Ο Φίκος γεννήθηκε στην Αθήνα. Στην ηλικία των δέκα ετών άρχισε να ζωγραφίζει εικόνες με ξυλομπογιές και από τα δεκατρία να σπουδάζει τη βυζαντινή ζωγραφική στον σύλλογο «Εικονουργία», ενώ κάπου ενδιάμεσα άρχισε να ασχολείται και με το γκραφίτι.
Μετά από χρόνια ενασχόλησης και με τα δύο, και επηρεασμένος τόσο από αρχαίες παραδόσεις (π.χ. αρχαία αιγυπτιακή) όσο και από καλλιτεχνικά κινήματα του μοντερνισμού, κατέληξε σε ένα ζωγραφικό ύφος που φέρει τη διαχρονικότητα της ελληνικής καλλιτεχνικής έκφρασης εκφραζόμενη στη σύγχρονη εποχή, κυρίως με τη μορφή μεγάλων τοιχογραφιών στον δημόσιο χώρο. Τοιχογραφίες του βρίσκονται από το Μεξικό, το Μαρόκο και την Ευρώπη, έως τη Ρωσία και την Ταϋλάνδη, ενώ φορητά του έργα έχουν εκτεθεί σε χώρους όπως το Μουσείο Μπενάκη, το Ίδρυμα Γουλανδρή, το Μουσείο Πέρα στην Κωνσταντινούπολη, το Ίδρυμα Fiminco στο Παρίσι, κ.α. Επίσης, έχει δημιουργήσει τη μεγαλύτερη τοιχογραφία στην ιστορία της ελληνικής-βυζαντινής τέχνης (ύψους 46 μ., στο Κίεβο).
Πέρα από το καλλιτεχνικό του έργο, ενεργεί και ως ανεξάρτητος ερευνητής της βυζαντινής τέχνης και δημιουργός περιεχομένου στο Instagram, διατηρώντας δυο σελίδες (@byzantinepainting και @contemporarybyzantinepainting) στις οποίες παρουσιάζει τον πλούτο και την καλλιτεχνική αξία της ζωγραφικής του Βυζαντίου και της κληρονόμου της, αυτής που ονομάζει «Σύγχρονη Βυζαντινή Ζωγραφική».
Το Άρδην συζήτησε μαζί του για το έργο του, την ανταπόκριση που δέχεται και τις προοπτικές τής άλλοτε περιφρονημένης βυζαντινής τέχνης.
Από το Άρδην τ. 130-131
Βλέπουμε μία αύξηση του ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο, που δεν περιορίζεται πια στον ακαδημαϊκό χώρο. Πώς βλέπετε εσείς την τάση αυτή;
Είναι αλήθεια πως το Βυζάντιο κερδίζει ορατότητα σε ολοένα και περισσότερους τομείς: Μυθιστορήματα, metal δίσκοι, podcasts, comics, street art, ακόμα και memes – η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έχει αρχίσει να βγαίνει εκτός του στενού ακαδημαϊκού κόσμου και αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο. (Θα δούμε, άραγε, σύντομα μια ταινία στον κινηματογράφο ή μια σειρά σε κάποια πλατφόρμα streaming;)
Ένας απ’ τους λόγους αυτής της ανόδου πιστεύω πως είναι η μέχρι τώρα αμηχανία των ειδικών όσον αφορά στην αξιολόγησή του. Καλώς ή κακώς (μάλλον καλώς, και θα εξηγήσω παρακάτω), πολλοί άνθρωποι αγνοούν εντελώς την ύπαρξη του Βυζαντίου, ενώ ακόμα και Έλληνες δεν γνωρίζουν τα βασικά γι’ αυτό. Δημιουργείται συνεπώς μια ανάγκη «ανακάλυψης». Σαν άλλοι Μινωίτες ή Ίνκας, οι «Βυζαντινοί» (ακόμα και το τεχνητό αυτό όνομα έχει τη σημασία του) προκαλούν το ενδιαφέρον ενός νεοανακαλυφθέντος και εν μέρει ανεξερεύνητου πολιτισμού. Ποιοι ήταν αυτοί οι μυστήριοι τύποι των οποίων το κράτος διήρκεσε πάνω από 1000 χρόνια, έσωσε πολλάκις την Ευρώπη από ανατολικούς εισβολείς και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την Αναγέννηση, εφοδιάζοντας τη Δύση με το ρωμαϊκό δίκαιο, την αρχαία ελληνική γραμματεία και πλήθος λογίων – αποτελώντας, άρα, τη βάση του ευρωπαϊκού πολιτισμού;
