Επ’ ευκαιρία

ΕΠ’ ΕΥΚΑΙΡΊΑ

Μνήμη Γιάννη Κουνέλλη, 17/2/2017

… They all go into the dark,

The vacant interstellar spaces, the vacant into the vacant,

The captains, merchants, bankers, eminent men of letters,

The generous patrons of arts, the statesmen and the rulers,

Distinguished civil servants, chairmen of many committees,

Industrial lords and petty contractors,

all go into the dark…

T. S. Eliot, Four Quartets

Μαζί με τον Βλάση Κανιάρη ο Γιάννης Κουνέλλης ήταν ο καλλιτέχνης που θαυμάζω και που υπήρξε ένα είδος δάσκαλου – μύστη για μένα. Θυμάμαι όταν στήναμε την έκθεση “Κάτοπτρα Ιστορίας” το 2003 σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στου Ρέντη – ανάμεσα σε μηχανουργεία και αποθήκες – μαζί με τον Βασίλη Βασιλικό και την Βάσω Παπαντωνίου, την χαρά που έκανε όταν έβαλε εμπρός τον “Μινώταυρο”, μια δίχρονη μηχανή καϊκιού που τού βρήκε ο Άγγελος Πιτσίκαλης και την οποία μετασκεύασε σε μαγικό έργο χώρου. Κλείνοντας την σ’ ένα δωμάτιο φιαγμένο από γκαζοντενεκέδες λαδιού και δημιουργώντας ένα φρούριο θορύβων. Έκανε σαν παιδί ακούγοντας τον πρωτόγονο, ευφρόσυνο θόρυβο της που έσειε όλο το εργοστάσιο. Νομίζω πως μετά το έργο αγοράστηκε από γαλλικό μουσείο.

Και μετά φάγαμε ρεβίθια και ρέγγα σ’ ένα μαγέρικο εκεί δίπλα, ανάμεσα στα σιδεράδικα και τα εργαστήρια με τις μηχανές που σήμερα γίνονται σοφιστικέ εστιατόρια ή γκαλερί. Δηλαδή από την παραγωγή στην κατανάλωση και από την χειρωνακτική δημιουργία στην απόλαυση του “υπερπροϊόντος” και την κόπωση μιας κοινωνίας που δεν παράγει τίποτα αλλά επιθυμεί τα πάντα.

Τώρα καταλαβαίνω τι μέ συγκινούσε σε αυτόν τον τραχύ, ακατέργαστο αλλά βαθύτατα αισθαντικό άνθρωπο με το αιώνιο, μαύρο παλτό. Αυτόν τον ακαταπόνητο χειρώνακτα, τον κατασκευαστή, τον μηχανικό, τον “Οδυσσέα”.

Το Αληθές, το Αγαθό και το Ωραίο

από Roger Scruton

Επιτρέψτε μου αρχικά να πω μερικά πράγματα για την τέχνη και την αλήθεια. Ο Διαφωτισμός (εννοώ εδώ το πλήθος των διακινούμενων ιδεών που ξεκίνησε στις αρχές του 17ου αιώνα και συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές του 19ου), αυτή η περίοδος της ιστορίας του πνεύματος, έφερε μαζί της, όπως είμαι σίγουρος πως γνωρίζετε, μια κάποια έλλειψη του θρησκευτικού στοιχείου στην καθημερινή ζωή ως αποκούμπι. Ίσως σε αυτήν την πλευρά του κόσμου αυτή η έλλειψη δεν έγινε και τόσο αισθητή. Αλλά βεβαίως, κανείς δεν ζούσε τότε σε αυτά τα μέρη. Όμως οι πρόγονοί σας, χαμένοι κάπου στο δρόμο προς τα εδώ, πιθανόν επηρεάστηκαν από αυτό το μεγάλο κίνημα των ιδεών που ξεκίνησε στην Ευρώπη και αναγνώρισε πως το επιστημονικό κοσμοείδωλο, που είχε έρθει στο προσκήνιο με τον Newton, απειλούσε τις αφελέστερες των θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Μεταξύ των μορφωμένων (ειδικότερα στη Γαλλία, τη Βρετανία αλλά και τη Γερμανία) ξεκίνησε μια προσπάθεια να βρεθεί μια εναλλακτική πηγή νοήματος ως υποκατάστατο του θρησκευτικού. Το υποκατάστατο αυτό βρέθηκε στην τέχνη επειδή, για διάφορους λόγους, η τέχνη θεωρήθηκε πως ανήκει σε διαφορετικής τάξεως πραγματικότητα από την επιστήμη. Η επιστήμη αποτελούσε απειλή για τη θρησκεία. Πράγματι, διότι υπονόμευε τις παλαιότερες ερμηνείες καταστάσεων όπου ο Θεός κατείχε μια ιδιαίτερα σημαντική θέση. Η τέχνη όμως έδειχνε να παρουσιάζει μια διαφορετική οπτική του κόσμου από την επιστήμη, μια οπτική που διατηρούσε το μυστήριο των πραγμάτων, δεν το αρνούνταν. Εφόσον το μυστήριο είχε τόση σημασία, γιατί να μη στραφεί κανείς στην τέχνη ως πηγή νοήματος;

Έξαφνα λοιπόν η τέχνη ως ανθρώπινη δραστηριότητα έρχεται στο προσκήνιο και μαζί της γεννιέται το ζήτημα της αισθητικής-λέγοντας αισθητική εννοούμε τη φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου. Θα αναφέρω εδώ τρεις σημαντικές μορφές: τον Shaftesbury, τον Baumgarten και τον Kant. Ο Shaftesbury ήταν Άγγλος φιλόσοφος, 3ος κόμης του Schaftesbury, και υπήρξε μαθητής του John Locke (ο οποίος έγραψε δοκίμια σχετικά με τον ρόλο του ωραίου στη διαμόρφωση του ανθρώπινου πνεύματος που άσκησαν μεγάλη επίδραση). Ο Shaftesbury, ως παιδαγωγός, ήταν άνθρωπος που ένιωσε ως καθήκον του το να επιστήσει την προσοχή των συγχρόνων του στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ζωής, και στις παρηγοριές που μπορεί κανείς να βρει εκεί. Η ομορφιά είναι μια από αυτές. Άσκησε μεγάλη επίδραση, αν και οι θεωρίες του είναι αρκετά ασυγκρότητες. Ο Baumgarten ήταν ο άνθρωπος που επινόησε τον όρο «Αισθητική» ως όνομα μιας περιοχής επιστημονικών σπουδών. Το βιβλίο του με τον τίτλο Aesthetica αφορούσε την ποιητική τέχνη. Η πρωτότυπη ελληνική λέξη «αίσθησις» (Aesthesis στο πρωτότυπο (Σ.τ.Μ.) σημαίνει το (συν)αίσθημα. Υπάρχει και σε μας, στη λέξη «αναισθητικό». Η βάσανος του Baumgarten στο Aesthetica ήταν να καταδείξει πως η ποίηση αποκαλύπτει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση, όχι μέσω του αφηρημένου διανοείσθαι αλλά μέσω του συγκεκριμένου αισθήματος. Επομένως, πρόκειται για μια αλήθεια διαφορετικού είδους, με ξεχωριστό ρόλο και αξία στη ζωή μας. Εκείνος ξεκίνησε όλο το εγχείρημα του διαχωρισμού της καλλιτεχνικής οπτικής από την κυριολεκτική, και πιθανόν επιστημονική ματιά του κόσμου. Ο Kant, ιδιαίτερα επηρεασμένος από τον Baumgarten, ανέλαβε τα ηνία και συνέγραψε το πρώτο συστηματικό έργο περί αισθητικής.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΓΑΣ - ΠΡΟΣΩΠΑ – prosopa.art

Είναι οικουμενική πρακτική, γνωστή σε όλες τις εποχές και όλα τα έθνη, κεντρική σε όλες τις λαϊκές παραδόσεις, να τιμώνται ορισμένες εξέχουσες προσωπικότητες που έχουν αγωνιστεί για τη πατρίδα ως δικαιοσύνη, ελευθερία και αλήθεια, αντηχώντας τις προσπάθειες των λαών τους και την ιδιαίτερη ταυτότητά τους.

