Ο Κονδύλης και οι ιδεολογικές του καταβολές

Ο Κονδύλης κι εμείς: Οι δρόμοι που πήραμε

από το περιοδικό “Σημειώσεις” τ.53

Στόν Γιάννη Τσέγκο

Ι

Ο ΤΑΚΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ ΕΦΥΓΕ απροσδόκητα από τη ζωή στα πενήντα πέντε του μόλις χρόνια. Η δική μου γνωριμία μαζί του έγινε όταν είχε δεν είχε συμπληρώσει ακόμη τα είκοσι —και τότε ήδη το μυαλό του είχε κάνει μιά διαδρομή που τον έφερνε μακριά απ’ τον ακμάζοντα πολιτικό κομφορμισμό των καιρών της ειρηνικής συνύπαρξης. Οπωσδήποτε, δεν είμαι ό πλέον αρμόδιος να μιλήσω γι’ αυτό που ονομάζουν σήμερα «φιλόσοφο Κονδύλη» και που αποδίδει τα χρόνια της ωριμότητάς του, χρόνια που ουσιαστικά δεν τον συναντούσα πια παρά μόνο μέσα σε ορισμένα κείμενά του και στις απηχήσεις αυτών των κειμένων. Κι όμως, είμαι βέβαιος ότι τα πρώτα εκείνα χρόνια της νεότητάς μας (που στην περίπτωσή του δεν είχαν τη συνήθη αστάθεια) προσδιόρισαν αποφασιστικά την αναπτύξη του επιχειρήματός του, όποιους δρόμους και να πήρε αργότερα στη Χαϊδελβέργη. Έτσι, τοποθετώ τον Παναγιώτη Κονδύλη όχι τόσο σαν έναν πρόωρα χαμένο διανοητή, για τον οποίο εδώ συντάσσω έναν ακόμη επικήδειο, όσο σαν ένα πρόσωπο των απομνημονευμάτων μου, που γνώρισα με το όνομα Τάκης. Καί τον τοποθετώ επίσης ανάμεσα στα λίγα πρόσωπα που, άλλοτε η μαθητεία κοντά τους κι άλλοτε ο διάλογος μαζί τους, χάραξαν τον τρόπο με τον οποίο κοίταξα κι εγώ (καί κοιτάζω ακόμη) τον κόσμο.Αυτό το τελευταίο εξηγεί το κάπως υπεροπτικό «εμείς» που πρόσθεσα στον τίτλο του κειμένου μου, μολονότι είμαι εγώ φυσικά που έχω την ευθύνη του.

Eμείς, η σέχτα των πολιτικά υπόπτων της δεκαετίας του 1960! Αριστεροί, ίσως όμως όχι καί τόσο «κανονικά» αριστεροί. Με τις ιδιοτροπίες του ο καθένας, αλλά και με τους κοινούς γεωμετρικούς τόπους μας, δεν διστάζω να πω ότι υπήρξαμε πραγματικά κάτι σαν ένα εξωγήινο είδος ανθρώπων μέσα στην ισοπεδωτική κλίση των ημερών, την ομοφωνία της νικηφόρας δεξιάς και την ισοσκελή ομοφωνία τής ηττημένης αριστεράς. Η οποία αριστερά σημειωτέον δεν εννοούσε να παραδεχτεί στα φανερά το οφθαλμοφανές, δηλαδή την κατά κράτος συντριβή της. Πράγμα, θα μου πεις, αναμενόμενο. Αφού αυτή η παραδοχή θα ήταν ταυτόχρονα και ομολογία της ιδεολογικής έκπτωσής της. Οι λεγόμενοι εθνικόφρονες, που δεν ήταν παρά βάρβαροι, τσάκισαν τους εκβαρβαρισμένους.

Δεν θα βαλθώ να απαριθμήσω όλους τους παράγοντες που συνέτειναν ούτως ώστε εκείνοι που είπα «εμείς», οι περισσότεροι από πέντε αλλά λιγότεροι πάντως από δέκα, να βρεθούμε εκτός της τότε πολιτικής συμμόρφωσης (και μάλιστα στην αφετηρία οι περισσότεροι του πολιτικού μας σκέπτεσθαι). Ενδέχεται να ευθύνεται το είδος της γενικής κουλτούρας μας, λειτουργώντας ας πούμε σαν ανοσοποιητικό σύστημα απέναντι στην γραφειοκρατικοποίηση τής σκέψης και της δράσης. Ενδέχεται να ευθύνεται απλώς η ψυχική ιδιοσυγκρασία μας, θέλει να τη χαρακτηρίσει κανείς σαν μικροαστικό ντιλεταντισμό, θέλει να της αναγνωρίσει μιά δημιουργικά αντιρρητική ποιότητα. Η προσωπική εν πάση περιπτώσει γοητεία του Μανόλη Λαμπρίδη, του ανθρώπου που είχαμε την τύχη να συναντήσουμε πάνω στα διαμορφωτικά χρόνια μας, η συναισθηματική δοτικότητά του κι ο ευρύς ορίζοντας της καλλιέργειάς του –που τον έφερνε αντιμέτωπο με τον αγοραίο λόγο— εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τον προσανατολισμό μας. Προσθέτω ότι ο Λαμπρίδης ήταν κατ’ουσίαν ο συντάκτης πολλών νεαρών γραπτών που εμείς υπογράψαμε σε περιθωριακά περιοδικά και έντυπα, όπως οι Μαρτυρίες και το Μαρξιστικό Δελτίο.

Εκκλησία και φιλοσοφία στον νεοελληνικό διαφωτισμό: Μία κριτική στον Π. Κονδύλη

του Μιχάλη Μερακλή, ομοτίμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, λαογράφου και φιλόλογου

Έχουν γρα­φει πολ­λα για την κα­ταρ­χήν αρ­νη­τι­κή στά­ση που τή­ρη­σε η Εκ­κλη­σί­α α­πέ­να­ντι στο κί­νη­μα του Δια­φω­τι­σμού, γε­νι­κό­τε­ρα α­πέ­να­ντι στο ά­νοιγ­μα προς τα φώ­τα της Ευ­ρώ­πης. Έ­χουν γρα­φεί τό­σα πολ­λά, ώ­στε έ­χει μάλ­λον δια­μορ­φω­θεί μια πε­ποί­θη­ση, ό­τι η αρ­νη­τι­κή αυ­τή στά­ση υ­πήρ­ξε α­πό­λυ­τη.

Α­ντι­στι­κτι­κά ε­πι­χει­ρώ ε­δώ τον με­τρια­σμό της ε­ντύ­πω­σης αυ­τής, με την πα­ρά­θε­ση τεκ­μη­ρί­ων που συ­νη­γο­ρούν, ό­πως νο­μί­ζω, υ­πέρ μιας δια­φο­ρε­τι­κής (ας μην πω α­ντί­θε­της) εκ­δο­χής.

Έ­χω και σε άλ­λα ση­μεί­α υ­πεν­θυ­μί­σει, ό­τι οι κλη­ρι­κοί υ­πήρ­ξαν ο­πα­δοί ή, κα­λύ­τε­ρα, α­πό τους πρω­τα­γω­νι­στές του νε­ο­ελ­λη­νι­κού δια­φω­τι­σμού. Ο εκ­δό­της του Λό­γιου Ερ­μή (Λ.Ε.), ο Άν­θι­μος Γα­ζής, δεν ή­ταν η μο­να­δι­κή πε­ρί­πτω­ση – κά­θε άλ­λο. 