Το παραπάνω ερώτημα δημιουργεί έναν ανατροφοδοτούμενο κύκλο ενδιαφέροντος, αφού η πρόσφατη τάση επαναξιολόγησης του Βυζαντίου με ορθότερα κριτήρια αποκαλύπτει μια νέα εικόνα που ελκύει το ευρύ –μη ακαδημαϊκό– κοινό (χαρακτηριστικές περιπτώσεις οι απόψεις του Γιώργου Κόρδη στο θέμα της τέχνης και του Αντώνη Καλδέλλη στο θέμα της ταυτότητας, οργάνωσης και πολιτισμού, γενικότερα), ενώ η διάχυσή του στη δημόσια σφαίρα ζωντανεύει και τελικά ανατροφοδοτεί τη δεξαμενή του ακαδημαϊκού δυναμικού. Ίσως λοιπόν αυτή η αύξηση ενδιαφέροντος να συμβαίνει στον σωστό χρόνο, τώρα που ο κόσμος μπορεί να αρχίσει να μαθαίνει τι πραγματικά ήταν το Βυζάντιο και, φυσικά, η τέχνη του, για την οποία συζητάμε σήμερα.
Διαχειρίζεστε δύο σελίδες στο Ιnstagram, μία για τη βυζαντινή ζωγραφική, όπου επιχειρείτε μια επαναξιολόγηση της ζωγραφικής έκφρασης του Βυζαντίου κυρίως με ζωγραφικά κριτήρια, και μία για τη σύγχρονη βυζαντινή ζωγραφική, όπου παρουσιάζετε μια πληθώρα καλλιτεχνών, από τον πρώτο διδάξαντα Φώτη Κόντογλου μέχρι σύγχρονους ζωγράφους, από τα Βαλκάνια μέχρι την Κούβα. Ποιο είναι το κοινό που ακολουθεί αυτές τις σελίδες;
Το κοινό της σελίδας @byzantinepainting, που φαντάζομαι πως είναι ενδεικτικό και του γενικότερου ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο, περιλαμβάνει όλο το φάσμα των ηλικιών και εθνικοτήτων. Μάλιστα, με τα στατιστικά που προσφέρει το Instagram, μπορούμε πλέον να έχουμε ακριβή εικόνα των δημογραφικών του κοινού μας. Γνωρίζω, για παράδειγμα, πως μόνο το 17% των ακολούθων είναι από την Ελλάδα (επομένως, βλέπουμε να εκδηλώνεται ένα τεράστιο ενδιαφέρον στο εξωτερικό), πάνω από το 50% είναι αρκετά νέοι άνθρωποι (18-34), ενώ, μέχρι πρόσφατα, η πόλη με τους περισσότερους ακόλουθους ήταν η Κωνσταντινούπολη (την οποία ξεπέρασε πρόσφατα η Αθήνα). Μάλιστα, το τελευταίο στατιστικό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ακολούθων της σελίδας είναι Τούρκοι, ήταν από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις για μένα. (Σε όλα τα παραπάνω φυσικά παίζει ρόλο το ότι τα κείμενα γράφονται στα αγγλικά.)
Η σελίδα για τη σύγχρονη βυζαντινή ζωγραφική είναι νεότερη (μόλις έκλεισε το πρώτο της έτος) και ως κάτι πιο εξειδικευμένο έχει μικρότερο κοινό, αλλά κινείται στα ίδια πλαίσια.