Αυτή η παράδοση κάθε άλλο παρά άγνωστη είναι στην Ελλάδα. Από την εποχή του Πλουτάρχου και νωρίτερα, μέχρι σήμερα, σ’ όλη τους την ιστορία, οι Έλληνες θεωρούσαν τον ακέραιο άνθρωπο και τον βίο του άξιο παρατήρησης, τιμής και μίμησης. Η εικόνα του προσώπου και ο παραδειγματικός βίος ομοεθνών και αλλόφυλων προκαλούσε τον νου και την καρδιά τους.

Ο παγκόσμιος ενωτικός χαρακτήρας του βίου των ηθικών προσώπων-προτύπων, ηρώων, άξιων τιμής και μίμησης υπερβαίνει μεν αλλά ενισχύεται- ενσαρκώνεται δε, από τα τοπικά παραδείγματα. Από αυτό γίνεται κατανοητό ότι όχι μόνο δεν είναι αντιφατική η σύζευξη εθνικού-διεθνικού αλλά όταν η διττή αυτή πραγματικότητα του γνήσιου ηρωισμού γίνει αντιληπτή μπορεί να εμπεδωθεί ως αποτελεσματική άμυνα απέναντι σε επιθέσεις βάρβαρης και στρεβλής δήθεν οικουμενικότητας όπως ο ιμπεριαλισμός και οι διάφορες μορφές του.

Η ενότητα “Πρόσωπα” έχει ως στόχο να δημιουργήσει και παρουσιάσει μια εικαστική σειρά από προσωπικότητες, που θεωρούνται τόσο από τους λαούς τους, όσο και σε διεθνές επίπεδο ως παράδειγμα, άξιο της τιμής, του θαυμασμού.

Επιλέξαμε σαν Έλληνες ζωγράφοι την δική μας οπτική γλώσσα της ελληνικής εικονογραφίας, έκφανσης της ορθόδοξης “θεολογίας του προσώπου”, βιώνοντάς την ως προνομιακό τρόπο έκφρασης, ικανό να ξεπερνά μέσω της ειλικρίνειας και της απλότητας, τα πολιτισμικά εμπόδια στην απεικόνιση και προβολή των ηρωικών αρχετύπων. Αρχέτυπα που ανάστησαν και από αυτά αναστήθηκαν τα έθνη της γης συντελώντας κατά περίπτωση στην αναγωγή της σε “Κόσμο”.

Η ιστοσελίδα με έργα του Γιάννη Γίγα: https://prosopa.art/

Ο Γιάννης Γίγας όπως τον παρουσιάσαμε σε παλαιότερη ανάρτησή μας ξεκίνησε από τα δεκατέσσερά του χρόνια να ασπάζεται τις ιδέες της γαλλικής και της ευρωπαϊκής επανάστασης στις τέχνες: το μοντερνισμό, τον ντανταϊσμό, το σουρεαλισμό και τα κινήματα Αντιτέχνης. 

Είναι Πετροπουλιώτης, γέννημα-θρέμμα των δυτικών προαστίων. Στο Περιστέρι συναντήθηκε με μια ομάδα, ελευθεριακών κομμουνιστών, έκανε στέκι του την πλατεία όπου γίνονταν πολύ ωραίες συζητήσεις. Ενημερωθήκαμε, όπως έλεγε για πολλά πράγματα, στρατευτήκαμε νωρίς, και λίγα χρόνια μετά κατέληξα αναρχοχριστιανός.

 Παλαιότερες αναρτήσεις στο ΓΕΡΟΜΟΡΙΑ για τον χρωμο-κράτη Γιάννη Γίγα

 http://geromorias.blogspot.com/search/label/%CE%93%CE%99%CE%93%CE%91%CE%A3

Γ. Γίγας: O διεθνούς φήμης Έλληνας… «χρωμοκράτης» μιλάει στην karfitsa

Για τον Δημήτρη Μυταρά

Του Σωτήρη Σόρογκα* από τον νέο Ερμή τον Λόγιο τ. 18 

Αρχίζοντας να γράφω, με συγκίνηση και αμηχανία, αυτά τα λόγια για τον κεκοιμημένο γλυκό μου φίλο και μεγάλο ζωγράφο Δημήτρη Μυταρά, σκέφτηκα την απροσδόκητη μοίρα, που καθορίζει τη ζωή μας, τα χρόνια που χάθηκαν τόσο γρήγορα, καθώς και την αθέατη οδύνη που μας συντροφεύει σιωπηλά.
Αμήχανος και μη γνωρίζοντας από πού να αρχίσω πρώτα τα εγκώμια, θυμήθηκα τα λόγια της κόρης μου, η οποία, όπως όλα τα παιδιά, διαισθάνονται καλύτερα τον χαρακτήρα των ανθρώπων:
Μπαμπά, όσο θυμάμαι το σπίτι μας στον Κουβαρά, ο Μυταράς ήταν ο καλύτερος άνθρωπος από όλους τους φίλους σου που έρχονταν εκεί. Μιλούσε μαζί μου με αληθινό ενδιαφέρον και πάντοτε μου έφερνε ξύλινα χρωματιστά παιχνίδια, σβούρες και σπιτάκια, εξηγώντας μου με υπομονή πώς να τα παίζω.
Έχει πάντοτε στο δωμάτιό της κι ένα τρυφερό έργο του με χρώματα παστέλ, που της χάρισε στα βαφτίσια της.
Όλοι τον αγαπούσαμε στη Σχολή και πρώτος ο δάσκαλός μας Γιάννης Μόραλης, ο οποίος τον είχε βοηθό ήδη από τα σπουδαστικά χρόνια. Αντιλήφθηκε αμέσως την ξεχωριστή προσωπικότητά του, τη δημιουργική του φύση, τις μεγάλες του εικαστικές ικανότητες, το υψηλό του ήθος, το οποίο υπήρχε πάντοτε σε κάθε έκφανση της ζωής του. Οι στενοί του φίλοι Γιώργος Καρτάλος και Φάνης Σιαντής, που είχαν την τύχη να τον βλέπουν αργότερα και όταν ζωγράφιζε, μου μιλούσαν για τον ακραίο θαυμασμό τους μπροστά στις απίστευτες ικανότητές του να δημιουργεί τους πίνακές του. Ο τρόπος που ζωγράφιζε θύμιζε και σ’ εμένα όσα γνώριζα για τον Πικασό, με τη βεβαιότητα στην κίνηση γραφής και οδηγό το ένστικτο, που γνώριζε μόνο του τί έπρεπε να κάνει.
Μεγάλος θαυμαστής του –πέραν του πλήθους των συλλεκτών– υπήρξε κι ο Γιώργος Σαββίδης, ο οποίος τον θαύμαζε επιπροσθέτως, όπως κι εγώ, για τα έξοχα κείμενά του, όπου, προλογίζοντας ενθέρμως εκθέσεις και βιβλία του, γράφει:
Αλήθεια, ζήλεψα την ηθική άνεση της παρρησίας με την οποία ο Μυταράς διατυπώνει απλά το καίριο.
Το ενδιαφέρον ερώτημα της συναντήσεώς μας, αν δηλαδή έχει το παρελθόν μέλλον, παρά το χαώδες του φάσματός του και την πολυσημία των εκδοχών του, παραμένει ένα ερώτημα με κρυφή και παιγνιώδη αναφορά. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, να αναφέρεται και στον φυσικό αναπαλλοτρίωτο νόμο της συνεχούς επαναλήψεως.
Στο σημείο αυτό, ωστόσο, θα προσπαθήσω να εντοπίσω μορφές παρελθόντος που διεισδύουν ως συνέχεια μιας πνευματικής παραδόσεως με ελληνικά χαρακτηριστικά, όπως τα καταγράφει ο Δημήτρης Μυταράς, τόσο στα εξαιρετικώς ενδιαφέροντα κείμενά του, όσο και με την ίδια τη ζωγραφική του. Είναι φανερό, άλλωστε, ότι διακατείχετο κι αυτός απ’ τον «καημό της ρωμιοσύνης», όταν λέει με θλίψη:
Η βαυαρική σχολή με τον Όθωνα στοίχισε στους Έλληνες έναν αιώνα παραπλανημένης ζωγραφικής, η οποία ισοπέδωσε και εξαφάνισε τεράστια ταλέντα.

