ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ (+29-12-1986)

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ (+29-12-1986)

Του Κώστα Χατζηαντωνίου

Ο ΑΜΛΕΤ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ (+29-12-1986)

«Τι έχω λησμονήσει άραγε; Λησμόνησα τον θάνατο. Ποιον ονειρεύτηκα άραγε; Ονειρεύτηκα τον θάνατο» 

(23 Ιουλίου 1979. Σημειώσεις διασχίζοντας την Ιταλία).

Σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το αίσθημα της αποξένωσης (αναπόφευκτο αντίτιμο της απώλειας του νοήματος), ο Ταρκόφσκι αναδείχθηκε σε πνευματικό οδηγό γιατί εύρισκε τις ρωγμές απ’ όπου επετύγχανε να μας μεταφέρει όχι στον νοσταλγικό κόσμο των πατροπαράδοτων δεσμών αλλά σε τοπίο οραματικό, σε ένα μέλλον όπου ο ήρωας μπορεί να είναι ο κάθε τίμιος άνθρωπος, που μέσα από διαδοχικές περιπέτειες πόνου θα φτάσει στην γαλήνη του νοήματος.

 Η ομορφιά της σοβαρότητας: συγκινητική ευθύτητα και ειλικρίνεια, γεύση των αφώτιστων χώρων της ψυχής χωρίς ψυχαναλυτικές ανοησίες, ακρίβεια και μεστότητα των διαλόγων, ευθύβολοι μονόλογοι, δραματική συνέπεια, ευρηματικές στροφές του λόγου και της σκηνής. Μια σύγκρουση λευκότητας και στάχτης. Μια επίμονη βραδύτητα που διόλου δεν κουράζει. Αίσθημα μαγείας από την μοναδική οπτική σύλληψη του χώρου, τα αποκαλυπτικά καδραρίσματα, την ατμόσφαιρα της λεπτής τονικότητας των φωτισμών, των χρωμάτων και των αποχρώσεων. Ο χρόνος εξαφανίζεται – και όχι μόνο ο μαθηματικός χρόνος αλλά και ο δραματικός και ο ψυχολογικός. Η γαλήνια παραδοχή του θανάτου, μια ιλαρή συμμαχία με την ζωή, η άρνηση της συνδιαλλαγής με την ανθρώπινη μοίρα και η επιμονή για ένα νόημα, η επιλογή της αγωνίας. 

Ας μη νομίσει κανείς όμως πως η ιδιοσυγκρασιακή κλίση του Ταρκόφσκι ήταν η αυτοσυγκέντρωση και ο διανοητισμός, μεγάλη παγίδα για πολλούς απ’ όσους αναζητούν ένα νόημα. Ο Ταρκόφσκι αντιλαμβανόταν την τέχνη σαν θητεία ψυχής, σωματική συμπλοκή με τον κόσμο, δραματική εμπειρία χώματος και αίματος – όχι διανοητική ενασχόληση.

Ο Ταρκόφσκι ασφαλώς δεν συνοψίζεται εύκολα. Υπήρξε συγχρόνως κορυφαίος ως δραματικός στοχαστής και ως αισθητικός δάσκαλος, αξεπέραστος στις εικόνες του ψυχρού θανάτου. Αλλά οι ήρωές του έχουν πάντα αντίδοτο την αναστάσιμη χάρη του νοήματος, το κέντρο μιας υπάρξεως που οι νέοι καιροί εξόρισαν. Να είναι τάχα οι αναστάσιμες σκέψεις του Ταρκόφσκι που ήθελαν ένα άλλο τέλος για τον Άμλετ (βλ. Μαρτυρολόγιο, εγγραφή 14ηςΔεκεμβρίου 1976), η απάντηση σ’ αυτούς τους καιρούς; Όπως και να’ ναι, βλέμμα πύρινο και τεκτονική δύναμη ψυχής κινεί τους ήρωες προς την αποκάλυψη του νοήματος που βρίσκεται στο σημείο συνάντησης της ζωής με τον θάνατο. Άλλωστε, ο σκοπός της τέχνης του, το είχε πει καθαρά, είναι να μας ετοιμάσει για τον θάνατο. Έναν θάνατο που είναι γεγονός της ζωής, μηδενισμός της αισθητής προσιτότητας για να αποκαλυφθεί η αδιάστατη παρουσία.

Υπάρχουν εποχές σημαδεμένες από την μοίρα που συνοψίζουν το αίτημα και τον καημό τους, σε μια λέξη, σ’ ένα όραμα. Η αυταρέσκεια της σύγχρονης τέχνης και μια πόζα απορρίπτουν κάθε πεποίθηση πνευματικής αποστολής και τονίζουν απλώς μια περίεργη πικρή στοργή που έχει ο άρρωστος για την αρρώστια του. Μια τέχνη που αντιγράφει μια χωρίς νόημα ζωή δεν είναι μόνο κάτι δυσάρεστο αλλά απειλητικό. Καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν λυσσαλέα να ζήσουν για την δύναμη, ο Άμλετ της Αγίας Ρωσίας συντρίβεται, πεθαίνει, δεν μπορεί να ζήσει εκεί που έζησε η Γερτρούδη και ο σφετεριστής βασιλέας. Ο έντιμος άνθρωπος αφήνει τον τραχύ αέρα αυτού του κόσμου. Κι ο Οράτιος αποχαιρετά: «Εδώ συντρίβεται καρδία ευγενεστάτη. Καληνύχτα αγαπημένε Πρίγκιπα. Να σε φέρουν στην ανάπαυσή σου αγγέλων πτέρυγες και ύμνοι»

ΠΗΓΗ: Kostas Hatziantoniou

Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com