Το Χρέος και το εν-νόημα της ελευθερίας

«Η Ελευθερία κερδίζεται με συλλογικούς αγώνες και  δημιουργική εργασία που αναβαθμίζει την κοινωνία στην αέναη αναζήτηση ποιότητας ζωής…»

Του Θόδωρου*

Οφείλω μιαν εξήγηση: Οταν γράφω για κάποιο έντυπο –εφημερίδα ή περιοδικό– συνηθίζω να διατυπώνω τις σκέψεις μου στην προοπτική κάποιας συνέχειας, σαν να γράφω νοερά κεφάλαια βιβλίου, παραβαίνοντας κατά έναν τρόπο τον όρο του «εφήμερου» ή του «περιοδικού», που υποδηλώνουν οι αντίστοιχες εκδόσεις καθώς λειτουργούν συνήθως στην επικαιρότητα.

Αυτή η έμμονη επιλογή, από τα πρώτα γραπτά για δημοσίευση, στα μέσα της δεκαετίας του ’60, προέκυψε αυθόρμητα και ασυνείδητα, ενώ εξελίχτηκε προοδευτικά σε συνειδητή στάση επικοινωνίας, ως «αντιθεαματική» κριτική αντιπαράθεση με την κυρίαρχη «κοινωνία του θεάματος».

«Θέαμα» που εξαντλείται στην «εικονική» περιγραφή των φαινομένων, αδιαφορώντας για το δομικό περιεχόμενο, για το «σώμα της κοινωνίας. «Σώμα» που λειτουργεί δημιουργικά/παραγωγικά όταν συμμετέχουν ποιοτικά και οι άλλες αισθήσεις –αφή, οσμή, γεύση… όπως στον ολοκληρωμένο έρωτα…

Η τρέχουσα αποσπασματική λειτουργία του επικοινωνιακού θεάματος μεγιστοποιείται με τους νόμους της αγοράς, με την πρόκληση έντονων στιγμιαίων οπτικοακουστικών εντυπώσεων, κατακερματίζοντας τον χρόνο και τον τόπο, σε αναλώσιμα «προϊόντα», ενισχύοντας την «ασυνέχεια»… Σαν πρόχειρα παραδείγματα σκεφτείτε την παρεμβολή διαφημίσεων στη ροή των οπτικοακουστικών πληροφοριών στα ΜΜΕ, αλλά και στον δημόσιο χώρο, την ανταγωνιστική προβολή μορφών και εικόνων, με πολλαπλές συνέπειες στην κοινωνική λειτουργία και συνοχή.

Η «αντι-θεαματική» θεώρηση των φαινομένων της κοινωνικής ζωής καθόρισε την πορεία του έργου μου ως γλύπτη στις διάφορες ιστορικές συγκυρίες, με ποικίλες εκφραστικές εκδοχές και τις ανάλογες επικοινωνιακές συνέπειες… στην υποδοχή, κατανόηση και αντιμετώπισή του από κοινωνικές προκαταλήψεις που καλλιεργούνται με τις «θεαματικές αξίες» της κοινωνίας, της πολιτικής και οικονομίας. «Αξίες» που καθορίζουν με τη σειρά τους τις επικρατούσες πολιτισμικές και καλλιτεχνικές συμπεριφορές.

Προέταξα όλες αυτές τις «δικαιολογίες» για να πω πως συνεχίζω τις σκέψεις από κει που τις άφησα σε «εκκρεμότητα» προηγούμενων κειμένων, ελπίζοντας να προσθέσω κάποιες ψηφίδες συλλογισμών στο ατέρμον puzzle της Τέχνης…

… Στοχαζόμενος επάνω στο νόημα του «Χρέους», σε σχέση με το νομισματικό χρέος, που καλύπτει τον περισσότερο χώρο και τον χρόνο των ΜΜΕ, καθορίζοντας τις τρέχουσες αξίες της ζωής μας, αναδύθηκε η «ύβρις»:

Διαπιστώνουμε, κάπως αργά, πως διαβιούμε σε μια καταναλωτική άπληστη «κοινωνία του θεάματος», που εξαπλώνεται παγκόσμια, ιδιαίτερα στη νεοελληνική, μεταπρατική, νεόπλουτη κοινωνία, η οποία κολυμπούσε μακάρια στα χρέη –και τα πολιτισμικά χρέη– μέσα στα οποία τελικά πνίγεται. Κοινωνία η οποία βιάζεται πλέον (με τις δύο σημασίες της λέξης), γιατί ύβρισε το μεγάλο Χρέος (με κεφαλαίο Χ). Χρέος απέναντι στη φύση, στη ζωή ως ροή, ως συνέχεια προς επερχόμενες γενεές…

Το Χρέος που πηγάζει από το μεγάλο Δέος (με κεφαλαίο Δ).

Δέος μπροστά στο μεγαλείο της φύσης και το ατέρμον μυστήριο της ζωής, που ενέπνευσε τα μεγάλα έργα Τέχνης και Επιστήμης, αυτά που δημιουργήθηκαν πέρα από τον φόβο του βολεμένου ατόμου, του ιδιώτη/καταναλωτή… του life style.

