Ζίγκμουντ Μπάουμαν: Είμαι βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξος αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξος

Ο επίτιμος καθηγητής κοινωνιολογίας Ζίγκμουντ Μπάουμαν μιλά για την κρίση, τον καταναλωτισμό, τις μορφές αντίστασης, την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας και το πώς βλέπει το μέλλον. 

Τη συνέντευξη πήραν η Ντίνα Δαβάκη και ο Δημήτρης Μπούκας για την Εφημερίδα Εποχή

Η Ελλάδα και η Νότια Ευρώπη διέρχονται μια παρατεταμένη οικονομική κρίση και δέχονται συνέχεια σκληρά μέτρα λιτότητας. Ποια είναι η γνώμη σας για αυτά που συμβαίνουν;

Τα μέτρα συνδέονται με τα δάνεια που ζητούνται. Είναι σημαντικό όμως να δει κανείς για ποιο σκοπό χρησιμοποιούνται τα δάνεια που δίνονται στην Ελλάδα. Αν χρησιμοποιούνται για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, τότε απλά τρέφεται η ρίζα του προβλήματος και οι πολιτικές λιτότητας θα συνεχιστούν αμείωτες. Οι οικονομικές κρίσεις έχουν να κάνουν όχι με καταστροφή του πλούτου, αλλά με αναδιανομή του. Σε κάθε κρίση υπάρχουν πάντα κάποιοι που κερδίζουν περισσότερα χρήματα σε βάρος των άλλων. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μετά την κρίση έχει παρατηρηθεί μια αργή ανάκαμψη, όμως το 93% του επιπλέον ΑΕΠ που δημιουργήθηκε κατέληξε μόνο στο 1% του πληθυσμού.

ΣΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΟΥΛΕΙΑ....

Η σύγχρονη δουλεία είναι μια εθελοντική δουλεία, που χορηγείται από το πλήθος των δούλων, που σέρνονται στην επιφάνεια της γης. Οι ίδιοι αγοράζουν όλα τα αγαθά που πάντα τους υποδουλώνουν λίγο παραπάνω. Οι ίδιοι τρέχουν πίσω από μια εργασία, όλο και πιο αλλοτριωτική, η οποία πρόθυμα και γενναιόδωρα τους δίνεται, αν είναι αρκετά υπάκουοι. Οι ίδιοι διαλέγουν τους κύριους που θα πρέπει να υπηρετούν. Για να καταφέρει αυτή η παράλογη τραγωδία να τεθεί σε ισχύ, χρειάστηκε πρώτα απ’ όλα να αφαιρεθεί από τα μέλη αυτής της τάξης η συνείδηση της εκμετάλλευσης και της αποξένωσης τους.

Π. Κονδύλης – Προϋποθέσεις, παράμετροι και ψευδαισθήσεις της ελληνικής εθνικής πολιτικής

Σύντομο απόσπασμα

«Η υπέρβαση του παρασιτικού καταναλωτισμού […] δεν προσκρούει απλώς στα οργανωμένα συμφέροντα μιας μειοψηφίας, η οποία στο κάτω-κάτω θα μπορούσε να παραμερισθεί με οποιαδήποτε μέσα και προ παντός με τη συμπαράσταση της μεγάλης πλειοψηφίας. Τα πράγματα είναι ακριβώς αντίστροφα. Η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού όλων των κοινωνικών στρωμάτων έχει […] τη νοοτροπία και την πρακτική του παρασιτικού καταναλωτισμού και του κοινωνικού παρασιτισμού. […]

Δεν πρόκειται για έναν λίγο-πολύ υγιή εθνικό κορμό, ο οποίος έχει αρκετές περισσές ικμάδες ώστε να τρέφει και μερικά παράσιτα ποσοτικώς αμελητέα, παρά για ένα πλαδαρό σώμα πού παρασιτεί ως σύνολο εις βάρος ολόκληρου του εαυτού του, ήτοι τρώει τις σάρκες του και συχνότατα και τα περιττώματα του.»

