Του Δημήτρη Μπελαντή
Στην συζητηση των τελευταιων ετων, εντος της οποιας Αριστερας, υφισταται μια συνεχης παραμορφωση της εννοιας του ιμπεριαλισμου, τουλαχιστον της μαρξιστικης γιατι υπαρχουν και αλλες μη μαρξιστικες ερμηνειες και πρισεγγισεις της εννοιας. Η μαρξιστικη θεωρια για τον ιμπεριαλισμο δεν υπαρχει στο εργο των Μαρξ και Ενγκελς , ειναι μεταγενεστερη. Κυριως αναπτυχθηκε στις αρχες του εικοστου αιωνα απο τον Λενιν, τον Ρουντολφ Χιλφερντινγκ και την Ροζα Λουξεμπουργκ πρωτογενως, σε μεγαλο βαθμο και απο τον Μπουχαριν. Πολλες επιρροες ειχε ο Λενιν ως προς την εννοια του ιμπεριαλισμου και απο τον Βρετανο δημοσιολογο Τζον Χομπσον αν και ο Χομπσον ηταν ριζοσπαστης αντιαποικιακος φιλελευθερος και οχι μαρξιστης.Οι κεντρικες οψεις στον Λενιν ειναι η μεταβαση απο τον ανταγωνιστικο- φιλελευθερο στον μονοπωλιακο καπιταλισμο, η συγκεντρωση και συγκεντροποιηση του κεφαλαιου σε μεγαλους μονοπωλιακους ομιλους, ιδιως η Εξαγωγη Κεφαλαιου ( και οχι μονο εμπορευματων), ο συνδυασμος της καταληστευσης αποικιων με την εξαγωγη κεφαλαιου ( η καταληστευση χωρων υπηρχε και πριν απο τον μονοπωλιακο καπιταλισμο) και η παλη για την διανομη και αναδιανομη του κοσμου.Η δημιουργια διεθνων μονοπωλιακων ομιλων οπου το εθνικο και διεθνικο στοιχειο συνυπαρχουν. Επισης, η ταση για σαπισμα και παρασιτισμο του καπιταλισμου στο σταδιο αυτο ( αυτο προερχεται πιο πολυ απο τον Χομπσον που ασχολειται οχι τοσο με τα μονοπωλια οσο με τους διεθνεις εισοδηματιες και το παρασιτικο τους εισοδημα).Η επιρροη στον Λενιν ως προς το μονοπωλιο πηγαζει απο τον Χιλφερντινγκ, ως προς το παρασιτικο εισοδημα πηγαζει απο τον Χομπσον.Η συμβολη της Λουξεμπουργκ αφορα κυριως την κρισιμη για τον ιμπεριαλισμο ενταξη συνεχως των προκαπιταλιστικων κοινωνιων στην κυριαρχια του κεφαλαιου ωσοτου δεν θα υπαρχει πια κοσμος εξωτερικος προς τον καπιταλισμο.
Επισης ο Λενιν αρνειται την θεση του Καρλ Καουτσκυ οτι στην τελικη φαση θα αρθουν οι ενδοιμπεριαλιστικοι ανταγωνισμοι και ολα τα μονοπωλια θα ενωθουν σε ενα διεθνες κρατος- καρτελ , τον Υπεριμπεριαλισμο.
Παρατηρηση πρωτη. Υπαρχει ενας καπιταλιστικος "ιμπεριαλισμος" και πριν απο το μονοπωλιακο σταδιο του καπιταλισμου.Πχ αποικιοκρατια στην Αμερικη, Ινδιες απο τον 18ο αιωνα, διεθνεις εμπορικες εταιρειες, μερκαντιλισμος κλπ. Βασικο εργαλειο του το δουλεμποριο και η καταληστευση πορων . Ειναι διαφορετικη θεωρητικη εννοια απο την λενινιστικη.Κατα μια εννοια, υπηρξε και ενας "ιμπεριαλισμος" στην φαση της πρωταρχικης συσσωρευσης κεφαλαιου ( 15ος με 18ο αιωνα).Ειναι αλλη εννοια απο την λενινιστικη, οπως και ο ρωμαικος ιμπεριαλισμος επι δουλοκτησιας κλπ
Παρατηρηση δευτερη.Δεν ειναι καθε επεκτατικη η βιαιη επιθετικη δυναμη ιμπεριαλιστικη με την λενινιστικη εννοια. Με αυτη τη λογικη ακομη και μεσαιωνικες χωρες θα ηταν ιμπεριαλιστικες.Ακομη και ο Τζενγκις Χαν θα ηταν ενας προωρος ιμπεριαλιστης.
