Κανένας στην Ελλάδα δεν φαινόταν να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις γυναί­κες, οι όποιες έδρασαν, διέπρεψαν ή θυσιάστηκαν για την πατρίδα τους, στό βαθμό πού αρμόζει. Μόνο παρεμπιπτόντως έχουν αναφερθεί μερικές. Ποιές ήταν; Πού έδρασαν; Ποιές ήταν οι πράξεις τους; Ποιά η ζωή τους, τα αισθή­ματα, τα κίνητρα και ο χαρακτήρας τους; Και ποιά υπήρξε, όχι μόνο η θέση λόγω των περιστάσεων, άλλα και η πρωτοβουλία και η συμμετοχή της Ελ­ληνίδας στον Εθνικό Αγώνα; Είναι τυχαίο ότι και αυτός ο Παπαρρηγόπου­λος δεν αναφέρεται στις γυναίκες ηρωίδες; Ή ότι ο Νικόλαος Δραγούμης περιγράφοντας την Εθνοσυνέλευση του 1827 στην Τροιζήνα αγνοεί τη σπου­δαία δράση της Μαντώς Μαυρογένους; Από τους ιστορικούς του Σουλίου μόνο ο Περραιβός αναφέρεται στό ηρωικό δράμα των γυναικών.
Μια πρώτη μαρτυρία έχουμε μέσα από το ελληνικό τραγούδι. Η δημο­τική λαϊκή μας ποίηση, πιο δίκαιη, τραγούδησε τη γυναίκα του Αγώνα με εμπνευσμένα τραγούδια. Από τους προσωπικούς Έλληνες ποιητές, η φαντα­σία του Σολωμού σε μνημειώδεις στροφές αποθανάτισε στιγμές ηρωικές από το Ζάλογγο, το Μεσολόγγι, τα Ψαρά. Ο Σολωμός ύμνησε τις Ελληνίδες του Αγώνα και ιδιαίτερα τις Σουλιώτισσες στις στροφές του «Ύμνου της Ελευθερίας» και τις γυναίκες του Μεσολογγίου στους «Ελεύθερους Πολιορ­κημένους». Η Ευανθία Ν. Καΐρη, η συγγραφέας του δράματος «Νικηράτου», διαλαμβάνει τα της ηρωικής θυσίας του Μεσολογγίου.

Είναι αξιοπερίεργο πώς μόλις το 1933 έχουμε από μια γυναίκα, την Σω­τηρία Αλιμπέρτη, την πρώτη ενθουσιώδη συγγραφέα και ερευνήτρια, μια αξιόπιστη πηγή. Η Αλιμπέρτη, ορμώμενη τόσο από ιστορικό ενδιαφέρον όσο και από υψηλό εθνικό αίσθημα, ασχολήθηκε συστηματικά με τις ηρω­ίδες γυναίκες, ερεύνησε με ακρίβεια ό,τι τις αφορά και ανάστησε με την πνοή και τη φλόγα του ενθουσιασμού της, τον τρόπο που έζησαν μέσα στις ιστο­ρικές περιστάσεις και τα γεγονότα με τα οποία συνδέονται η ζωή και οι πράξεις τους. Επίσης ο ιστορικός της Ιατρικής Γεώργιος Κ. Πουρναρό­πουλος αργότερα επεσήμανε το μέγεθος της συμβολής των γυναικών στην υγειονομική περίθαλψη των αγωνιστών άλλα καί του σκλαβωμένου λαού γενικώτερα και στη δημιουργία των πρώτων νοσοκομειακών μονάδων του Αγώνα.
Ξένοι περισσότερο, παρά Έλληνες, ιστορικοί και περιηγητές της επο­χής αφιέρωσαν λαμπρές σελίδες στην Ελληνίδα αγωνίστρια. Βασικές μαρτυ­ρίες της φιλοπατρίας και του ηρωισμού των Ελληνίδων παρέχουν αυτόπτες μάρτυρες, ποιητές, συγγραφείς, φιλέλληνες αγωνιστές, ιστοριογράφοι και ζωγράφοι. Ο Pouqueville, στην τετράτομη ιστορία του της «Αναγέννησης της Ελλάδας» εκφράζει το θαυμασμό του για τον ηρωισμό των γυναικών της Ελλάδας και τη ζωηρή συγκίνηση και τη συμπάθεια του για τις θυσίες τους, τις κακουχίες και τα μαρτύρια τους. Ο Ginouvier, κατά τη διάρκεια του Αγώνα, έγραψε με ενθουσιασμό βιβλίο στο Παρίσι για την ηρωίδα Μαντώ Μαυρογένους από πληροφορίες που συνέλεξε από φιλέλληνες αγω­νιστές, οι οποίοι εγνώρισαν στην Ελλάδα τη μεγάλη ηρωίδα. Μακρά θα ήταν η απαρίθμηση όλων εκείνων που ασχολήθηκαν με την Ελληνίδα του Αγώνα, όπως οι Γάλλοι Blancard, Fauriel, ο Άγγλος Eton, ο Γερμανός Bartholdy, οι Ιταλοί Ciampolini, Zechinni και Ελληνικής καταγωγής λογοτέ­χνες που ζούσαν στο εξωτερικό, όπως η Δόρα Δ᾽ Ίστρια και άλλοι. Εξ­άλλου έχουμε μαρτυρίες από φιλέλληνες αγωνιστές, όπως ο Auguste Fabre, ο Holland και υπέροχα έργα ζωγράφων όπως του Scheffer, του Friedel, που κοσμούν το Λούβρο και άλλα ξένα μουσεία.