Συγκινεί η νοσταλγική αναπόληση του Ηλία Μαλεβίτη* για τη Συρία που χάνεται
______
Ηλίας Μαλεβίτης
«Μια χριστουγεννιάτικη ανάμνηση από την Δαμασκό και μια σκέψη για τους Χριστιανούς στην Μέση Ανατολή σήμερα»
Έμαθα πως η χριστουγεννιάτικη αγρυπνία θα γίνει στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, κι όχι στον καθεδρικό της Παναγίας.
Ούτε που την είχα ακούσει αυτή την εκκλησία, διόλου δεν την ήξερα, τους λίγους μήνες που ήμουν εκεί. Έτσι κι αλλιώς ζούσα στην άλλη πλευρά, της –νέας– πόλης, κι αυτή ήταν στην Κασάα, λίγο πριν την Μπαμπ Τούμα, έξω από τα τείχη της παλιάς πόλης της Δαμασκού.
Άσε που νόμιζα πως όλες οι μεγάλες γιορτές θα λειτουργούνται στον πατριαρχικό καθεδρικό ναό, στην παλιά πόλη.
Έτσι νόμιζα. Λειτουργία λοιπόν χριστουγεννιάτικη το βράδυ της Δευτέρας, μιας κι η Χριστού γέννα ξημερωνόταν Τρίτη, που η μουσουλμανική Συρία δεν αργεί.
_____*** ____
Εκείνο τον Δεκέμβρη του 2007 χιόνιζε στην Δαμασκό. Παραδόξως χιόνιζε· κι έκανε κρύο πολύ. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα ξεκινήσαμε και τραβήξαμε προς τα κει. Καθώς πλησιάζαμε διαγράφονταν όλο και πιο καθαρά οι ιδιόμορφοι τρούλοι της στον δαμασκηνό ουρανό.
Στο πλατύ προαύλιο κόσμος πολύς καθόταν έξω και μιλούσαν αναμεταξύ τους χαρούμενοι, γελαστοί κι αμέριμνοι. Μπήκαμε μέσα στην ασφυκτικά γεμάτη εκκλησιά. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας άκουγες τα απομεινάρια των ελληνικών λέξεων και φράσεων που διατηρούνται ακόμη μες στην αραβική λειτουργική υμνολογία και ξαφνιαζόσουν. Η ψαλμωδία, βυζαντινή κι οικεία, δεν ξένιζε καθόλου, αντιθέτως έστηνα αυτί να καταλάβω τη γλώσσα, προσπαθώντας να συνδέσω τις φάσεις της λειτουργίας με τα όσα αραβικά ήξερα ως τότε.
Μες σ’ ησυχία διακριτική κι ανεπιτήδευτη, ο κόσμος συμμετείχε ανταπαντώντας στις ευχές και απαγγέλοντας όλοι μαζί ιδίως το «Πάτερ ημών» και το «Πιστεύω». Στιγμές-στιγμές άπλωναν τα χέρια τους σ’ επίκληση ή τα σταύρωναν πάνω στο στήθος τους, επαναλαμβάνοντας αρχαϊκές κινήσεις, τελείως αποξεχασμένες σ’ εμάς σήμερα, τόσο απλά και φυσικά που η ανεπίληπτη θεατρικότητά τους περνούσε παντελώς απαρατήρητη.
Σύντομα ο νους άρχισε να ταξιδεύει αλλού.
Διασχίζοντας την Μπαμπ Τούμα, που έμεναν πολλοί ξένοι φοιτητές (με την ψευδή προσδοκία της γοργής εξοικείωσης με τη γλώσσα λόγω της συναναστροφής με ντόπιες οικογένειες), πέρναγα μες από τις εκκλησιές των χριστιανικών δογμάτων, τη μία μετά την άλλη, τα παντοδαπά μαγαζιά, τις αγορές και τα σουκ, τα εστιατόρια, τα χαμάμ, τους καφενέδες, το τζαμί των Ουμεϋαδών, «τὴν ρύμην τὴν καλουμένην εὐθεῖαν».
