Η Μέση Οδός. Μεταξύ κομισάριου και γιόγκι

Ο Κέσλερ προτείνει τη μέση οδό. Ένα μείγμα συμπεριφοράς. Στιγμές απόσυρσης και διαλογισμού και στιγμές δράσης. Η ζωή κλίνεται στον ενεστώτα.

Γράφει: Γιώργος Παπαζαχαρίου - ΕΥ/ΔΑΙΜΟΝΙΑ 

Το μηδέν ήταν η μεγάλη σπαζοκεφαλιά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας γιατί παρέμενε στο ελεατικό ερώτημα: είναι δυνατόν το μη ον, δηλαδή το μηδέν να υπάρχει; Κι όμως «πολλά τα δεινά ουδέν ανθρώπου δεινότερο έστι…». Ίσως ο άνθρωπος και τη ψυχή του να μπορεί να μηδενίζει, μηδενίζοντας τη ψυχή των άλλων. Τα Άουσβιτς των Γερμανών και τα Γκουλάγκ των Σοβιετικών, δεν τα πρόφτασε ο Σοφοκλής.

Το άπειρο είναι το χωρίς πέρας, αυτό που δεν τελειώνει, αυτό που πάει παραπέρα κι από το τέλος: δηλαδή ο νους, η σκέψη, η ονειροπόληση, ο στοχασμός, αυτό που αποκαλούμε ψυχή, εσωτερικό μας κόσμο…

«Ο κομισάριος και ο Γιόγκι»

Το «Μηδέν και το Άπειρο» του Άρθουρ Κέσλερ (Arthur Koestler, άλλοι τον μεταφράζουν Καίστλερ) ήταν ο τίτλος του πορνογραφικού αναγνώσματος κάθε στρατευμένου φοιτητή, το κόκκινο πανί για κάθε κόκκινο κόμμα, τα κόκκινα αναμμένα λαμπάκια έξω από τα γραφεία. Κάθε ανάγνωση από φίλο η μέλος και μια ματωμένη καρδιά.

Για τους βιαστικούς αναγνώστες, ο Κέσλερ δημοσίευσε και ένα σύντομο εκλαϊκευμένο δοκίμιο με τις γνωστές θέσεις του για τις κόκκινες εξουσίες, κυβερνητικές η απλώς κομματικές. Τίτλος, «Ο κομισάριος και ο Γιόγκι», εκδόσεις, τότε ΓΑΛΑΞΙΑΣ (μετά νομίζω Κάκτος), ένα πράσινο βιβλιαράκι που περιείχε όλες τις ορατές συχνότητες του χρωματικού φάσματος. Ίσως και λίγες αόρατες, οι οποίες ήταν και αυτές που μας ταξίδευαν πιο μακριά. Αρκούσε να μπορεί να συντονιστεί κανείς.

O Άρθουρ αναφέρει στο δοκίμιο:

«Στο πλαίσιο της κοινωνικής εξίσωσης το άτομο παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως μηδέν και ως άπειρο». Και παρακάτω παρομοιάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά ως εκκρεμές που αιωρείται στο φάσμα του ουράνιου τόξου. Ο κομισάριος που πιστεύει πως όλα τα προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου και του οιδιπόδειου, λύνονται με την επανάσταση, βρίσκεται στο υπέρυθρο, το θερμότερο δηλαδή και με την πιο χαμηλή συχνότητα. Ο Γιόγκι, στο άλλο άκρο του φάσματος, το υψίσυχνο και ψυχρό υπεριώδες, πιστεύει πως όλα τα προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου και του αποχετευτικού, λύνονται με το διαλογισμό.

Που πάει να πει, ότι ο καθένας μέσα μας μπορεί να έχει όχι μόνο έναν ρόλο, όχι μόνο τους δύο ακραίους ρόλους, του μηδέν και του απείρου, του κομισάριου και του γιόγκι αλλά προφανώς – και κυρίως – και όλους τους ενδιάμεσους. Αν αφήσουμε κατά μέρος ιστορικούς ντετερμινισμούς, ο καθένας μας είναι ελεύθερος στη ζωή να παίξει τον Άμλετ ή την Λαίδη Μάκβεθ , είναι ελεύθερος να συντονίζεται στη συχνότητα που επιθυμεί και ακόμη παραπάνω είναι ελεύθερος να απεμπολεί την ελευθερία του. Ποτέ, όμως, δεν μπορεί να απεμπολήσει την ευθύνη της επιλογής του.

Κομισάριος είναι εκείνος που έχει πάρει εντολή από κάποιον ανώτερο να ασκήσει για παροδικό χρονικό διάστημα τα καθήκοντα ανώτερου, ώστε να εκτελεστεί μιαν αποστολή. Είναι ο εκτελεστικός απεσταλμένος με άνωθεν εντολή.

Στη Γαλλική επανάσταση του 1789, οι υπουργοί της επαναστατικής κυβέρνησης ονομάζονταν κομισάριοι, αφού η αποστολή τους ήταν η εκτέλεση της λαϊκής εντολής, για όσο χρόνο έκρινε η Εθνοσυνέλευση.