Πλήρες κείμενο

Η διάγνωση των κινητήριων δυνάμεων της σημερινής πλανητικής πολιτικής, όπως επιχειρείται σ’ αυτό το βιβλίο, κατατείνει στη διαγραφή ορισμένων μελλοντικών προοπτικών, των οποίων την πραγμάτωση απεύχομαι προσωπικά, αλλά τις οποίες ως αναλυτής οφείλω να διατυπώσω με σαφήνεια. Μπροστά μας ανοίγεται μια εποχή πλανητικών και περιφερειακών συγκρούσεων, πού θα καταστήσουν πολύ δύσκολη, αν δεν ματαιώσουν, την παγίωση μιας διεθνούς τάξης, καθώς οι βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες πολιτικές, οικονομικές και γεωπολιτικές τους αιτίες θα συντήκονται όλο και περισσότερο με τις μακροπρόθεσμες οικολογικές και πληθυσμιακές πιέσεις, γεννώντας χρόνιες κρίσεις και ανεξέλεγκτους παροξυσμούς. Υπό τις συνθήκες αυτές, το τέλος των ιδεολογιών του 19ου αιώνα, οι οποίες κυριάρχησαν και στον 20ό, δεν θα συνεπιφέρει τον κατευνασμό των αντιθέσεων, παρά απλώς τη μετατόπισή τους σ’ ένα πεδίο στοιχειακό, υπαρξιακό και βιολογικό, στο επίκεντρο του οποίου θα βρίσκεται απροκάλυπτα το πρόβλημα της κατανομής των αγαθών σε παγκόσμια κλίμακα.

Πιέρ Πάολο Παζολίνι: Ο καταναλωτισμός είναι φασισμός χειρότερος από τον κλασικό

Στις 30 Οκτωβρίου του 1975, τρεις μέρες πριν την δολοφονία του, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι παραχώρησε συνέντευξη τύπου στη Στοκχόλμη, όπου είχε μεταβεί για να παρουσιάσει τη νέα του ταινία Σαλό ή οι 120 ημέρες στα Σόδομα. Το αιφνίδιο γεγονός του θανάτου του ματαίωσε τη ραδιοφωνική αναμετάδοσή της, με αποτέλεσμα το αρχείο να παραπέσει για χρόνια. Τελικά η συνέντευξη –εκτενή αποσπάσματα της οποίας παραθέτουμε εδώ– ήρθε στο φως της δημοσιότητας το 2011. Επανεμφανίστηκε τότε, για άλλη μια φορά, η ρηξικέλευθη, ανυποχώρητα κριτική και στοχαστική, ενίοτε απελπισμένη, αλλά πάντοτε μαχητική φωνή του Παζολίνι.

Η πλήρης επικράτηση του καταναλωτισμού, η συνεπακόλουθη πολιτισμική ομογενοποίηση και ισοπέδωση, ο ολοένα πιο ασφυκτικός έλεγχος της ίδιας της ζωής από την ανεξέλεγκτη, σχεδόν άναρχη δύναμη της εξουσίας, η χειραγώγηση των σωμάτων μέσω της βιοπολιτικής είναι μόνο μερικά από τα ζητήματα που ο Παζολίνι έθιξε στο πλαίσιο αυτής της συνέντευξης. Σαράντα χρόνια μετά, η σκέψη του όχι μόνο επιβεβαιώνεται πολλαπλώς, αλλά συνεχίζει να φωτίζει το κοινωνικοπολιτικό και πολιτισμικό παρόν και τις συντελεσμένες συμφορές, που επέφερε η παρούσα τάξη πραγμάτων.

Ακολουθεί λοιπόν η φωνή της «καλύτερης νιότης», εκείνη που αμφιβάλει για όλα και αναμετριέται με όλα, εκείνη που δε συνετίζεται και επιμένει· είναι η φωνή του Πιέρ Πάολο Παζολίνι που έχει πάντα στο κέντρο της την αγάπη για τον άνθρωπο στην ολότητά του.
Κυρίες και κύριοι, ο κύριος Παζολίνι βρίσκεται εδώ για να παρουσιάσει τη νέα του ταινία. Μόλις την τελείωσε και πρόκειται για μια ταινία που αφορά τα Σόδομα…

Η κρίση των κοινωνικών δαπανών: Έξοδος από τα αριστερά ή από τα δεξιά

Συγγραφέας: Αντρέ Γκορζ

Άρδην τ. 59

 

 

Η καπιταλιστική επέκταση στηριζόταν πράγματι πάνω στη μεγιστοποίηση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Αυτή η μεγιστοποίηση, όπως θα δούμε παρακάτω, έχει σαν προϋπόθεση όσο και σαν συνέπεια την ανάπτυξη της κρατικής σφαίρας. Αυτή δεν αποτέλεσε, όπως ισχυρίζονται οι νεο-φιλελεύθεροι, εμπόδιο στην ανάπτυξη αλλά απαραίτητο συνοδό της. Ένας περιορισμός της κρατικής σφαίρας και του κόστους της δεν είναι δυνατός παρά μόνο μέσα από την αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης και κατανάλωσης. Αυτή η αλλαγή, αναπόφευκτη τόσο για τη δεξιά όσο και για την αριστερά, μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους και για διαφορετικούς στόχους. Αποτελεί το κεντρικό ζητούμενο της παρούσας κρίσης, που έχει κατανοηθεί λιγότερο από όλα.