Και γύρισα στον Παύλο και στον Ανανία, την πορεία προς την Δαμασκό, «ἡμέρας μέσης κατὰ τὴν ὁδὸν», το έξαφνο φως και της τύφλωσης το σκοτάδι, «καὶ ἐξαίφνης περιήστραψεν αὐτὸν φῶς ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ», τον γλιτωμό και τη φυγή του πάνω απ’ το τείχος, «νυκτὸς καθῆκαν διὰ τοῦ τείχους χαλάσαντες ἐν σπυρίδι», του τώρα διωκώμενου πρώην διώκτη που, δίκην άρτου, διαφεύγει μες σε κοφίνι για να αναλωθεί στα έθνη.
Η χριστιανική Δαμασκός που τύφλωσε τον Παύλο «τῇ ῾Εβραΐδι διαλέκτῳ», η χριστιανική Συρία που του έδωσε το φως του ώστε «ἀνοῖξαι ὀφθαλμοὺς», κι έκτοτε «ἐλάλει τε καὶ συνεζήτει πρὸς τοὺς ῾Ελληνιστάς».
Η Συρία που έκανε τραγούδι και μολπή χερουβική τον χριστιανικό λόγο, είτε στα συριακά είτε στα ελληνικά. Όσο κι αν εξωβέλησε μετά βδελυγμίας τα ελληνικά ο Εφραίμ, δεν μπόρεσε παρά να υμνήσει μελωδικά τον σαρκωμένο Λόγο «Δόξα στον Λόγο του Θεού που ενανθρώπησε· ο Λόγος του Υψίστου παρέλαβε σώμα και αίμα».
Από τον Ρωμανό κι έπειτα, για πάντα σήμερον, «Ἡ Παρθένος, τὸν ὑπερούσιον τίκτει». Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός «τὸν συμπαθῆ Σὲ σπαργάνοις ἑλικτόν» υμνεί ορθρινά, με τον Κοσμά ν' αντιφωνεί «Ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς Χριστέ».
Οι Σύροι χριστιανοί, που και μετά την αραβική κατάκτηση, οικειώθηκαν τα αραβικά πρώτοι και έπλασαν μια θεολογική γλώσσα σε στενή συνάφεια με τη γλώσσα του Κορανίου, θεμελιώνοντας έτσι και την απαράγραπτη και δικαιωματική εγκατοίκησή τους στην νέα - γλωσσικοθρησκευτική- πραγματικότητα, ως αλλόθρησκοι μεν αλλά πάντως άραβες.
Οι Σύροι χριστιανοί που μετέφρασαν για τους νέους κυρίαρχους την ελληνική σοφία, συνομιλώντας συνάμα και συνδιαλεγόμενοι με το Ισλάμ, υπερασπιζόμενοι την ορθότητα της δικής τους πίστης, μα και μπολιάζοντας και διαμορφώνοντας καίρια τις ισλαμικές προσλήψεις και την ανάπτυξη της ισλαμικής θεολογίας με νέες προκλήσεις κι ερωτήματα. Λεγεών η παρέλαση των ονομάτων των χριστιανών θεολόγων, φιλοσοφούντων (οι χριστιανοί μουτακαλλιμούν), δασκάλων, μεταφραστών και των μεταφρασμένων έργων, με την ηχώ τους να φτάνει ίσαμε τον Γέητς.
Η σχολή της Νίσιβης, Θεόδωρος Αβουκαράς, Γιάχια ιμπν Άντι, Αμπού Ρά’ιτα, Χουναΐν ιμπν Ισχάκ, Κούστα ιμπν Λούκα...
Χωρίς τη διαμεσολάβηση του συριακού (χριστιανικού) παράγοντα ουδεμία μετάδοση της ελληνικής σοφίας στον αραβικό κόσμο, αλληλεπίδραση καμμιά.
Η Συρία με την αρμαθιά των εξωφρενικών Γνωστικών ευαγγελιστών της, των ακατασίγαστων αιρετικών της ενστάσεων και των ακαταπόνητων αποστόλων της στα πέρατα της Ανατολής.
Η Συρία, η μήτρα που γέννησε όλον αυτόν τον θεοπάλαβο, ενθουσιώδη, ακραίο ασκητισμό, με τους αλυσοδεμένους να τριγυρνούν στις ερημιές και τους σαλούς στις πόλεις. Με τους στυλίτες της να κρέμονται μετέωροι σκαρφαλωμένοι μεταξύ ουρανού και γης.
Τον εκκρεμή Συμεών που πάνω στον στύλο του αμετακίνητο τον αντίκρυσε κι ο Καβάφης ως τις μέρες μας, προσκυνητής «κάτω ἀπ’ τοῦ Συμεὼν τὸν στύλο».