Ο έ­νας α­πό τους δύ­ο δια­δό­χους του στην έκ­δο­ση του πε­ριο­δι­κού, ο Θε­ό­κλη­τος Φαρ­μα­κί­δης, ή­ταν ε­πί­σης κλη­ρι­κός (ο άλ­λος, ο Κων­στα­ντί­νος Κοκ­κι­νά­κης, ή­ταν έ­μπο­ρος). Α­νά­με­σά τους συ­γκα­τα­λέ­γο­νται και μο­να­χοί. Ο Γα­ζής π.χ. πλη­ρο­φο­ρεί (Λ.Ε., 1814-1815, σ. 93), ό­τι τα μο­να­στή­ρια στην Α­θή­να “ε­σύ­στη­σαν έ­τι και φι­λο­σο­φι­κόν σχο­λεί­ον, των ο­ποί­ων οι η­γού­με­νοι και οι πε­ρί αυ­τούς μο­να­χοί, αι­σθαν­θέ­ντες τα α­πό της φι­λο­σο­φί­ας κα­λά, οι­κεί­α προ­αι­ρέ­σει, πλη­ρώ­νου­σι τον ε­τή­σιον μι­σθόν του φι­λο­σό­φου δι­δά­σκα­λου”. Και κα­τα­λή­γει: “Εί­θε να ε­μι­μού­ντο το κα­λόν τού­το πα­ρά­δειγ­μα και ό­λοι οι η­μέ­τε­ροι Εκ­κλη­σια­στι­κοί! Και τη α­λη­θεί­α τό­τε ευ­δο­κι­μή­σει το γέ­νος, ό­ταν οι Ιε­ρείς φι­λο­σο­φή­σω­σιν ή οι φι­λό­σο­φοι ιε­ρα­τεύ­σω­σιν.” (ό.π., σ. 132)

Η “Εκ­κλη­σί­α της ορ­θο­δό­ξου πί­στε­ως των Γραι­κών”, στο Λι­βόρ­νο, α­πό πα­λιά συ­ντη­ρού­σε “δι’ ι­δί­ων αυ­τής ε­ξό­δων” τρεις νέ­ους ο­μο­γε­νείς για να σπου­δά­ζουν “εις τας κυ­ριω­τέ­ρας και κα­λυ­τέ­ρας της Ι­τα­λί­ας Α­κα­δη­μί­ας”. Αυ­τό κά­νει και το 1816 με τους “εν Λι­βόρ­νω Γραι­κούς της Α­να­το­λι­κής Εκ­κλη­σί­ας” κα­λώ­ντας, σε συ­νε­ννό­η­ση με τις “σχο­λές” της Α­θή­νας, των Ιω­αν­νί­νων και της Χί­ου, α­πό έ­να για κα­θε­μιά, βε­βαιω­μέ­να ορ­θό­δο­ξο χρι­στια­νό νέ­ο, για τε­τρα­ε­τείς σπου­δές, “ό­που θέ­λουν κα­τα­γί­νου­νται για να τε­λειο­ποι­η­θώ­σιν εις τα μα­θή­μα­τα της Γε­ω­γρα­φί­ας, Λο­γι­κής, Με­τα­φυ­σι­κής, Φυ­σι­κής Ι­στο­ρί­ας, Μα­θη­μα­τι­κών, Α­στρο­νο­μί­ας, Βο­τα­νι­κής, Χη­μεί­ας, Α­να­το­μί­ας και Φυ­σιο­λο­γί­ας, εις τους ο­ποί­ους διό­λου δεν α­πα­γο­ρεύ­ο­νται τα της Ια­τρι­κής και Χει­ρουρ­γί­ας μα­θή­μα­τα”. Μπο­ρούν α­κό­μα, αν υ­πάρ­χει η κλί­ση, “να σπου­δά­σω­σιν οι νέ­οι, α­ντί των ει­ρη­μέ­νων ε­πι­στη­μών, την Αρ­χι­τε­κτο­νι­κήν, Γλυ­πτι­κήν και Ζω­γρα­φι­κήν” (Λ.Ε., 1816, σελ. 200-201).

Στη σχε­τι­κή α­να­κοί­νω­ση των ε­πι­τρό­πων της Εκ­κλη­σί­ας δια­βά­ζου­με στην τε­λευ­ταί­α πα­ρά­γρα­φο: “Αύτη, φίλ­τα­τοι ο­μο­γε­νείς, η μι­κρά συ­νει­σφο­ρά γί­νε­ται υ­πέρ την δύ­να­μίν μας δια τα υ­περ­βο­λι­κά της Εκ­κλη­σί­ας μας έ­ξο­δα και α­δια­κό­πους βο­η­θεί­ας και ε­λε­η­μο­σύ­νας, προς τους καθ’ η­μέ­ραν ε­δώ ερ­χο­μέ­νους πτω­χούς και δυ­στυ­χού­ντας ο­μο­γε­νείς μας, ό­μως να βο­η­θή­σω­μεν και εκ του υ­στε­ρή­μα­τός μας α­πε­φα­σί­σα­μεν, ό­χι μό­νον δια να κά­μω­μεν το α­παι­τού­με­νον χρέ­ος μας, αλ­λά και να σας εν­θαρ­ρύ­νω­μεν προς την έν­δο­ξον των κοι­νω­φε­λών α­γώ­νων σας ε­ξα­κο­λού­θη­σιν.” (ό.π., σελ. 103).

“Ο έ­ρως της παι­δεί­ας” δια­βά­ζου­με στο Λ.Ε. (1818, σελ. 463), “α­νά­πτει ε­πί μάλ­λον και δια­δί­δε­ται εις την Ελ­λά­δα, και ο α­ριθ­μός των εις την διά­δο­σιν αυ­τήν συ­ντε­λού­ντων μέ­σων αυ­ξά­νει κα­θη­με­ρι­νώς. τα σχο­λεί­α πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται, οι σο­φοί δι­δά­σκα­λοι πλη­θύ­νο­νται, βι­βλιο­θή­και συ­στή­νο­νται και οι πλού­σιοι έ­μπο­ροι, πα­τριω­τι­κώ κι­νού­με­νοι ζή­λω, α­νοί­γου­σι προ­θύ­μως τους θη­σαυ­ρούς των (…) το ιε­ρα­τεί­ον συ­ντρέ­χει και συμ­βου­λεύ­ει και η κοι­νή Μή­τηρ, η με­γά­λη Εκ­κλη­σί­α, ευ­λο­γεί, ε­φο­ρεύ­ει και διοι­κεί σο­φώς των τέ­κνων της τα έρ­γα”.

Το πε­ριο­δι­κό κη­ρύσ­σει “τα ευαγ­γέ­λια”, πλη­ρο­φο­ρεί ευ­φό­συ­να για τον εν­θρο­νι­σμό, για τρί­τη φο­ρά, στον “οι­κου­με­νι­κόν πα­τριαρ­χι­κόν θρό­νον της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως” του Γρη­γο­ρί­ου, ο ο­ποί­ος γνώ­ρι­ζε “εκ πεί­ρας” ό­τι “μό­νη η παι­δεί­α στε­ρε­ώ­νει την θρη­σκεί­αν εις τα έ­θνη”, γι’ αυ­τό “ε­φρό­ντι­σε κα­τά τας προ­λα­βού­σας ε­πο­χάς δια την διά­δο­σιν της ελ­λη­νι­κής παι­δεί­ας”. Στην πρώ­τη πα­τριαρ­χί­α του “ε­σύ­στη­σε το ελ­λη­νι­κόν τυ­πο­γρα­φεί­ον της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως”, στη δεύ­τε­ρη “ε­φρό­ντι­σε πε­ρί συ­στά­σε­ως και α­νε­γέρ­σε­ως σχο­λεί­ων ελ­λη­νι­κών καθ’ ό­λον το γέ­νος” (Λ.Ε., 1819, σελ. 113 κ.ε.). Σε ε­πό­με­νο τεύ­χος της ί­διας χρο­νιάς (του Μα­ΐ­ου) α­φιε­ρώ­νε­ται και “Ω­δή ο­φει­λο­μέ­νη εις τον Πα­να­γιώ­τα­τον, θειό­τα­τον και Οι­κου­με­νι­κόν πα­τριάρ­χην κύ­ριον κύ­ριον Γρη­γό­ριον”, α­πό τον κρυ­πτώ­νυ­μο Ν.Δ. (σελ. 309-310). α­πο­σπώ τους στί­χους:

Μεταμοντέρνος πόλεμος – μέρος B: Οι κύριες πτυχές κάθε πολέμου και ο μεταμοντέρνος πόλεμος

του Παναγιώτη Ήφαιστου

Θα σκιαγραφήσουμε τρεις πτυχές. 1. Υπάρχουν πολλοί «πολεμικοί κρίκοι» πάνω στην αλυσίδα του πολέμου οπότε απαιτείται να εντοπιστεί σε ποιο κρίκο αναφερόμαστε καθότι η άσκηση βίας δεν είναι πάντα απαραίτητη. 2. Είναι οι κρίκοι της αλυσίδας του μεταμοντέρνου πολέμου Πολιτικά ενταγμένοι; 3. Ποια συμφέροντα εκπληρώνονται ανάλογα με την απάντηση στο 1 και 2 και πως πλήττονται οι πολίτες.

