Πώς δημιουργήθηκε το χρέος

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΡΗΓΑΣ *• 

1) Όλες οι χώρες έχουν χρέος;

Η Ιστορία του ελληνικού δημοσίου χρέους ξεκινά από το δεύτερο έτος της ελληνικής επανάστασης και πριν ακόμα την δημιουργία του ελληνικού κράτους. Από τότε μέχρι και σήμερα έχουν γίνει 4 χρεοκοπίες του ελληνικού δημοσίου. Αυτό δεν έχει ως αίτιο την ελληνική νοοτροπία και την ανικανότητα του κράτους και των πολιτών. Η λειτουργία του χρέους ξεπερνά την ιδιοσυγκρασία των πολιτών οποιουδήποτε κράτους. Σχεδόν δεν υπάρχει χώρα που να μην έχει χρεοκοπήσει τα τελευταία 200 χρόνια, ενώ ακόμη και σήμερα το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος το έχουν δύο από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, δηλαδή οι ΗΠΑ (16.000.000.000.000 –δηλαδή τρισ. δολάρια) και η Γερμανία (2.000.000.000.000).

2) Πώς δημιουργείται το χρέος

α. Η συσσώρευση κερδών

Αναζητώντας το πώς και για ποιο λόγο δημιουργείται το χρέος, φτάνουμε σταδιακά στον πυρήνα του θέματος που είναι η παραγωγή και το αντίστοιχο παραγωγικό κεφάλαιο. Στη σύγχρονη οικονομική οργάνωση, στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας, το χρέος είναι απαραίτητο, αφού με αυτό εξασφαλίζονται τα μέγιστα δυνατά κέρδη. Ας δούμε πώς: οι επιχειρηματίες επιζητούν το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος και αυτό επιτυγχάνεται όταν παράγουν όσο το δυνατόν φθηνότερα και πουλούν όσο το δυνατόν ακριβότερα. Αυτό είναι κανόνας, και αν κάποιοι δεν τον τηρήσουν και πουλήσουν πιο ακριβά από τους άλλους, τότε προϊόντα τους δεν αγοράζονται και οι επιχειρήσεις τους κλείνουν.

Και το αντίθετο: θα ήταν μάταιο να απαιτήσουμε από τον επιχειρηματία να δείξει ηθικό ανάστημα, να δουλεύει με μικρότερο ποσοστό κέρδους, δηλαδή να παράγει λίγο ακριβότερα αλλά να πουλάει στην ίδια τιμή με τους άλλους, εμφανίζοντας την ολιγάρκειά του. Βέβαια, η συλλογική εμπειρία των Ελλήνων είναι οι μικροεπιχειρήσεις του ενός ατόμου ή της μίας οικογένειας, όπου κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Στις πραγματικά μεγάλες επιχειρήσεις όμως, όπου βγαίνει και το συντριπτικά μεγάλο ποσοστό των κερδών, αυτό είναι αδύνατο. Τέλος, τα κέρδη που εισπράττονται με βάση τον παραπάνω κανόνα, δεν μπαίνουν σε αμπάρια αλλά συσσωρεύονται και τελικά επανεπενδύονται για να γεννήσουν και άλλα κέρδη.

β. Μείωση του εργατικού κόστους

Το όλο σύστημα βασίζεται στην διαρκή δημιουργία καινοτομιών, νέων τεχνικών, νέων προϊόντων και πιο γρήγορων συσκευών και πρέπει ο κάθε επιχειρηματίας να είναι είτε αυτός που τα ανακαλύπτει, είτε να μπορεί να βγάλει κάτι αντίστοιχο αμέσως μόλις το διαθέσει ο ανταγωνιστής του.

Όλα αυτά κρύβουν μία ενδογενή αντίφαση που βασίζεται στο γεγονός ότι αν είναι ανάγκη να μειωθεί το κόστος για να παραχθούν φθηνά προϊόντα, πρέπει αναγκαστικά να μειωθεί το εργατικό κόστος. Στη γη υπάρχουν μόνο φυσικοί πόροι και ο άνθρωπος, άρα, οτιδήποτε χρησιμοποιείται στην παραγωγή είναι αποτέλεσμα ανθρώπινης εργασίας, η οποία πρέπει να αμείβεται φθηνά.

γ. Αύξηση της κατανάλωσης μέσω τραπεζικού δανεισμού

Την ίδια στιγμή όμως για να συνεχίσουν να δημιουργούνται κέρδη πρέπει κάποιοι να αγοράσουν τα προϊόντα που παρήχθησαν και αυτοί είναι οι ίδιοι άνθρωποι που οι μισθοί τους πρέπει να περικοπούν. Στην περίπτωση της Ελλάδας, προ κρίσης, μιλούσαμε για τη γενιά των 700-900 ευρώ και αυτή η γενιά ήταν η ίδια που έπρεπε να καταναλώσει σπίτια, αμάξια, κινητά νέας γενιάς κοκ. Ο μόνος τρόπος να ξεπεραστεί αυτή η αντίφαση ήταν ο δανεισμός, δηλαδή, η δημιουργία χρήματος και η τεχνητή αύξηση εισοδήματος προς κατανάλωση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα οι τράπεζες βρέθηκαν να δανείζονται με 1% από την Ευρώπη και να δανείζουν το κοινό τους με 5-7%, προ κρίσης. Όσο αυτό το μοτίβο λειτουργούσε, τα κέρδη συνέχιζαν να έρχονται, αλλά υπάρχει ένα όριο –που είναι το όριο της κάθε φούσκας– που κάποια στιγμή σπάει.