Α, Θε μου, η βασιλική του Συμεών έξω από το Χαλέπι, τα ευλαβικά προσκυνηματικά πηγαινέλα ενός ανεξάντλητου κι απορητικού χριστιανικού δέους για τα παράδοξα ενός καινοφανούς ηρωϊσμού. Η βασιλική του Συμεών με κέντρο κι ομφαλό της τον στύλο του.
Στο Χαλέπι εξάλλου είδα στις μέρες μας τους εύπορους χριστιανούς, κουστουμαρισμένους με τις γραβάτες τους, να απολαμβάνουν το χριστουγεννιάτικο ρεβεγιόν στα δυτικότροπα ξενοδοχεία, αυτοί που χαμοντυμένοι ολημερίς κάθονταν οκλαδόν στους πάγκους μέσα στα ημιφωτισμένα σουκ της πόλης, επιδεικνύοντας και πουλώντας την πραμάτεια τους, άνθρωποι που θαρρούσες δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, Αρμεναίοι, Συρορθόδοξοι, Ελληνορθόδοξοι, Ελληνοκαθολικοί, Μαρωνίτες.
Κι εξαίφνης περιήστραψεν φῶς κι εμένα κι ερίγησα σύγκορμος σαν ένιωσα κατάβαθα (εμπειρικά; πώς αλλιώς να το πω...), πως οι Σύριοι χριστιανοί αιώνες τώρα υπάρχουν αυτόχθονες ριζωμένοι εκεί από καταβολής, πριν από την κάθε χριστιανοσύνη όπου γης.
Επί αιώνες τώρα μένουν εκεί... εδώ... στην Συρία, την Μέση Ανατολή, τον Λεβάντε, μαρτυρία ζωής συνεχούς κι ακατάπαυστης εντός της πλημμυρίδας του Ισλάμ, το κατά δύναμιν συνομιλώντας πάντα μ’ ανατολή και δύση, υποφέροντας πάντα απ’ ανατολή και δύση...
Το κάλεσμα του ιερέα για τη μετάληψη όμως διέκοψε απότομα την περιπλάνηση και με έφερε πάλι στον τόπο μου, βγάζοντάς με από όλη αυτή την περιδίνηση.
Όλο το εκκλησίασμα σύσσωμο σηκώθηκε να κοινωνήσει. Όλο.
Διακριτικά βγήκα έξω, όπου η προαύλια πληθύς συνέχιζε τη χαλαρή συζήτηση, το κάπνισμα, το άσκοπο πηγαινέλα, μέχρι να απολύσει η εκκλησιά και μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας να πάρουν τον δρόμο για το χριστουγεννιάτικο δείπνο. Σε λίγο φύγαμε κι εμείς, τραβώντας με τα πόδια για το σπίτι.
Χρόνια μετά, συλλογίζομαι πως η χριστιανική εκκλησία κάτω απ' τη σκιά του τζαμιού όλο και λιγόστευε, όλο κι έφθινε.
Όπως έγραφε ένας σπουδαίος μελετητής του αραβόφωνου χριστιανισμού, όλη η ιστορία των χριστιανών υπό τη μουσουλμανική κυριαρχία ήταν μια ιστορία συνεχούς, αν και βαθμιαίας, απομείωσης.
Σιγά σιγά μες τους αιώνες, οι χριστιανοί από θεμελιώδεις πλειονότητες σε πολλά μέρη των κατακτημένων περιοχών πριν τις Σταυροφορίες κατέληξαν σε σημαντικές μειονότητες στο μεγαλύτερο κομμάτι του ισλαμικού κόσμου μέχρι την Οθωμανική κατίσχυση. Οι λόγοι κι οι παράγοντες πολλοί και ποικίλοι, κοινωνικοί, πολιτικοί, οικονομικοί, θρησκευτικοί.
Στον Λεβάντε όμως, από τον Λίβανο μέχρι το Ιράκ, παρέμεναν ως και τις απαρχές του 21ου αιώνα, σημαδιακές και ισχυρές κοιτίδες χριστιανικών ομολογιών και δογμάτων, όλων των αποκλίσεων, των αποχρώσεων και των δοξασιών.
