Μιχάλης Σακελλαρίου

Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκε ένα άλλο του Paul Mason στο Guardian που διάβασα σε μετάφραση του Παναγιώτη Χατζηστεφάνου και έκανε λόγο για “Το τέλος του καπιταλισμού (που) έχει ήδη αρχίσει”. Θα περιοριστώ να αναφέρω μερικές δικές μου σκέψεις σαν υποσημειώσεις στην προαναφερθείσα δημοσίευση. 

Πριν από αρκετό καιρό είχα εμπλακεί ενεργά με τους εικονικούς κόσμους και συγκεκριμένα με την πλατφόρμα του Second Life.  Μέσα σε αυτό το life simulator μπορεί κανείς να κάνει σχεδόν ό,τι και στην πραγματική του ζωή, στο “real”, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται στους εσωτερικούς κώδικες των συμμετεχόντων. Οι περισσότεροι που εισέρχονται σε αυτό τον εικονικό κόσμο, το κάνουν για να ζήσουν αυτό που δε μπόρεσαν στην αισθητή τους πραγματικότητα.   Από όλα τα θαυμαστά που μπορεί κανείς να συναντήσει εκεί μέσα, αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν, εκτός των άλλων και μία νέα μορφή οικονομίας που μετά βίας διαφαινόταν. Σε αυτό τον εξομοιωτή είχα προσωπικά δημιουργήσει μία κοινότητα της οποίας τα μέλη συμμετείχαν εθελοντικά βέβαια, εργάζονταν σκληρά για να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες, τα οποία ήταν αυτόματα κοινό κτήμα όλης της ομάδας. Όλα τα μέλη του group είχαν την ίδια στιγμή τα ίδια δικαιώματα και τον ίδιο τίτλο ιδιοκτησίας πάνω σε όλες τις δημιουργίες των μελών. Ένα είδος κοινοκτημοσύνης μέσα στην οργανωμένη κοινότητα στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και τα κτήρια και τα οικόπεδα σαν κοινή περιουσία του συνόλου. 
Ταυτόχρονα μοιράζονταν και την τεχνογνωσία και τις πηγές τους, καθιστώντας και άλλα μέλη ικανά να παράγουν ή να συμβάλουν στην παραγωγική διαδικασία,  η οποία μπορούσε να επιμεριστεί  σε τομείς και να επιταχυνθεί ραγδαία.
Οι εσωτερικές σχέσεις προϋπέθεταν την αλληλοβοήθεια, την αλληλεγγύη και τον αλληλοσεβασμό και σε διαφορετική περίπτωση λειτουργούσαν αυτόματα μηχανισμοί που εξοβέλιζαν όποιο μέλος ενεργούσε διαφορετικά και υπέπιπτε στο ίδιο σφάλμα κατ΄ εξακολούθηση. Η ομάδα είχε έμβλημα, όνομα, στόχους, κατανεμημένες αρμοδιότητες και ιεραρχία, η οποία ήταν υπό συνεχή επαναπροσδιορισμό με διαδικασίες διαφανείς  και πλήρως δημοκρατικές. Υπήρχε ένα εικονικό νόμισμα, το Linden, το οποίο σαν ισοτιμία αντιστοιχούσε περίπου με τη δική μας παλιά δραχμή.  Τα παραγόμενα αγαθά, τα οποία όπως προανέφερα ήταν κοινό κτήμα της ομάδας μπορούσαν να πωληθούν και εκτός κοινότητας και τα κέρδη να αποδοθούν είτε στο group, είτε στο δημιουργό τους. Φυσικά υπήρχαν ιδιωτικές επιχειρήσεις που στόχευαν στο κέρδος και μόνο, όμως όλοι οι ιδιώτες είχαν το ίδιο και απαράλλακτο σημείο εκκίνησης, τα ίδια μέσα και η οικονομική ισχύς πολύ λίγη σημασία είχε. Αντίθετα, η τεχνογνωσία, η πολλή δουλειά και το ταλέντο ήταν τα ισχυρά πλεονεκτήματα και προϋποθέσεις ταυτόχρονα που μπορούσαν να κάνουν ένα ιδιωτικό νεοϊδρυθέν brand να ξεχωρίσει σχεδόν άμεσα και να εισέλθει πολύ δυναμικά στον ανταγωνισμό και μάλιστα απέναντι σε καταξιωμένους επαγγελματίες. Παράλληλα πολλά αγαθά διατίθεντο δωρεάν σε όλους τους χρήστες ανεξαιρέτως, πράγμα που εξανάγκαζε τους ιδιώτες να πιέζουν τις τιμές τους προς τα κάτω. 

