του Ηλία Γιαννακόπουλου
α. «Τα έκανα όλα για χρήματα που δεν είχα ανάγκη» (Φραντσέσκο Τζόρτζι, σύντροφος της Εύας Καϊλή)
β. «Τόσο που κανένας δεν σ έχει / χορτάσει. / Όλα τα άλλα, βλέπεις, τα χορταίνει /κανείς. /
Τον έρωτα…/ το ψωμί… την μουσική… τους μεζέδες… τις τιμές..» (Αριστοφάνης, «Πλούτος»).
γ. «Διό ανοσιώτατον και αγριώτατον άνευ αρετής… και εδωδήν χείριστον»
(Αριστοτέλης, «Πολιτικά» 1258b, Γι αυτό και ο άνθρωπος χωρίς αρετή είναι
το ανοσιώτατον κι αγριώτατατον από όλα τα όντα… και ως προς την λαιμαργίαν το χείριστον).
δ. «Τίκτει γαρ κόρος ύβριν, όταν πολύς όλβος έπηται ανθρώποις
οπόσοις μη νόος άρτιος ήι» (Σόλων. Η χόρταση γεννά αυθάδεια, πολλά σαν
πέσουν πλούτη σε ανθρώπους που δεν έχουν το νου τους μετρημένο).
Ποιος μπορεί να ισχυριστεί πως το Qatargate δεν έχει και τα θετικά του; Με ποια επιχειρήματα θα απέκρουε κάποιος πως η ομολογία του συντρόφου της Εύας Καϊλή δεν μάς δίδαξε πολλά; Ποιο άλλο γεγονός θα μας βοηθούσε να προστρέξουμε στους αρχαίους Έλληνες για να βρούμε το περιεχόμενο του πλούτου, της απληστίας και της «Ύβρεως»; Μπορεί η δήλωση-ομολογία του Φραντσέσκο Τζόρτζι να είναι κάπως κυνική, ωστόσο ενέχει πολλά στοιχεία της ανθρώπινης απληστίας.
Αλήθεια πόσο εύκολο είναι για τον καθένα μας να οδηγηθεί στην ανάγνωση και μελέτη των αρχαίων κλασικών κειμένων με αφορμή την δήλωση ενός ανθρώπου με παραβατική συμπεριφορά; Μία συμπεριφορά που προσβάλλει την Ηθική, τραυματίζει την Πολιτική, μολύνει την δικαιοσύνη και εγείρει ερωτήματα για την ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίζει τα ό ρ ι ά του.
Υπάρχουν, όμως, όρια στην δημοκρατία μας και στην ελευθερία μας; Αν υπάρχουν τέτοια όρια πώς μπορούν αυτά να διαφυλάξουν την ελευθερία μας και να οξυγονώσουν την δημοκρατία μας χωρίς να τις υπονομεύουν;
Να ,λοιπόν, που ο σύντροφος της Εύας Καϊλή άθελά του με την δήλωση-ομολογία του (απόσπασμα α) μάς βοήθησε να μελετήσουμε με άλλη ματιά τον Αριστοτέλη, τον Αριστοφάνη και τον Σόλωνα αλλά και πολλούς μύθους των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με την φιλοχρηματία και την ανθρώπινη απληστία (Μίδας, Ερυσίχθονας).
Ο πολιτισμός των Ορίων
Ωστόσο δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τις θέσεις των παραπάνω ανδρών αν δεν τις εντάξουμε στο γενικότερο πλαίσιο της θεωρίας και του πολιτισμού των «Oρίων» και της «Ύβρεως».
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ήταν δομημένος στην ύπαρξη και θέσπιση των ορίων. Τα όρια αυτά τα έθεταν είτε οι εξωγενείς παράγοντες (φύση…) είτε ανθρωπογενείς (νόμοι, θεσμοί, θρησκεία…).Η παιδεία, η νομοθεσία, η φιλοσοφία, η ποίηση και η θρησκεία των αρχαίων ήταν διαποτισμένες από το πνεύμα και την αναγκαιότητα των ορίων που λειτουργούσαν ως ρυθμιστικοί παράγοντες-κανόνες της συμπεριφοράς των πολιτών.
Για τους αρχαίους η Ύβρις δεν σήμαινε μόνον την αυθάδεια και την αλαζονεία των ανθρώπων αλλά και την υπερβολή και την υπέρβαση των ορίων. Την υπέρβαση-καταστρατήγηση αυτών των ορίων την ακολουθούσε η Νέμεσις (δικαιοσύνη) και η Τιμωρία (Τίσις). Η συντριβή του «υβριστή» ήταν αναπόφευκτη αφού παραβιάστηκαν τα όρια. Για τους αρχαίους αυτή η πορεία ήταν νομοτέλεια: Ύβρις > Τίσις > Συντριβή.
Εκείνο, όμως, που χρειάζεται προσοχή είναι η εστίαση στο περιεχόμενο των «ορίων» και στην δυνατότητα των ανθρώπων να τα γνωρίζουν από πριν. Σχετικά με αυτό επισημαίνει ο Κ. Καστοριάδης:
«Τα όρια αυτά, τα σύνορα αυτά δεν μπορούμε να τα χαράξουμε εκ των προτέρων – γι αυτό χρειάζεται η φρόνησις. Τα σύνορα υπάρχουν, και όταν θα τα υπερβούμε, θα είναι εξ ορισμού πολύ αργά-σαν τους ήρωες της αρχαίας τραγωδίας, που μαθαίνουν ότι βρίσκονται μέσα στην ύβριν, στην υπερβολή, μόνον αφού συντελεστεί η καταστροφή».(Ακυβέρνητη κοινωνία).
Σύμφωνα, λοιπόν, με την παραπάνω άποψη του Καστοριάδη οι πολίτες όφειλαν να αυτοπεριορίζονται τόσο στον ατομικό τους όσο και στον κοινωνικό τους βίο. Κι αυτό γιατί η ζωή συνιστά μία συνεχή πρόκληση για τον άνθρωπο που εύκολα ρέπει προς την απληστία και την υπερβολή που επιφέρουν τον ερχομό της Άτης-τύφλωσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην δυνατότητα για καθαρή σκέψη και φρόνηση.