Ο μεταψυχροπολεμικός κόσμος έφτασε στο τέλος του. Η παλαιά τάξη πραγμάτων ενός κόσμου που με απαρχή την τριετία 1989-1992 χαρακτηρίστηκε από την επικυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, και από την διακήρυξη μιας αμερικανοκεντρικής νέας τάξης πραγμάτων από τον George H.W. Bush το 1990, δεν υπάρχει πια.
Η εποχή που αφήνουμε πίσω μας, και της οποίας το λυκόφως και η Δύση διαφαίνεται στον ιστορικό ορίζοντα, με όσα εξελίσσονται μπροστά στα ματιά μας στην Ουκρανία, χωρίζεται σε δύο διαφορετικές ιστορικές περιόδους ή φάσεις.
Η πρώτη περίοδος του μεταψυχροπολεμικού κόσμου έχει τις ρίζες της στην βαθμιαία αποδυνάμωση και τελική κατάρρευση της ισχύος της Ρωσσίας, η οποία οδήγησε στην αποσύνθεση της Σοβιετικής Ένωσης στην Ανατολική Ευρώπη, άνοιξε τον δρόμο για την επανένωση της Γερμανίας και σε συνδυασμό με την επίσημη λήξη του Συμφώνου της Βαρσοβίας είχε ως αποτέλεσμα την ανασύσταση της Κεντρικής Ευρώπης, και την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, με τελικό αποτέλεσμα τη ριζική μεταβολή της δομής ισχύος σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Σφραγίδα του μη στενά ευρωκεντρικού νοήματος και του εξωευρωπαϊκού χαρακτήρα της έναρξης αυτής της εποχής αποτελεί ο Πόλεμος του Κόλπου το 1990 στη Μεσοποταμία. Η πρώτη αυτή φάση διαμόρφωσης του μεταψυχροπολεμικού κόσμου ολοκληρώθηκε με την επέκταση του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) στην ανασυσταθείσα πλέον Κεντρική Ευρώπη το 1999.
Η επόμενη μεταψυχροπολεμική περίοδος ξεκίνησε με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου το 2001 και την ανακήρυξη από τον George W. Bush τον νεότερο (γιο του προηγούμενου) της έναρξης του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, με πυρήνα αρχικά την Κεντρική Ασία (Αφγανιστάν) και στη συνέχεια τη Μεσοποταμία (Ιράκ), καθώς και με την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη το 2004. Η δεύτερη και τελευταία αυτή φάση οικοδόμησης ενός μεταψυχροπολεμικού κόσμου-χάους ολοκληρώθηκε το 2021, με την εισβολή στο Καπιτώλιο στην Ουάσινγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, την πτώση της Καμπούλ και την χαοτική αποχώρηση του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν στην Κεντρική Ασία, την ανακοίνωση για τον επίσημο τερματισμό της παρουσίας και την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ στη Μεσοποταμία, και την εγκατάλειψη της Ουκρανίας στην Ανατολική Ευρώπη. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν παραιτούνταν εκ των προτέρων από την υπεράσπισή της, η Ουκρανία θα ήταν για την Ανατολική Ευρώπη ό,τι ήταν το Ιράκ για τη Μέση Ανατολή και το Αφγανιστάν για την Κεντρική Ασία.