Καταρχήν, είναι οι κρίκοι της αλυσίδας του μεταμοντέρνου Πολιτικά ενταγμένοι;

Το Πολιτικό γεγονός δεν είναι γραμμικό ή μονοσήμαντο ενώ οι βαθμίδες πολιτικής συγκρότησης ποικίλουν ανάλογα και αντίστοιχα με τις βαθμίδες δημοκρατίας. Καθαυτό Πολιτικό γεγονός έχουμε μόνο όταν αναφέρεται σε Κοινωνικό γεγονός, διαφορετικά πρόκειται για επίφαση, ψεύδος, ανωμαλία, διαστρέβλωση και προ-πολιτική κατάσταση.

Κοινωνικό γεγονός έχουμε όταν υπάρχει κοινωνία ιστορικά προικισμένη με οντολογική ετερότητα στα πεδία της κοσμοθεωρίας, του πολιτισμού και των πολιτικών παραδόσεων.

Η Εθνική Ανεξαρτησία συμβολίζει την δυνατότητα αυτής της κοινωνίας να ασκεί εσωτερική πολιτική αυτοδιάθεση υπό συνθήκες εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής κυριαρχίας και να αντικρούει τις επεμβάσεις στο εσωτερικό πολιτικό της σύστημα. Αυτό συμβολίζει την ύπαρξη ανεξάρτητου κράτους (ανεξάρτητης Πολιτείας στην κλασική εποχή).

Επειδή στο διεθνές σύστημα το οποίο αποτελείται από κράτη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας, το κάθε κράτος είναι υποχρεωμένο να παλεύει για την αυτοσυντήρησή του, την επιβίωσή του και την διατήρηση ισόρροπων σχέσεων και συναλλαγών παρά την εγγενή ασυμμετρία ισχύος μεταξύ των μελών κάθε διακρατικού συστήματος. Τα λιγότερο ισχυρά κράτη, εξάλλου, αναπτύσσουν στρατηγικές μείωσης των συνεπειών της ασυμμετρίας ισχύος με προσεγγίσεις που έχουν επιστημονικά αναπτυχθεί επαρκώς από την στρατηγική θεωρία (patron-client relations). Μονολεκτικά, η καλλιέργεια του ορθολογισμού στην πλάστιγγα κόστους / οφέλους εναλλακτικών στάσεων και συμπεριφορών είναι το καίριο ζήτημα.

Στον διακρατικό πόλεμο και ανεξαρτήτως σε ποιο κρίκο αναφερόμαστε οι παράμετροι του πολέμου είναι λίγο πολύ γνωστοί, συχνά μάλιστα ρυθμισμένοι με το (διεθνές) δίκαιο του πολέμου, ή, εάν υπάρχουν οι προϋποθέσεις, από τους θεσμούς συλλογικής ασφάλειας. Οι δρώντες του πολέμου στο διεθνές σύστημα είναι τα κράτη. Ανεξαρτήτως διακρατικών θεσπίσεων η σταθερότητα και η αστάθεια συναρτώνται με την ισορροπία ή την ανισορροπία.

Εάν και όταν το διακρατικό σύστημα γίνεται ολοένα και πιο ελλειμματικό οι φορείς αθέσπιστης ισχύος βρίσκουν παράθυρα ευκαιρίας εκπλήρωσης των συμφερόντων τους ή ακόμη καθίσταται οι κυρίαρχοι δρώντες.

Όταν ο Κονδύλης έγραφε για τα ελληνοτουρκικά

Σήμερα συμπληρώνονται 22 χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του Παναγιώτη Κονδύλη, η σκέψη του οποίου, ιδιαιτέρως για τα ελληνοτουρκικά είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Αναδημοσιεύουμε ένα κείμενο του Γ. Καραμπελιά που παρουσιάζει τις βασικές θέσεις του Π. Κονδύλη για την ελληνοτουρκική διένεξη. 

Του Γιώργου Καραμπελιά 

Κομβικό ρόλο σε αυτή τη νέα περίοδο της συγγραφικής δραστηριότητας και της προσωπικής εξέλιξης του Παναγιώτη Κονδύλη θα παίξει το κείμενό του, «Ελληνοτουρκικός πόλεμος», που δημοσιεύει ως επίμετρο στη Θεωρία του Πολέμου, κείμενο γραμμένο αμέσως μετά την εθνική ταπείνωση των Ιμίων, το 1996, που θα τον κάνει ευρύτερα γνωστό και θα προκαλέσει σκληρές δημόσιες διαμάχες και αντιπαραθέσεις. Καταγράφει χωρίς κανένα ψιμύθιο τη σταδιακή υπαγωγή του συρρικνωμένου ελληνικού κόσμου στην τουρκική επικυριαρχία – αυτό που αποκαλούσαμε ήδη «ισλαμο-κεμαλισμό» και που θα γίνει γνωστός αργότερα ως νεο-οθωμανισμός. Αφού έχει καταγράψει απροκατάληπτα τη σταδιακή και ραγδαία επιδείνωση του συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας στο δημογραφικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο, επιστρέφει χωρίς παρωπίδες στη μοιραία σχέση ελληνικού έθνους και ελλαδικού κράτους:

Με αυτήν την έννοια, το γεωπολιτικό δυναμικό της ελληνικής πλευράς αποτυπωνόταν κατά τον 19ο αι., και ίσαμε το σημαδιακό έτος 1922, πολύ περισσότερο στο έθνος παρά στο κράτος. Το έθνος ήταν κατά πολύ ευρύτερο από το κράτος, απλωνόταν από την Ουκρανία ως την Αίγυπτο κι από τις παρακαυκάσιες χώρες ως τις ακμαίες παροικίες των Βαλκανίων και της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης… Το έθνος συνέπεσε εν τέλει με το κράτος όχι γιατί το κράτος διευρύνθηκε, αλλά γιατί το έθνος ακρωτηριάσθηκε και συρρικνώθηκε, γιατί αφανίσθηκε ή εκτοπίσθηκε ο ελληνισμός της Ρωσίας (μετά το 1919), της Μ. Ασίας (μετά το 1922), των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής (ιδίως μετά το 1945). Ακολούθησε η εκδίωξη του ελληνισμού από την Κωνσταντινούπολη (1955) και την βόρειο Κύπρο (1974), ενώ σήμερα παρευρισκόμαστε μάρτυρες της αποσύνθεσης και της μαζικής φυγής του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου. (1).

Περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (του Π. Κονδύλη)

 Η Έλινορ Ρούζβελτ με το ισπανικό κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα το 1949.

Αναδημοσιεύουμε από: kondylis.wordpress.com

του Π. Κονδυλη

Περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εννοιολογική σύγχυση και πολιτική εκμετάλλευση

Δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα. Για να το πούμε ακριβέστερα: εν έτει 1998 δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει αν θα υπάρξουν στο μέλλον. Η διαπίστωση αυτή είναι αναπόδραστη αν επιθυμούμε να ορίσουμε την έννοια του «δικαιώματος» και του «ανθρώπινου δικαιώματος» αυστηρά και αδιαφορώντας απέναντι σε πολιτικές – ιδεολογικές σκοπιμότητες. «Δικαίωμα» δεν είναι κάτι που απλώς διάγει βίο φαντάσματος μέσα στα κεφάλια των φιλοσόφων ή που ευδοκιμεί στα χείλη των προπαγανδιστών. Στην ουσία του δικαιώματος ανήκει εξ ορισμού η δυνατότητα να απαιτείται και να επιβάλλεται. Και ως «ανθρώπινο δικαίωμα» επιτρέπεται να θεωρείται μονάχα ένα δικαίωμα το οποίο απολαμβάνουν όλοι οι άνθρωποι μόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωποι, δηλαδή χωρίς τη διαμεσολάβηση εξουσιαστικών αρχών και συλλογικών υποκειμένων (π.χ. εθνών και κρατών) που, από εννοιολογική και φυσική άποψη, είναι στενότερα από την ανθρωπότητα ως σύνολο.

Επιπλέον, ένα γνήσιο ανθρώπινο δικαίωμα θα πρέπει να ισχύει και να απολαμβάνεται παντού όπου υπάρχουν άνθρωποι, δηλαδή παντού όπου επιθυμεί να εγκατασταθεί καθένας. Ωστε σε τελευταία ανάλυση δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα δίχως απεριόριστη ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης και δίχως αυτόματη νομική εξίσωση όλων των ατόμων με όλα τα άτομα χάρη στην οικουμενική ισχύ μιας ενιαίας νομοθεσίας. Οσο ο Αλβανός, π.χ., δεν έχει στην Ιταλία τα ίδια δικαιώματα με τον Ιταλό, μπορούμε stricto sensu να μιλάμε για πολιτικά και αστικά, όχι για ανθρώπινα δικαιώματα.