Για να απαντήσω όμως στο ερώτημα, η εμπειρία μου δείχνει πως το ενδιαφέρον για το Βυζάντιο και την τέχνη του δεν είναι σε καμία περίπτωση ελληνικό φαινόμενο. Μάλλον το αντίθετο. Στην Ελλάδα όσοι δείχνουν ενδιαφέρον για τη βυζαντινή ζωγραφική το κάνουν αποκλειστικά εντός του θρησκευτικού πλαισίου – γι’ αυτό εξάλλου την ονομάζουν «αγιογραφία». Στο εξωτερικό ενδιαφέρονται για τη βυζαντινή ζωγραφική ως τέχνη.
Στην ιστοσελίδα σας @contemporarybyzantinepainting βλέπουμε έργα επηρεασμένα από τη βυζαντινή ζωγραφική, αλλά με αποκλειστικά κοσμική θεματολογία. Τι έχει να προσφέρει η άλλοτε περιφρονημένη βυζαντινή τέχνη στη σημερινή;
Η βυζαντινή ζωγραφική είναι ένα εκπληκτικά δυναμικό και «μοντέρνο» είδος τέχνης και αυτό φαίνεται όχι μόνο από την προσεκτική εξέταση της ίδιας, αλλά και του «αντίπαλου δέους» της, της δυτικής τέχνης, η οποία, αμέσως μετά την «επανάστασή» της (Αναγέννηση), ουσιαστικά κατέληξε και πάλι πολύ κοντά σε αυτήν. Τι εννοώ; Ο μοντερνισμός (αλλά και εν μέρει πρωιμότερες τάσεις της δυτικής τέχνης, όπως το μπαρόκ) είναι στην ουσία η απελευθέρωση της ζωγραφικής από τους κανόνες της Αναγέννησης – κανόνες που η βυζαντινή τέχνη είχε ξεπεράσει αιώνες πριν. Η χρωματικότητα του ιμπρεσιονισμού, η φόρμα του κυβισμού, οι αφαιρετικές τάσεις του εξπρεσιονισμού, η υπέρβαση του υπερρεαλισμού, κ.λπ., όλα τα στοιχεία δηλαδή που η Δύση καταπιάστηκε να επανεξετάσει, αναπτύσσοντας ένα κίνημα για το κάθε ένα από αυτά μεμονωμένα, στην καθ’ ημάς παράδοση είχαν λυθεί προ πολλού και αποτελούσαν αναπόσπαστα μέρη ενός όλου – αυτού που ονομάζουμε βυζαντινή ζωγραφική.
Δυστυχώς, ελλείψει –έως σήμερα– μια σωστής αξιολόγησης της τέχνης του Βυζαντίου, η Δύση δεν κατάλαβε το μάθημα. Έτσι, απλώς συνέχισε να διασπάται, ώσπου η μια τάση ανά αιώνα (Αναγέννηση, μανιερισμός, κ.λπ.), έγιναν δέκα (μοντερνισμός), εκατό, και πλέον άπειρες μοναδικότητες (σύγχρονη τέχνη) όπου ο κάθε καλλιτέχνης είναι και ένα νέο στυλ.
Αυτό που οι κριτικοί τέχνης ονομάζουν «σύγχρονη τέχνη» έχει ως βάση την ιδιωτικότητα. Στόχος και ιδανικό κάθε καλλιτέχνη είναι να επινοήσει μια εντελώς νέα εικαστική γλώσσα την οποία, προφανώς, μιλάει μόνον ο ίδιος. Η ελληνική-βυζαντινή τέχνη είχε ως στόχο το ακριβώς αντίθετο. Προσέφερε, δηλαδή, μια εικαστική γλώσσα που καταλάβαιναν και μιλούσαν όλοι οι λαοί – γι’ αυτό και τη συναντούμε από την Πορτογαλία (Villa Torre de Palma) έως και την Κίνα (Miran, Xinjiang).
Σε μια κοινωνία, λοιπόν, όπου η τέχνη μαστίζεται από την τυραννία του εντυπωσιασμού, της πρωτοτυπίας για την πρωτοτυπία και του καλλιτεχνικού αυνανισμού της «αυτοέκφρασης», η ελληνοβυζαντινή ζωγραφική παράδοση μπορεί να προσφέρει τη βάση για μια εικαστική γλώσσα που θα ενώνει, εκφράζοντας τη σύγχρονη κοινωνία.
Πηγή φωτογραφιών: ellines.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.