Η Tέχνη, η Μνήμη, η Ιστορία (Χρ. Μποκόρος, Μ. Ευθυμίου)

από

 Αντίφωνο

 -

Ο Χρήστος Μποκόρος, ένας ζωγράφος που η παράδοση και η ιστορία κεντρίζουν το έργο του, συνομιλεί μαζί με την καθηγήτρια ιστορίας του ΕΚΠΑ Μαρία Ευθυμίου για τον ρόλο της εικόνας, της παράδοσης, της ιστορικής συνέχειας, της δημιουργίας.

Την συζήτηση συντόνισαν οι δημοσιογράφοι Γιάννης Μπασκόζος και Μάκης Προβατάς και έγινε την Τρίτη 3 Δεκεμβρίου, στο Public Café.

Το Σύμπαν του Γιάννη Μητράκα

από Γιάννης Μητράκας

Ο δημο­σιογράφος Τάκης Κάμπρας συνομιλεί με τον διακεκριμένο και πολυβραβευμένο σύγχρονο ζω­γράφο-ποιητή Γιάννη Μητράκα για την παράδοση της ελληνικής ζωγραφικής, το δικό του κό­σμο, ένα «Θρακικό Σύμπαν», όπως λέει, «το σύμπαν του καλλιτέχνη».

Ο Γιάννης Μητράκας είναι αυτοδίδακτος δημιουργός, γνήσιος εραστής της τέχνης. Άρχων αγιογράφος του οικουμενικού Πατριαρχείου, αντλεί την έμπνευσή του από την Ορθόδοξη Χρι­στιανική τέχνη και παραλαβαίνει από τη βυζαντινή το αρχέτυπο για τα έργα του. Ο ζωγραφικός κό­σμος του είναι αφηγηματικός, γεμάτος από προσωπικές εμπειρίες, με “αφελή” παραστατικό χαρακτήρα και φιλτραρισμένη την παιδικότητα του ενήλικα. Είναι ένας κόσμος ερμηνευμένος βιωματικά από τον καλλιτέχνη και όχι μιμητικό αντίγραφο. Κάθε ένα από τα έργα του είναι διαφορετικό όσον αφορά την ταυτότητα, την εκτέλεση και το σχεδιασμό, όλα όμως είναι γεμάτα από τις βαθύτερες ανθρώπινες αξίες ενώ η μορφοποίησή τους έχει μελετηθεί λε­πτομερώς, σε μια προσπάθεια να έρθουν στο προσκήνιο τα εσωτερικά χαρακτηριστικά των ηρώ­ων του.

Τα ίχνη από αίμα του Joker ξύλο

από

 Μανώλης Γ. Βαρδής

 -

Το πλαίσιο της Γκόθαμ Σίτι του σκηνοθέτη Τοντ Φίλιπς είναι αυτό μίας πόλης σε οικονομική κατάρρευση και σε κοινωνική απειθαρχία (σκουπίδια στους δρόμους, κτίρια να μην επισκευάζονται, υπηρεσίες να περικόπτονται). Ανασύρει πικρές βιωματικές εικόνες της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων. Είναι ένας τρόπος για να ταυτισθεί ο θεατής της ταινίας με την ατμόσφαιρα της πλοκής. Μόνο που είναι ένα πλαίσιο αναφοράς, δεν ορίζει το περιεχόμενο και το που θέλει να το φθάσει ο σκηνοθέτης. Οι συμμορίες της δρόμους, η οπλοκατοχή, ο αυστηρός έλεγχος στον δρόμο και στο λεωφορείο να πεις ή κάνεις κάτι που είναι ύποπτο (πολιτική ορθότητα), οι εύκολες απολύσεις από τις δουλειές του ποδαριού (του κλόουν), η πανταχού παρουσία της τηλεόρασης και των εκπομπών stand comedy με την υψηλή τηλεθέαση και τα μπανάλ αστεία, αργότερα οι εξεγέρσεις- μπάχαλα και η ταύτιση του πλήθους με τυχαίους ήρωες που τυχαία σκότωσαν κάποιους πλούσιους, η οργή του πλήθους στους δρόμους της Γκόθαμ Σίτι και οι μάσκες κλόουν των εξεγερμένων, είναι επίσης τρόποι ανάκλησης στη συνείδηση του μέσου θεατή ανάλογων βιωματικών στιγμών της καθημερινής του πια ζωής.

Δεν πρέπει όμως κάποιος να μείνει εκεί. Αυτή είναι η πολύ σημαντική επιφάνεια, που δεν παύει να είναι επιφάνεια- πλαίσιο της διήγησης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, πέρα από τα κοινωνικά δεδομένα της επιφάνειας, είναι η ψυχιατρική ματιά στον τρόπο ζωής και ανάπτυξης του ήρωα, του «κακού» Joker, ο οποίος συζεί με την εξίσου άρρωστη πνευματικά μητέρα του. Μία «αρρωστημένη» σχέση που σημαίνει την απουσία του Πατέρα, οπότε χάνεται και ο όποιος Λόγος θα μπορούσε να «συμμαζέψει» κάπως τα άγρια πρωταρχική ύλη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Joker δεν ήταν πάντα «κακός», είναι σαφές. Του στερούν την ύπαρξη τόσο τα κοινωνικά δεδομένα στα οποία αναφέρθηκα όσο και η ασφυκτική παρουσία της μάνας του, που τελικά του έχει διαμορφώσει μία παράλληλη πραγματικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν την σκοτώνει, τότε αρχίζει να ενηλικιώνεται.

Βυζαντινή τέχνη

από

 Παναγιώτης Μιχελής

 

Ἀπὸ θεολογικῆς ἀπόψεως ἡ εἰκόνα προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἐκλάμψεως, μετέχει ἑπομένως στὴ θειότητα τοῦ πρωτοτύπου· διαφέρει ἀπὸ τὸ θεῖον κατ’ οὐσίαν, ἀλλὰ ταυτίζεται πρὸς αὐτὸ καθ’ ὑπόστασιν. Δηλαδὴ ἡ εἰκόνα ἔχει τὴν ἴδια σχέση μὲ τὸ πρωτότυπο ποὺ ἔχει ὁ Χριστὸς μὲ τὸν Πατέρα, καὶ εἶναι ἐξ ἴσου ἀληθινὴ ὅσο καὶ ἡ ἀναπαράσταση τοῦ Πάθους κατὰ τὴ θεία λειτουργία. Οἱ πιστοί της ὀφείλουν ἑπομένως προσκύνησιν τιμητικήν, διότι μέσῳ αὐτῆς λατρεύουν τὸ πρωτότυπο καὶ ὄχι αὐτὴ ταύτη τὴν εἰκόνα, ὅπως συνέβαινε μὲ τὴ λατρεία τῶν εἰδώλων στοὺς εἰδωλολάτρες. Ἀλλὰ ἡ θεολογία δὲν εἶναι ἀρκετή, γιατὶ ἡ τέχνη πρέπει νὰ ὑποβάλλη τὴ σημασία τῶν θεολογικῶν συμβόλων. Γι’ αὐτὸ ἡ αἰσθητικὴ κρίση γιὰ τὰ θρησκευτικὰ ἔργα τέχνης δὲν χάνει τὴν ἀξία της.