Scripta Manent –Παναγιώτης Κονδύλης: Όπως στρώνει καθένας, έτσι και κοιμάται

Ανθολόγηση Λουκάς Αξελός

6 Ιουλίου 2020

19

Οι πολέμιοι των εθνικιστικών ιδεολογημάτων δεν αντιλαμβάνονται πως τα όσα αντιπαραθέτουν οι ίδιοι στον εθνικισμό, ή μάλλον στις καρικατούρες του, είναι κι αυτά ιδεολογήματα, αφηρημένα ανιστορικά μοντέλα, και μάλιστα το κυρίαρχο σήμερα ιδεολογικό σύμφυρμα οικουμενισμού και οικονομισμού, όπου ο κοσμοπολιτισμός των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων" και της "κοινωνίας των πολιτών" συμπλέκεται διαφοροτρόπως με τον ατομικισμό του καπιταλιστικού homo economicus και με την παλαιά φιλελεύθερη ουτοπία ότι το εμπόριο θα υποκαταστήσει τον πόλεμο.

Όπως ο εθνικισμός, έτσι και ο αντίπαλός του οικουμενισμός και οικονομισμός έχει συγκεκριμένους φορείς, εμπνευστές και προπαγανδιστές, τόσο ιδιοτελείς όσο και αφελείς. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις όχι μόνον η ιδιοτέλεια, αλλά και η αφέλεια των δεύτερων ξεπερνά εκείνη των πρώτων. Έτσι συμβαίνει λ.χ. και ως προς την αποτίμηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Βρίσκονται πιο κοντά στην πραγματικότητα οι εθνικιστές που πιστεύουν ότι η αντίθεση Τουρκίας και Ελλάδας είναι αγεφύρωτη παρά όσοι πιστεύουν ότι θα μπορούσε και να τελειώσει με την "ευρωπαϊκή" και οικονομιστική λύση – έστω κι αν οι πρώτοι οδηγούνται στη διάγνωσή τους από ψευδείς προϋποθέσεις.

Ας σημειώσουμε, για να συμπληρωθεί η εικόνα, ότι τόσο οι εθνικιστές όσο και οι "ευρωπαϊστές" ή οικονομιστές συμφωνούν ως προς το ότι ο τουρκικός επεκτατισμός οφείλεται στο "οθωμανικό" και "ασιατικό" παρελθόν, στην "αντιδημοκρατική" ή "φασιστική" υφή του στρατιωτικού κράτους κ.τ.λ., με τη διαφορά ότι οι πρώτοι θεωρούν τα γνωρίσματα αυτά μόνιμα και ανυπέρβλητα, ενώ οι δεύτεροι τα βλέπουν ως μεταβλητά χαρακτηριστικά μιας ιστορικής φάσης ήδη παρωχημένης. Δεν μας λένε βέβαια πότε θα μεταβληθούν: γιατί αν αυτό γίνει σε έναν ή δύο αιώνες, τότε η διαμάχη δεν έχει πρακτικό αντικείμενο.

...Οι ευρύτερες μάζες, καθοδηγούμενες από το ίδιο ένστικτο της βραχυπρόθεσμης αυτοσυντήρησης, έχουν βρει τη δική τους ψυχολογικά βολική λύση: το έθνος το υπηρετούν ανέξοδα περιβαλλόμενες γαλανόλευκα ράκη, όποτε το καλεί η περίσταση, και έχοντας κατόπιν ήσυχη συνείδηση το κλέβουν μόνιμα με παντοειδείς τρόπους: από τη φοροδιαφυγή, την αισχροκέρδεια και τα "αυθαίρετα" ίσαμε τα ευκολοαπόκτητα πτυχία, τη χαμηλή παραγωγικότητα εργασίας (ούτε το 50% του μέσου όρου της ΕΕ!) και την κραυγαλέα ανισότητα ανάμεσα σ’ ό,τι παράγεται και σ’ ό,τι καταναλώνεται, με αποτέλεσμα την καταχρέωση και την πολιτική εξάρτηση του τόπου.

Παναγιώτης Κονδύλης: Γεωπολιτικές και στρατηγικές παράμετροι ενός ελληνοτουρκικού πολέμου (Περίληψη και πλήρες κείμενο)

Παναγιώτης Κονδύλης (στα γερμανικά: Panajotis Kondylis· 17 Αυγούστου 1943 – 11 Ιουλίου 1998)

ΠΗΓΗ: https://kondylis.wordpress.com/2008/11/24/geopolitikes/

Ολόκληρο το άρθρο εδώ

Περίληψη

Α/ Ιστορική αναδρομή

Μέχρι το 1920 περίπου το ελληνικό έθνος ήταν κατά πολύ ευρύτερο από το κράτος: απλωνόταν από την Ουκρανία ως την Αίγυπτο κι από τις παρακαυκάσιες χώρες ως τις ακμαίες παροικίες των Βαλκανίων και της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Έκτοτε αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση: Αφανισμός του ελληνισμού της Ρωσίας (μετά το 1919), της Μ. Ασίας (μετά το 1922), των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής (ιδίως μετά το 1945), εκδίωξη Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης (1955) και της βόρειας Κύπρου (1974), μαζική φυγή του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου σήμερα. Και οι καταστροφές αυτές δεν επιδέχονται αναπλήρωση: Οι σημερινές ελληνικές παροικίες των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αυστραλίας βρίσκονται τόσο μακριά και μέσα σε κοινωνίες τόσο διαφορετικές, ώστε μάλλον χρειάζονται την ενίσχυση του ελληνικού κράτους παρά είναι οι ίδιες σε θέση να του δώσουν ουσιαστική υλική ενίσχυση ή πνευματική ώθηση. Η θλιβερότερη ίσως διαπίστωση: Το ελληνικό κράτος δεν στάθηκε σε καμία φάση ικανό να προστατεύσει αποτελεσματικά τον ευρύτερο ελληνισμό και να αναστείλει τη συρρίκνωση ή τον αφανισμό του. Απεναντίας μάλιστα, το 1974 την καταστροφή την προκάλεσε το πραξικόπημα που προήλθε από τη μητροπολιτική Ελλάδα. Και αν αυτά τα έκαμαν οι δικτάτορες, οι κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις σίγουρα δεν έχουν λόγους να είναι υπερήφανες για τη χλιαρή έως ανύπαρκτη αντίδρασή τους απέναντι στον ξεριζωμό των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, της Ιμβρου και της Τενέδου. Το ελληνικό κράτος βαθμηδόν φανερώνεται ανήμπορο να προστατεύσει ακόμα και το έθνος που βρίσκεται εντός των συνόρων του.

Ενώ το ελληνικό έθνος συρρικνωνόταν ακατάπαυστα, η Τουρκία διήνυσε τον αντίθετο ακριβώς δρόμο: Χάρη στη μεγάλη προσωπικότητα του Κεμάλ, η μετάβαση από το οθωμανικό στο τουρκικό κράτος συνδέθηκε μ’ ένα μεταρρυθμιστικό έργο, μ’ ένα νέο αίσθημα ανάτασης και με μια νέα συλλογική μυθολογία, απ’ όπου η Τουρκία μπορεί ν’ αντλεί άμεσα ακόμα και σήμερα. Παρέμειναν βέβαια ενεργά ζωτικά κατάλοιπα οθωμανισμού, μουσουλμανικού λαϊκισμού, προβλήματα μειονοτήτων, ανισομέρειες περιφερειακές και αγκυλώσεις κοινωνικές. Οι εσωτερικές αυτές αντιφάσεις όμως δεν έχουν αναγκαστικά αρνητική επίδραση στο γεωπολιτικό δυναμικό της Τουρκίας. Σύμφωνα με το Μακιαβέλι, οι εσωτερικές τριβές μεταβάλλονται ενίοτε σε ιδεώδες μίγμα για την άσκηση επιθετικής εξωτερικής πολιτικής. Μάζες μισοχορτασμένων ή μισοπεινασμένων, ικανών να φανατισθούν και να πεθάνουν, ζυμωμένων ακόμα με τις πατριαρχικές αξίες, αν καθοδηγηθούν από μακροπρόθεσμα και ψυχρά σκεπτόμενες ελίτ, αποτελούν όργανο επέκτασης πολύ προσφυέστερο από ένα πλαδαρό κοινωνικό σώμα αιωρούμενο γύρω από τον μέσο όρο μιας γενικής ευημερίας, όπου ύψιστη αποστολή της πολιτικής ηγεσίας είναι ακριβώς να εγγυάται τη διατήρηση αυτής της πλαδαρότητας.

