"Καλοκαίρι, κάθε ημέρα ένα βιβλίο"!!!-Μίχαελ Έντε (Michael Ende) : "Ιστορία χωρίς τέλος"

 

Μίχαελ Έντε (Michael Ende) : "Ιστορία χωρίς τέλος"

Τίτλος: Ιστορία χωρίς τέλος : Ατέλειωτη ιστορία
Συγγραφέας: Μίχαελ Έντε
Μετάφραση: Ρένα Καρθαίου – Λίζα Λάμπρου
Εκδόσεις: Ψυχογιός

 "Ιστορία χωρίς τέλος"

ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΟΝΕΙΡΟΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

Ο Μπάστιαν είναι ένα πολύ δυστυχισμένο και δειλό αγόρι. Ζει με τον πατέρα του, ο οποίος τον αγνοεί και οι συμμαθητές του τον κακομεταχειρίζονται. Πρέπει λοιπόν να βρει ένα μυστικό καταφύγιο κι έναν τρόπο να δραπετεύσει από την άχαρη πραγματικότητά του.

Έτσι. κάποια βροχερή μέρα. ο 10χρονος Μπάστιαν Μπάλταζαρ Μπουξ, μπαίνει κυνηγημένος από συμμαθητές του σ' ένα βιβλιοπωλείο και κλέβει ένα βιβλίο με τίτλο "Ιστορία Χωρίς Τέλος". Κρυμμένος λίγο μετά στη σοφίτα του σχολείου του, ξεκινά να το διαβάζει και γρήγορα διαπιστώνει ότι δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη περιπέτεια...  

Μπορεί άραγε το μυστηριώδες βιβλίο να τον ταξιδέψει σε τόπους μαγικούς;

Η ιστορία φαίνεται πως με κάποιο μυστηριώδη τρόπο αλληλεπιδρά μαζί του και τον καλεί να συμμετάσχει σε αυτή, ως σωτήρας του κόσμου των παραμυθιών! Αναγνώστης μαζί και ήρωας, δεν μπορεί να ξεχωρίσει το όνειρο από την πραγματικότητα. Γνωρίζει τη χώρα όπου βασιλεύει η Παιδική Αυτοκράτειρα, όπου κατοικούν πλάσματα περίεργα, όπου το καλό και το κακό, η ομορφιά με την ασχήμια, ο θάνατος με τη ζωή έχουν τα ίδια δικαιώματα αλλά και τις ίδιες υποχρεώσεις. Μια χώρα δίχως όρια χρόνου και χώρου, που όμως κινδυνεύει να καταστραφεί. Ο Μπάστιαν αποφασίζει να βοηθήσει τους ήρωες και να γίνει μέρος του μυθιστορήματος... τι τον περιμένει όμως μέσα σε αυτό; και θα καταφέρει άραγε μετά το τέλος της περιπέτειας να επιστρέψει σπίτι του;

Οι ήρωές, παρά τις αδυναμίες τους και τα ελαττώματα τους, είναι γεμάτοι ανθρωπιά και μέσα από τις ιστορίες προβάλλονται πολλές πανανθρώπινες αξίες, της αλληλεγγύης, της αντίστασης σε όσους προσπαθούν να καταλύσουν την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, της φιλίας και της αγάπης. Μια αγάπη που ξεκινάει από μέσα μας, που αποτελεί συστατικό στοιχείο της ύπαρξής μας, για να καταλήξει στο τέλος στις καρδιές των συνανθρώπων μας.

Το έργο του είναι γεμάτο χιούμορ, τρυφερότητα, ειλικρίνεια αλλά και μπόλικη περιπέτεια και δράση. Μορφώνει και διαπαιδαγωγεί χωρίς κηρύγματα, θεωρητικολογίες και διδακτισμούς.

Με ζωντάνια και πρωτοτυπία, ο Μίχαελ Έντε δίνει σε κάθε πρόσωπο τη δύναμη ενός συμβόλου, ενώ το τέλος της ιστορίας που μας επαναφέρει στην πραγματικότητα αναδεικνύει νικητές το Καλό, τη Σοφία, την Ομορφιά και προπαντός την Αγάπη. 

Η Ιστορία χωρίς τέλος είναι ακόμη ένα κάλεσμα προς τους αναγνώστες να γίνουν δημιουργοί του δικού τους κόσμου, λογοτεχνικού ή πραγματικού. Η προτροπή/εντολή "Κάνε ό,τι θέλεις", αν δεν αφορά μόνο όποιον αποφασίζει να γράψει, αλλά και όποιον αποφασίζει συνειδητά να ζήσει, μας θέτει προ των ευθυνών μας για οτιδήποτε πράττουμε, παραλείπουμε ή αφήνουμε να μας συμβεί στην καθημερινότητά μας."
[Από τον ιστοχώρο Παιδική Λογοτεχνία: http://paidiki-logotexnia.blogspot.gr/]

Η εικονογράφηση του βιβλίου, που συμπληρώνει αρμονικά το περιεχόμενο ανήκει στην Roswitha Quadflieg, κι εδώ μια εικόνα της

Κριτική

Ένα από τα βιβλία που αξίζει να διαβαστεί από παιδιά και ενήλικες.

Ο συγγραφέας στις περιπέτειες του με πρωταγωνιστή τον Ατρέγιου αρχικά, τον Μπάστιαν στη συνέχεια, θυμίζει την "Οδύσσεια" του Ομήρου.  Σε κάθε καινούριο άθλο διαπαιδαγωγεί και αναδεικνύει τις αξίες και τους κινδύνους της ανθρώπινης περιπέτειας.  Πάντα όμως, στο τέλος μας περιμένει η Ιθάκη.  