Να λοιπόν μια ωραία ιδέα. Άνθρωποι που εργάζονται σκληρά και διαθέτουν τα προϊόντα της εργασίας τους δωρεάν, χωρίς καμία απαίτηση για άμεσο κέρδος. Η ανταμοιβή τους μπορεί να ήταν η αναγνωρισιμότητα, η ευγνωμοσύνη, η κυκλοφορία των έργων τους, η άμεση ανταλλαγή με άλλα, η γνωστοποίηση σε ευρεία κλίμακα της δουλειάς τους, η διόρθωση των αδυναμιών και η τελειοποίηση των προϊόντων τους.
Το ίδιο όμως δεν συμβαίνει και με μια πολύ μεγάλη κατηγορία λογισμικών που οι κατασκευαστές τους τα διαθέτουν δωρεάν στο διαδίκτυο; 
Μερικά μάλιστα παρέχουν χωρίς χρέωση τη βασική λειτουργία και κατόπιν χρεώνουν τις πιο εξειδικευμένες. Άλλοι αρκούνται και ένα donate box. 
 Ας έρθουμε τώρα στα social media και τον τρόπο που άλλαξαν ραγδαία τη διανομή και επεξεργασία ενός βασικού αγαθού που είναι η πληροφορία. Έφεραν τους χρήστες μπροστά σε μια νέα αμηχανία και μια νέα δέσμη δεξιοτήτων κατέστη απαραίτητο να κατακτηθεί όσο το δυνατόν ταχύτατα ώστε η νέα τεχνολογία του web2 να γίνει εύχρηστη και λειτουργική. Καινούργιοι κανόνες, νέα ήθη, νέα γλώσσα και σύμβολα, νέες σηματοδοτήσεις της ηλιθιότητας και της εξυπνάδας που ουδεμία σχέση είχαν με τα προηγούμενα περιεχόμενά τους. Η κριτική σκέψη, το φιλτράρισμα της πληροφορίας, η γνώση της διαλεκτικής και των ορισμών του βάθος και πλάτους των εννοιών και η μεταστροφή στης προσοχής στην επιχειρηματολογία και όχι σε προκάτ ιδεολογήματα, έγιναν τα καινούργια εφόδια με τα οποία ο χρήστης κατέστη απαραίτητο να είναι εξοπλισμένος για θεωρηθεί αξιόπιστος και αξ ιόμαχος συνομιλητής. Εν αντιθέσει με τον καθιερωμένο τύπο του μορφωμένου και “ενημερωμένου” πολίτη που δεν είχε παρά να απαριθμήσει τα πτυχία και τα μεταπτυχιακά του, κατακτώντας τον τίτλο της αδιαμφισβήτητης “αυθεντίας”  εισερχόμαστε σε μία νέα εποχή κατά την οποία ο “καταναλωτής γνώσεων” μάλλον θεωρείται ξεπερασμένος και ανεπαρκής.
 Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τα likes την πεμπτουσία του ναρκισσισμού, όμως στην πραγματικότητα είναι δυνάμει και κάτι άλλο. Μπορεί να μετεξελιχθεί σε κάτι διαφορετικό. Στην μετουσίωση σε ένα παράλληλο εικονικό νόμισμα, τόσο παγκόσμιας εμβέλειας όσο και στενά τοπικής μέσα σε συγκεκριμένο ψηφιακό χωρόχρονο. Είναι ένα άυλο σύμβολο επενδεδυμένο με τις ποιότητες της φιλαρέσκειας, της αναγνωρισιμότητας, του εντυπωσιασμού, αλλά και της φιλίας, της αναγνώρισης, της εκτίμησης και της ευγνωμοσύνης ταυτόχρονα. Αξίες, οι οποίες δεν είναι σταθερές όπως ο χρυσός, μεταβάλλονται και τροποποιούνται, αυξάνονται και συρρικνώνονται ασύμμετρα και με τρόπο απρόβλεπτο και ετεροβαρή. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που οι ανθρωπιστικές έννοιες εισβάλλουν στην οικονομία, την αφομοιώνουν και την αποικιοποιούν και όχι το αντίθετο. Θα μπορούσε να ικανοποιεί και να περιλαμβάνει όλες τις παλιές λειτουργίες των πραγματικών νομισματικών μονάδων καθώς είναι ένα ανταλλάξιμο είδος,  να εξαργυρωθεί σε διαφημίσεις και αναγνωρισιμότητα, υπηρεσίες ή και άλλα αγαθά. Το ίδιο δε συμβαίνει και με τα likes το youtube, τα follow το twitter κ.ο.κ; 
Τα νέα κράτη και τα νομίσματά τους αντίστοιχα. 
