Τα έθνη-κράτη και τα κράτη-πολιτισμοί

από Ευάγγελος Κοροβίνης

Ο σύγχρονος κόσμος περιγράφονταν μέχρι πρόσφατα ως συγκροτούμενος από έθνη-κράτη που βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ τους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, ορισμένα κράτη (ιδίως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία) προσπαθούν να φέρουν στην επιφάνεια την πολιτισμική τους κληρονομιά και να οριοθετηθούν ως διακριτά και ιδιαίτερα κράτη-πολιτισμοί.

Στα πλαίσια των εθνών-κρατών το κράτος απορροφά και υποκαθιστά το έθνος. Η εθνικότητα ταυτίζεται με την κρατική υπηκοότητα. Το έθνος ως πολιτισμικό υποκείμενο αδειάζει από το περιεχόμενο του. Μοναδική σχεδόν επιδίωξη του έθνους-κράτους γίνεται η διαρκής αύξηση των καταναλωτικών δυνατοτήτων των πολιτών. Το νεωτερικό έθνος-κράτος εμφανίζεται ως ουδέτερο απέναντι στα ζητήματα του πολιτισμού, αλλά στην ουσία στηρίζει μια μορφή «αρνητικού» ατομοκεντρικού πολιτισμού, ο οποίος προσδιορίζει ως ευ ζην την ιδιωτική απόλαυση και θεοποιεί το χρήμα. Στα πλαίσια αυτά τα έθνη-κράτη καθίστανται εγγενώς επεκτατικά και κατακτητικά, καθώς η επιθυμία και η καταναλωτική βουλιμία είναι ακόρεστες.

Στην περίπτωση των κρατών-πολιτισμών, τώρα, διακηρυγμένος τους στόχος είναι η υπεράσπιση και αναπαραγωγή των οικείων πολιτισμικών παραδόσεων. Δεν αγνοείται η αναγκαιότητα της οικονομικής ανάπτυξης και ευρύτερα του εκσυγχρονισμού, αλλά οι επιδιώξεις αυτές θεωρούνται ως εργαλεία διασφάλισης της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας του κράτους. Αν, λοιπόν, η οικονομική ανάπτυξη είναι στην περίπτωσή των εθνών-κρατών αυτοσκοπός, για τα κράτη-πολιτισμούς είναι ένα απλό μέσον. Στόχος της αναβίωσης των προνεωτερικών πολιτισμικών παραδόσεων είναι η άμυνα απέναντι στις δυνάμεις αποσύνθεσης της κοινωνικής συνοχής, η αντίσταση απέναντι στην μηδενιστική διάβρωση που συνδέεται με την αναζήτηση της ηδονής της στιγμής Ο διάχυτος σε όλον τον πλανήτη μηδενισμός της «μεταμοντέρνας συνθήκης» απειλεί, σε αυτόν ή τον άλλο βαθμό, και τα κράτη-πολιτισμούς.

***

Τα κράτη-πολιτισμοί υπερασπίζονται σθεναρά την πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα χωρίς να έχουν, όμως, παγκόσμιες βλέψεις και επεκτατικές διαθέσεις. Η Κίνα, για παράδειγμα, οριοθετώντας την οικονομική της απογείωση ως μέσον της πολιτισμικής της αναγέννησης, προωθεί την κομφουκιανή ιδέα της αρμονίας όχι μόνο στο εσωτερικό της αλλά και στις διεθνείς σχέσεις. Επιδιώκει διακρατικές σχέσεις win–win,αμοιβαίου οφέλους, και όχι ετεροβαρείς και εκμεταλλευτικές.

Ο ινδουιστής πρωθυπουργός της Ινδίας πάλι, ο Ναρέντρα Μόντι, στηλιτεύει τους δημιουργούς του σύγχρονου ινδικού κράτους και ιδιαίτερα τον Νεχρού. Θεωρεί ότι ο τελευταίος αγκάλιασε τον σοσιαλισμό, ένα δυτικής προέλευσης «κατασκεύασμα», αντί να οικοδομήσει την Ινδία πάνω στην πολιτισμική κληρονομιά της.