Η "Λαμπηδόνα", και το μαγικό στοιχείο μας παραπέμπει στον "Άρχοντα των Δακτυλιδιών".  Δεν ξεχνά όμως ο συγγραφέας να μας προειδοποιήσει για τον κίνδυνο της υπερβολικής εξάρτησης από την τεχνολογία.  Η τεχνοκρατία που στις μέρες σχεδόν απομακρύνει τον άνθρωπο από τις ιδιότητές του, τον μετατρέπει σε cyborg, έτσι ο Μπάστιαν κινδύνεψε να δελεαστεί όπως ο Οδυσσέας στα μαγικά συναπαντήματα του ταξιδιού, πριν επιτρέψει στην Ιθάκη!!!

Η Ιστορία Χωρίς Τέλος έχει εμπνεύσει τρεις ομώνυμες κινηματογραφικές παραγωγές

Αξίες - Θέματα-Προβληματισμοί για Συζήτηση 

Αυτογνωσία, Φαντασία, Φιλαναγνωσία, Φιλία, Αγάπη, Διαφορετικότητα, Αλαζονεία, Γενναιότητα, Οικογένεια, Μαγεία, Περιπέτεια, Σχολικός Εκφοβισμός.

Το έργο είναι τόσο μεγάλο και πυκνογραμμένο που είναι σχεδόν αδύνατο ακόμη και η μακροσκελής αυτή ανάρτηση να καταστεί ικανή να αναφερθεί στο σύνολo των θεμάτων που περιλαμβάνονται. Αφήνουμε λοιπόν ασχολίαστα αρκετά από τα μηνύματα που περιέχει... από τη χρησιμότητα της επιστημονικής έρευνας (που αναδεικνύεται μέσω του Εγγυβούκ), την υπεράσπιση της φιλίας ακόμα και ενάντια στους νόμους (που υποστηρίζει ο Ατρέγιου σ.312), την αντιμετώπιση κάθε αναποδιάς με πνεύμα αισιοδοξίας (ο καλότυχος δράκοντας Φούχουρ πιστεύει πάντα πως όλα θα πάνε καλά (σσ. 84, 145, 168, 312)

Συναισθήματα

Πόσο γλαφυρά, δίνοντας τόσο ζωντανές εικόνες εισάγει τον αναγνώστη στο κόσμο των αισθημάτων!!! 

Θλίψη: 

"Όσο τραβούσε προς το βοριά, τόσο σκοτείνιαζε γύρω του. Ένα μολυβένιο σούρουπο, που έμενε πάντα το ίδιο, γέμιζε τις μέρες... Στο αμφίβολο φως ενός θαμπού πρωινού, εκεί που νόμιζες πως ο χρόνος έχει σταθεί αντίκρισε επιτέλους τους Βάλτους της Θλίψης... Όσο πιο βαθιά προχωρούσε όμως μέσα στους Βάλτους της Θλίψης, τόσο οι κινήσεις του γίνονταν και πιο βαριές. Το κεφάλι του είχε γύρει μπρος και σερνόταν προχωρώντας με δυσκολία.

- Ποτέ άλλοτε δεν έχεις ξαναμιλήσει έτσι Άρταξ, απόρησε ο Αρτέγιου. Τι έχεις πάθει; Είσαι άρρωστος;

Ίσως, αποκρίθηκε ο Άρταξ, σε κάθε βήμα που κάνουμε η θλίψη μεγαλώνει στην καρδιά μου. Δεν έχω ελπίδα, αφέντη. Νιώθω τόσο βαρύς! Νομίζω πως δεν μπορώ να προχωρήσω άλλο... έμεινε ακίνητος. Είχε βουλιάξει ως την κιλιά και δεν έκανε καμιά προσπάθεια να βγει μέσα απ' το βάλτο...

- Δεν μπορώ άλλο. Προχώρα εσύ μόνος σου! Μη νοιάζεσαι για μένα. Δε θα την αντέξω άλλο αυτή τη θλίψη. Θέλω να πεθάνω.

Ο Ατρέγιου τραβούσε απελπισμένος το χαλινάρι, αλλά το αλογάκι βούλιαζε όλο και περισσότερο. Δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για να το κρατήσει. Στο τέλος, όταν μόνο το κεφάλι του απόμεινε έξω από ταμαύρα βαλτόνερα, το πήρε αγκαλιά.

- Σε κρατώ σφιχτά, Άρταξ, ψιθύρισε, δε σε αφήνω να βουλιάξεις...

- Δεν μπορείς πια να με βοηθήσεις, αφέντη. Εγώ ξόφλησα. Κανείς μας δεν ήξερε τι μας περίμενε εδώ. Τώρα ξέρουμε γιατί οι Βάλτοι της Θλίψης έχουν αυτό το όνομα. Η θλίψη είναι που με βαραίνει τόσο πολύ και δεν μπορώ παρά να βουλιάξω. Δε με γλιτώνει τίποτα.

- Μα είμαι κι εγώ εδώ, είπε ο Ατρέγιου, κι εγώ δε νιώθω τίποτα.

- Εσύ έχεις τη ΛΑΜΠΗΔΟΝΑ, αφέντη, αποκρίθηκε ο Άρταξ, κι αυτή σε προστατεύει.

- Θέλεις να μου κάνεις μια τελευταία χάρη αφέντη; Τότε σε παρακαλώ να φύγεις. Δε θέλω να δεις τις τελευταίες μου στιγμές.