Ἡ βυζαντινὴ ζωγραφικὴ δὲν ἀναπαριστοῦσε τοὺς θεοὺς τοῦ Ὀλύμπου, ἀλλὰ τοὺς μάρτυρες, τοὺς ἁγίους, τοὺς ἀγγέλους καὶ τὸ Χριστό. Στὴ θέση τῶν γυμνῶν καὶ ρωμαλέων σωμάτων τῆς κλασσικῆς τέχνης, ἡ ζωγραφικὴ ἔπρεπε νὰ παριστάνη ὄντα ἀσκητικὰ καὶ ἐξαϋλωμένα. Ἐπὶ πλέον ὤφειλε νὰ παριστάνη ὄντα, πού, ἀντίθετα πρὸς τὶς μυθικὲς μορφὲς τῆς κλασσικῆς ἐποχῆς, ἔζησαν πραγματικὰ πάνω στὴ γῆ. Γι’ αὐτὸ δὲν τὴν ἀπασχολοῦσε πιὰ ἡ ἰδανικὴ ὀμορφιὰ ἀλλὰ ἡ ἐκφραστικὴ ὀμορφιὰ ποὺ προήρχετο ἀπὸ τὴν παράσταση τοῦ προσώπου. Ἡ τάση πρὸς τὴν προσωπογραφία ἐκδηλώθηκε πρῶτα στὴν ἑλληνιστικὴ ἐποχή, μιὰ ἐποχὴ ὅπου ἄρχισε νὰ προσδίδεται μεγαλύτερη σπουδαιότητα στὴν προσωπικότητα, ὅπως τὸ ἀποδεικνύουν τὰ πορτραῖτα τοῦ Fayum. Ἀλλὰ στὴ βυζαντινὴ ζωγραφικὴ εἶχαν σχεδὸν ἐγκαταλείψει τὸ νατουραλισμό, οἱ μορφὲς ἀπέβησαν διδιάστατες, περιορισμένες ἀπὸ περιγράμματα· καὶ τοῦτο γιατὶ σκοπὸς πιὰ δὲ ἦταν ἡ μίμηση ἁπλῶς τῆς ἐξωτερικῆς ὄψεως, ἀλλ’ ἐπίσης ἡ ἔκφραση τῶν ἐσωτερικῶν βλέψεων πρὸς τὸ θεῖο καὶ πρὸς ὅ,τι ἀπεκάλυπτε τὸ βάθος τῆς ψυχῆς.

Γιὰ νὰ φθάσουν στὸ ἀποτέλεσμα αὐτό, καὶ ἡ ἀσχήμια ἀκόμη, μὲ τὴν ἀπώθηση ποὺ προκαλεῖ, μποροῦσε νὰ ἑλκύση τὴν προσοχὴ τοῦ θεατῆ νὰ συγκεντρωθῆ σ’ ὅ,τι ὑψηλὸ περιεῖχε ἡ ἔκφραση. Σ’ ὅλες τὶς περιπτώσεις τὸ πρόσωπο, καὶ εἰδικώτερα τὰ μάτια, ἔγιναν τὸ σπουδαιότερο μέσον ἐκφράσεως, καὶ γι’ αὐτὸ στὴ βυζαντινὴ ζωγραφικὴ τὰ πρόσωπα δὲν παριστάνονται ποτὲ σχεδὸν πλαγίως, ἀλλὰ κατὰ μέτωπο ἢ κατὰ τὰ τρία τέταρτα. Οἱ ἄνθρωποι ἀκόμη καὶ οἱ ἄγγελοι ἦσαν κατὰ κανόνα ντυμένοι μὲ χιτῶνες ποδήρεις ποὺ ἔκρυβαν τὸ σῶμα· ἡ στάση τους δὲν ἦταν φυσική, ἔμοιαζαν νὰ αἰωροῦνται πάνω στὴ γῆ καὶ ἡ παράστασή τους ἦταν τοποθετημένη σ’ ἕνα χρυσὸ φόντο μονόχρωμο ποὺ ἔπρεπε νὰ ὑποβάλη τὸ ἄπειρο φῶς τῶν οὐρανῶν· ἔμοιαζαν λοιπὸν σὰν νὰ μὴ ἦσαν τοῦ κόσμου τούτου.

ΑΓΙΑ ΦΙΛΟΘΕΗ,ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ,ΦΙΛΟΘΕΗ Η ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

MIA AΓΚΑΛΙΑ

Έτσι νιώσαμε, με όλον αυτόν τον κόσμο γύρω από τον μπερντέ. Στην αυλή του μεταβυζαντινού μοναστηριού του Αγίου Ανδρέα, έξω από το εκκλησάκι: μια αγκαλιά που έβαλε μέσα τη μικρή Ρεβούλα, τον Άγγελο Μπενιζέλο, τη Συρίγα, την προξενήτρα, τη Φατμέ, τον Χειλά, ακροβάτες και θαυματοποιούς, τον Καραγκιόζη, τον Διονύσιο, τον Ομορφονιό και τον μπαρμπα-Γιώργο, αλλά και όλη την αδελφότητα που συγκρότησε η Φιλοθέη στο κοινόβιό της. Στον τόπο που βασανίστηκε και μαρτύρησε η αρχοντοπούλα που έβαλε τα ράσα. Ήρθαμε με συγκίνηση να ζωντανέψουμε την ιστορία της Φιλοθέης και φύγαμε ενθουσιασμένοι από την ανταπόκριση της σύναξης. Ήταν ένα πραγματικό λαϊκό θέαμα που κράτησε την προσοχή όλων μικρών και μεγάλων.

Εκ μέρους του αρχιεπισκόπου Αθηνών κυρίου Ιερωνύμου ήρθε στην παράσταση ο αρχιμανδρίτης Θεολόγος Αλεξανδράκης ο οποίος μίλησε στο τέλος της παράστασης για τη σημασία του έργου της Αγίας Φιλοθέης.

Μπροστά τα παιδάκια καθισμένα επάνω στα χαλιά που στρώθηκαν ειδικά για αυτά από τους ιερείς της εκκλησίας. Και πιο πίσω το κοινό που κατέκλυσε από πολύ νωρίς τον χώρο. Θεατές όλων των ηλικιών, αλλά αυτοί που ξεχώριζαν ήταν οι νέοι. Νέα παιδιά, μαθητές, φοιτητές, όλοι έτοιμοι να βοηθήσουν όπου χρειαστεί. Μια ζωντανή κοινότητα εν δράσει. Με τους ιερείς να δίνουν το καλό παράδειγμα. Toν πατέρα Ιουστίνο, τον πατέρα Αλέξανδρο, τον πατέρα Παναγιώτη και τον πατέρα Σταύρο. Να είναι παρόντες σε όλα. Αυτά είναι που μας δίνουν παρηγοριά και ελπίδα.

Ανάμεσα στο κοινό ο πρόεδρος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών και νέος Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Αχιλλέας Χαλδαιάκης με τον αδελφό του ηθοποιό και τραγουδιστή Νίκο Χαλδαιάκη. Στην παράσταση ήταν παρόντες ο διεθνούς φήμης βυζαντινολόγος καθηγητής Θάνος Μαρκόπουλος, η γνωστή καθηγήτρια γλωσσολογίας Δέσποινα Χειλά Μαρκοπούλου και η καθηγήτρια Κωνστάντζα Γεωργακάκη του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ.

Ένα κερί άναψε στα δεξιά της οθόνης. Στη μνήμη της αγίας Φιλοθέης αλλά και του γέροντα Γαβριήλ που ζωντάνεψε αυτό τον χώρο και όλοι θυμούνται με σεβασμό.

Και μετά ο ένας άγγελος κατέβηκε από το κυπαρίσι και ο άλλος γλίστρισε από τα κεραμίδια του ναού για να πάρουν το σώμα της Φιλοθέης στα ουράνια.

Πραγματικά όλη η ομάδα ευγνωμονεί τους ιερείς του Αγίου Ανδρέα της οδού Λευκωσίας, και ιδίως τον πατέρα Ιγνάτιο που είδε πρώτος την παράσταση και μας προσκάλεσε, τις μοναχές της Παναγίας των Βρυούλων με εξάρχουσα την ηγουμένη Φιλοθέη και όλα τα πνευματικά αδέλφια της κοινότητας. Η εμπειρία αυτή για όλα τα μέλη της ομάδας μας ήταν, πραγματικά, μοναδική κι ανεπανάληπτη.