Η Μόσχα, τέλος, αντιμετωπίζει την Ρωσία ως ένα κράτος-πολιτισμό, ούτε δυτικό ούτε ανατολικό, αλλά ευρασιατικό. Η πολυεθνική και πολυθρησκευτική (ορθοδοξία, ισλάμ, βουδισμός, ανιμισμός) Ρωσία, καταλαμβάνοντας το κέντρο της Ευρασίας, βάζει υποψηφιότητά να καταστεί ένα από τα σημαντικότερα κράτη της περιοχής και του κόσμου ολόκληρου.

Στην Δύση, τώρα, ορισμένοι διανοούμενοι στα πλαίσια του αποδομητικού τους «κνησμού» έφτασαν στο σημείο να θεωρούν κάθε μορφής πολιτισμό ως ηθικώς ύποπτη και καταπιεστική πραγματικότητα. Θέλουν να καταργηθεί η «τυραννία» της μονογαμικής ετεροσεξουαλικότητας, του έμφυλου σώματος (όπως ζητούν οι διεμφυλικοί) και του σώματος εν γένει (όπως επιδιώκουν οι μετανθρωπιστές). Εν ονόματι αρχών παγκόσμιας -υποτίθεται- εμβέλειας που λίγοι πλέον υιοθετούν, η Δύση φαίνεται να θυσιάζει τις όποιες παραδόσεις της που είχαν μείνει όρθιες. Η Δύση θα έπρεπε να στηριχθεί στην κληρονομιά της και να πάψει να επιδιώκει να διαπλάσει όλο τον κόσμο κατ’ εικόνα της. Πρέπει να αποδεχθεί ότι ο πολιτισμός της είναι υπαρκτός αλλά όχι και παγκόσμιος.

Η καθολικότητα και η παγκοσμιότητα εκδηλώνεται μέσω του ιστορικά ιδιαίτερου. Καμιά, βέβαια, από τις ιδιαίτερες εκδηλώσεις της, καμία συγκεκριμένη πολιτισμική παράδοση, δεν την εξαντλεί. Η αντιμηδενιστική στόχευση που αναδεικνύουν οι προσπάθειες αναβίωσης των προνεωτερικών κολεκτιβιστικών -στην πλειοψηφία τους- παραδόσεων μπορεί να ευοδωθεί και να βρει τον στόχο της, αν αναδυθεί μια οντολογία που να υπερβαίνει τόσο τον ατομοκεντρισμό όσο και τον ομαδοκεντρισμό-κολεκτιβισμό.

Το έθνος-κράτος, εν πάση περιπτώσει, είναι -όπως ειπώθηκε- ιστορικά συνδεδεμένο με τον νεωτερικό πολιτισμό Ο 21ος αιώνας, όμως, εισάγει δραστικά την πραγματικότητα των κρατών-πολιτισμών. Για την νομιμοποίηση της εξουσίας των κρατών αυτών ο πολιτισμός και η αναπαραγωγή του είναι σημαντικότερη παράμετρος από την πολιτική διαδικασία. Κατά ανάλογο τρόπο στον αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο η σπουδαιότητα της γεωγραφίας, της πολιτικής και της οικονομίας μειώνεται, ενώ η σημασία της κουλτούρας αναβαθμίζεται.

Πριν τον 19ο αιώνα στην ημερήσια διάταξη ήταν οι δυναστικές έριδες. Στην διάρκεια του 19ου αιώνα στο προσκήνιο έρχεται ο εθνικισμός, ενώ κατά τον 20ο αιώνα την σκυτάλη την παίρνει η σύγκρουση των ιδεολογιών. Σήμερα βρισκόμαστε στον αστερισμό του διαλόγου και της σύγκρουσης των πολιτισμών.

Πηγές

Τα δύο τέρατα και η αριστερά. Για την παρακμή και τις δυνατότητες ανάσχεσης της. Του Θεοδώρου Ι.Ζιάκα. Εκδόσεις Αρμός.2019

The rise of the civilizational state. By Christopher Coker. Polity press.2019

The attack of civilizational state. By Bruno Makaes.Noema magazine. June 15,2020

Nation vs. civilization? The rise of “civilizational states”. By Gergedy Egedy.Civic review VOL.17,2021,241-150


Στην εικαστική πλαισίωση της σελίδας, σύνθεση ενός ζωγραφικού πίνακα της Μαρίας Παπαδημητρίου και ενός του Στέλιου Φαϊτάκη.

ΠΗΓΗ:https://antifono.gr/ethin_krati-politismoi/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com