Το κεφάλι είχε κιόλας μισοβουλιάξει μέσα στο μαύρο νερό". (σσ. 62-64)

Ο φόβος του ΤΙΠΟΤΑ-Ανάγκη για ΝΟΗΜΑ 

Πόσο όμορφα, ο συγγραφέας, μας δίνει με την πείρα των υπερηλίκων το αντίδοτο της θλίψης:

"-Κοίτα δω μικρέ, γουργούρισε η Μόρλα, εμείς είμαστε γριές, πολύ γριές. Ζήσαμε αρκετά χρόνια. Έχουμε δε πάρα πολλά. Όποιος ξέρει τόσα πολλά, όσα ξέρουμε εμείς, γι' αυτόν δεν υπάρχει πια τίποτα που να έχει σημασία. Όλα επαναλαμβάνονται, επαναλαμβάνονται αιώνια. Η μέρα και η νύχτα, το καλοκαίρι και ο χειμώνας.

Ο Κόσμος είναι άδειος χωρίς ΝΟΗΜΑ.

Όλα γυρίζουν σ' έναν αιώνιο κύκλο. Ό,τι γίνεται πρέπει να χαθεί, ό,τι γεννιέται πρέπει να πεθάνει. Το ένα παλεύει με το άλλο: το Καλό με το Κακό, Η Μωρία με τη Σοφία, η Ομορφιά με την Ασχήμια. Όλα είναι άδεια, Τίποτα δεν υπάρχει αληθινό. Τίποτα δεν έχει σημασία. Η ζωή δεν μετριέται με τα χρόνια"... (σσ. 66-67)

Καθώς θα καταλάβουμε διαβάζοντας το βιβλίο ο εχθρός των πλασμάτων της Ονειροφαντασίας είναι ο φόβος του ΤΙΠΟΤΑ!   Η ζωή χωρίς σκοπό, δίχως ΝΟΗΜΑ.

Επίκαιρο στις ημέρες μας που η πεζότητα της καθημερινότητας μεταβάλει τον άνθρωπο από ένα συναισθηματικό, κοινωνικό ον σε ένα άψυχο καταναλωτή. 

Όπως ακριβώς το συμβαίνει στο Μπάστιαν:

"Του Μπάστιαν δεν του έλειπε τίποτα. Είχε ό,τι ήθελε και ό,τι επιθυμούσε: Ένα ποδήλατο με τρεις ταχύτητες, ένα ηλεκτρικό τρενάκι, πολλά χάπια βιταμίνες, πενηντατρία βιβλία, ένα χάμστερ, ένα ενυδρείο με τροπικά ψάρια, μια μικρή φωτογραφική μηχανή, έξι διαφορετικοί σουγιάδες και ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου. Στο βάθος όμως όλα αυτά δεν του έλεγαν ΤΙΠΟΤΑ". (σ. 38)

Ο μόνος δρόμος που δίνει την ελπίδα είναι αυτός της Ονειροφαντασίας. Μόνο που οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει αυτό τον δρόμο (σ. 120). Μοιάζουμε να πορευόμαστε σαν τη πομπή της φάλαγγας των πλασμάτων του Σκότους προς το ΤΙΠΟΤΑ:

"Κι όλο ερχόντουσαν κι άλλοι, κι άλλοι, κι άλλοι. Ήταν μια φάλαγγα που δεν είχε τελειωμό. Ο Ατρέγιου παρατήρησε τα πρόσωπα των χορευτών. Ήταν σταχτιά και καταϊδρωμένα. Τα μάτια τους έλαμπαν σαν να 'χαν πυρετό. Μερικοί μάλιστα αυτο μαστιγώνονταν. "Είναι τρελοί", συλλογίστηκε τ' αγόρι και το έλουσε κρύος ιδρώτας". (σ. 138) 

" Η Γκάια ήταν η βασίλισσα του Σκότους.
- Και που πήγε;
- Γκρεμίστηκε στο Τίποτα-όπως κι όλοι οι άλλοι εδώ.
- Γιατί; μα γιατί δεν έφυγαν; μουρμούρισε.
- Δεν είχαν πια ελπίδα. Αυτό τις στρατιές σας τις κάνει αδύναμες. Το ΤΙΠΟΤΑ σας τραβάει ακαταμάχητα και κανένας από εσάς δεν θα μπορέσει πια πολύ ν' αντισταθεί". (σ. 150)

Ο φόβος μιας ζωής χωρίς Ελπίδα, ο φόβος ν' αφεθείς στο ΤΙΠΟΤΑ μας αφορά όλους.

"Αφού χάθηκε κι ο τελευταίος από αυτή τη στοιχειωμένη συντροφιά, χωρίς θόρυβο και χωρίς ν' αφήσει ίχνος, ο Ατρέγιου άρχισε να νιώθει με τρόμο πως και το δικό του το κορμί είχε αρχίσει, με μικρά και σπασμωδικά βήματα, να τραβάει προς το Τίποτα. Τον είχε κυριέψει ο ακατανίκητος πόθος να πέσει και ο ίδιος μέσα. Συγκέντρωσε όλη τη θέλησή του ν' αντισταθεί σ' αυτή την επιθυμία κι ανάγκασε τον εαυτό του να σταματήσει. Σιγά σιγά κατόρθωσε να γυρίσει και βήμα βήμα με πολύ κόπο, σαν να πάλευε μ' ένα δυνατό ρεύμα, μπόρεσε να προχωρήσει στην αντίθετη κατεύθυνση. Η έλξη του Τίποτα όλο και λιγόστευε και ο Ατρέγιου το 'βαλε στα πόδια..." (σσ. 141-142)