«Είστε αριστερός ή δεξιός;»

Πίνακας του Τζόρτζο ντε Κίρικο. Giorgio de Chirico (10 Ιουλίου 1888 – 20 Νοεμβρίου 1978.)

Το επόμενο από απόσπασμα είναι από μια συνέντευξη του Παναγιώτη Κονδύλη στον Σπύρο Τσακνιά με τίτλο «Εκπλήσσομαι αν κάποιος συμφωνεί μαζί μου· δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΔΙΑΒΑΖΩ», τ.384, Απρίλιος 1998.

Ερώτηση: Και μια τελευταία ερώτηση: κ. Κονδύλη, είστε αριστερός ή δεξιός;

Όταν ανατέμνω τις ιδεολογικές ψευδαισθήσεις των «δεξιών», πλείστοι όσοι με θεωρούν «αριστερό»· όταν υποβάλλω σε βάσανο τις αντίστοιχες αυταπάτες των «αριστερών», πλείστοι όσοι με χαρακτηρίζουν «δεξιό». Η δική μου τοποθέτηση παραμένει, βέβαια, αμετάβλητη και στις δύο περιπτώσεις. Γιατί και στις δύο χρησιμοποιώ τα ίδια αναλυτικά εργαλεία, και στις δύο πρόθεση μου δεν είναι να προσφέρω πολεμικά επιχειρήματα στη μια πλευρά εναντίον της άλλης, αλλά να δω τα πράγματα σε μιαν ευρύτερη και υπέρτερη προοπτική – και μιά τέτοια προοπτική είναι, ως γνωστόν, άχρηστη σε όσους μάχονται για την παράταξη τους, μαχόμενοι ταυτόχρονα (ιδιοτελώς ή ανιδιοτελώς, αυτό δεν ενδιαφέρει εδώ) για τον εαυτό τους, ήτοι για την ταυτότητα που τους επιτρέπει να προσανατολίζονται και να επιβιώνουν κοινωνικά. Ακριβώς η συνύφανση της πολιτικής ιδεολογίας με τις εκάστοτε ανάγκες της προσωπικής ταυτότητας προσδίδει στις διαμάχες μεταξύ φορέων των διαφόρων ιδεολογιών οξύτητα ασυμβίβαστη με μιαν διαφορισμένη θεώρηση του άλλου· γιατί στον βαθμό όπου έχει κάποιο δίκιο ο ένας, παύει να έχει κάποιο δίκιο ο άλλος, ήτοι μειώνεται το δικαίωμα υπάρξεως του ως φορέα αυτής της ιδεολογίας. Έτσι, η ψυχική οικονομία επιβάλλει τις γρήγορες κατατάξεις και τις συνοπτικές κρίσεις, έστω και αν στον άλλον αποδίδονται τα ζοφερότερα κίνητρα και οι ελεεινότερες προθέσεις.

Παναγιώτης Κονδύλης: ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΕΝΟΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Παναγιώτης Κονδύλης*

"...Το ελληνικό κράτος δεν στάθηκε σε καμία φάση ικανό να προστατεύσει αποτελεσματικά τον ευρύτερο ελληνισμό και να αναστείλει τη συρρίκνωση ή τον αφανισμό του. Απεναντίας μάλιστα, το 1974 την καταστροφή την προκάλεσε, άμεσα τουλάχιστον, η ολέθρια πραξικοπηματική ενέργεια που προήλθε από τη μητροπολιτική Ελλάδα. Και αν αυτά τα έκαναν οι δικτάτορες, οι κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις σίγουρα δεν έχουν λόγους να είναι υπερήφανες για την χλιαρή έως ανύπαρκτη αντίδρασή τους απέναντι στον ξεριζωμό των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου. 

Η αποδεδειγμένη ανικανότητα του ελληνικού κράτους να υπεράσπισει το ελληνικό έθνος- δηλαδή να επιτελέσει την κατεξοχήν αποστολή του-συνιστά τον ανησυχητικότερο οιωνό για το μέλλον. Γιατί ήδη το ελληνικό κράτος βαθμηδόν φανερώνεται ανήμπορο να προστατεύσει ακόμα και το έθνος που βρίσκεται εντός των συνόρων του...."

"...Τέτοιες ενέργειες δεν είναι απλώς εσφαλμένοι ή έστω συζητήσιμοι χειρισμοί. Συνιστούν τα εύγλωττα επιφαινόμενα μιας βαθύτερης ιστορικής κόπωσης, μιας προϊούσας, ηδονικής μάλιστα παράλυσης. 

Στο βαθμό που η Ελλάδα θα καθίσταται ανεπαίσθητα γεωπολιτικός δορυφόρος της Τουρκίας, ο κίνδυνος πολέμου θα απομακρύνεται, οι ψευδαισθήσεις θα αυγατίζουν και η παράλυση θα γίνεται ακόμα ιδανικότερη, εφόσον η υποχωρητικότητα θα αμείβεται με αμερικανικούς και ευρωπαϊκούς επαίνους, που τους χρειάζεται κατεπειγόντως ο εκσυγχρονισμένος βαλκάνιος, και επίσης με δάνεια και δώρα για να χρηματοδοτείται παρασιτικός καταναλωτισμός. 

Υπό αυτές τις συνθήκες ό,τι στην πραγματικότητα θα συνιστά κάμψη της ελληνικής αντίστασης κάτω από την πίεση του υπέρτερου τουρκικού δυναμικού, οι Έλληνες θα συνηθίσουν σιγά-σιγά να το ονομάζουν "πολιτισμένη συμπεριφορά", "υπέρβαση του εθνικισμού" και "εξευρωπαϊσμό". Πράγματι, το σημερινό δίλημμα είναι αντικειμενικά τρομακτικό και ψυχολογικά αφόρητο: η ειρήνη σημαίνει για την Ελλάδα δορυφοροποίηση και ο πόλεμος σημαίνει συντριβή. 

Η υπέρβαση του διλήμματος αυτού, η ανατροπή των σημερινών γεωπολιτικών και στρατηγικών σχεδιασμών απαιτεί ούτε λίγο ούτε πολύ την επιτέλεση ενός ηράκλειου άθλου, για τον οποίο η ελληνική κοινωνία, έτσι όπως είναι, δεν διαθέτει τα κότσια. Οι μετριότητες, υπομετριότητες και ανθυπομετριότητες, που συναπαρτίζουν τον ελληνικό πολιτικό και παραοπολιτικό κόσμο, δεν έχουν το ανάστημα να θέσουν και να λύσουν ιστορικά προβλήματα τέτοιας έκτασης και τέτοιου βάθους-ίσως να καταρρεύσουν ακόμα και στην περίπτωση όπου θα βρεθούν μπροστά στη μεγάλη απόφαση να διεξαγάγουν έναν πόλεμο, γιατί, αν ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής, ποιος πόλεμος θα συνεχίσει μία σπασμωδική πολιτική; 

Οι ευρύτερες μάζες, καθοδηγούμενες από το ίδιο ένστικτο της βραχυπρόθεσμης αυτοσυντήρησης, έχουν βρει τη δική τους ψυχολογικά βολική λύση: 

το έθνος το υπηρετούν ανέξοδα περιβαλλόμενες γαλανόλευκα ράκη, όποτε το καλή η περίσταση, και έχοντας κατόπιν ήσυχη συνείδηση το κλέβουν μόνιμα με παντοειδείς τρόπους: από τη φοροδιαφυγή, την αισχροκέρδεια και τα "αυθαίρετα" ίσαμε τα ευκολοαπόκτητα πτυχία, τη χαμηλή παραγωγικότητα εργασίας και την κραυγαλέα ανισότητα ανάμεσα σε ό,τι παράγεται και σε ό,τι καταναλώνεται, με αποτέλεσμα την καταχρέωση και την πολιτική εξάρτηση του τόπου..."

 Θεωρία του πολέμου", Παναγιώτης Κονδύλης, ελληνική έκδοση, εκδ. Θεμέλιο 1997, Επίμετρο στην ελληνική έκδοση (απόσπασμα) σσ. 410-411

* Ο Παναγιώτης Κονδύλης (Panagiotis Kondylis, Panagiotes Kondyles) (17 Αυγούστου 1943 – 11 Ιουλίου 1998), υπήρξε Έλληνας φιλόσοφος, συγγραφέας και μεταφραστής. Έγραψε κυρίως στα γερμανικά και μετέφραζε ο ίδιος τα βιβλία του στα ελληνικά. 