Ένας περιορισμός της κρατικής σφαίρας μέσω του απλού ακρωτηριασμού των δημοσίων δαπανών φαίνεται αδύνατος χωρίς την εγκαθίδρυση μιας δικτατορίας, γιατί οι δύο βασικές λειτουργίες που εκπληρώνουν οι θεσμοί και οι πολιτικές του κράτους πρόνοιας: 1) η παραγωγή τάξης και 2) η παραγωγή του τύπου της ζήτησης που απαιτεί η ανάπτυξη του καπιταλισμού, είναι εξαιρετικά ευαίσθητες.

Ι) Η ανάπτυξη της μεγάλης εμπορευματικής παραγωγής, με τις μεγα-βιομηχανίες της, τις μεγα-τεχνολογίες της και τις μεγα-πόλεις της, κάνει απαραίτητο ένα σύνολο από υποδομές, δίκτυα και δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς τις οποίες το παραγωγικό σύστημα θα ήταν αδύνατο να λειτουργήσει, να αναπαραχθεί και να κάνει αποδεκτούς από την κοινωνία τούς μετασχηματισμούς και τις αποδιαρθρώσεις που προκαλεί. Πρόκειται για το κοινωνικό κόστος της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Αυτό το κόστος τείνει να μεγαλώνει με την επέκταση και τη συγκεντροποίηση της βιομηχανικής παραγωγής. [...]

Βία και πολιτική στη μαρξιστική θεωρία

Του Ζήση Δ. Παπαδημητρίου

[...] Η έλλειψη ουσιαστικής πολιτικής στράτευσης ειρηνικού χαρακτήρα έχει μετατρέψει τους πολίτες αναγκαστικά σε καταναλωτές πολιτικών ειδήσεων. Έτσι, η ελληνική κοινωνία π.χ. παρουσιάζει την εικόνα μιας κοινωνίας, φραστικά τουλάχιστον υπερπολιτικοποιημένων, ουσιαστικά ωστόσο απολιτικών όντων, τα οποία, αντί να αντισταθούν μαζικά στο σύστημα εξουσίας, καταφεύγουν στους εκάστοτε φορείς του, προκειμένου να λύσουν τα προβλήματά τους, καθιστώντας την έννοια του ενεργού πολίτη κενό γράμμα [...] Η σχέση βίας και πολιτικής είναι σχέση διαλεκτική και υπόκειται στη λογική της εξέλιξης, γι΄αυτό και κάθε εποχή διαμορφώνει με το δικό της τρόπο τις συνθήκες απελευθέρωσης του ανθρώπου από τα δεσμά της καπιταλιστικής βαρβαρότητας. Το γεγονός ότι τα επαναστατικά κινήματα του παρελθόντος απέτυχαν, δεν σημαίνει πως η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη στην απραξία και την καταστροφή, αρκεί εμείς οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουμε την αναγκαιότητα της συλλογικής δράσης ως μέσο απελευθέρωσης. (Βία και πολιτική στη μαρξική θεωρία[1]
Ο ρόλος της βίας στην ιστορία αποτελεί, ως γνωστόν, κεντρικό σημείο στην κοινωνική θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού. «Η βία», γράφει ο Κάρολος Μαρξ , «είναι η μαμή κάθε παλιάς κοινωνίας που κυοφορεί μέσα της μια καινούργια. Η ίδια αποτελεί οικονομική δύναμη»[3].

Με τον ορισμό αυτό, ο Μαρξ δίνει το στίγμα της επαναστατικής βίας, την οποία και συνδέει άμεσα με την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας, τις οικονομικές σχέσεις, τις μορφές εξουσίας που αυτές συνεπάγονται και τέλος με τη διαδικασία συνειδητοποίησης των μαζών.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στο διάλογο για το ρόλο της βίας πολλοί μελετητές, όταν παραπέμπουν στην έννοια της βίας στο Μαρξ, αποφεύγουν να αναφέρουν τη συμπληρωματική φράση «η ίδια αποτελεί οικονομική δύναμη» που εκφράζει και την πεμπτουσία της υλικής διάστασης της πολιτικής βίας, καθώς τη συνδέει με την έννοια των παραγωγικών σχέσεων και την ιδιοκτησία.