Η διαχείριση των επιθυμιών

"- Τους δρόμους της Ονειροφαντασίας, είπε ο Γκραογκράμαν τους βρίσκεις μόνο με τις επιθυμίες σου.  Και δεν μπορείς παρά να προχωράς από τη μια επιθυμία στην επόμενη.  Ό,τι δεν επιθυμείς μένει απλησίαστο για σένα.  Αυτή την έννοια έχουν οι λέξεις "μακριά" και "κοντά".  Και δε φτάνει μόνο να επιθυμήσεις να φύγεις από ένα τόπο, πρέπει να επιθυμίσεις να πας σε κάποιο άλλο.  Πρέπει να αφήσεις τις επιθυμίες σου να σε οδηγήσουν". (σ. 240-241)

Από τη στιγμή που ο Μπάστιαν βρίσκεται μέσα στην Ονειροφαντασία, οδηγεί την εξέλιξη του μύθου μέσα από τις επιθυμίες του. Κάθε νέα επιθυμία φέρνει δημιουργία και έχει καλές ή κακές συνέπειες. Μόλις όμως πραγματοποιηθεί η κάθε ευχή, η χαρά της επίτευξης σβήνει και ο ήρωας γρήγορα συνηθίζει στο νέο του χαρακτηριστικό, σαν να το είχε από πάντοτε.

Έχετε παρατηρήσει πώς και εμείς φερόμαστε στα καινούρια μας δώρα; Πόση σημασία τους δίνουμε τον πρώτο καιρό και πώς αρνούμαστε να τα παραχωρήσουμε σε οποιονδήποτε άλλον; Γρήγορα όμως τα συνηθίζουμε, το βλέμμα μας στρέφεται σε κάτι νέο που θέλουμε να αποκτήσουμε και αρχίζουμε να το επιθυμούμε, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά.

Ο κύκλος αυτός της ανθρώπινης επιθυμίας δεν κλείνει ποτέ, ο χρόνος και οι πόροι μας όμως κάποτε τελειώνουν, γι' αυτό είναι σημαντικό να καταφέρουμε κάποια στιγμή να ελέγξουμε τις επιθυμίες μας. Να προσπαθήσουμε δηλαδή να επιδιώκουμε πράγματα ωφέλιμα για εμάς και τους άλλους ή δεξιότητες που μας ανοίγουν νέους ορίζοντες και μας προσφέρουν επιλογές. Μπορούμε άραγε να βρούμε αυτό που θέλουμε πραγματικά;

"- Τι να σημαίνει άραγε αυτό; ρώτησε.  "ΚΑΝΕ Ο,ΤΙ ΘΕΛΕΙΣ".  Αυτό σημαίνει βέβαια, πως μπορώ να κάνω ό,τι μου αρέσει!  Δεν είναι έτσι;

Το πρόσωπο του Γκραογκραμάν σοβάρεψε τρομαχτικά και τα μάτια του θαρρείς πως πήραν ξαφνικά φωτιά.

- Όχι! είπε με τη βαθιά σαν βροντή φωνή του.  Σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις το πραγματικό σου θέλημα.  Και τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο! (...) Είναι το δικό σου, το πιο κρυφό μυστικό, που δεν ξέρεις ούτε εσύ ο ίδιος". (σ. 242)

Ο Μπάστιαν ξεκινάει τις ευχές του με το βλέμμα στον καθρέφτη, επιθυμώντας να γίνει Όμορφος, έπειτα Δυνατός, στη συνέχεια Σκληραγωγημένος, και τέλος Θαρραλέος.

Μόλις τα αποκτήσει όλα αυτά και δεν έχουν πλέον καμία σημασία, η προσοχή του στρέφεται λίγο μακρύτερα, στους άλλους: επιθυμεί να γίνει Αξιαγάπητος, Μεγάλος Ευεργέτης, Επικίνδυνος και έπειτα Σοφός. Νομίζοντας πως πλησιάζει στην κορυφή του κόσμου και επιδιώκοντας να τη αγγίξει, επιλέγει να γίνει Παιδικός Αυτοκράτορας (με δικούς μας όρους - Θεός). 

"- Όχι δα κι έτσι!  Όχι δα κι έτσι! χαχάνιζε, δεν μπορείς να επιθυμείς παρά μόνο όσο θυμάσαι τον κόσμο σου.  Όλοι αυτοί ξόδεψαν όλες τις αναμνήσεις τους.  Όποιος δεν έχει πια παρελθόν, δεν έχει ούτε και μέλλον". (σ. 388)

Η ύβρις όμως φέρνει την νέμεση και ο Μπάστιαν καταποντίζεται, χάνει τα πάντα. Ευτυχώς, όσο λιγότερες ευχές του απομένουν, τόσο τα "θέλω" του φαίνεται να ωριμάζουν: Επιθυμεί τώρα να Ανήκει κάπου, έπειτα να είναι απλώς ο Εαυτός του, και τέλος ανακαλύπτει την πραγματική του θέληση, επιθυμεί να μπορεί να Αγαπήσει (σ.419).

