Για τους αρχαίους, το πρόβλημα ήταν λυμένο. Η Ευρώπη ήταν μια όμορφη κόρη (με ωραία μεγάλα μάτια, εκ του εὐρύς + ὤψ), την οποία καψουρεύτηκε ο Δίας και τη μετέφερε μεταμορφωμένος σε ταύρο από τη Φοινίκη στην Κρήτη, όπου της αποκάλυψε την θεϊκή του υπόσταση ― και ενδεχομένως και άλλα πράγματα, δεδομένου ότι έκαναν μαζί τρία παιδιά (ανάμεσά τους, και το βασιλιά Μίνωα).
Ή μάλλον το πρόβλημα ήταν σχεδόν λυμένο, αφού αυτή είναι απλά μια εκδοχή ― πάντως η πιο διαδεδομένη, της ιστορίας.
Τι είναι Ευρώπη όμως για εμάς εδώ ― ευρωλιγούριδες, ευρωσκεπτικιστές, ή ισαποστάκηδες στο θέμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης;
Η Ευρώπη της Iστορίας
Αν και η ονομασία είναι αρχαία, η Ευρώπη, με την σημερινή πολιτισμική σημασία της, αποτελεί μια σχετικά πρόσφατη έννοια. Πρόσφατη, δηλαδή, με κριτήρια «ιστορικού χρόνου».
Για τους αρχαίους Έλληνες, και ως την ύστερη αρχαιότητα και τον πρώιμο μεσαίωνα, ο όρος Ευρώπη είχε κυρίως γεωγραφική σημασία, και αφορούσε τους βόρεια και δυτικά της Ελλάδας (και αργότερα της Ρώμης) τόπους και λαούς, σε αντιδιαστολή με την Ασία και την Αφρική (ή «Λιβύη» κατά τους αρχαίους).
Οι κάτοικοι της Ευρώπης, στα βόρεια και δυτικά του Ελληνορωμαϊκού χώρου), θεωρούνταν «βάρβαροι», τόσο με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου (λαοί που δεν ομιλούν ελληνικά), ώστε και στην πρακτική έννοια, αφού στερούνταν γραφής, διοικητικών θεσμών και γραπτής ιστορίας.
Στον ύστερο Μεσαίωνα, ο όρος Ευρώπη άρχισε να χρησιμοποιείται ως ευρύτερος ταυτοτικός όρος από τους κατοίκους της ηπείρου, κυρίως σε περιπτώσεις όπου, παρά τις επιμέρους τους ταυτότητες, καλούνταν να ενωθούν εναντίον ενός κοινού εχθρού (όπως των Αράβων στο Πουατιέ το 732, των Τούρκων αργότερα κ.α.).
Οι Σταυροφορίες, έναντι των Αράβων αλλά και του Βυζαντίου, υπήρξαν μια καθοριστική εμπειρία πρώιμης δυτικό-ευρωπαϊκής συνέργειας (στο πλιάτσικο), και πρόγευση της χιλιετούς αποικιακής καταλήστευσης του πλανήτη. Η Κύπρος, ειδικά, λειτούργησε ως πρωτοπόρο εργαστήριο στο οποίο διαδοχικές κατοχικές δυνάμεις (Λουζινιανοί, Βενετοί, Γενεβέζοι, Οθωμανοί, και Βρετανοί) εξασκήθηκαν στην αποικιοκρατική διοίκηση ― ανάμεσα στα άλλα οργανώνοντας τους ντόπιους parici (δουλοπάροικους) στην καλλιέργεια ζαχαρότευτλων.
Σε κάθε περίπτωση, από την εποχή του Καρλομάγνου έως τον 20ο αιώνα, η Ευρώπη θα περάσει πάνω από μια χιλιετία για να πάρει κάτι που θυμίζει την σημερινή της μορφή, μέσα από επίδοξα αυτοκρατορικά σχήματα, αιματηρούς πολέμους φεουδαλικών βασιλείων, ομογενοποίηση γειτονικών πληθυσμών, και πολλές αργές διαδικασίες εθνοποίησης.
Εκτός από τον Εκατονταετή, τον Τριακονταετή, τους Ναπολεόντιους, και εκατοντάδες ακόμα ενδο-ευρωπαϊκούς πολέμους, θα χρειαστούν επίσης η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Πρωσσίας και της Αυστροουγγαρίας, ο Πρώτος και Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η διάλυση του «Ανατολικού Μπλοκ», για να καταλήξει στα σημερινά της σύνορα.
Μια τέτοια ιστορική διαδικασία είναι αναπόφευκτο να αφήσει πολλές αντιπαλότητες μεταξύ γειτονικών κρατών, αλλά και κρατών ή πολιτισμικών «μπλοκ» σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ― βασισμένες σε πολιτισμικές διαφορές, χωρικές διεκδικήσεις και ιστορικά τραύματα.
Αν τα ευρωπαϊκά κράτη συνιστούν μια «μεγάλη οικογένεια», τα μέλη αυτής της οικογένειας έχουν υπάρξει θύματα και θύτες σκληρής κακοποίησης μεταξύ τους, ενώ το καθένα ως πρόσφατα (μόνο;) καλοκοίταζε γειτονικά χωράφια που θεωρούσε ότι «κληρονομικά» του ανήκουν.
Γνωρίζουμε ότι η «υψηλή» ευρωπαϊκή κουλτούρα γεννήθηκε και επιβίωσε σε ένα τέτοιο ιστορικό περιβάλλον. Όπως θα γράψει ο Τζώρτζ Στάινερ «Η Ευρώπη είναι ο τόπος όπου ο κήπος του Γκαίτε σχεδόν συνορεύει με το Μπούχενβαλντ· όπου το σπίτι του Κορνέιγ βρίσκεται δίπλα στη πλατεία που η Ζαν Ντ’ Αρκ γνώρισε το αποτρόπαιο τέλος της».
Μπορούν όμως τέτοιου είδους ιστορικές αντιπαλότητες, σε συνδυασμό με μια ανομοιογενή πολιτισμικά επικράτεια, να αποτελέσουν βάση για τη σύσταση μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας στους λαούς της γηραιάς ηπείρου;
Η Ευρώπη της Ε.Ε.
Μέσα σε απόλυτη αδιαφορία, 700 ευρωβουλευτές αποφάσισαν για 450 εκατομμύρια ανθρώπους το μελλοντικό εργαλείο απόλυτου ελέγχου.