Χρέος και Δέος που τροφοδότησαν και τροφοδοτούν ακόμη την ελπίδα για το μέλλον της ανθρωπότητας …ελπίδα πέρα από αισιοδοξίες και απαισιοδοξίες και άλλες δοξασίες της αγοράς…

Η νεοελληνική κοινωνία βρίσκεται μπροστά στο μεγάλο δίλημμα:

Να πληρώνει τα σωρευτικά χρέη της ραγιάδικης κουτοπονηριάς που σκλαβώνουν

ή να εκπληρώνει το Χρέος που απελευθερώνει δημιουργικές/παραγωγικές δυνάμεις;

Εδώ και μισόν αιώνα, προσπαθώντας να κατανοήσω τις κοινωνικές εξελίξεις στην πορεία της ανθρωπότητας, έπεφτα επάνω σε ένα ιδεολογικό ταμπού, στη λέξη «ελευθερία», που μπλοκάριζε τις σκέψεις μου, καθώς έπρεπε να αντιμετωπίσω εύκολους και αυθαίρετους χαρακτηρισμούς, όπως «αναρχικός», «συντηρητικός», «επαναστάτης» ή «φασίστας», όπου η «ελευθερία» ενεργοποιούσε τις πλέον παράλογες προκαταλήψεις.

Για πολλά χρόνια αναφερόμουν έμμεσα στο ζήτημα της «ελευθερίας στην Τέχνη», όπως εμφανίστηκε από τον 19ο αιώνα, ιδιαίτερα στις εικαστικές τέχνες, σαν «ατομική ελευθερία έκφρασης», διασπώντας τους παραδοσιακούς κανόνες που δίδασκαν οι διάφορες Συντεχνίες και Ακαδημίες Καλών Τεχνών.

Μελετώντας τις «επαναστάσεις» στις Τέχνες, όπως εξελίσσονται μέχρι σήμερα κάτω από διάφορους «…ισμούς», μπορεί να διερευνήσει καθένας το νόημα της «ατομικής ελευθερίας έκφρασης» σε σχέση με τους «κανόνες» που καθόριζαν κάθε Τέχνη ως «γλώσσα επικοινωνίας», με τους αντίστοιχους κώδικες και «ρυθμούς», στην πολιτισμική εξέλιξη της ανθρωπότητας. Τότε, όταν το «νέο» προέκυπτε από τη δημιουργική υπέρβαση των «κανόνων» και όχι με την αυθαίρετη και άναρχη παρέκκλιση, που πλασάρεται σαν «πρωτοτυπία» ή «ελευθερία έκφρασης».

Το ερώτημα ανακύπτει αυτόματα: Γιατί τώρα αποφάσισα να προσεγγίσω άμεσα αυτό το ιδεολογικό ταμπού;

Απλά γιατί τώρα, σε αυτή την ιστορική συγκυρία, οι λέξεις/έννοιες «Χρέος» και «Δέος» αποκτούν πιο ουσιαστικό νόημα, αλλά και λόγω ηλικίας…

Ετσι κατέληξα να διερωτώμαι δημόσια:

Ποιο το εν-νόημα της ατομικής ελευθερίας χωρίς κάποιο νόημα κοινωνίας;

Πώς εν-νοείται η «ελευθερία»

Ως ατομική διεκδίκηση που κερδίζεται με το χρήμα, με τίτλους εξουσίας, με μολότοφ και καλάσνικοφ;

Ή Ελευθερία ως κοινωνικό αγαθό που ορίζεται από το Δέος και το Χρέος, ενώ κερδίζεται με συλλογικούς αγώνες και δημιουργική εργασία που αναβαθμίζει την κοινωνία στην αέναη αναζήτηση ποιότητας ζωής…

Ολες αυτές οι διαπιστώσεις οδηγούν σε νέα ερωτήματα

Ποιος ο ρόλος των Τεχνών στην εποχή μας και ιδιαίτερα της Γλυπτικής στο πλαίσιο των εικαστικών;

Η προσωπική μου απάντηση είναι:

Οι Τέχνες έχουν νόημα όταν υπερβαίνουν τον διασκεδαστικό και διακοσμητικό τους ρόλο, διοχετεύοντας την ανθρώπινη ενέργεια σε δημιουργικές διεξόδους, ενισχύοντας τους κρίκους της αλυσίδας επιβίωση-συμβίωση-διαβίωση για ποιότητα κοινωνικής ζωής.

Η Γλυπτική Τέχνη, αντί να εξαντλείται στον άγονο ανταγωνισμό των μορφολογικών εντυπώσεων, που τη συμπαρασύρει η «κοινωνία του θεάματος» μέσα από το life–style, μπορεί να καλλιεργεί τον αδύναμο κρίκο της διαχρονικής συνέχειας και εξέλιξης των μορφών στο κοινωνικό οικοσύστημα, για εμπλουτισμό της ανθρώπινης εμπειρίας στην αντιμετώπιση του μέλλοντος κάθε τοπικής κοινωνίας, αλλά και της ανθρωπότητας.

Σε αυτόν τον τομέα μπορεί να λειτουργήσει η «αντι-θεαματική» ευαισθησία, για να αναστείλει τη μονοδιάστατη κυριαρχία των εφήμερων οπτικοακουστικών πληροφοριών της «κοινωνίας του θεάματος», στην προοπτική μΙας «άλλης κοινωνίας και οικονομίας» που θα απελευθερώνει δημιουργικές δυνάμεις με γνώμονα το Χρέος απέναντι στη φύση και στη ζωή…

…………………………………………………………………………………..

* Γλύπτης