Ο σκοπός του ανθρώπου-τεχνολογία

Η ΛΑΜΠΗΔΟΝΑ είναι ένα σύμβολο της αέναης αλληλεπίδρασης μεταξύ καλού και κακού, σε όλο το βιβλίο οι έννοιες καλό και κακό, ωραίο και άσχημο, ανόητο και σοφό, σχεδόν δεν ξεχωρίζουν ως αντίθετοι πόλοι (σ.49) αλλά συχνά να μπερδεύονται μεταξύ τους. Αποκορύφωμα η φράση του λιονταριού της ερήμου Γκραογκραμάν (σ.236) τώρα βλέπω πως ο θάνατός μου δίνει ζωή κι ότι η ζωή μου φέρνει το θάνατο. Και τα δύο είναι καλά. Τώρα κατάλαβα το νόημα της ύπαρξής μου.

Έτσι, συναντάμε κακό που τελικά κάνει καλό, όπως το δάγκωμα του λύκου Γκμορκ, που σώζει τον Ατρέγιου από το να πέσει στο "Τίποτα". Συναντάμε όμως και καλό που κάνει κακό, όπως όταν ο Μπάστιαν "ευεργετεί" τους Άχαρους που στη συνέχεια καταστρέφουν ό,τι βρουν και τιμωρούν και τον ίδιο. Τελικά τι είναι σωστό και τι όχι; Ο συγγραφέας μας βοηθάει λίγο, γράφοντας πως σημασία έχει και ο χρόνος και η πρόθεση όταν κάνουμε κάτι καλό.

Ο Ατρέγιου παρατηρεί πως Η ΛΑΜΠΗΔΟΝΑ, χωρίς να είναι παγίδα, σου ανοίγει το δρόμο και σου παίρνει το στόχο (σ.293). Θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με τη δύναμη της τεχνολογίας. 

Κι όμως, μετά από αιώνες τεχνολογικής προόδου, και παρά την τεράστια (ποσοτικά) αυτή μηχανική δύναμη που διαθέτει ο άνθρωπος, η αδικία μαστίζει αδιάκοπα τις κοινωνίες μας από τις πρώτες καταγραφές της ανθρώπινης δραστηριότητας μέχρι σήμερα.

Η Τεχνολογία μπορεί λοιπόν να μας ανοίγει το δρόμο και να αυξάνει την ποσότητα της δύναμής μας, καθώς όμως δεν καλλιεργούμε με αντίστοιχη ζέση την ποιότητα του πνεύματός μας, η ίδια μας η ισχύς μας μεθάει, μας τυφλώνει, μας αποπροσανατολίζει από το στόχο. 

Και φυσικά η λύση δεν θα ήταν να "βγάλουμε τη Λαμπηδόνα"; να απαρνηθούμε την τεχνολογία. Ίσως πρέπει να αναστοχαστούμε για το σκοπό της ανθρώπινης παρουσίας σ' αυτόν τον κόσμο. Ας αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο στην μόρφωση και την πνευματική μας καλλιέργεια, να συμμετέχουμε σε φιλοσοφικές συζητήσεις για την πορεία και το μέλλον της ανθρωπότητας, και να ενδιαφερθούμε επιτέλους για την παραγκωνισμένη (στον αιώνα της ψηφιακής επανάστασης) ανθρώπινη ψυχή, βοηθώντας όπως μπορούμε τους ανίσχυρους συνανθρώπους μας.

Αν λοιπόν θεωρήσουμε πως ο Άνθρωπος φοράει τη Λαμπηδόνα, τότε εξακολουθεί να της ζητάει δύναμη, ομορφιά και αναγνώριση σαν έφηβος. Μοιάζει να βρισκόμαστε ακόμα στη μέση των ευχών, όπως ο Μπάστιαν μόλις ανακάλυψε το καινούριο του παιχνίδι. Ας ελπίσουμε να μη χρειαστεί η Νέμεση και η πτώση, για να ανοίξουμε επιτέλους τα μάτια μας.

Η εξουσία κατευθύνει τους τυφλούς του Τίποτα και αλλοτριώνει τους διαχειριστές της

- Έχεις δει το Τίποτα, μικρέ;
- Ναι, πολλές φορές.- Πώς είναι;- Σαν να 'ναι κανείς τυφλός.- Έτσι είναι και όταν μπείτε εκεί μέσα, το Τίποτα γατζώνει πάνω σας και τότε γίνεστε σαν μια κολλητική αρρώστια που τυφλώνει τους ανθρώπους, έτσι που να μην μπορούν να ξεχωρίσουν τη φαντασία από την πραγματικότητα. Ξέρεις πώς σας λέν' εκεί;- Όχι, ψιθύρισε ο Αρτέγιου.- Ψέμματα!- ... Για μάντεψε, γιόκα μου τι γίνονται όλοι αυτοί που πήδησαν στο Τίποτα;- Δεν ξέρω, ψιθύρισε ο Ατρέγιου.- Γίνονται φαντασιώσεις στα κεφάλια των ανθρώπων: Παραστάσεις του φόβου, εκεί που στην αλήθεια δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούν. Επιθυμίες για πράγματα που τους αρρωσταίνουν. Ιδέες της απελπισίας, εκεί που δεν υπάρχει λόγος ν' απελπίζονται.-... ζούν εκεί μια ψεύτικη ζωή ζωντανών πτωμάτων και φαρμακώνουν τις ανθρώπινες ψυχές με μια μυρωδιά σαπίλας που αναδίνουν... Μόνο όταν δεν ξέρουν πως είναι η πραγματική τους μορφή μπορείτε να τους κάνετε ό,τι θέλετε.- Τι να τους κάνουμε;
- Ακριβώς ό,τι θέλετε. Θα τους εξουσιάζετε. Και τίποτα δε δίνει μεγαλύτερη εξουσία πάνω στους ανθρώπους από το ψέμα. Γιατί οι άνθρωποι, γιε μου ζουν όλο με φαντασιώσεις. Κι αυτές μπορεί να τις κατευθύνει κανείς. Αυτή η δύναμη είναι η μόνη που λογαριάζεται. Γιαυτό και εγώ στεκόμουν στο πλευρό της εξουσίας και την υπηρετούσα, για να μπορώ να 'χω το μερίδιό μου"...(σσ. 152-154)

Κάθε νέα επιθυμία του Μπάστιαν τον κάνει ισχυρότερο, αλλά ταυτόχρονα τον απομακρύνει από τον πραγματικό του εαυτό. Τον βλέπουμε έτσι σιγά σιγά να αλλάζει χαρακτήρα και να γίνεται αλλαζονικός, απότομος, εχθρικός... ακόμα και προς τους φίλους του! 