Με τις εκκλησιαστικές γλωσσικές τους ιδιομορφίες, τις αρχιτεκτονικές τους ιδιαιτερότητες, τα πολύχρωμα ιερατικά άμφια και τις ενδυμασίες τους, τα έθιμα και τις τελετές τους στον δημόσιο χώρο, την κοινωνική παρουσία τους.
Όλο αυτό το ποικιλόδοξο κράμα των χριστιανών της Ανατολής, που η Δύση ενίοτε το βλέπει εξωτικό κι ακατανόητο, (θεωρώντας πως οι καμιά τουλάχιστον δεκαριά εκδοχές της δικής της μεταρρυθμιστικής χριστιανοσύνης είναι το απαύγασμα της λογικής ευκρίνειας και καθαρότητας), εξακολουθούσε την καθημερινή του πορεία και ζωή.
Παρά τις επιμέρους διώξεις και περιορισμούς, ακόμα και παρά τον ξεριζωμό στις αρχές του 20ού αιώνα και τις τουρκικές σφαγές των Αρμενίων και των Συροχαλδαίων.
Από τις δυτικές επεμβάσεις όμως στο Ιράκ και μετά, με την εμφάνιση των τζιχαντιστικών και σαλαφιστικών καθεστώτων και ομάδων, ο χριστιανισμός στην Μέση Ανατολή, στον τόπο όπου βλάστησε κι από όπου άπλωσε ανθούς και κλώνια ως άλλη ράβδος του Ιεσσαί, δεν είναι απλά υπό διωγμόν, αλλά τελεί υπό πλήρη σχεδόν εξαφάνιση. (Όλοι οι δείκτες, οι μετρήσεις και τα κατακρημνιζόμενα ποσοστά, τα δηλωτικά της παρουσίας του χριστιανισμού στην Μέση Ανατολή, κατατείνουν διαρκώς προς το μηδέν).
Κι αυτό με την εξακολουθητική συνενοχή της Δύσης, την παντελή, προκλητική αδιαφορία της ή το υποκριτικό ενδιαφέρον της.
Έβλεπα τότε στην Δαμασκό τους ξεριζωμένους Ιρακινούς, στην Βηρυτό στη συνέχεια τους πρόσφυγες Σύριους, κι έπειτα από τις οθόνες τις κατεστραμμένες εκκλησιές και τα μοναστήρια του Ιράκ και της Μεσοποταμίας, τα σωριασμένα ερείπια εκκλησιών στο Χαλέπι, τους δίκην προβάτων σφαγιασμούς χριστιανών ποιμένων και του ποιμνίου τους, τους πρόσφατους βομβαρδισμούς εκκλησιών από το Ισραήλ στην Γάζα και στον νότιο Λίβανο. Θα ’θελα να πιστεύω πως οι τωρινές διαμαρτυρίες των χριστιανών της Συρίας για τις ακρότητες ενίων τζιχαντιστών, τώρα που κατέκτησαν την εξουσία που άφησε ο Άσαντ, με τη στήριξη της ισλαμικής ερντογανικής Τουρκίας (του Ισραήλ και της δύσης), θα εισακουστούν και θα πιάσουν τόπο. Θα ήθελα πολύ να το πιστέψω κάτι τέτοιο, όσο κι αν δεν μπορώ.
Από την άλλη πάντα σκέφτομαι, μέρες που ’ναι, πως τα σπάργανα, οι φασκιές του εικονιζόμενου Χριστού στο λίκνο-τάφο του, είναι τα σάβανά του. Ο χριστιανισμός πάντα πριν από την καταληκτική Ανάσταση, διαβλέπει αμείλικτα τη Σταύρωση, ήδη από τη Γέννηση.
Καλά Χριστούγεννα ― Χρόνια πολλά!
{Οι δυο πρώτες φωτό από τη λειτουργία στις 15/12/24 στον πατριαρχικό ναό της Δαμασκού, ©AP/Hussein Malla και η τρίτη από εκκλησιά βομβαρδισμένη στο Χαλέπι το 2018, ©Open Doors International}
------------
Ο Ηλίας Μαλεβίτης (γεν. 1966) σπούδασε Θεολογία και Κλασσική Φιλολογία στην Αθήνα, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Ισλαμική Ιστορία και Τέχνη στο SOAS, Λονδίνο και είναι Δρ Ισλαμοβυζαντινής Ιστορίας του ίδιου Πανεπιστημίου.
Δίδαξε στο ΕΚΠΑ και εργάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.