Ο Νικόλας και η Κατερίνα στήνοντας τον μπερντέ.

Ο Θεολόγος και ο Γεράσιμος λίγο πριν την έναρξη.

«Αυτή την Ευρώπη δεν τη γουστάρω» Αποχαιρετισμός στον Τάκη Σπυριδάκη

Σ

τα 61 χρόνια του έφυγε από την ζωή ο ηθοποιός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και άνθρωπος Τάκης Σπυριδάκης μετά από πολύχρονη και σκληρή μάχη με τον καρκίνο. Τα τελευταία χρόνια ο Τάκης Σπυριδάκης συγκλόνισε με την ερμηνεία του στο θεατρικό «Άγριος Σπόρος και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το θεατρόφιλο κοινό.

Ο Τάκης Σπυριδάκης γεννήθηκε στην Αίγινα το 1958. Είχε συμμετάσχει σε 13 ταινίες, ενώ το σκηνοθετικό του ντεμπούτο πραγματοποίησε το 1994 με την ταινία «Ο Κήπος του Θεού», της οποίας έγραψε και το σενάριο. Η ταινία τιμήθηκε με 7 κρατικά βραβεία ποιότητας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Ο Τάκης Σπυριδάκης εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον κινηματογράφο στην ταινία «Γλυκιά Συμμορία», σε σκηνοθεσία του Νίκου Νικολαΐδη (1983). Για την ερμηνεία του απέσπασε το ειδικό βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ακολούθησαν η «Λούφα και Παραλλαγή» (1984), «Πρωινή Περίπολος» (1986), «Προστάτης Οικογένειας» (1997), «Αυτή η Νύχτα Μένει» (1999), «Μαύρο Γάλα» (1999), «Κανείς δεν χάνει σε Όλα» (2000), «Φτηνά Τσιγάρα» (2000), «Κουράστηκα να σκοτώνω τους αγαπητικούς σου» (2002), «Λούφα και παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο» (2005), «Ισοβίτες» (2008) και «4 Μαύρα Κοστούμια» (2009). Το 1989 ο Τάκης Σπυριδάκης έγραψε και σκηνοθέτησε την ταινία μικρού μήκους «Βέρα Κρουζ», που απέσπασε το 1ο βραβείο καλύτερης ταινίας στο αντίστοιχο Φεστιβάλ, τιμήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού και βραβεύτηκε από το Εθνικό Κέντρο Ταινιών της Γαλλίας, το 1990.

Δημοσιεύουμε αποσπάσματα συνέντευξης του Τάκη Σπυριδάκη στον Παναγιώτη Μηλά και στην ιστοσελίδα www.catisart.gr (2015).

«Λούφα και Παραλλαγή». Ήθελα να σας ρωτήσω αν αυτή η «συνταγή» έχει ισχύ και σήμερα;

Δυστυχώς, είναι η νοοτροπία που κυριάρχησε τα τελευταία 40 χρόνια και αυτό πληρώνουμε σήμερα. Θεωρώ πως είμαστε ένας λαός ο οποίος δίνει εύκολα απαντήσεις για τα πάντα, αλλά δεν κάνει καμία ερώτηση. Δεν τα πάει καλά με τις ερωτήσεις. Επομένως, μέσα σε αυτή τη σχέση μεταξύ πολίτη και πολιτικού, μέσα από αυτή την τερατογένεση ήρθε η κατάσταση που βιώνουμε. Ο λαός δεν κάνει ερωτήσεις. Δεν θέλει να έχει ευθύνη. Δεν ψάχνεται να μάθει για το πώς φτάσαμε ως εδώ. Ασφαλώς κάθε άνθρωπος θέλει να μη ζει με έναν τσιμεντόλιθο και έναν τσίγκο. Θέλει και κάτι άλλο, θέλει και το εξοχικό του, θέλει και το δεύτερο ή το τρίτο αυτοκίνητο. Δεν μιλάω όμως για αυτό. Μιλάω, για μια νοοτροπία σε μια κοινωνία η οποία δεν διέπεται από κανόνες. Δεν έχει κανόνες.

Ούτε κανόνες, ούτε συνέπεια, ούτε συνέχεια.

Φυσικά εγώ δεν μοιράζω ευθύνες. Πρωτίστως ευθύνονται οι πολιτικοί, όμως και οι πολίτες έχουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης. Δεν μπορώ να ξεχάσω τον πατέρα μου ο οποίος πέθανε πολύ νωρίς. Πάντα μου έλεγε: «Κοίταξε αγόρι μου, εγώ δεν καταλαβαίνω τι θέλεις να κάνεις στη ζωή σου. Εγώ είμαι οικοδόμος και είμαι από τους καλύτερους. Έτσι και συ φρόντισε να μην γίνεις της κατσίκας ο κώλος». Το έλεγε αυτό επειδή η κατσίκα τα βγάζει όλα ολοστρόγγυλα και δεν διαφέρει το ένα από το άλλο. Και συνέχιζε: «Να πας λίγο παραπέρα. Να ψαχτείς και να βρεις το δρόμο σου. Να ξεχωρίζεις». Αυτή ήταν μια σωστή κουβέντα ενός αγράμματου ανθρώπου που έζησε ακολουθώντας αυτή τη γραμμή. Έζησε σύμφωνα με αυτό. Με χόρτα; Με χόρτα. Με βολβούς; Με βολβούς. Ενώ εδώ πέρα ξαφνικά το πράμα τούμπαρε. Έλεγα σ’ έναν φίλο μου αρχιτέκτονα τις προάλλες: «Τα 4 αυτοκίνητα, τι τα ήθελες;». Δεν έχει και αυτός προσωπική ευθύνη; Ένα παιδί 19 χρονών γιατί να θέλει αυτοκίνητο 2.500 κυβικών; Ο πατέρας του εκτός από το παιδί μεγαλώνει και τον αυριανό τσόγλανο χωρίς να το παίρνει χαμπάρι. Αυτό είναι το θέμα.

Το άγος της Εθνικής Πινακοθήκης, Ή, λέγε με Picasso!

Του Μάνου Στεφανίδη

(Εγώ μια πλάκα ήθελα να κάνω αλλά ... προκλήθηκα. Ουαί υμίν γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί)

Έγραψα:"Η Εθνική Πινακοθήκη ετοιμάζεται στο φουλ για τους εορτασμούς του 2021. Ως γνωστόν θα τιμήσει το έθνος τα 200 χρόνια της Μαρίνας Λαμπράκη Πλάκα. Χιλιόχρονη!"

Και με κατηγόρησαν για χολή και όξος.

ΥΓ. Αν σας ενοχλεί το αντιαισθητικό, ή όπως μού γράφετε το κακό χιούμορ μου, ας το σοβαρέψω. Προσωπικά έχω μάθει και να εκτίθεμαι και να αναλαμβάνω το κόστος των καταγγελιών μου. Η κ. Λαμπράκη παραμένει τριάντα χρόνια και βάλε διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ και παρότι είναι περασμένα ογδόντα, κατέχει δημόσια θέση. Αν δεν είναι παράνομο, είναι άκρως προκλητικό. Και παρότι δεν εκλέχθηκε ποτέ μέσα από ανοιχτή διαδικασία, προκήρυξη θέσης κλπ αλλά διορίστηκε απευθείας από την τότε υπουργό πολιτισμού Άννα Ψαρούδα Μπενάκη. Έκτοτε την στήριξε ο Βενιζέλος, το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ, ο ΣΥΡΙΖΑ. Δημόσιες σχέσεις και μικροπολιτική κατά το ειωθός. Με τεράστια, προσωπική ευθύνη για την κλοπή των Picasso, Mondrian.

Μάνος Χατζιδάκις (Συνέντευξη)-1989

Θεόφιλος: Η ζωή και το έργο του διασημότερου Έλληνα λαϊκού ζωγράφου

Τα φτωχικά χρόνια, οι περίοδοι δημιουργίας, η καταξίωση και η έκθεση στο Λούβρο - Τι ειπώθηκε από Σεφέρη και Ελύτη για τον καλλιτέχνη...