Αντίθετα ώς θετικό πρότυπο ο συγγραφέας αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο ασκεί τον ρόλο της η Παιδική Αυτοκράτειρα 

"Η Παιδική Αυτοκράτειρα δεν εξουσίαζε, δε μεταχειριζόταν ποτέ ούτε βία, ούτε την ισχύ της. Δεν έδινε διαταγές και δεν καταδίκαζε κανέναν. Δεν είχε επιτεθεί ποτέ και πουθενά και καμιά φορά δεν της χρειάστηκε να αμυνθεί. Δεν είχε εχθρό, γιατί κανένας δεν το είχε καν σκεφτεί να ξεσηκωθεί εναντίον της ή να την πειράξει στο παραμικρό. Γι’ αυτή όλοι οι υπήκοοί της ήταν ίδιοι.

Μόνο υπήρχε, αλλά μ’ έναν εντελώς ιδιαίτερο τρόπο.

Αυτή ήταν το κέντρο όλης της ονειροφαντασιακής ζωής. Και κάθε πλάσμα, καλό ή κακό, ωραίο ή άσχημο, σοβαρό ή αστείο, ανόητο ή σοφό, όλα μα όλα υπήρχαν γιατί υπήρχε αυτή. Χωρίς αυτή δε θα μπορούσε να υπάρχει τίποτα, όπως ακριβώς το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να είναι ζωντανό χωρίς καρδιά". (σ.37-38) 

Ανάγκη για οργανωμένη ζωή

Το περιστατικό με τους Άχαρους, επαναφέρει το ζήτημα της χρησιμότητας των κανόνων στη ζωή μας, με πειστικό -ή λιγότερο πειστικό- τρόπο.

Οι Άχαροι, τα κακάσχημα δυστυχισμένα σκουληκάκια, μπορεί να ένιωθαν απαίσια, να κρύβονταν διαρκώς για να μην τα δει το φως του ήλιου και να έκλαιγαν όλη την ώρα, ήταν όμως χρήσιμα στον κόσμο, αφού προσέφεραν στους Ασημουπολίτες τα όμορφα καλλιτεχνήματά τους. 

Μόλις ο Μπάστιαν εισακούει την ευχή τους και τα μεταμορφώνει (σ.296-7) σε Τρελοπετούμενα - Πανταγελούμενα, τα πρώην σκουληκάκια καταλαμβάνονται από πνεύμα ασυδοσίας και αρχίζουν να καταστρέφουν ό,τι βρουν, απλώς και μόνο επειδή τίποτα πλέον δεν τους απαγορεύεται. Αυτό προκαλεί πολύ αρνητική εντύπωση στον ευεργέτη τους και στους υπόλοιπους ταξιδιώτες, αλλά απ' ό,τι φαίνεται δεν αρέσει ούτε στους ίδιους τους Άχαρους.

Έτσι, προς το τέλος του βιβλίου (σ.434), ξαναπλησιάζουν τον Μπάστιαν και του ζητούν να επέμβει:

"Θέλουμε να μας δίνεις διαταγές, να μας προστάζεις να κάνουμε κάτι, να μας αναγκάζεις να κάνουμε κάτι κι άλλα πάλι να μας τα απαγορεύεις. Θέλουμε η ύπαρξή μας να' χει κάποιο σκοπό!

Αλλά και ο ίδιος ο Μπάστιαν περνάει από δύσκολες καταστάσεις χάρη στην απόλυτη ελευθερία που του δίνει η οδηγία κάνε ό,τι θες που βρίσκεται γραμμένη πίσω από το μενταγιόν του".

Αγάπη 

Στην κορύφωση των επιθυμιών του ο Μπάστιαν αναζητά την ΑΓΑΠΗ!  Και πάλι όμως ο συγγραφέας διαχωρίζει την αγάπη που απολαμβάνει κάποιος ως αποδέκτης, από την υπέρτερη των επιθυμιών που είναι η ανάγκη ν' αγαπήσεις εσύ ο ίδιος!  