Πολιτικός κομισάριος είναι θέση που δημιούργησε ο Λεωνίδας Τρότσκι το 1918, στο πλαίσιο του κόκκινου Στρατού, ώστε η στρατιωτική ιεραρχία να ελέγχεται από την πολιτική εξουσία. Οι κομισάριοι είχαν δικαίωμα επιβολής πειθαρχικών ποινών, μέχρι καθαίρεσης και διορισμού κατ’ ευαρέσκεια. Οι στρατιωτικές, και όχι μόνο, εκκαθαρίσεις του Στάλιν στηρίχτηκαν στους πολιτικούς κομισάριους, απεσταλμένους εντολοδόχους της εξουσίας.

Ο ρόλος τους ήταν η υπακοή στις κομματικές εντολές χωρίς «διαλογική συζήτηση» και μικροαστικές διανοουμενίστικες αντιρρήσεις. Το ατσάλινο χέρι του κόμματος πρέπει να μην τρέμει, να μη διστάζει, ο ιδιοκτήτης του να μην αμφιβάλει, να μην αναρωτιέται, να μην απορεί, να μη σκέπτεται. Η σκέψη και η δράση αλληλο-αποκλείονται.

Δράση κι απορία

Η σκέψη είναι απορία, σύμφωνα με τους αρχαίους. Ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο χωρίς να έχει μάθει τίποτα ο φουκαράς παρ όλο που ρώταγε τον κάθε επαΐον. Πέθανε με τη σκέψη ότι δεν ήξερε τίποτα, έφυγε με όλες τις απορίες του άλυτες.

Η αμφιβολία σκοτώνει τον κομισάριο και όχι το κώνειο. Ο κομισάριος είναι όργανο. Εκτελεί, είναι δράση, πράττει γιατί είναι σίγουρος. Σίγουρος για το δίκαιο του Σκοπού. Για την εκπλήρωση του οποίου δεν απασχολείται ο ίδιος. Ο ίδιος, απλώς, εκτελεί εντολές, αυτός είναι ο σκοπός της ζωής του. Να λειτουργεί σωστά ο μηχανισμός (κομματικός, θρησκευτικός, κ.λπ.) να είναι περήφανος που έβαλε το μικρό του λιθαράκι στην εκπλήρωση της ιστορικής νομοτέλειας, χωρίς προσωπικές απορίες.

Ο γιόγκι είναι ο μοναχός που επιδίδεται στο διαλογισμό. Απέχει όχι μόνο από τα κοινά, αλλά όσο μπορεί και από τις προσωπικές του ανάγκες και επιθυμίες. Βρίσκεται στο υπεριώδες ενώ ο κομισάριος στο υπέρυθρο κομμάτι του φάσματος. Η υπερδραστηριότητα του κομισάριου για την πραγματοποίηση αντιμέτωπη με την αταραξία του γιόγκι.

Ο γιόγκι προσηλώνει το βλέμμα και την προσοχή του στις ανεπαίσθητες κινήσεις του σώματος του, απορρίπτοντας προοδευτικά τις ανάγκες που τον συνδέουν ατομικά με τον εξωτερικά κόσμο. Στοχεύει στη σύνδεσή του με το Όλον, το Σύμπαν για να ξεφύγει από τα βάσανα της προσωπικής ζωής.

Κάπου εδώ συναντιέται με την ασκητική του κομισάριου, ερχόμενος από άλλο μονοπάτι. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα άκρα συναντώνται, ότι υπάρχει γέφυρα που τα συνδέει. Το ζήτημα δεν είναι απλό. Σημασία έχει και η διαδρομή, όχι μόνο ο τερματισμός.

Ο Κέσλερ προτείνει τη μέση οδό. Ένα μείγμα συμπεριφοράς. Στιγμές απόσυρσης και διαλογισμού και στιγμές δράσης. Η ζωή κλίνεται στον ενεστώτα.

*Ο Άρθουρ Κέσλελ (1905 – 1983) γεννήθηκε και έζησε μέχρι το 1940 στη Βουδαπέστη, Βιέννη -στο Πανεπιστήμιο της οποίας φοίτησε- Παλαιστίνη, Παρίσι και Βερολίνο. Ασχολήθηκε μετά με τη δημοσιογραφία και πήγε στην Ισπανία ως ανταποκριτής της News Chronicle,,όπου και φυλακίστηκε από τις δυνάμεις του Φράνκο. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας από το 1931, αποποιήθηκε την ιδιότητα αυτή στα τέλη του 1938, μετά τις εμπειρίες που είχε και ειδικά μετά τις Δίκες της Μόσχας. Το 1940, ύστερα από πολλές περιπέτειες εγκαταστάθηκε στην Αγγλία και το 1941 εκδόθηκε το γνωστότερο βιβλίο του Darkness at Noon (ελληνικός τίτλος Το Μηδέν και το Άπειρο), Τον Μάρτιο του 1983 ο Κέσλερ -που υπέφερε από λευχαιμία και τη νόσο του Πάρκινσον και ήταν κηρυγμένος οπαδός της ευθανασίας- και η γυναίκα του Σύνθια αυτοκτόνησαν.

Αναδημοσίευση από:http://www.toperiodiko.gr/