Παρατηρηση τριτη.Αν και στο εργο του Λενιν για τον ιμπεριαλισμο φαινεται καποιες φορες οτι καθε αναπτυγμενη καπιταλιστικη χωρα, εντος του μονοπωλιακου σταδιου τουλαχιστον, ειναι ιμπεριαλιστικη, δεν ειναι , ομως, ετσι στην πραγματικοτητα.Η Ελλαδα εχει μπει στο μονοπωλιακο σταδιο και ειχε οψεις μονοπωλιακης αναπτυξης ηδη απο την δεκαετια του 1930 το αργοτερο.Ομως μεσα στην ιμπεριαλιστικη αλυσσιδα υπαρχει ιεραρχια με αποτελεσμα ακομη και χωρες του μονοπωλιακου σταδιου, ποσο μαλλον χωρες προμονοπωλιακες η και με ισχνη καπιταλιστικη αναπτυξη, να εξαρτωνται απο αλλες ισχυροτερες. Αρχη της ανισης και συνδυασμενης καπιταλιστικης αναπτυξης. Μονο οι πιο ισχυροι κρικοι διεθνως σε επιπεδο οχι μονο εντασης της καπιταλιστικης αναπτυξης αλλα και πολιτικης και στρατιωτικης ισχυος , και ενδεχομενως και πολιτισμικης, ειναι ιμπεριαλιστικες χωρες και μοιραζουν τον κοσμο. Οσο και αν υποστηριχθηκε αυτο απο καποιες μαρξιστικες τασεις,οπως πχ το περιοδικο "Θεσεις", αλλα και αλλοι , η Ελλαδα ουτε ειναι ουτε υπηρξε ποτε ιμπεριαλιστικη χωρα, παρα το οτι σε καλυτερες εποχες ειχε καποιες υπο- ιμπεριαλιστικες οψεις ( πχ επενδυσεις παλιοτερα σε Βορεια Αφρικη, Βαλκανια κλπ). Η ενταξη στην ΕΕ παρα τις αρχικες προσδοκιες καποιων ομιλων για αναβαθμιση διεθνως υποβαθμισε τελικα την θεση της Ελλαδας στην αλυσσιδα.
Τεταρτη παρατηρηση.Η λενινιστικη θεωρια εχει πολλες αντιτιθεμενες υποθεωριες εντος της αναμεσα στους θεωρητικους επιγονους του Λενιν.Πχ η θεωρια μητροπολη - περιφερεια, οι θεωριες της ρυθμισης- καθεστωτος συσσωρευσης η της συναρθρωσης τροπων παραγωγης , η θεωρια της ανισης και συνδυασμενης αναπτυξης και πολλες ακομη. Επισης, η θεωρια ειναι ανοιχτη σε βελτιωσεις η και επιμερους διορθωσεις της, δεν ειναι δογμα, γνωριζει και ενδιαμεσες μορφες μη ιδεοτυπικες. Παραδειγμα : η Ρωσια ως την επανασταση του 1917 ηταν και " καθυστερημενη" χωρα με μεγαλη αγροτικη ενδοχωρα και εξαρτημενη χωρα - κυριως απο τις γαλλικες τραπεζες- αλλα και χωρα ταυτοχρονα με θυλακες υψηλης καπιταλιστικης αναπτυξης και ρωσικων καρτελ οπου ο βαθμος συγκεντρωσης και συγκεντροποιησης κεφαλαιου εντος των ομιλων ηταν εξαιρετικα υψηλος, υψηλοτερος και απο την Γερμανια ακομη..Εξαρτηση και ανεξαρτητη ισχυς ταυτοχρονα. Σε ενα μονο μεταλλουργικο εργοστασιο , το Πουτιλοφ στην Αγια Πετρουπολη , δουλευαν 40.000 εργατες.Αυτες οι οψεις " μητροπολης" η μαλλον " ημιμητροπολης" για την τσαρικη Ρωσια συν οι εσωτερικες αποικιες της, συν η μεγαλη αν και ανεπεξεργαστη στρατιωτικη της δυναμη συν η πολιτιστικη της κοινοτητα με την Δυση και επαιξαν τεραστιο ρολο στο γιατι το κουβαρι των αντιφασεων οδηγησε να γινει εκει η προλεταριακη επανασταση και οχι στην κλασσικη Δυση ( θεωρια του αδυνατου κρικου) αλλα και εξηγουν γιατι ο Λενιν ενετασσε την τσαρικη Ρωσια βασικα στις ιμπεριαλιστικες δυναμεις.