Η Ερωτευμένη Απελπισθείσα

Γράφει η Μαράη Γεωργούση, Δρ. Ιστορικός Τέχνης

Το βιβλίο του Βαγγέλη Παππά «Ο ΑΧΜΑΚΗΣ» αποτελεί ένα μυθιστόρημα γνώσης και πολιτισμού. Προσφέρεται για την ανάγνωση της ελληνικής κοινωνίας της εποχής με έναν όσο το δυνατόν πιο διαρθρωτικό, συνολικό και ταυτόχρονα ενδιαφέροντα και ξεκάθαρο τρόπο.

Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΛΑΪΚΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ, ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ 1868 ΚΑΙ 1871 ΣΤΗ ΒΑΡΕΙΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ 1934 ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΝΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΑΚΟΜΑ

O Θεόφιλος

Εκτός από την τέρψη, η εισφορά αυτού του βιβλίου έγκειται στην παρουσίαση της ζωής και του έργου του Θεόφιλου από τα παιδικά του χρόνια μέχρι το τέλος του σαν παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές ενός σπουδαίου λαϊκού Έλληνα καλλιτέχνη. Υμνεί την ελληνικότητα, την πατρίδα και την λαϊκή παράδοση, ενώ μας φορτίζει έντονα συναισθηματικά. Είναι γραμμένο σε γλώσσα πλούσια, μεστή, που δημιουργεί εικόνες διεγείροντας την φαντασία του αναγνώστη. Πραγματεύεται έξυπνα και κυρίως εύληπτα μέσα από τις αφηγήσεις την ελληνικότατα, τον ανθρωπισμό, τις ρίζες μας, πλάθοντας ψυχογραφικά τους χαρακτήρες και αναπλάθοντας μια ολόκληρη εποχή.

O Θεόφιλος Ντυμένος ως Μέγας Αλέξανδρος (1968), Τσαρούχης

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ υπήρξε ένας εξαιρετικός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, που γεννήθηκε μεταξύ του 1868 και 1871 στη Βαρειά Μυτιλήνης και το 1934 έφυγε από τη ζωή μόνος και σχεδόν άγνωστος ακόμα. Ήταν το μεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά του Γαβριήλ και της Πηνελόπης Χατζημιχαήλ. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του κόρη αγιογράφου. Ο «ζερβοκουτάλας», καθότι αριστερόχειρας, ο «μισακάτης», ο «αχμάκης», όπως τον αποκαλούσαν περιπαικτικά όσο ζούσε, έμελλε να αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στην ιστορία της ελληνικής και όχι μόνο τέχνης.

 Ο Θεόφιλος με την τέχνη του να αποτελεί συνώνυμο της ελληνικότητας, απαθανάτισε θρύλους και παραδόσεις, καθημερινές στιγμές από την ελληνική πραγματικότητα με το μοναδικό του προσωπικό ύφος, που καθιστά τα έργα του από τα πλέον αναγνωρίσιμα της ελληνικής ζωγραφικής.

Ο Θεόφιλος με την μητέρα του

Σε όλη του την ζωή ήταν ιδιαίτερα φτωχός και συχνά ζωγράφιζε τοίχους καφενείων, ελαιοτριβείων, φούρνους, μύλους ή σπιτιών μόνο για ένα πιάτο φαγητό. Στο Βόλο ζωγραφίζει και πλήθος επιγραφών στα προσφυγικά των εκδιωχθέντων από την Μικρά Ασία. Δυστυχώς ελάχιστα έργα του έχουν διασωθεί μετά από σεισμούς και πυρκαγιές αλλά και  από κατεδαφίσεις και αμέλεια.

Ο Γιάννης Κοντός ο πλούσιος γαιοκτήμονας της Μαγνησίας του αναθέτει το 1912 την τοιχογράφηση του σπιτιού του στην Ανακασιά. Ο Θεόφιλος ζωγραφίζει σκηνές από την Επανάσταση του 1821, αρχαίους θεούς και τοπία. Ο γαιοκτήμονας συνήθιζε να λέει για τον Θεόφιλο : «Αυτός, παιδί μου, ήταν τρελός στο μυαλό και σοφός στα χέρια». Σήμερα, η οικία Κοντού είναι το Μουσείο Θεόφιλου στον Βόλο.

Η ντελικάτη φύση του αλλά κυρίως η επιλογή του από μια ηλικία και μετά, να εγκαταλείψει τον ευρωπαϊκό τρόπο ένδυσης και να φοράει φουστανέλα, όπως ακριβώς οι ήρωες που απεικονίζονταν στα έργα του, σε συνδυασμό με την τραχύτητα της εποχής, τον έφερναν συχνά σε δύσκολη θέση, καθώς έπεφτε θύμα εμπαιγμού και περιφρόνησης. Ένα ιδιαίτερα σκληρό περιστατικό έλαβε χώρα στον Βόλο, το 1927, μετά από αυτό τρόμαξε τόσο και επέστρεψε στην Μυτιλήνη. Λέγεται ότι κάποιος, για να διασκεδάσει τους θαμώνες ενός καφενείου, έριξε τον Θεόφιλο από μια σκάλα, όπου ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε.  

Πώς η τέχνη εξασκεί το μυαλό μας;

H τέχνη διευρύνει τους ορίζοντες του νου και εξασκεί το μυαλό. Αυτό υποστηρίζουν οι επιστήμονες, προτρέποντας τους πολίτες να επισκέπτονται εκθέσεις και να συνομιλούν με ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στο χώρο. Αναμφισβήτητα ο πολιτισμός συντελεί στην εξέλιξη της κοινωνίας μας. Όλοι γνωρίζουμε λίγα πράγματα για την ιστορία της Μόνα Λίζα, ενώ πάνω κάτω ξέρουμε τα βασικά γνωρίσματα του Πάμπλο Πικάσο. Μπορεί ωστόσο η επιστήμη να μετρήσει την επίδραση της τέχνης στη ζωή μας;

Η απάντηση είναι «ναι». Νέα μελέτη του πανεπιστημίου του Westminster αποδεικνύει πως το επίπεδο του άγχους των συμμετεχόντων σε μια έκθεση μειώθηκε μετά την επίσκεψη τους στη γκαλερί. Πιο συγκεκριμένα, έπειτα από 35 περίπου λεπτά περιήγησης στο μουσειακό χώρο, η κορτιζόλη στον οργανισμό τους-μια ουσία η οποία ευθύνεται για το στρες- μειώθηκε αισθητά. Πολλές από τις σύγχρονες ασθένειες προέρχονται από το άγχος, το οποίο προκαλεί απώλεια μνήμης, αδυναμία για συγκέντρωση και πολλά άλλα προβλήματα.

Τι επισημαίνουν οι επιστήμονες για την επίδραση της τέχνης στη ζωή μας;

Ο νευροεπιστήμονας Oshin Vartanian από την άλλη, αφού εξέτασε τα συμπεράσματα δεκαπέντε ερευνών, εξήγησε πως συγκεκριμένα τμήματα του εγκεφάλου μας τα οποία σχετίζονται με την ευχαρίστηση και τα θετικά συναισθήματα, ενεργοποιούνται όταν ο άνθρωπος ασχολείται με την τέχνη ακόμα και αν δεν την κατανοεί σε βάθος. Άλλωστε για να απολαύσει κανείς μια έκθεση ζωγραφικής για παράδειγμα δεν χρειάζεται να έχει πτυχίο πολιτισμικών σπουδών.

Πολύτιμα εκθέματα από το «τελευταίο δείπνο» της Πομπηίας

Λίγο πριν την τρομακτική έκρηξη του ηφαιστείου – Τι είδαμε στο Μουσείο Ασμόλιαν της Οξφόρδης

Της Μαρίας Τσοσκούνογλου από την athensvoice.gr

Η έκθεση «Last Supper in Pompei» στο Μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης παρουσιάζει εκθέματα από το τελευταίο δείπνο στην Πομπηία λίγο πριν την έκρηξη του ηφαιστείου.