Η οριστικοποίηση του τέλους της μεταψυχροπολεμικής αμερικανοκεντρικής αταξίας, δηλαδή η ολοκλήρωση της εποχής της επικυριαρχίας των Η.Π.Α, θα σφραγιστεί από την επαναβεβαίωση της ισχύος της Ρωσσίας σε δύο μέτωπα: αρχικά στην Κεντρική Ασία, με την αποστολή δυνάμεων του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ) στο Καζακστάν, και έπειτα στην Ανατολική Ευρώπη, με τα γεγονότα που βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ουκρανία και την πρόσφατη διακήρυξη των ρωσσικών κόκκινων γραμμών, δηλαδή των απαιτήσεων της Μόσχας για νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις για την υποτιθέμενη ασφάλεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τους συμμάχους τους, οι οποίες περιλαμβάνουν τα εξής: (1) τον αποκλεισμό της περαιτέρω διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, (2) την απόσυρση της λεγόμενης φόρμουλας της συνόδου κορυφής του Βουκουρεστίου, που έλαβε χώρα την περίοδο της Προεδρίας του George W. Bush του νεότερου και προέβλεπε ότι η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνουν μέλη του Οργανισμού, (3) την απόρριψη της δημιουργίας στρατιωτικών βάσεων στο έδαφος πρώην σοβιετικών κρατών, και (4) την επαναφορά των στρατιωτικών επιχειρησιακών δυνατοτήτων του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένων των επιθετικών, και των υποδομών του στο επίπεδο του 1997, όταν υπογράφηκε η Ιδρυτική Πράξη ΝΑΤΟ-Ρωσσίας.
Οι κόκκινες γραμμές της Μόσχας έχουν μεγάλο εύρος προκειμένου να θέσουν ένα διευρυμένο πλαίσιο διαπραγμάτευσης, μέσω εξαναγκασμού, και να μπορούν δυνητικά να μειωθούν αλλά όχι να ξεθωριάσουν. Και με αυτές επιστρέφουμε στον καιρό πριν από την επέκταση του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου στην Κεντρική Ευρώπη το 1999, δηλαδή πριν από το τέλος της πρώτης μεταψυχροπολεμικής περιόδου.
Ασφαλώς, τα προηγούμενα φανερώνουν πέραν πάσης αμφιβολίας πως το ζήτημα δεν είναι απλώς και μόνο η Ουκρανία. Μια τέτοια εστίαση οδηγεί αν όχι σε ιστορική σίγουρα σε πολιτική τύφλωση. Οι προσπάθειες της Μόσχας είναι πολυεπίπεδες και έχουν τόσο ευρωπαϊκές όσο και εξωευρωπαϊκές διαστάσεις.
Σε ό,τι αφορά το ευρωκεντρικό μεταψυχροπολεμικό ιστορικό πλαίσιο αποτελούν προσπάθειες μεταβολής των ετεροβαρών ισορροπιών που προέκυψαν για τη Ρωσική Ομοσπονδία μετά από την κατάρρευση της ισχύος της Σοβιετικής Ρωσσίας, την επανένωση της Γερμανίας, την ανασύσταση και στη συνέχεια την εξάρτηση της Κεντρικής Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (1991-1999), τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την επέκταση του ΝΑΤΟ τόσο στο Νότιο Παρευξείνιο όσο και στο Βόρειο Βαλτικό τμήμα της Ανατολικής Ευρώπης (1991-1999-2004), που συνεχίστηκε και στις ακτές της Αδριατικής (2009, 2020).
Αυτό που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτιά μας είναι η επανάκαμψη και η επαναβεβαίωση της ρωσσικής ισχύος, η οποία δεν πρέπει να αγνοηθεί.
Η Μόσχα, παρόλο που αντιλαμβάνεται το ΝΑΤΟ ως επιθετικό μηχανισμό και όχι ως αμυντική συμμαχία, επικαλούμενη τα παραδείγματα του Ιράκ, της Λιβύης και του Αφγανιστάν, στην πραγματικότητα πλέον δεν το θεωρεί ως άμεση απειλή για την ασφάλειά της, με εξαίρεση τη ΝΑΤΟϊκή ασπίδα αντιπυραυλικής άμυνας, δηλαδή τα πυραυλικά συγκροτήματα Aegis Ashore, στη Ρουμανία και την Πολωνία. Ουσιαστικά, μετά από την ήττα και το φιάσκο στο Αφγανιστάν, όπου φανερώθηκαν οι μαχητικές ικανότητές του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου, αντιλαμβάνεται το ΝΑΤΟ μάλλον ως έναν πολιτικό γίγαντα με στρατιωτικά και στρατηγικά πήλινα πόδια. Η αντίληψη αυτή, σε συνδυασμό με την εκτίμηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται να πολεμήσουν στην Ευρώπη εναντίον μιας πυρηνικής δύναμης, έχει οδηγήσει την Ρωσσία στις προσπάθειες επαναβεβαίωσης της ισχύος της.