Τελικά οι τράπεζες με την πιο πάνω τακτική εξοικονομούν αλλά και επανεπενδύουν μεγαλύτερα κεφάλαια από τους παραγωγούς και φαίνονται να είναι οι κυρίαρχοι στην οικονομία, όμως ο ρόλος τους εξαρτάται άμεσα από την παραγωγή προϊόντων και τη δυνατότητα κατανάλωσής τους.

3) Το κράτος ως μοχλός άσκησης εξουσίας

α. Δημόσιος δανεισμός για διάσωση των τραπεζών

Το δημόσιο χρέος ως φυσικό επακόλουθο του ιδιωτικού αναγκαστικά αυξάνεται και ο λόγος αυτού του γεγονότος είναι η φύση του κράτους. Το κράτος δεν πέφτει από τον ουρανό αλλά είναι εποικοδόμημα της οικονομικής βάσης της κοινωνίας. Λειτουργεί και δρα σύμφωνα με τα συμφέροντα του πιο ισχυρού παίκτη της οικονομίας, άρα των επιχειρηματιών. Όταν ο Τρικούπης έφτασε το 1893 να πει «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», το έκανε επειδή δανείστηκε υπέρογκα ποσά από το εξωτερικό για να κάνει δημόσια έργα που ωφελούσαν ένα συγκεκριμένο αστικό πληθυσμό της χώρας.

Πιο κοντά μας όμως χρονικά, η Γερμανία του 2015 με την επιτυχημένη της οικονομία έχει παγωμένους πραγματικούς μισθούς από το 1991 και την ίδια στιγμή πουλάει ακριβότερα. Ταυτόχρονα διατηρεί το ίδιο κοινωνικό κράτος ακόμα και με μείωση της φορολογίας των επιχειρήσεων. Αυτό είναι δυνατόν μόνο με το δανεισμό του δημοσίου και με ταυτόχρονη αύξηση δανεισμού των πολιτών. Άλλωστε σε περίπτωση κρίσης όλοι οι σημαντικοί παίκτες στο γερμανικό σύστημα θεωρούν δεδομένο ότι σε περίπτωση κραχ, το κράτος θα κληθεί να περισώσει τις τράπεζες και άρα την οικονομία της χώρας. Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα λοιπόν λειτουργεί ρολόι, οι τράπεζες μπορούν να είναι ήσυχες, το κράτος θα τις σώσει όταν χρειαστεί.

β. Από τη δεκαετία του ’80 στα μνημόνια

Αυτό έγινε στην Ελλάδα (αλλά και στην Αμερική το 2008) και από εκεί ξεκίνησε η ανάγκη για διάσωση των τραπεζών με χρήματα του κράτους και άρα των Ελλήνων πολιτών. Τα μνημόνια ξεζούμισαν τον πληθυσμό της χώρας προκειμένου να δοθεί στις τράπεζες η μερίδα του λέοντος από τα χρήματα των πακέτων της Ευρώπης. Οι τράπεζες δάνειζαν ανθρώπους που δεν είχαν να πληρώσουν, σίγουρες ότι οι μηχανισμοί προπαγάνδας, όταν και αν ερχόταν η κρίσιμη στιγμή, θα έπειθαν τον κόσμο ότι το κράτος πρέπει να τις σώσει για να μην καταστραφεί η χώρα. Φυσικά δάνειζαν με τέτοιους όρους διότι ήταν ο μόνος τρόπος να εξασφαλιστεί ότι η κατανάλωση θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα, παρά την τρομακτική μείωση μισθών που υπέστησαν οι Έλληνες με την προσαρμογή στο ευρώ.

Η ίδια αυτή λειτουργία του κράτους ως εργαλείου από μία τάξη της χώρας ήταν αυτή που οδήγησε στην δημιουργία του χρέους, πολλά χρόνια πριν φτάσουμε στα μνημόνια. Το ελληνικό δημόσιο δανείστηκε για να σώσει τις προβληματικές επιχειρήσεις την δεκαετία του ‘80. Δανείστηκε για να διοργανώσει τους Ολυμπιακούς του 2004 και νομίζουμε ότι κανείς πια δεν θεωρεί τυχαίο ότι η οικογένεια Αγγελόπουλου πρωτοστάτησε στην προσπάθεια να αναλάβουμε τους Ολυμπιακούς. Άλλωστε αυτοί που πλήρωσαν ήταν οι Έλληνες πολίτες και αυτοί που καρπώθηκαν ήταν οι εργολάβοι επιχειρηματίες και, σίγουρα, χρειάζεται αρκετός χάλυβας από την Χαλυβουργική για να φτιαχτούν τόσα στάδια.