Ένα φθινοπωρινό πρωινό του 79 μ.Χ. την ώρα που η γη άρχισε να σείεται και το βουνό να βρυχάται, τη στιγμή που ένα σκοτεινό σύννεφο ανέβαινε σιγά-σιγά από τον Βεζούβιο και σκέπαζε αργά τον ουρανό της πόλης, σε μια μικρή ταβέρνα στο μέσο ενός εύφορου αμπελώνα λίγο έξω από την κεντρική πλατεία της Πομπηίας, κάποιος έβραζε ένα κοτόπουλο στη χύτρα για να φτιάξει κοτόσουπα. Κανένας, ποτέ, δεν θα έτρωγε αυτή τη σούπα: η κατσαρόλα πυρακτώθηκε, ο ζωμός εξαερώθηκε και η πιο διάσημη ηφαιστειακή έκρηξη στην ιστορία κατέστρεφε τη ρωμαϊκή πόλη στα νότια της Ιταλίας. Η τραγωδία αυτού του ανθρώπου είναι το δώρο μας. Γιατί αν δεν συνέβαινε, θα ξέραμε ελάχιστα για αυτόν τον εκπληκτικό πολιτισμό που διεσώθη χάρη σε αυτή την καταστροφική έκρηξη.

Νωπογραφία, Πομπηία

Μέχρι σήμερα οι περισσότερες εκθέσεις για την Πομπηία έχουν επικεντρωθεί στον τρόμο του θανάτου των τελευταίων ωρών που έζησε η πόλη και οι κάτοικοί της.

Φιάλη για το ελαιόλαδο, Πομπηία

Το κατά Παζολίνι Ευαγγέλιο

«Μα γιατί να πιεστώ να μισήσω εγώ

που σχεδόν ευγνωμονώ τον κόσμο για τη δυστυχία μου, για

το ότι είμαι διαφορετικός –και γι᾽ αυτό μισήθηκα–

και που όμως δεν ξέρω παρά ν᾽ αγαπώ, πιστά και στενάχωρα;»1

Πιέρ Πάολο Παζολίνι

Του Κώστα Μπλάθρα από το Αντίφωνο 

Η αντίφαση, ή μάλλον το παράδοξο μοιάζει να είναι το άλλο όνομα της δημιουργίας. Γιατί τι πιο παράδοξο για τον δεσμώτη του πεπερασμένου και του θανάτου άνθρωπο απ’ το να δημιουργεί; Τι πιο παράδοξο στον άνθρωπο, εν τέλει, από την πίστη; Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι δεν ήταν πιστός. Αλλ’ όταν σε μια συνέντευξη τύπου, το 1966, κάποιος τον είπε άπιστο, εκείνος σχολίασε: «εάν γνωρίζεις ότι είμαι άπιστος, τότε με γνωρίζεις καλύτερα απ’ όσο γνωρίζω εγώ τον εαυτό μου. Πιθανόν να είμαι ένας άπιστος, αλλά είμαι ένας άπιστος με νοσταλγία για μία πίστη»[2]. Είναι μ’ άλλα λόγια ένας βέρος ποιητής.

Ο Παζολίνι, γεννημένος στη Μπολόνια, στις 5 Μαρτίου του 1922, όταν το 1963 καταπιάνεται με το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, είναι 41 ετών και έχει ήδη δώσει τις μεγάλες του ταινίες Ακατόνε (1961) και Μάμα Ρόμα (1962), ταινίες-πρόζα, όπως τις χαρακτηρίζει ο ίδιος, όπου ακολουθεί το δρόμο που είχε χαράξει από νέος με τα μυθιστορήματά του. Τότε θα κάνει μια μεγάλη στροφή προς τον κινηματογράφο της ποίησης, όπως εκείνος τον εμπνεύστηκε. Κι ως ποιητής θα μπει στο δρόμο με τις μεγάλες αφηγήσεις, τους μεγάλους μύθους. Συνέβη τότε (2 Οκτωβρίου 1962) να ακολουθήσει μαζί με άλλους διανοούμενος τον Πάπα Ιωάννη ΚΓ’ σε  προσκύνημα στην Ασσίζη. Εκείνος όμως, απ’ τα γενοφάσκια του μέλος του κομμουνιστικού κόμματος, άθεος και με σκανδαλώδη την ομοφυλοφιλία του, προτίμησε να μην βγει από το δωμάτιό του, «ενώ», όπως λέει, «οι κωδωνοκρουσίες βούιζαν στο κεφάλι μου, ξαφνικά η επιθυμία μου να τον δω (τον Πάπα) εξαφανίστηκε […] Αυτή η ταινία γεννήθηκε σ’ εκείνο το χώρο, εκείνη τη μέρα, εκείνες ακριβώς τις στιγμές»[3], όταν από μια «Καινή Διαθήκη» που βρήκε στο κομοδίνο του, διάβασε απνευστί το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο». 

Αυτή ήταν η σύλληψη ενός από τα παραδοξότερα έργα του κινηματογραφου, κι ο Παζολίνι φτάχνει την πιο πετυχημένη διασκευή του Ευαγγελίου στο σινεμά, την πιο δική του ταινία. «Δεν πιστεύω ότι έχω κάνει ποτέ έργο πιο προσωπικό, που να μου ταιριάζει περισσότερο από το Ευαγγέλιο»[4]. Στον Ματθαίο, ο Παζολίνι ανακάλυψε έναν όμοιό του, έναν ποιητή: «Αν και ο άγιος Ματθαίος δε γράφει σε στίχους, θα μπορούσε το έργο του να έχει ρυθμό επικό και λυρικό» και γι’ αυτό απέρριψε για την ταινία του εξ’ αρχής «κάθε είδος ρεαλιστικής ή νατουραλιστικής αναπαράστασης» κι έμεινε μακρυά από «κάθε είδος αρχαιολογίας και φιλολογίας. […] Προτίμησα», λέει, «να αφήσω τα πράγματα στο θρησκευτικό τους πλαίσιο, που είναι το μυθικό τους πλαίσιο. Το επικό-μυθικό.»[5].

Θεόφιλος

Του Γιώργου Σεφέρη* από τον νέο Λόγιο Ερμή τ. 17

Μ ιὰ φορὰ κι ἕναν καιρό, καθὼς λένε, ἕνας φούρναρης παράγγειλε σ᾿ ἕνα φτωχὸ ζωγράφο νά τονε ζωγραφίσει τὴν ὥρα ποὺ φούρνιζε ψωμιά. Ὁ ζωγράφος ἄρχισε νὰ δουλεύει, καὶ ὅταν καταπιάστηκε νὰ εἰκονίσει τὸ φουρνιστήρι, ἀντὶ νὰ τὸ φτιάξει ὁριζόντιο, σύμφωνα μὲ τὴν προοπτική, τὸ ἔφτιαξε κάθετο δείχνοντας ὅλο του τὸ πλάτος· ἔπειτα, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ζωγράφισε πάνω στὸ φουρνιστήρι κι ἕνα καρβέλι. Πέρασε ἕνας ἔξυπνος ἄνθρωπος καὶ τοῦ εἶπε: «Τὸ ψωμὶ ἔτσι ποὺ τὄβαλες, θὰ πέσει». Ὁ ζωγράφος ἀποκρίθηκε, χωρὶς νὰ σηκώσει τὸ κεφάλι: «Ἔννοια σου· μόνο τὰ ἀληθινὰ ψωμιὰ πέφτουν· τὰ ζωγραφισμένα στέκουνται· ὅλα πρέπει νὰ φαίνουνται στὴ ζωγραφιά!».