"Οι  μέρες στο "Σπίτι που Αλλάζει" περνούσαν κι ακόμα κρατούσε το καλοκαίρι.  Ο Μπάστιαν συνέχιζε να απολαμβάνει να τον χαϊδεύει η κοκόνα Αγιούλα σαν παιδί.  Και τα φρούτα της τα 'βρισκε πάντα πιο νόστιμα, όσο και τότε στην αρχή.  'Ομως σιγά σιγά άρχιζε να καταλαγιάζει η αχόρταγη πείνα του γι' αυτά.  Έτρωγε λιγότερο.  Η κοκόνα Αγιάλα το παρατήρησε, αλλά δεν είπε λέξη.  Κι ακόμα είχε χορτάσει λίγο τη φροντίδα και την τρυφερότητά της.  Κι όσο λιγόστευε η ανάγκη που ένιωθε γι' αυτά τα δύο, τόσο φούντωνε μέσα του μια νοσταλγία εντελώς αλλιώτικη.  Μια νοσταλγία που δεν την είχε αισθανθεί ποτέ και που ήταν εντελώς διαφορετική απ' όλες τις επιθυμίες που είχε νιώσει ως αυτή τη στιγμή.  Η επιθυμία να αγαπήσει αυτός ο ίδιος.  Με απορία και με λύπη διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε. αλλά η επιθυμία του να νιώσει όλο και δυνάμωνε". (σσ. 418-19)

Το χρέος του αναγνώστη αλλά και δημιουργού - Το ταξίδι του Μπάστιαν-Οδυσσέα

Διαβάζουμε στο βιβλίο (σ.453), ότι χρέος του ανθρώπου που θα ταξιδέψει μέχρι την Ονειροφαντασία, είναι στο γυρισμό του να μεταφέρει το Νερό της Ζωής και στους άλλους ανθρώπους. 

Η ιστορία του Έντε μιλάει για το ξεχωριστό ταξίδι που πραγματοποιεί κάθε αναγνώστης διαβάζοντας ένα βιβλίο, για τον φανταστικό κόσμο που γεννιέται μόλις ανοίξουμε ένα εξώφυλλο, αλλά και για το πώς κάθε ανάγνωσμα μας δίνει την ευκαιρία να προσεγγίσουμε τον «πραγματικό» μας εαυτό ταυτιζόμενοι με τους «μη πραγματικούς» χαρακτήρες, κάτι που ίσως μετασχηματίζει κάθε βιβλίο σε ένα είδος πλατωνικού σπηλαίου. 

Διαβάζουμε επίσης (σ.288) ότι ο Σαίξπηρ ταξίδεψε τα παλιά χρόνια στην χώρα αυτή. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι οι ταξιδιώτες στη Φαντασία δεν είναι άλλοι από τους δημιουργούς, που επιστρέφοντας στην πραγματικότητα, δίνουν σε μας τους υπόλοιπους το έργο τους, και μέσα απ' αυτό τη συγκίνηση, τα δάκρυα (σ.447), το νερό της ζωής. 

Κάθε δημιουργός δεν κατασκευάζει έναν ολοδικό του κόσμο ξεκινώντας από το μηδέν, όπως περίπου κάνει ο Μπάστιαν στο δεύτερο μέρος του βιβλίου. Η φαντασία βασίζεται σε έννοιες ήδη γνωστές, ένα κείμενο χωρίς τίποτα γνώριμο μέσα του ίσως να μην μπορεί να συγκινήσει το ίδιο τους ανθρώπους. Έτσι, ο κάθε δημιουργός ταξιδεύει μέσα στα έργα των προηγουμένων όπως τα αντιλαμβάνεται και συνδυάζοντάς τα με τις εμπειρίες του, πλάθει τους νέους, δικούς του μύθους. 

Αυτό άλλωστε κάνει και ο ίδιος ο Έντε. Πλάθει την "Ιστορία χωρίς Τέλος" μέσα από τα προσωπικά του βιώματα (οι επιρροές από την σουρεαλιστική τέχνη του πατέρα του είναι έντονες.

Έτσι λοιπόν επαναλαμβάνονται και εξελίσσονται οι ιστορίες στο πέρασμα του χρόνου. Ο Μπάστιαν ξαναγεννιέται ως Οδυσσέας και εκείνος με τη σειρά του δίνει τη σπίθα σε επόμενους περιπλανώμενους ήρωες. Όσο αλλάζουμε ονόματα στην "Παιδική Αυτοκράτειρα", οι ιστορίες ζουν, ο κόσμος της Φαντασίας ανανεώνεται και τελικά βοηθά και τη δική μας πραγματικότητα να ισορροπήσει. - Γιατί στο ταξίδι της ζωής η φαντασία βαδίζει χέρι χέρι με την όραση. Οι εμπειρίες και οι γνώσεις είναι η μισή ζωή. Όλα αυτά για να ζήσουν πρέπει να τα αγγίξει το μαγικό ραβδί της φαντασίας. Στον ίσιο δρόμο μπορεί κανείς να δει μέχρι το τέλος του. Η φαντασία όμως μας είναι αναγκαία γιατί βλέπει πίσω από τις στροφές.

"Υπάρχουν πολλές πόρτες που οδηγούν στην Ονειροφαντασία και υπάρχουν και πολλά τέτοια μαγικά βιβλία.  Πολλοί άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τίποτα απ' όλα αυτά.  Σημασία έχει ποιος παίρνει στο χέρι του ένα τέτοιο βιβλίο.

-  Ώστε η Ιστορία Χωρίς Τέλος είναι αλλιώτικη για τον καθένα;

- Ναι, αυτό θέλω να πω.  Αλλά δεν υπάρχουν μόνο βιβλία, αλλά υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να πας στην Ονειροφαντασία και να ξαναγυρίσεις.(...)Θα μου 'κανες χαρά αν ερχόσουν κάπου κάπου να με βλέπεις για ν' αλλάζουμε εμπειρίες.  Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που να μπορείς να μιλήσεις μαζί τους για τέτοια πράγματα". (σσ. 452-53)

Ενδοσχολική βία, η ανάγκη για καλό σχολείο και εκπαιδευτικό

Στις πρώτες σελίδες του βιβλιου, ο Μπάστιαν, παρουσιάζει τον εαυτό του σαν ένα κλασικό θύμα ενδοσχολικής βίας (σσ. 8-10, 13, 43). Το απόσπασμα θα μπορούσε να αποτελέσει το εύνασμα για την έναρξη διαλόγου με τους μαθητές μας για το φαινόμενο που τόσο συχνά εμφανίζεται στη σχολική ζωή.