Το έργο του τον τοποθετεί στη συνέχεια της παράδοσης των Θουκυδίδη, Νικολό Μακιαβέλι και Μαξ Βέμπερ.

Μεταμοντέρνα διολίσθηση στην ανθρωπολογική εκμηδένιση versus εθνικές κοσμοθεωρίες και εθνικοί πολιτισμοί. Κονδύλης, μεταμοντερνισμός και ανθρωπολογικές παλινδρομήσεις.

Ακατάσχετη μεταμοντέρνα φλυαρία, τελευταία, για το «πως πρέπει να είναι (ο μεταμοντέρνος) άνθρωπος». Μεγάλα πλήγματα επίσης κατά της αισθητικής, της λογικής και του ορθολογισμού των ανθρώπων. Εκθειάζονται διεστραμμένες έξεις (δεν μιλάμε για εκ φύσεως ιδιότητες κάποιων ανθρώπων, βλ. πιο κάτω), η ελευθεριότητα (ονομάζεται βέβηλα ελευθερία), τα «δικαιώματά» κάποιοι τα οικειοποιούνται αυθαίρετα (εδώ έχουμε σύγχυση μεταξύ πολιτικών δικαιωμάτων και δικαίωμα στην ασυδοσία, στις έκλυτες αντί-αισθητικές συμπεριφορές) και τις εκ φύσεως κάθε είδους ανθρώπινες ιδιαιτερότητες μειονοτήτων τις γενικεύουν για να καλύπτει κάθε είδους αντί-αισθητικές αυθαιρεσίες (τις οποίες καταχρηστικά και ανήθικα εκμεταλλεύονται για να γενικευθεί η συμπάθεια σε διαστροφές που επέφεραν οι αδυσώπητες λειτουργικές ανάγκες της μεταμοντέρνας εποχής). Για την «ισότητα», επίσης τα ίδια ισχύουν (εδώ έχουμε σκόπιμη πρόκληση σύγχυσης με χυδαία εξομοίωση και εξίσωση που παραβλέπει όχι μόνο την αισθητική και την ιδιοσυστασία του κάθε ανθρώπινου όντος αλλά και τις επιταγές για κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένες ιεραρχίες του πολιτικά πολιτισμένου βίου).

Το παρόν κείμενο για τον μεταμοντερνισμό ούτε το πρώτο είναι ούτε το τελευταίο. Στο τέλος του παρόντος παραθέτω αυτούσια μερικές δεκάδες αποσπάσματα από τον Κονδύλη συναφή με σύγχρονα και επίκαιρα ζητήματα.

Σίγουρα, όσο και αν σε κάποια κράτη που κατηφορίζουν προς την Άβυσσο συζητήσεις περί αυτών περίπου «απαγορεύονται» ή ακόμη και εξεζητημένα «λογοκρίνονται», αναμφίβολα αποτελούν τα μεγάλα ζητήματα του μέλλοντος. Είναι η διαφορά

• Φυσικού/φυσιολογικού και αφύσικου / διαστρεμμένου,
• λογικού και παράλογου,
• ορθολογισμού και παράκρουσης.

Πολιτικός πολιτισμός σημαίνει σμίλευση των επιταγών του συλλογικού βίου εντός των πολιτικών ομάδων (σήμερα των κρατών) για πρόοδο, υψηλά επιτεύγματα στην τεχνολογία, την τέχνη, τα γράμματα και οτιδήποτε άλλο νοούμενο φυσικά, λογικά και ορθολογιστικά δυναμώνει την ανθρωπολογική υπόσταση, την αισθητική και την ευημερία, την ευταξία και την ευνομία. Προϋπόθεση είναι δημοκρατικός προσανατολισμός προς την Πολιτική ελευθερία και η κοινωνικοπολιτική σμίλευση της πολιτικής ηθικής, της διανεμητικής δικαιοσύνης και των νόμων.

Όσοι εκ φύσεως ή εξ ατυχήματος μειονεκτούν τυγχάνουν αυτονόητης θετικής διάκρισης.Διασφαλίζεται η ευημερία τους και ο πολιτισμένος άνθρωπος τους συμπεριφέρεται με αγάπη και συμπάθεια. Αυτό όμως είναι ένα πράγμα και άλλο η καταχρηστική εκμετάλλευση αυτών των ανθρώπων που χρειάζονται συμπάθεια και βοήθεια για να αναμιγνύονται διαφορετικές καταστάσεις με σκοπό να ενθαρρυνθεί η παρακμή, η διαστροφή και η παγίδευση ανυποψίαστων στα ανθρωπολογικά θανατηφόρα γρανάζια της μεταμοντέρνας εκμηδένισης. 

Ενδεχόμενες διαμορφώσεις της πλανητικής συγκυρίας- Κείμενο: Παναγιώτης Κονδύλης

Κείμενο: Παναγιώτης Κονδύλης

Αφ’ ότου υπάρχει ανθρώπινη ιστορία και ιστορική μνήμη, οι δυσκολίες του παρόντος οδηγούν στην εξιδανίκευση του παρελθόντος -ακόμα και του πρόσφατου. Δεν πρόλαβε καλά-καλά να τελειώσει ο Ψυχρός Πόλεμος και ήδη πολλαπλασιάζονται οι φωνές πού προειδοποιούν σε δραματικούς τόνους για τη διαγραφόμενη διεθνή αταξία, έτσι ώστε θα νόμιζε κανείς ότι πριν λίγο ακόμη στον κόσμο κυριαρχούσε η τάξη και η αρμονία. Στην πραγματικότητα ούτε η τάξη ούτε η αταξία δεν μπόρεσαν ποτέ να είναι απόλυτες και διαρκείς μέσα στην ιστορία όπως τη γνωρίζουμε: η απόλυτη και διαρκής αταξία θα συνεπέφερε τη ραγδαία διάλυση της κοινωνικής ζωής. ενώ η απόλυτη και διαρκής τάξη θα τερμάτιζε για πάντα όλες τις συγκρούσεις, δηλ. δεν θα ήταν δυνατό να διαταραχθεί. Όταν μιλάμε για τάξη στις διεθνείς σχέσεις όλων των εποχών δεν μπορούμε να εννοούμε τίποτε άλλο από έναν συσχετισμό δυνάμεων, ο οποίος χάρη στη σχετική του σταθερότητα εμποδίζει σοβαρές συγκρούσεις στα νευραλγικά σημεία του συστήματος, μολονότι τέτοιες συγκρούσεις ξεσπούν συχνά στην περιφέρεια και μολονότι από καιρό σε καιρό ακούγονται τριγμοί και στο κέντρο.

Milton Avery. Reclining Reader. 1950

Οποτεδήποτε πάντως κυριαρχούσε η τάξη -με αυτούς τους περιορισμούς- στηριζόταν σε δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, ανάμεσα στις μείζονες Δυνάμεις υπήρχε άμεση ή έμμεση (ήτοι διασφαλιζόμενη με συμμαχίες) ισορροπία δυνάμεων και ταυτόχρονα μιά λίγο ή πολύ ξεκάθαρη ιεραρχία στις σχέσεις μεταξύ ηγετικών και υποδεέστερων Δυνάμεων· δεύτερον, υπήρχε μιά κατευθυντήρια ιδέα ή αρχή, η οποία βέβαια γινόταν αποδεκτή από μερικές (κατά κανόνα υποδεέστερες) Δυνάμεις με επιφυλάξεις ή ακούσια, ωστόσο δεν άφηνε κανένα περιθώριο για παρανοήσεις ως προς την πολιτική της ουσία και τις πολιτικές της συνέπειες. Δύο παραδείγματα από την πλανητική πολιτική της τελευταίας εκατονταετίας το δείχνουν αυτό ανάγλυφα. Με την κατὰ προσέγγιση ισορροπία των δυνάμεων ανάμεσα στις ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές Δυνάμεις συμβάδιζε η σαφής ιεραρχία κυρίων και δούλων στο παγκόσμιο σχεδόν αποικιακό σύστημα και η ιεραρχία τούτη νομιμοποιούνταν με την αυτοπροαίρετη εκπολιτιστική αποστολή των Δυνάμεων εκείνων, οι οποίες αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους ως κοινό της εκτελεστή και συνάμα ως ισότιμα μέλη της χριστιανικής, φιλελεύθερης κτλ. κτλ. Δύσης. Παρόμοια ήταν η κατάσταση στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου: οι δύο μεγάλες Δυνάμεις ισορροπούσαν πάνω στην πλάστιγγα της ισχύος, και η μία κυριαρχούσε αδιαφιλονίκητα στο στρατόπεδο της επικαλούμενη την (κατάλληλα ερμηνευόμενη) αρχή του προλεταριακού διεθνισμού, ενώ η άλλη κρατούσε κάπως χαλαρότερα το χαλινάρι ως εκπρόσωπος και μάλιστα ως ενσαρκώτρια των φιλελεύθερων αρχών.