Πεμπτη παρατηρηση. Σε αυτο που λεμε κλασσικη Δυση, δηλαδη ΗΠΑ- ΕΕ - Καναδας-Ιαπωνια- Αυστραλια, εχουμε μια σειρα ιμπεριαλιστικες χωρες, αλλες ισχυροτερες και αλλες λιγοτερο ισχυρες, πχ αλλες οι ιμπεριαλιστικες ηπα και αλλο το ιμπεριαλιστικο Βελγιο, καθως και μια σειρα απο χωρες αναπτυγμενες καπιταλιστικα αλλα μη ιμπεριαλιστικες συν οι χωρες περιφερειακες η με μεσο επιπεδο αναπτυξης. Στο πλαισιο που ονομασθηκε διεθνοποιηση η παγκοσμιοποιηση, οσο υπηρξε η υπαρχει μετα το 1990, αυτες οι χωρες, ιδιως οι πιο ισχυρες, υπο την ηγεμονια των ηπα, και ανταγωνιζονται μεταξυ τους αλλα και συμμαχουν πολιτικα για να μην διαρραγει το πλαισιο της δυτικης κυριαρχιας στον κοσμο.
Εκτη παρατηρηση. Τοσο η Ρωσια οσο και η Κινα εχουν ιδιαιτερα καπιταλιστικα χαρακτηριστικα.Η Ρωσια , το αρχικα μικρο μεγεθος της οικονομιας της οποιας μαλλον ενισχυθηκε σημαντικα στην φαση των κυρωσεων και του πολεμου, εχει μεγαλες δυνατοτητες και πορους ως καπιταλιστικη χωρα, και η στρατιωτικη και γεωπολιτικη της ισχυς ενισχυει αυτες τις δυνατοτητες.Εχουμε την γνωμη ομως - και αυτο παρα το οτι η συζητηση περι ιμπεριαλισμου εχει ευτελιστει με επιχειρηματα του τυπου καλο- κακο- οτι η συμμετοχη της στην διεθνη οικονομια και ιδιως στην εξαγωγη κεφαλαιου και στην συγκροτηση πολυεθνικων ομιλων δεν ειναι ακομη τοσο σημαντικη ωστε να θεωρηθει ιμπεριαλιστικη χωρα παντοτε με την λενινιστικη εννοια . Στο μαρξιστικο εντυπο Μηνιαια Επιθεωρηση ( ΗΠΑ) εχουν γραφει σημαντικες μελετες πανω στο ζητημα αυτο. Ουτε η ρωσικη επεμβαση στην Ουκρανια ειναι καθοριστικη για τον χαρακτηρισμο της Ρωσιας ως ιμπεριαλιστικης αφου η επεμβαση εγινε κυριως για γεωπολιτικους και εθνοτικους λογους και οχι για να κλεψει τις ουκρανικες πρωτες υλες, οπως ισχυριζονται καποιοι. Το πρωτο μελημα της Ρωσιας σημερα ειναι να μην κατατμηθει στα εξ ων συνετεθη.Αυτο δεν αποκλειει , ομως, αν η Ρωσια βγει νικητρια στην διεθνη συγκρουση , προοπτικα να γινει και ιμπεριαλιστικη δυναμη και διεθνης ηγεμονας, κυριως απο κοινου με την Κινα, οχι μονη της.. Κανεις δεν μπορει να ειναι βεβαιος οτι μια μεγαλη ενισχυση της Ρωσιας προοπτικα θα οδηγησει σε εναν " αγγελικο πολυπολικο κοσμο".Επαναλαμβανω παντως οτι ουτε μια επεμβαση στρατιωτικη ουτε καν μια παγια επεκτατικη ταση,που δεν ειναι το ιδιο, καθιστα απο μονη της μια χωρα ιμπεριαλιστικη δυναμη.Παραδειγμα.Η ΕΣΣΔ που κατα την γνωμη μου ηταν μια ιδιομορφη ταξικη κοινωνια , επισης κατα την γνωμη μου ιδιομορφη καπιταλιστικη κοινωνια, απο το 1930 περιπου και εξης, εκανε σειρα επεμβασεων στα υποτελη σε αυτην κρατη.Οι επεμβασεις αυτες , πολυ πιο εξουσιαστικες και αδικες απο του Πουτιν στην Ουκρανια,καθιστουσαν την ΕΣΣΔ ιμπεριαλιστικη δυναμη; εχει υποστηριχθει και αυτο αλλα δεν το βρισκω ορθο.