Θα μπορούσα να αναφέρω δεκάδες παραδείγματα τέτοιων νέων διαδικασιών άμεσης και ανταλλακτικής οικονομίας στο διαδίκτυο, όμως όταν πάμε στο στον δική μας υλική πραγματικότητα  τα πράγματα μάλλον γίνονται πιο δύσκολα. Στον αισθητό μας κόσμο, η αναπαραγωγή ενός προϊόντος δεν είναι ένα απλό copy paste και δεν έχει μηδενικό κόστος. Απαιτούνται πρώτες ύλες, πρόσθετη εργασία και σπατάλη ενέργειας. Κι όμως, βλέπουμε και στο “real” να δημιουργούνται δειλά δειλά αυτόνομες και αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες ανθρώπων που τολμούν ένα τέτοιο παράτολμο πείραμα με στόχο την ήπια, πράσινη (απο)ανάπτυξη και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτάρκεια. H οικοκοινότητα “Free and Real” είναι ένα τέτοιο ελπιδοφόρο παράδειγμα, μια αληθινή εναλλακτική πρόταση, σχεδιασμένη από ανθρώπους αποφασισμένους να αλλάξουν τις ζωές τους και να επιστρέψουν σε πιο φυσικούς τρόπους διαβίωσης. Ταυτόχρονα φαίνεται να ξεπηδούν και άλλες τέτοιες απόπειρες συνεργατικών δράσεων που πέρα από την απλή παραγωγή αγαθών, αναζητούν να συμπεριλάβουν αιτήματα όπως ο αλληλοσεβασμός, η οικολογία και η ηθική ακεραιότητα, τόσο στην παραγωγική διαδικασία, όσο και σε εκείνη της διάθεσης και της διανομής. Ας μην ξεχνάμε τέλος και τις αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες μέσα στον αστικό ιστό των πόλεων και τα παράλληλα νομίσματα.
Είναι όμως όλες αυτές οι πρακτικές προάγγελοι μιας νέας οικονομίας που θα σημάνει το αργό τέλος των πολυεθνικών και του κορπορατισμού και την επιστροφή σε μια νέα κοινωνική οργάνωση και παραγωγική διαδικασία στα μέτρα του Ανθρώπου;  Το ερώτημα παραμένει ανοικτό. 
Οραματίζομαι μια γεωγραφική περιοχή στα όρια μιας ευρωπαϊκής χώρας γεμάτη οικοκοινότητες που θα καλύπτουν όλες τις βασικές ανάγκες των πολιτών τους, συνδεδεμένες ψηφιακά, οι οποίες θα ανταλλάσσουν καλές πρακτικές και προϊόντα μεταξύ τους, που η Παιδεία θα δίνει έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες, εκεί όπου η διαφορά και η ιδιαιτερότητα όχι  μόνο δεν θα ισοπεδώνεται, αλλά θα θεωρείται αναγκαίο δομικό υλικό για την περαιτέρω ανάπτυξη της κοινότητας, η Γνώση θα είναι προσβάσιμη σε όλους μέσω της τεχνολογίας. Πόλεις και οικισμοί που θα καταναλώνουν πολύ λιγότερη ενέργεια αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες και τις ανανεώσιμες πηγές,  εκεί όπου η υγεία θα προστατεύεται και θα θεωρείται ύψιστο αγαθό, δίνοντας έμφαση στην πρόληψη,  ο ιδιωτικός πλούτος θα επιτρέπεται όμως θα μπαίνουν πολύ αυστηροί περιορισμοί και απαγορευτικές διατάξεις μέσω της βαρύτατης φορολογίας στην υπερφυσική συσσώρευση οικονομικής δύναμης. Η οικογένεια θα χάσει τη μονοδιάστατη μορφή της και θα γίνονται πλήρως αποδεκτές πολύ περισσότερες και διαφορετικές μορφές συμβίωσης. Η εξουσία θα είναι αιρετή και περισσότερο διαχειριστική, μια που οι σημαντικές αποφάσεις θα λαμβάνονται από το σώμα των ψηφοφόρων με διαδικασίες άμεσης e-δημοκρατίας.
  Ας μην ξεχνάμε ότι για κάθε μετασχηματισμό των κοινωνικο-οικονομικών δομών απαιτείται και ένα νέο πνευματικό και επιστημονικό ρεύμα που θα εκθεμελιώσει βασικές αρχές και παραδοχές που έχουν εδώ και χρόνια καθιερωθεί και δεν αμφισβητούνται από κανένα ακαδημαϊκό ιερατείο. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν απαιτείται η συστράτευση όλων των δυνάμεων που θα επαναπροσδιορίσουν όχι μόνο τις βασικές αρχές της επιστήμης και της οικονομίας και της πολιτικής αλλά και αυτή την ίδια την έννοια της Ύλης και της ιδιοκτησίας. Η νέα γνώση ήδη υπάρχει, η τεχνολογία είναι ήδη εδώ και διαθέσιμη, τα παραπάνω αιτήματα διαγράφονται με όλο και μεγαλύτερη σαφήνεια. Οι συγκυρίες σε λίγα χρόνια θα είναι πια ώριμες, όταν οι παλιές αξίες  θα καταστούν εμφανώς μη λειτουργικές και οι εκπρόσωποί τους θα εξαναγκαστούν να υιοθετήσουν ακόμη πιο αυταρχικές πρακτικές προκειμένου να μη χάσουν την κυριαρχία τους. 
 Πηγή: Aντίφωνο