Μορφή και ιστορικές φάσεις της πλανητικής πολιτικής

Μορφή και ιστορικές φάσεις της πλανητικής πολιτικής

Κείμενο: Παναγιώτης Κονδύλης

Όταν προσπαθούν να προσδιορίσουν το ιστορικό τους στίγμα και να φαντασθούν τις ιστορικές τους προοπτικές, τα εκάστοτε ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα κατά κανόνα επιδιώκουν όσο γίνεται ακριβέστερες προγνώσεις εξελίξεων και γεγονότων, σαν να ήθελαν και σαν να μπορούσαν ν’ αδράξουν με τα χέρια τους το μέλλον. Σε τέτοιες προγνώσεις συχνότατα παρεισφρύουν ελπίδες και φόβοι, και σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται ότι όσο πιο συγκεκριμένες εμφανίζονται οι προγνώσεις τόσο περισσότερο αποτελούν αποκυήματα αναπτερωτικών ή καταθλιπτικών αισθημάτων. Οι άνθρωποι επιδιώκουν προγνώσεις κατά το δυνατόν ακριβείς επειδή θέλουν προ παντός να ξέρουν πως οφείλουν να συμπεριφερθούν ή τι τους περιμένει. Από την άποψη αυτή, οι προγνώσεις συνιστούν προκαταβολικές πράξεις, και η πρακτική πρόθεση γίνεται τόσο έντονη, ώστε υπερπηδούνται αστόχαστα τα μάλλον στενά όρια της προβλεψιμότητας ιστορικών γεγονότων. Ως κατά βάση απρόβλεπτη πρέπει πάντως να θεωρείται η ιστορία μεμονωμένων ή αλυσιδωτών συμβάντων, κι αυτό για την πολιτική πράξη σημαίνει ότι δεν μπορούν να δοθούν λεπτομερείς οδηγίες σε σχέση με τη μελλοντική δραστηριότητα κι ότι επομένως τούτη εδώ επαφίεται αναγκαστικά στη «λεπτότητα της κρίσης», σύμφωνα με μια διατύπωση του μεγάλου θεωρητικού του πολέμου. Ωστόσο δεν αποκλείεται μιά λίγο-πολύ εμπεριστατωμένη σύλληψη του χαρακτήρα των κινητήριων δυνάμεων και των ιστορικά ενεργών υποκειμένων που με τις κινήσεις και τις διασταυρώσεις τους γεννούν την ποικιλομορφία των συμβάντων κι έτσι οριοθετούν το πεδίο της δυνατής πράξης. Η μελλοντική ιστορία μπορεί με άλλα λόγια να γνωσθεί μόνον ως μορφή και δυνατότητα, όχι ως περιεχόμενο και συμβάν, και η συμβολή μιας τέτοιας γνώσης στην πρακτική δραστηριότητα συνίσταται στο ότι οξύνει τη «λεπτότητα της κρίσης», αν και δεν είναι σε θέση ούτε να τη δημιουργήσει ούτε να την αντικαταστήσει.

«Ο Πύργος της Βαβέλ», πίνακας του Πίτερ Μπρίγκελ του πρεσβύτερου (1563)

«Ο χασάπης δεν έχει έχθρα με τον μανάβη απέναντι παρά με τον χασάπη δίπλα.»

«Ο χασάπης δεν έχει έχθρα με τον μανάβη απέναντι παρά με τον χασάπη δίπλα.»

Η φράση του τίτλου είναι από ένα κείμενο του Παναγιώτη Κονδύλη με τίτλο «Μορφή και ιστορικές φάσεις της πλανητικής πολιτικής»[1]. Η ανάλυση αναφέρεται στις πηγές πιθανών συγκρούσεων μέσα στους κόλπους της σημερινής πλανητικής πολιτικής:

«Πολλοί σχολιαστές πιστεύουν ότι η ομοθυμία που φαίνεται να επικρατεί μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως προς την υπεροχή του δυτικού συστήματος και οι κοινοί σκοποί, οι όποιοι απορρέουν από τούτη την ομόθυμα, θα οδηγήσουν στη συναίνεση και στη συνεργασία. Ωστόσο η ειρηνική συνύπαρξη και η αγαστή σύμπνοια διόλου δεν προκύπτουν από την κοινότητα των σκοπών καθ’ αυτήν, παρά από τη συμφωνία πάνω στο ποια θέση θα καταλάβει ή κάθε πλευρά κατά την επιδίωξη του κοινού σκοπού και ποια πλεονεκτήματα θα αντλήσει από την ενδεχόμενη πραγματοποίησή του. Αν οι γνώμες πάνω σ’ αυτό το πρακτικά αποφασιστικό ζήτημα διχάζονται, τότε η κοινότητα του σκοπού δεν συντείνει στην άμβλυνση παρά ακριβώς στην όξυνση των συγκρούσεων – για τον ίδιο λόγο, για τον οποίο ο χασάπης δεν έχει έχθρα με τον μανάβη απέναντι παρά με τον χασάπη δίπλα. Κοινότητα του σκοπού σημαίνει ανταγωνισμό για τους ίδιους πόρους, για τους ίδιους χώρους και για τα ίδια έπαθλα.»

Παραπομπές

[1] Παναγιώτης Κονδύλης. Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο. Εκδ. Ποντίκι.  Αθήνα. Σελ. 31.

Δ.Τ.

Ο Παν. Κονδύλης, ο νέος ελληνισμός και το εθνικό ζήτημα

Περιοδικό: Νέος Λόγιος Ερμής τ.10*

«Ισχύς είναι η επιτυχής αυτοσυντήρηση μέσω μιας αυτοεπίτασης ικανής να διασφαλίσει ή να βελτιώσει τη σχετική θέση ενός ορισμένου φορέα ισχύος απέναντι σε άλλους (δυνητικά) ανταγωνιστικούς.»

(Παναγιώτης Κονδύλης, Επιστήμη, ισχύς και απόφαση, εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 2001, σελ.17.) 

                                                           A’

 Του Σπύρου Κουτρούλη*

Η ενασχόληση του Π.Κονδύλη με το εθνικό ζήτημα, τα έθνη εν γένει και το ελληνικό έθνος ειδικότερα, του χάρισε την πρώτη σημαντική δημοσιότητα στην χώρα μας και του έδωσε την ευκαιρία να τον γνωρίσει ένα κοινό που προηγουμένως δεν είχε ασχοληθεί με το έργο του.

Βεβαίως το γεγονός αυτό είχε πολλές αρνητικές συνέπειες. Πρώτα-πρώτα δέχθηκε την επίθεση κάποιων δημοσιογράφων που δεν γνώριζαν ούτε το έργο του, ούτε το τι αυτό εκπροσωπεί. Δεύτερον το μεγαλύτερο μέρος  του κοινού τον ταύτισε με τις όψιμες απόψεις του για το εθνικό ζήτημα, με αποτέλεσμα να ασχοληθούν ελάχιστα με τα υπόλοιπα πολύ σημαντικά δοκίμια του.

Ο ίδιος απέφευγε συστηματικά την δημοσιότητα, ενώ  είχε μια ριζική απέχθεια για την ελληνική πολιτική και πνευματική  πραγματικότητα με αποτέλεσμα  να στέκεται σε μεγάλη απόσταση από αυτή. Τα έργα του μπορεί να εκδίδονται από αναγνωρισμένους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, όπως το «Θεμέλιο», η «Γνώση», και η «Στιγμή» αλλά τα δοκίμια του δημοσιεύονται σε περιοδικά με περιορισμένο κοινό, όπως ήταν το «Λεβιάθαν», η «Ίνδικτος», και η «Νέα Κοινωνιολογία», ενώ σπανιότερα δημοσιεύονταν σε εφημερίδες όπως η «Καθημερινή» και το «Βήμα».

Παρόλα αυτά οι απόψεις του για το εθνικό ζήτημα είναι εξαιρετικά σημαντικές, επίκαιρες και παραμένουν η πλέον διεισδυτική και διαυγής κριτική της νεοελληνικής κακοδαιμονίας. Χαρακτηρίζονται από την υποδειγματική χρήση της λογικής σκέψης και την λιτή,  ώριμη χρήση της ελληνικής γλώσσας.