Η Μόσχα, πέρα από τη μερική αλλαγή των ισορροπιών που προέκυψαν μεταψυχροπολεμικά από τη ριζική μεταβολή της δομής ισχύος στο σύνολο της ευρωπαϊκής ηπείρου, επιπλέον αποσκοπεί ―μέσω της επίδειξης των ικανοτήτων, της αξιοπιστίας και της αποτελεσματικότητας της στρατιωτικής της ισχύος, καθώς και της πολιτικής της αποφασιστικότητας―, στην αντικατάσταση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη σε επίπεδο ασφάλειας, που βασίζεται στην μονομερή εξάρτηση από τις Η.Π.Α και την κεντρικότητα του ΝΑΤΟ, από μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ή τάξη ασφάλειας που θα εδράζεται σε δύο πυλώνες, με κέντρα την Ουάσιγκτον και τη Μόσχα.
Το Παρίσι, από την πλευρά του, παρόλη την αδυναμία του προσπαθεί να προωθήσει μια κάποια ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία, δηλαδή ένας είδος στρατηγικής απεξάρτησης κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς το τέλος του μεταψυχροπολεμικού κόσμου δεν είναι παρά η αρχή της μετα-αμερικανικής εποχής. Γαλλική Δημοκρατία και Ρωσική Ομοσπονδία, με διαφορετικούς τρόπους, μέσα και σκοπούς, πιέζουν για την απαρχή της μετα-μονοπολικής και μετα-αμερικανικής εποχής στην Ευρώπη, όπως συμβαίνει και στον υπόλοιπο πλανήτη. Το είδαμε στην Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Το βλέπουμε στο ξεκίνημά του και στην Ανατολική Ευρώπη, και θα συνεχίσουμε να το βλέπουμε στο προσεχές μέλλον με μεγαλύτερες αντιστάσεις, εντάσεις και κρίσεις. Η Ουκρανία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της νέας ευρωπαϊκής τάξης ― ή αταξίας.
~
Ολοκληρώνοντας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι παρόλο που η προσέγγιση που προηγήθηκε είναι πλήρης ως προς το πλαίσιο που εξετάζει, είναι υπέρ του δέοντος ρωσσοκεντρική και ευρωκεντρική, και περιορισμένη αποκλειστικά στην τελευταία τριαντακονταετία την οποία συμβατικά ονομάζουμε μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-1992 μέχρι το 2021-2022). Εντούτοις, εάν διευρυνθεί το γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο, τα νοήματα που αναδύονται εμπλουτίζονται παραπέμποντας στις πτυχές που αναδείξαμε στην Κοσμοϊδιογλωσσία σε πρόσφατο κείμενο με θέμα την επιστροφή των ζωτικών μετώπων του Μεγάλου Πολέμου.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, βρετανού, Colin Fraser.
Δες ακόμη...
Η προσάρτηση της Κριμαίας και η ισορροπία δυνάμεων στο διεθνές δίκαιο
Lauri Mälksoo
H Ουκρανία στο χείλος του γκρεμού
Τim Judah
Ρωσία – Ουκρανία: Μια διαμάχη με παρελθόν
Μιχάλης Στούκας
Τό Ψυχοσσάββατο πρό τῆς Ἀπόκρεω – Το Ἐύαγγέλιο της κρίσεως
Μητρ. Φαναρίου Αγαθάγγελος
Το τέλος του μεταψυχροπολεμικού κόσμου
Κοσμοϊδιογλωσσία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.