Εβδομη και τελευταια παρατηρηση. Κινα.Η Κινα ιδιως απο την δεκαετια του 1980 και μετα ειναι σαφως μια ισχυρη καπιταλιστικη χωρα και δυναμη.Η αντεπανασταση στην Κινα ηταν πιο σαρωτικη απο το σοβιετικο 1991. Για αρκετο διαστημα η Κινα ελχθηκε απο το ενδεχομενο να ενταχθει στην καπιταλιστικη διεθνοποιηση ως ενας πολυ ισχυρος παικτης. Αυτο καπου μπλοκαριστηκε απο το γεγονος του ισχυρου οικονομικου ανταγωνισμου με τις ΗΠΑ , που ως αποτελεσμα την ωθει σε μια τακτικη, πιστευω, συμμαχια με την Ρωσια. Ενω η κοντρα Δυσης- Ρωσιας ειναι κυριως γεωπολιτικη, η κοντρα Κινας -ΗΠΑ ειναι κυριως οικονομικου ανταγωνισμου. Αν ομως η Δυση συνεχισει και την γεωπολιτικη περικυκλωση της Κινας ιδιως στον Ειρηνικο Ωκεανο, θα την φερει αναποφευκτα πιο κοντα στη Ρωσια.Η αισθηση μου για την Κινα παντως ειναι οτι παρα το τυπικα "κομμουνιστικο" της πολιτευμα, ειναι πολυ οργανικοτερα καπιταλιστικη απο την Ρωσια, πολυ πιο προσανατολισμενη στο να γινει ιμπεριαλιστικη δυναμη, με κλασικα και με πιο συγχρονα χαρακτηριστικα. Τοσο η πολυ εντονη αναμειξη της στον αναπτυσσομενο κοσμο οσο και η ισχυρη εξαγωγη κεφαλαιων απο την Κινα στην περιφερεια της αλλα και μακρυα ακομη την καθιστα σαφως πιο κοντινη στην λενινιστικη εννοια του ιμπεριαλισμου. Η Κινα πολυ πιο πριν απο την Ρωσια ειχε κοκκινους δισεκατομμυριουχους και αυτο ηταν ηδη αρκετα διαφορετικο απο την γραφειοκρατια ως ιδιομορφη αρχουσα ταξη στα μοντελα του "" Υπαρκτου Σοσιαλισμου". Οι ισχυρες ολοκληρωτικες τασεις που εδειξε η Κινα επι κοβιντ 19 ειναι και αυτες ενδεικτικες της ταξικης της ουσιας και δεν μπορουν να αποδοθουν αποκλειστικα στη δυτικη επιρροη.Ακομη λιγοτερο μπορει να γινει λογος για σοσιαλιστικη φυση της Κινας εστω και με την κιβδηλη εννοια του Υπαρκτου Σοσιαλισμου. Εχει ισχυρο δημοσιο τομεα : και η Δυση ειχε παλιοτερα ισχυρο δημοσιο τομεα χωρις αυτο να την εκανε σοσιαλιστικη. Κανει καλυτερα deal με τριτες χωρες.Υπηρχε μια εποχη επι Βιλυ Μπραντ, προ της κυριαρχιας του νεοφιλελευθερισμου, που και η ιμπεριαλιστικη Γερμανια ακομη ηθελε να κανει δικαιοτερα deal με τον Τριτο Κοσμο.Οι καλυτερες πρακτικες , ας πουμε, δεν αλλαζουν απο μονες τους την ταξικη φυση ενος καθεστωτος. Επισης η αποψη οτι σε εναν κοινωνικο σχηματισμο εχουμε δυο ανταγωνιστικα κοινωνικα συστηματα, μισο καπιταλισμο και μισο σοσιαλισμο ειναι πρωτοφανης , τουλαχιστον αν οι βασικες εννοιες του μαρξισμου κατι κρατουν ακομη.
Παντως, πολυ σχηματικα μιλωντας, αν μεταξυ Κινας και Ρωσιας μπορουσε να υπαρξει ενα κινημα σε σοσιαλιστικη κατευθυνση, θα πονταρα στη Ρωσια και οχι στην Κινα.
Χωρις μια καλυτερη κατανοηση του φαινομενου του ιμπεριαλισμου, δεν μπορουμε πολιτικα να παμε πολυ μακρυα.Ιδιως μαλιστα αν μπουμε στην χαζοαντιληψη ( ΚΚΕ και συγγενεις) οτι καθε καπιταλιστικο κρατος ειναι και ιμπεριαλιστικο που πια διακινει σημαντικο τμημα της Υπαρκτης Αριστερας.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.