Βιβλιοφιλία

Ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο, με πολύ ιδιαίτερη σημασία :

Είχε κλέψει. Ήταν κλέφτης.

"Κι αυτό που είχε κάνει ήταν χειρότερο από μια συνηθισμένη κλοπή. Γιατί αυτό το βιβλίο ήταν, το δίχως άλλο, μοναδικό και αναντικατάστατο. Σίγουρα αυτό θα ήταν ο μεγαλύτερος θησαυρός του κυρίου Κορεάντερ. Να κλέψεις από ένα βιολιστή το ξεχωριστό βιολί του ή από ένα βασιλιά την κορόνα του είναι κάτι αλλιώτικο από το να πάρεις χρήματα από ένα χρηματοκιβώτιο". (σ.14)

Δεν μπορώ να σκεφτώ κείμενο που να εξυπηρετεί τη φιλαναγνωσία με πιο εμφαντικό τρόπο.Μήπως ανάλογοι παράξενοι φανταστικοί κόσμοι κρύβονται πίσω από το παραπέτασμα της δικής μας πραγματικότητας; Η ιστορία του Έντε μιλάει για το ξεχωριστό ταξίδι που πραγματοποιεί κάθε αναγνώστης διαβάζοντας ένα βιβλίο, για τον φανταστικό κόσμο που γεννιέται μόλις ανοίξουμε ένα εξώφυλλο, αλλά και για το πώς κάθε ανάγνωσμα μας δίνει την ευκαιρία να προσεγγίσουμε τον "πραγματικό" μας εαυτό ταυτιζόμενοι με τους "μη πραγματικούς" χαρακτήρες, κάτι που ίσως μετασχηματίζει κάθε βιβλίο σε ένα είδος πλατωνικού σπηλαίου.

Στις σ. 12 και σ. 31 ο συγγραφέας παρουσιάζει με θελκτικό τρόπο την ανάγκη για βιβλίο. Την τόσο αρμονική σύνδεση του αχαλίνωτου, ονειρικού, φαντασιακού κόσμου ενός παιδιού με ένα καλό βιβλίο σαν και αυτό "Της ιστορίας χωρίς τέλος".

Πολύ ενδιαφέρουσα η συζήτηση για τον λογοτεχνικό χρόνο και τη συνάντηση της σκέψης συγγραφέα - αναγνώστη σε δύο σημεία (σ. 196-7 και σ.238-9) της ιστορίας.

Δραστηριότητες στην τάξη

Το βιβλίο θα μπορούσε να αποτελέσει στο σύνολό του ή σε επιμέρους αποσπάσματα κατάλληλο για δραστηριότητες στην τάξη.

Ενδεικτικά, οι μαθητές μπορούν διαβάζοντας συγκεκριμένα αποσπάσματα:

Να στοχαστούν γύρω από τα προαναφερθέντα

-Μπορείτε να φτιάξουν μια λίστα με τις επιθυμίες που θα ζητούσαν να πραγματοποιήσει η Λαμπηδόνα; Να αναρωτηθούν τέλος, μήπως μπορούν να κάνουν πραγματικότητα αυτές τις ευχές χωρίς την παρέμβαση μαγικών αντικειμένων.

- να ζωγραφίσουν παράξενα όντα που περιγράφονται στο κείμενο (σ.314-316)

- να δημιουργήσουν δελτία προσωπικότητας - ταυτότητας των χαρακτήρων του βιβλίου

- να διαμορφώσουν δικές τους ιστορίες με συνεχίζοντας τις περιπέτειες του βιβλίου

- να κατασκευάσουν, να ονειρευτούν τις ιδανικές ουτοπίες τους, νέους (ιδανικούς ή μη) κόσμους.

- να κατασκευάσουν ένα "Αλφάβητο" με τις σημαντικότερες λέξεις του κειμένου.

- να δραματοποιήσουν σκηνές που τους έκαναν εντύπωση μέσα στην τάξη.

Μίχαελ Έντε

Μίχαελ Έντε

Ο συγγραφέας Μίχαελ Έντε (1929 –1995), γεννήθηκε στη Βαυαρία και ασχολήθηκε, εκτός των άλλων με την ηθοποιία, τη σκηνοθεσία και τη συγγραφή θεατρικών έργων. Ως συγγραφέας υπήρξε πολυβραβευμένος και κάποια έργα του μεταφέρθηκαν στην μεγάλη οθόνη (Μόμο, Ιστορία χωρίς τέλος κ.α.).

Τα έργα του μπορούν να διαβαστούν ως ιστορίες για παιδιά και νέους, αλλά και ως αλληγορίες για ενηλίκους. Ως ένα βαθμό γράφει με τον ίδιο τρόπο που ο πατέρας του, ο σουρεαλιστής ζωγράφος Έντγκαρ Έντε, δημιουργούσε τους πίνακές του: Πίσω από τις όμορφες και απόκοσμες εικόνες κρύβεται μια βαθιά φιλοσοφημένη άποψη για τη ζωή, τις ανθρώπινες σχέσεις, τον κόσμο που μας περιβάλλει και τη θέση του κάθε πλάσματος μέσα σε αυτόν.

 ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ

.
ΠΗΓΗ-Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com