός την εποχή αυτή ήταν στα σπάργανα του, ενώ το σύστημα των υποτελών κρατών της κινεζικής περιφέρειας δεν έχει ακόμη αναδυθεί.
Η πρώτη αυτή φάση λήγει με την ενδυνάμωση και ισχυροποίηση ενός από τα αντιμαχόμενα κράτη. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγροτική παραγωγή, το αξιοκρατικό σύστημα διοίκησης που παραμέρισε από τα κρατικά αξιώματα την κληρονομική αριστοκρατία καθώς και η καθολική στράτευση, επέτρεψαν στο κράτος αυτό να ηγεμονεύσει στην περιοχή. Συνολικά οι συχνοί πόλεμοι της περιόδου αυτής καθιστούν την ρεαλιστική θεωρία των διεθνών σχέσεων αρκετά ταιριαστή για την μελέτη της.
Μια χιλιετία αργότερα, μεταξύ του 10ου και 12ου αιώνα μ.Χ,το διακρατικό σύστημα της ανατολικής Ασίας δεν περιλαμβάνει πλέον μόνον την Κίνα αλλά και αρκετά ακόμη κράτη. Πρόκειται για δυο κράτη στην κορεατική χερσόνησο, το πρώιμο ιαπωνικό κράτος, το Βιετνάμ στα νότια, την Μπούρμα και το Θιβέτ στα δυτικά και διάφορες πολιτειότητες στα βόρεια.
Η διάδοση του κομφουκιανισμού και της γραφης στην κινεζική περιφέρεια είναι αργή και ακανόνιστη αυτήν την περίοδο. Το διακρατικό σύστημα της περιοχής, σε αυτήν την δεύτερη φάση του, παραμένει ένα ασταθές πολυπολικό σύστημα, χωρίς ισχυρές νόρμες και αξίες που να το συνέχουν και να το καθιστούν σταθερό και ειρηνικό. Και στην περίπτωση αυτή ο ρεαλισμός είναι επαρκής για την μελέτη των απωανατολικών διακρατικών σχέσεων.
Η σινοκεντρική ιεραρχία και η ευστάθεια που θα την συνοδεύσει χαρακτηρίζουν την τρίτη φάση του διακρατικού συστήματος της ανατολικής Ασίας, μεταξύ του 14ου και του 19ου αιωνα μ.Χ.Οι ελίτ πολλών κρατών της περιοχής υιοθετούν ανοιχτά τα κινεζικά πολιτισμικά πρότυπα, κατά την διάρκεια της λεγόμενης «νεοκομφουκιανής επανάστασης». Αρκετά κρατη γνωρίζουν μεγάλες προόδους στην πολιτική τους οργάνωση και στην συγκεντροποίηση της εξουσίας, την χρησιμοποίηση της γραφής και την πύκνωση των οικονομικών συναλλαγών μεταξύ των και με την Κίνα.
Εκτός από αυτά τα κράτη της κινεζικής πολιτισμικής περιφέρειας, που βρίσκονταν ανατολικά και νότια της Κίνας (Κορέα,Ιαπωνία,Βιετνάμ κ.λ.π) και συμβίωναν ειρηνικά με αυτήν την μεγάλη χώρα, υπήρχαν στα βόρεια και δυτικά πολιτικές μονάδες που αντιστέκονταν στην εισαγωγή κινεζικών προτύπων. Γίνεται λόγος για τους μογγολικούς και τουρανικούς ημινομαδικούς λαούς των βορείων και δυτικών στεπών. Οι συγκρούσεις της Κίνας με αυτούς τους λαούς ήταν συχνές. Παρά τις συγκρούσεις αυτές, οι Κινέζοι προσέλαβαν τον θεό Ουρανό αυτών των λαών ως «πατέρα» του αυτοκράτορα τους.
Η μονοπολικότητα της σινοκεντρικής ταξης,η αδιαμφισβήτητη δηλαδή υπεροχή της Κίνας σε όλους τους τομείς, δεν μπορεί από μόνη της να εξηγήσει την ειρηνική και ταυτόχρονα εμπόλεμη υφή των σχέσεων της Κίνας με τα κράτη της κινεζικής περιφέρειας.