Η επιλογή της Ευρώπης δεν υπήρξε μια προσπάθεια για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας αλλά «η διαφοροτρόπως καρυκευμένη και μεταμφιεσμένη επιθυμία άλλοι να μας ταΐζουν και άλλοι να φυλάνε τα σύνορά μας»

Την εποχή  που ο Κονδύλης ανακαλύπτεται με επεισοδιακό τρόπο από το ελληνικό κοινό, η συντηρητική διανόηση ήταν εντυπωσιακά ανύπαρκτη, ενώ η αντίστοιχη αριστερή στην μεγάλη της πλειοψηφία είχε απορροφηθεί από τους κρατικούς μηχανισμούς, είτε ως βουλευτές ή υπουργοί είτε ως μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας που δεχόταν εισροές από ευρωπαϊκά προγράμματα και πολλών άλλων ειδών παροχές, αλλά και είτε  ως καλοπληρωμένα στελέχη των μέσων ενημέρωσης.

Επίκαιρες σκέψεις του Π.Κονδύλη για την "αριστερά"

Του Σπύρου Κουτρούλη

"Σε κάθε εποχή η ιδεολογία του νικητή καθίσταται για τους νικημένους ερμηνεία της πραγματικότητας, δηλαδή η ήττα τους επισφραγίζεται με την αποδοχή της οπτικής του νικητή. Έτσι π.χ. όσοι ακόμα παραληρούσαν για τον "εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του λαού του Βιετνάμ", άναβαν καντήλια στο εικόνισμα του Τσε Γκουεβάρα και δεν ήθελαν ν' ακούνε κουβέντα για "τυφλό αντικομμουνισμό", σήμερα, αντί να καταγγέλλουν τον ιμπεριαλισμό, κεραυνοβολούν "κάθε εθνικισμό" και ενστερνίζονται ως ερμηνεία της πραγματικότητας τα συνθήματα του νικητή: τον οικουμενισμό μέσω της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων". Δεν αναρωτιούνται ούτε ποιός θα ερμηνεύει δεσμευτικά κάθε φορά τι σημαίνουν αυτά τα "δικαιώματα" στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ούτε αν και κατά πόσο δικαιολογείται ο "εθνικισμός" όποτε ένας μικρός θέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. Με τον τρόπο αυτό, ενώ ηθικολογούν αδιάκοπα, στην πραγματικότητα συμπαρατάσσονται με το δίκαιο του ισχυρότερου.  Αλλά αν ο ηττημένος , αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή, γίνεται συχνά ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της, δεν είναι βέβαια ο πρωταρχικός εμπνευστής και θεμελιωτής της. Η "αριστερά", έχοντας μετατραπεί σε ουραγό ή σε σφογγοκωλάριο του αμερικανισμού, δεν αντλεί πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε η μαρξιστική παράδοση, δηλαδή την ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ιδεολογημάτων, αλλά τρέφεται από μιαν κοινωνική θεωρία που εν μέρει αντικατοπτρίζει και εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευτικά τις πραγματικές σχέσεις ισχύος μέσα στη δυτική μαζική δημοκρατία".

Π.Κονδύλης,Από τον 20ο στον 21ο αιώνα,Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998 , σελ.8.

Χαρακτήρας και επιδράσεις της πολιτισμικής επανάστασης στη δεκαετία του 1960 και του 1970

Παναγιώτης Κονδύλης

     Η πολιτισμική επανάσταση της δεκαετίας του 1960 και του 1970 αγκάλιασε —κι αυτό είναι ενδεικτικό— όσα έθνη είχαν προχωρήσει περισσότερο στον δρόμο προς τη μαζική δημοκρατία και άφησε στη ζωή τους ίχνη εξ ίσου βαθιά όσο και οι ίδιες οι αιτίες της πολιτισμικής επανάστασης. Στην επανάσταση τούτην εκφραζόταν η ανάγκη της ωριμασμένης στο μεταξύ μαζικής δημοκρατίας να απαλλαγεί από τα κοινωνικά, ιδεολογικά και ψυχολογικά κατάλοιπα της αστικής εποχής και, αντίστοιχα, να βοηθήσει την αποσαφήνιση και την επιβολή των στάσεων ζωής και των νοοτροπιών εκείνων που ανταποκρίνονται περισσότερο στον τρόπο λειτουργίας της μαζικής δημοκρατίας. Αυτό βέβαια γίνεται προφανές μονάχα όταν κανείς δεν πάρει στην ονομαστική τους αξία τα φλογερά συνθήματα της πολιτισμικής επανάστασης, αλλά ερευνήσει την αντικειμενική τους λειτουργία και επίδραση πάνω σε φίλους και εχθρούς. Μια μακροπρόθεσμη συνέπεια της πολιτισμικής επανάστασης μεταξύ άλλων είναι και η σημερινή συζήτηση για το μεταμοντέρνο, στην οποία επίσης εκφράζονται, με λόγους λίγο ή πολύ υψιπετείς, επιθυμίες και ιδεολογήματα της ωριμασμένης και ολότελα αποκομμένης πια από την αστική σκέψη μαζικής δημοκρατίας. Οι σκοποί της κανονιστικά εννοούμενης μεταμοντέρνας τάσης — προ παντός η κατάργηση των άλλοτε δεσμευτικών ιεραρχιών, οι οποίες καθαγιάζονταν με την κυριαρχία του Λόγου και της ταυτότητας πάνω στη φαντασία και στη διαφορά, η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα σε κουλτούρα των ελίτ και κουλτούρα της μάζας, η διεύρυνση των δυνατοτήτων της συνείδησης πέρα από το απολλώνειο στοιχείο και προς την κατεύθυνση του διονυσιακού κτλ.— ανήκουν αρχικά στις ιδέες της πολιτισμικής επανάστασης και απλώς θεωρητικοποιήθηκαν μετά την εξασθένισή της, εν μέρει για να εξαγιασθούν και εν μέρει για να ενεργοποιηθούν και πάλι.

«όσα ωφελούν τους ιδιοτελείς τα προπαγανδίζουν οι αφελείς»

Π. Κονδύλης

Επίκαιρες σκέψεις του Π.Κονδύλη για την "αριστερά"

Ο προφήτης του ελληνισμού Π.Κονδύλης, δεκαετίες πρίν.

Από τον τοίχο του Spyros Koutroulis. 

"Σε κάθε εποχή η ιδεολογία του νικητή καθίσταται για τους νικημένους ερμηνεία της πραγματικότητας, δηλαδή η ήττα τους επισφραγίζεται με την αποδοχή της οπτικής του νικητή. Έτσι π.χ. όσοι ακόμα παραληρούσαν για τον "εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του λαού του Βιετνάμ", άναβαν καντήλια στο εικόνισμα του Τσε Γκουεβάρα και δεν ήθελαν ν' ακούνε κουβέντα για "τυφλό αντικομμουνισμό", σήμερα, αντί να καταγγέλλουν τον ιμπεριαλισμό, κεραυνοβολούν "κάθε εθνικισμό" και ενστερνίζονται ως ερμηνεία της πραγματικότητας τα συνθήματα του νικητή: τον οικουμενισμό μέσω της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων". Δεν αναρωτιούνται ούτε ποιός θα ερμηνεύει δεσμευτικά κάθε φορά τι σημαίνουν αυτά τα "δικαιώματα" στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ούτε αν και κατά πόσο δικαιολογείται ο "εθνικισμός" όποτε ένας μικρός θέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. Με τον τρόπο αυτό, ενώ ηθικολογούν αδιάκοπα, στην πραγματικότητα συμπαρατάσσονται με το δίκαιο του ισχυρότερου.Αλλά αν ο ηττημένος , αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή, γίνεται συχνά ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της, δεν είναι βέβαια ο πρωταρχικός εμπνευστής και θεμελιωτής της. Η "αριστερά", έχοντας μετατραπεί σε ουραγό ή σε σφογγοκωλάριο του αμερικανισμού, δεν αντλεί πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε η μαρξιστική παράδοση, δηλαδή την ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ιδεολογημάτων, αλλά τρέφεται από μιαν κοινωνική θεωρία που εν μέρει αντικατοπτρίζει και εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευτικά τις πραγματικές σχέσεις ισχύος μέσα στη δυτική μαζική δημοκρατία".

Π.Κονδύλης,Από τον 20ο στον 21ο αιώνα,Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998 , σελ.8