Πώς γεννιέται αντίδοτο στην κακουργία

Του Χρήστου Γιανναρά

Καθημερινή 3-11-2013

Ο «καταναλωτισμός» δεν είναι σύμπτωμα ή φαινόμενο «εξ αντικειμένου»: κάτι που συμβαίνει έξω από μας, συντελείται «έναντι», προκύπτει ως συνάρτηση ή αποτέλεσμα φυσικών ή περιστασιακών διεργασιών – όπως, λ.χ., ο πληθωρισμός, η ανεργία, μια επιδημία. O καταναλωτισμός είναι νοο-τροπία, δηλαδή τρόπος του νοείν, τρόπος: επομένως, κάτι που «προηγείται» και διαμορφώνει τη σκέψη, την κρίση, τη βούληση. Eίναι εθισμός ανεπίγνωστος, ενεργείται αντανακλαστικά, αυθόρμητα, όπως κάθε ορμέμφυτο ενέργημα, κάθε αθέλητη ενορμητική ανάγκη. Γι’ αυτό και συνιστά ο καταναλωτισμός τρόπο ζωής, στάση ζωής.

Zούμε στην Eλλάδα μια συντελεσμένη καταστροφή: Tη χρεοκοπία της οικονομίας, την απώλεια της εθνικής ανεξαρτησίας, την παράλυση του κράτους, τη διαφθορά και ολοσχερή ανικανότητα του κομματικού συστήματος. Zούμε τη διάλυση κάθε ιστού κοινωνικής συνοχής, έναν εκβαρβαρισμό αγλωσσίας και αλογίας, μια λειτουργία της δικαιοσύνης «α λα καρτ». Tο μισό του νεανικού εργατικού δυναμικού είναι σε ανεργία, η πληροφόρηση παραδομένη σε ιδιωτικά συμφέροντα, το ελληνικό όνομα διεθνώς ανυπόληπτο. Συμβαίνουν όλα αυτά και η αντίδρασή μας των πολιτών είναι τυπικά καταναλωτική. Δηλαδή:

Ένας δικός μας άνθρωπος: Ο Κρίστοφερ Λάς και η εντολή για λαϊκότητα στην πολιτική

του Άντριου Τζ. Μπάσεβιτς

Μια παρουσίαση της βιογραφίας του Κρίστοφερ Λάς: 

Eric Miller - Hope in a Scattering Time: A Life of Christopher Lasch (Grand Rapids: Eerdmans, 2010). 

Δημοσιεύθηκε ως: Family Man: Christopher Lasch and the Populist Imperative, του Andrew J. Bacevich *

στο περιοδικό World Affairs (τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 2010),

επίσημη έκδοση από το 1837 της American Peace Society

Ένας οξύς παρατηρητής που έβρισκε ανυπόφορο το status quo ήταν ο αείμνηστος Christopher Lasch (1932-1994): Ιστορικός, πολιτισμικός κριτικός, πρόσωπο που πορευόταν αντίθετα στο ρεύμα, ανθεκτικός οδοιπόρος. Παιδί του Middle Border [Μεσοδυτικού Συνόρου των ΗΠΑ με τον Καναδά], γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νεμπράσκα, πριν οι γονείς του μετακομίσουν στο Σικάγο, ο Lasch, γράφει ο Eric Miller, "ήταν ένας γεωμέτρης που μετρούσε και εξερευνούσε τον άγριο και έρημο τόπο". Η ερημιά αυτή ήταν η σύγχρονη Αμερική. Αυτό που ο Lasch ανακάλυψε, είναι ότι υπάρχουν παθολογικές καταστάσεις που διαφημίζονται και προωθούνται από τις ελίτ ως «πρόοδος», για δικό τους όφελος, με ελάχιστη μέριμνα για το κοινό καλό.