Τὸ παραμύθι αὐτὸ μοῦ θυμίζει ἕναν πολὺ μεγάλο τεχνίτη, ποὺ ἐπειδὴ ἀκριβῶς «ὅλα πρέπει νὰ φαίνουνται στὴ ζωγραφιά», ἱστορίζοντας τὴν ἄποψη τοῦ Τολέδου, ἔβγαλε ἀπὸ τὴ μέση μὲ τὸ δικαίωμα τῆς τέχνης του, τὸ νοσοκομεῖο τοῦ Δὸν Χουὰν Ταβέρα καὶ τὸ τοποθέτησε σ᾿ ἕνα χάρτη, Ὁ μεγάλος τεχνίτης, τὸ ξέρετε, εἶναι ὁ Κρητικὸς Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, καὶ ὁ ζωγράφος τοῦ παραμυθιοῦ εἶναι ὁ Μυτιληνιὸς Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, «ἄλλοτε ὁπλαρχηγὸς καὶ θυροφύλαξ ἐν Σμύρνῃ».

Ἡ παραβολή μου δὲν εἶναι ἀσέβεια. Γιατὶ ἡ μεγάλη διάκριση δὲν εἶναι ἀνάμεσα στοὺς πολὺ μεγάλους καὶ στοὺς μικρότερους τεχνῖτες, ποὺ ξεκινᾶ τὶς περισσότερες φορὲς ἀπὸ μιὰ ἐγκυκλοπαιδικὴ ἢ μιὰ τουριστικὴ διάθεση, ἀλλὰ ἀνάμεσα σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔφεραν ἔστω καὶ μιὰ σταγόνα λάδι στὸ φάρο τῆς τέχνης καὶ σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἡ ὕπαρξή τους εἶναι γιὰ τὴν τέχνη ἀδιάφορη. Τὸ πρῶτο ζήτημα δὲν εἶναι ποιὸς εἶναι μεγάλος καὶ ποιὸς εἶναι μικρός, ἀλλὰ ποιὸς κρατάει τὴν τέχνη ζωντανή. Ἕνας ἀπό τους ἐλάχιστους ἀνθρώπους ποὺ βλέπω σὰ μιὰ πηγὴ ζωῆς γιὰ τὴ σύγχρονη ζωγραφική μας εἶναι ὁ Θεόφιλος. Τὰ ψωμιά του δὲν ἔπεσαν, στέκουνται, γιὰ νὰ μεταχειριστῶ τὰ δικά του τὰ λόγια· στέκουνται καὶ θρέφουν.

Άνεμοι στην Ανάφη

Κάπως έτσι ζωγράφιζαν τα παιδιά που γεννήθηκαν στην δεκαετία του 1920 στην Ανάφη. Κι όχι μόνον. Κεντούσαν ακόμα και τ' αγόρια!

Έτσι διατήρησαν και οι σημερινοί κατοικοι την λαϊκή παράδοση.

Δεν είναι υπέροχο;

Από Sofia Nas

Εἶναι συναρπαστικὸ νὰ βλέπεις τὴν προσπάθεια ἑνὸς καλλιτέχνη νὰ βρεῖ τὴ σωστὴ ἰσορροπία. Ἂν τὸν ρωτούσαμε ὅμως γιατί ἔκανε τὸ ἕνα ἢ ἄλλαξε τὸ ἄλλο, δὲν θὰ μποροῦσε ἴσως νὰ μᾶς ἀπαντήσει. Δὲν ἀκολουθεῖ πάγιους κανόνες. Βρίσκει ψηλαφητὰ τὸ δρόμο του. Μερικοὶ καλλιτέχνες ἢ κριτικοὶ προσπάθησαν κατὰ καιροὺς νὰ διαμορφώσουν κανόνες. Ἀκολουθώντας τους, οἱ μέτριοι καλλιτέχνες δὲν μπόρεσαν νὰ πετύχουν τίποτα, ἐνῷ οἱ μεγάλοι, ἀψηφώντας τους, μπόρεσαν νὰ βροῦν μιὰ νέα ἁρμονία. Ὅταν ὁ μεγάλος Ἄγγλος ζωγράφος Ρέυνολντς (Sir Joshua Reynolds) ἔλεγε στοὺς μαθητές του, στὴ Βασιλικὴ Ἀκαδημία, πὼς δὲν ἔπρεπε νὰ χρησιμοποιοῦν τὸ γαλάζιο στὸ πρῶτο πλάνο ἑνὸς πίνακα ἀλλὰ νὰ τὸ κρατοῦν γιὰ τὸ φόντο, γιὰ τοὺς μακρινοὺς λόφους στὸν ὁρίζοντα, ὁ ἀντίζηλός του ὁ Γκέινσμπορω (Gainsborough) θέλησε, λένε, νὰ ἀποδείξει ὅτι τέτοιοι ἀκαδημαϊκοὶ κανόνες δὲν ἔχουν τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς νόημα. Ἔφτιαξε τὸ περίφημο «Blue Boy» («Γαλάζιο παιδί»), ὅπου τὸ γαλάζιο κοστούμι τοῦ ἀγοριοῦ, στὸ κέντρο τοῦ πρώτου πλάνου, προβάλλει θριαμβευτικὰ μπροστὰ στὸ θερμὸ φαιὸ τοῦ φόντου.

Γιάννης Γίγας: Αγιογραφώντας πρότυπες μορφές του αντιαποικιοκρατικού Αγώνα

συνέντευξη στον Σταμάτη Μαυροειδή

Η συνέντευξη με τον ζωγράφο Γιάννη Γίγα έγινε στον Πολιτιστικό Χώρο «Φραντσίσκο ντε Μιράντα», στο ισόγειο του κτιρίου της Πρεσβείας της Βενεζουέλας στην Αθήνα*, όπου φιλοξενείται η έκθεσή του Αμύντορες Λαοφόροι: Το εικονοστάσι του αντιαποικιακού αγώνα. Ο Γιάννης Γίγας απεικονίζει μέσα από την τέχνη της αγιογραφίας μεγάλους αγωνιστές που με την πάλη τους έχουν καταστεί σύμβολα – από τον Σιμόν Μπολιβάρ και τον Εμιλιάνο Ζαπάτα ως τον Πατρίς Λουμούμπα και τον Τσε Γκεβάρα. Με την ευκαιρία, ας σημειώνουμε ότι ο Βενεζουελάνος Φραντσίσκο ντε Μιράντα ήταν ο πρώτος Λατινοαμερικάνος επαναστάτης που επισκέφθηκε την Ελλάδα, λίγο πριν ξεσπάσει η Επανάσταση του 1821. Ο Μιράντα υπήρξε πραγματικός φιλέλληνας κι αυτό διακρίνεται πολύ καθαρά στο ημερολόγιό του, όπου αποτυπώνει με οξυδέρκεια προς τα πού θα πήγαινε η κατάσταση αλλά και ποιες ήταν οι διαθέσεις των άσπονδων Ευρωπαίων «φίλων» της Ελληνικής Επανάστασης. Με δυο λόγια, ο χώρος είναι ιδανικός για τη φιλοξενία της συγκεκριμένης έκθεσης!

Τα έργα σας φαίνεται ότι πηγάζουν άμεσα από τη βυζαντινή τέχνη. Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος που σας ώθησε στην τεχνική της αγιογραφίας;

Ξεκίνησα από τα δεκατέσσερά μου χρόνια να ασπάζομαι τις ιδέες της γαλλικής και της ευρωπαϊκής επανάστασης στις τέχνες: το μοντερνισμό, τον ντανταϊσμό, το σουρεαλισμό και τα κινήματα Αντιτέχνης. Έτυχε, ως μαθητής, να έχω φιλίες με μεγαλύτερους, φοιτητές τότε. Είμαι Πετροπουλιώτης, γέννημα-θρέμμα των δυτικών προαστίων. Στο Περιστέρι υπήρχε μια ομάδα, οι ελευθεριακοί κομμουνιστές, τους οποίους εμείς γνωρίσαμε ως άτομα αρχικώς και μετά πηγαίναμε στην πλατεία όπου είχαν στέκι και γίνονταν πολύ ωραίες συζητήσεις. Ενημερωθήκαμε για πολλά πράγματα, στρατευτήκαμε νωρίς, και λίγα χρόνια μετά κατέληξα αναρχοχριστιανός.