Όλα αυτά τα χρόνια το ελληνικό κράτος δανειζόταν για να διατηρεί έναν γιγαντιαίο για τα δεδομένα της χώρας στρατό, από το φόβο της Τουρκίας και με τα χρήματα που δανειζόταν να πληρώνει Γερμανούς βιομηχάνους για να μας δίνουν αμφίβολης ποιότητας στρατιωτικό υλικό.

4) Μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Με την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ, που μετονομάστηκε σε ΕΕ αργότερα, η οικονομία της χώρας αναγκαστικά απεμπόλησε οποιαδήποτε δυνατότητα βιομηχανικής ανάπτυξης αφού δεν μπορούσε πια με δασμούς να προστατεύσει μια βιομηχανία, αν αποφάσιζε να δημιουργήσει τέτοια. Επίσης με την παράλληλη ευχέρεια των χωρών του βορρά να εισάγουν αγροτικά προϊόντα από φθηνότερες χώρες όπως το Πακιστάν, η Τουρκία και η Κίνα, ακόμη και στον πρωτογενή τομέα τα πράγματα επιδεινώθηκαν. Τελικά η Ελλάδα σταμάτησε να παράγει οτιδήποτε εκτός από υπηρεσίες τουρισμού, αλλά έπρεπε να διατηρήσει την καταναλωτική της ικανότητα. Το «υψηλό» επίπεδο καταναλωτικής ικανότητας, της τάξεως των 1000 ευρώ το μήνα, για να συντηρηθεί έπρεπε το κράτος να δανείζεται συνεχώς και, φυσικά, οι ιδιώτες να δανείζονται πολλαπλάσια ποσά από αυτά που δανείζονταν σε παρελθόντα έτη. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έως το 2008 ο ιδιωτικός δανεισμός δωδεκαπλασιάστηκε. Η φορολογία του κεφαλαίου την ίδια περίοδο μειώθηκε κατ’ ουσίαν πάρα πολύ. Πολλοί μπορούν να υποστηρίξουν ότι αυτό δεν έγινε διότι οι φορολογικοί συντελεστές στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την Ευρώπη, παρέμειναν υψηλοί. Όμως όταν μιλούμε για κρατική πολιτική δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στις πράξεις των υπουργείων, αλλά να βλέπουμε το κράτος σε όλες του τις εκφάνσεις.

Κράτος είναι εκτός από το υπουργείο Οικονομικών και οι νόμοι και ελεγκτικοί μηχανισμοί και τα δικαστήρια. Με την ανάπτυξη ενός δαιδαλώδους νομικού συστήματος γεμάτου εξαιρέσεις και παραγραφές καθώς και με την ανάπτυξη μιας κουλτούρας ατιμωρησίας στους ελεγκτικούς μηχανισμούς αλλά και την συνεχή διαφθορά της δικαιοσύνης, εν τέλει, η φοροδιαφυγή έγινε μόνιμη, ανεκτή και σχεδόν αυτονόητη. Στην γιγαντιαία φοροδιαφυγή που έκαναν οι ισχυροί επιτράπηκε και στους αδύναμους να συμμετέχουν με ψίχουλα, αλλά τελικά ούτε αυτό ήταν τυχαίο αφού με αυτόν τον τρόπο πέρασε και στον κόσμο η προπαγάνδα του «όλοι μαζί τα φάγαμε».

5) Επίλογος

Προφανώς για γίνουν όλα αυτά χρειάζονται και διεφθαρμένοι πολιτικοί, δικαστές και εφοριακοί. Η μίζα όμως είναι πάντα δεκάδες ή εκατοντάδες φορές μικρότερη από το ουσιαστικό οικονομικό όφελος που αποκομίζει αυτός που την δίνει. Τα λεφτά που πήρε ο διεφθαρμένος υπουργός είναι σίγουρα ελάχιστα, μπροστά στο όφελος που αποκόμισε η εταιρία φτιάχνοντας ελαττωματικά υποβρύχια. Τα λεφτά που παίρνουν όλοι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί μαζί είναι ελάχιστα μπροστά στο όφελος του επιχειρηματία που κάνει λαθρεμπόριο καυσίμων. Το κράτος μας δομήθηκε και μετασχηματίστηκε από τις κυρίαρχες τάξεις και υποστηρίχτηκε από τα κυρίαρχα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να λειτουργήσει με τον τρόπο ακριβώς που λειτούργησε, με άμεσο αποτέλεσμα να δημιουργήσει το χρέος που τώρα βουλιάζει τη χώρα. Το ερώτημα που μένει είναι, αν θα αποδεχθούμε να κοινωνικοποιηθούν τελικά οι ζημιές, προκειμένου τα κέρδη να παραμείνουν ιδιωτικά.

*Ο Σταμάτης Ρήγας είναι ιστορικός

ΠΗΓΗ:http://www.imerodromos.gr/