Ο Miller, ο οποίος διδάσκει ιστορία στο Κολλέγιο της Γενεύης, έγραψε μια βιογραφία του Λάς με τον υποβλητικό τίτλο "Ελπίδα σε μιαν Εποχή Διασκορπισμού". Ωραίο, στοχαστικό και εμψυχωτικό βιβλίο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιό επίκαιρη στιγμή για την κυκλοφορία του. Στην εποχή μας, η πολιτική της προόδου έχει περάσει πέρα από το σημείο εξάντλησης. Άν υπήρχαν κάποιες αμφιβολίες γι' αυτή τη διαπίστωση, η μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στις προσδοκίες που δημιούργησε η εκλογή του Προέδρου Ομπάμα και την αποκαρδιωτική πραγματικότητα της εποχής Ομπάμα, τις έχει διαλύσει μια για πάντα. Μόνον απατεώνες και ηλίθιοι περιμένουν από την Ουάσιγκτον να βρει λύσεις στα προβλήματα που ταλανίζουν την αμερικανική κοινωνία σήμερα. Πράγματι, ο περαιτέρω σεβασμός στα κατεστημένα κέντρα εξουσίας, για θέματα εσωτερικά ή εξωτερικά, ασφαλώς θα διαιωνίσει ή και θα επιδεινώσει τα προβλήματα αυτά. 

Ερμηνεύοντας την πολιτισμική αποτυχία του φιλελευθερισμού: Το δώρο που μας χάρισε ο Christopher Lasch

του Τζέϊμς Σήτον 

το άρθρο του James Seaton The Gift of Christopher Lasch είχε δημοσιευθεί μετά τον πρόωρο θάνατο του Κρ. Λάς (Φεβρ. 1994), στο περιοδικό First Things, τεύχος Αυγούστου - Σεπτεμβρίου 1994

Προς το παρόν, δεν μπορούμε ακόμη να έχουμε μια ισορροπημένη αξιολόγηση του έργου του ChristopherLasch. Για πολλούς, ο Lasch ήταν πάνω απ' όλα ο συγγραφέας του βιβλίου "Η κουλτούρα του ναρκισσισμού" (1979), που είναι ένα αδυσώπητο κατηγορητήριο εναντίον της σύγχρονης κοινωνίας. Η National Review για παράδειγμα, στη νεκρολογία του συγγραφέα, είχε καταλήξει σ' ένα συμπέρασμα - ασφαλώς γενναιόδωρο προς μια φυσιογνωμία όπως ο Lasch, ταυτισμένη με την αριστερά σε όλη της τη σταδιοδρομία -, που τον χαρακτήριζε ως κάποιον, που «αν και είχε την ικανότητα να φωτίζει, ήταν o καλύτερος στο να καταριέται το σκοτάδι». 

Εκείνοι, για τους οποίους ο Christopher Lasch ήταν ένα υπόδειγμα πνευματικής ακεραιότητας, πρέπει να θεωρούν μια τέτοια σύνοψη του έργου του στην καλύτερη περίπτωσηπαραπλανητική. Ναι, η δια βίου κριτική του Lasch εναντίον ενός φιλελευθερισμού που αναζητά «ανώδυνη πορεία προόδου προς την ουράνια πολιτεία του καταναλωτισμού»,παραμένει απαράμιλλη. Ναι, ήταν ένας από τους λίγους κοινωνικούς κριτικούς, οι οποίοι αμφισβήτησαν τη σιωπηρή παραδοχή που κρύβεται τόσο συχνά πίσω από την προοδευτική ιδέα, ότι «οι άνδρες και οι γυναίκες επιθυμούνμόνον να απολαμβάνουν τη ζωή, καταβάλλοντας την ελάχιστη προσπάθεια». 

Εργασία και Χρήμα

  Του Γιώργη Παπανικολάου

Τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που συνιστούν τον συντελεστή κόστους εργασία, στη παγκόσμια παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών της πραγματικής οικονομίας, αποτελούν ταυτόχρονα και τον κύριο όγκο των ανθρώπων που συνιστούν τον παράγοντα κατανάλωση, για χάρη του οποίου συντελείται η παραγωγή.

Αυτή η απόλυτα λογική σχέση, που φαντάζει τόσο απλή και αναγκαία, για την επιβίωση και τη καλυτέρευση της ζωής του ανθρώπου, αποτέλεσε κι εξακολουθεί ν’ αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία στήθηκαν και στήνονται όλες οι θεωρίες και οι πρακτικές εφαρμογές τους, που αφορούν τη διαχείριση αυτής της σχέσης.

Το χρήμα προέκυψε ως αναγκαία συνθήκη, για να καλύψει την μονάδα αποτίμησης της ανταλλακτικής αξίας κάθε αγαθού και υπηρεσίας, και κατά συνέπεια και της ίδιας της εργασίας.

Η εγκυρότητα της αξίας του χρήματος διασφαλιζόταν πάντοτε από την εγγύηση της κρατικής οντότητας που ήταν αποκλειστικά υπεύθυνη για την κοπή και την κυκλοφορία του νομίσματος.