Γ. Η σινοκεντρική τάξη και η ανεπάρκεια του ρεαλισμού
Η θέσμιση του άναρχου και αθέσμιστου διακρατικού συτήματος,κατα ιεραρχικό αλλά μη εκμεταλλευτικό τρόπο, ερμηνεύει την ταυτόχρονη παρουσία σταθερότητας και αστάθειας σε αυτήν την τρίτη φάση της διεθνούς ζωής της περιοχής.
Κατά την καθιερωμένη πρακτική της ιεραρχικής σινοκεντρικής τάξης, οι κινεζικές αρχές έδιναν άδεια σύναψης διπλωματικών σχέσεων και διεξαγωγής εμπορίου με την Κίνα, υπό την προϋπόθεση ότι οι ξένοι ηγέτες ή οι αντιπρόσωποι τους θα επεδείκνυαν τον πρέποντα σεβασμό προς τον κινέζο αυτοκράτορα. Θα του προσέφεραν δηλαδή, σε ένδειξη τιμής, τοπικά προϊόντα και θα γονάτιζαν μπροστά του. Σε ανταπόδοση οι ξένοι ηγέτες και τα κράτη τους γίνονταν δεκτοί στην πολιτισμένη σινοκεντρική τάξη.
Εκτός από την χορήγηση δώρων στους ξένους ηγέτες που ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δικές τους προσφορές,το πιο σημαντικό αποτέλεσμα των σινοκεντρικών σχέσεων ήταν η διεξαγωγή εμπορίου με την Κίνα, με όρους σαφώς ισότιμους και μη εκμεταλλευτικούς. Η ενσωμάτωση στην σινοκεντρική τάξη δεν εμπόδιζε,επίσης,την αυτόνομη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων από τις τοπικές ηγεσίες στα κράτη της κινεζικής περιφέρειας.
Η μονοπολικότητα του απωανατολικού διακρατικού συστήματος, σε αυτήν την τρίτη φάση του, είναι από μόνη της αρκετή για να ερμηνευθεί η συγκρουσιακή σχέση με τους ημινομάδες της κεντρικής Ασίας. Δεν εξηγεί όμως γιατί ένα κατά πολύ ισχυρότερο κράτος αποφεύγει να αποσπά υλικά κέρδη εις βάρος των μικρότερων κινεζοποιημένων κρατών ή να καταλύει την αυτονομία τους, αλλά αρκείται στην επίδειξη σεβασμού από μέρους τους στο πρόσωπο του κινέζου αυτοκράτορα.
Υπάρχουν και άλλα κίνητρα λοιπόν που εξηγούν την συμπεριφορά των κρατών, πέραν της επιδίωξης για επαύξηση των υλικών τους δυνατοτήτων. Οι νόρμες και οι αξίες του διακρατικού συστήματος της Άπω Ανατολής δεν ήταν ένα απλό επιφαινόμενο της κινεζικής ισχύος. Η σινοκεντρική ιεραρχική τάξη ήταν μια μορφή εξουσιαστικών σχέσεων, αλλά πήγαζε από την ακτινοβολία των κινεζικών πολιτισμικών προτύπων κυρίως και όχι τόσο από την στρατιωτική ισχύ και τον πλούτο της Κίνας. Στο μέτρο,βέβαια,που μιλάμε για πολιτισμική ηγεμονία των Κινέζων, με όρους αμοιβαίου οφέλους στο οικονομικό επίπεδο, θα πρέπει να γίνεται λόγος πλέον για θεωρία διεθνών και όχι διακρατικών σχέσεων. Σχέσεων στις οποίες συμπεριλαμβάνεται το έθνος ως υποκείμενο πολιτισμού και παίζει ρόλο η ταυτότητα του, ο χαρακτήρας του και όχι μόνον το κράτος του. Θα επρόκειτο, τότε , για την μελετη ενός άλλου αντικειμενου,από αυτό των θεωριών διακρατικών σχέσεων.
Πηγές
The conduct of history in international relations:rethinking philosophy of histoty in IR theory.By Joseph MacKay and Christopher David Laroche.International theory (2017),9:2,203-236.
International relations theory and east Asian history:An overview.By David C.Kang.Journal of east Asian studies 13 (2013),181-205.
Social theory of international politics.By Alexander Wendt.Cambridge university press.1999.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Σαράντη Καραβούζη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.