Η εξαιρετική επιχειρηματολογία του Νάσου Βαγενά στις μετανεωτερικές απόψεις του Αντώνη Λιάκου

Πριν από 11 χρόνια στο Βήμα της Κυριακής είχε γίνει ανάμεσα σε κορυφαίους πανεπιστημιακούς  μία ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση με θέμα την  εθνογένεση του σύγχρονου Ελληνικού Έθνους. Αφορμή ήταν ένα άρθρο του Νάσου Βαγενά με θέμα την μελέτη του Νίκου Σβορώνου γαι το «Ελληνικό έθνος και την διαμόρφωση του νέου Ελληνισμού». Προσωπικά 

Ας τις διαβάσουμε με αντικειμενικό σκοπό τον εμπλουτισμό του δικού μας προβληματισμού και της συζήτησης:...

Οι περιπέτειες της ελληνικής συνείδησης

ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ | Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2005

Γραμμένη στα μέσα της δεκαετίας του 1960 η μελέτη του Νίκου ΣβορώνουΤο ελληνικό έθνος: Γένεση και διαμόρφωση του νέου Ελληνισμού παρέμεινε ανέκδοτη επί τέσσερις δεκαετίες για να εκδοθεί μόλις σήμερα (εκδόσεις Πόλις). Εξετάζοντας το θέμα της συνέχειας ή ασυνέχειας της ελληνικής ιστορίας ο μαρξιστής ιστορικός οδηγείται σε ένα συμπέρασμα διαφοροποιούμενο από τις απόψεις όχι μόνο της εθνικιστικής αλλά και της μοντερνιστικής (/μαρξιστικής) θεωρίας του έθνους, το οποίο ασφαλώς θα προκαλέσει συζητήσεις.

Πώς γράφεται μια θεωρία της διαμόρφωσης του έθνους; Καθώς μια θεωρία οφείλει να είναι γενική και να περιλαμβάνει όλες τις γνωστές εκδηλώσεις ενός φαινομένου, και καθώς κανείς δεν μπορεί να είναι επαρκής γνώστης της παγκόσμιας ιστορίας, μια αρκούντως πειστική (αν όχι ιδεώδης) θεωρία του εθνικισμού θα μπορούσε να γραφεί από έναν ιστορικό που, εκτός από τη διαμόρφωση του εθνικισμού στο πεδίο της δικής του ειδίκευσης, θα γνώριζε όσο το δυνατόν καλύτερα την πορεία του σχηματισμού και όσο το δυνατόν περισσότερων άλλων εθνικών μορφωμάτων.

Οι σκέψεις αυτές - αυτονόητες άλλωστε - μας έρχονται στον νου όταν συγκρίνουμε το περιεχόμενο του γραμμένου στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μόλις σήμερα εκδεδομένου βιβλίου του Νίκου Σβορώνου Το ελληνικό έθνος: Γένεση και διαμόρφωση του νέου Ελληνισμού με τις αναφορές στη νεοελληνική περίπτωση που περιέχονται στα θεωρητικά βιβλία των επιφανέστερων σήμερα μελετητών του εθνικισμού. Διότι η σύγκριση αυτή μας κάνει να αισθανόμαστε ότι, αν και οι μελετητές αυτοί έχουν ανατρέψει βασικές βεβαιότητες των εθνικιστών ιστορικών, ορισμένες πραγματεύσεις τους κάθε άλλο παρά είναι επαρκείς.

Έθνος - Εθνικισμός - Εθνισμός

Τι είναι το Έθνος; Πόσες φορές έχουν έρθει σε αντιπαράθεση εθνομηδενιστές αλλά και εθνικόφρονες για το τι σημαίνει έθνος.  Οι μεν απορρίπτουν ή αλλοιώνουν το νόημα του Έθνους και τα παράγωγα του, οι δε πιστεύουν ή και υπερβάλλουν σε αυτό.!!!

Εθνισμός, άλλη μία λέξη η οποία από πολλούς αμφισβητείται ως κοινωνικοπολιτικός ορισμός. Ο Ησύχιος αναφέρει την λέξη "εθνιστής". Ο Εθνιστής είναι τελικά ο οπαδός του Εθνισμού;

Μετά έχουμε και αυτήν την ταλαιπωρημένη λέξη του...εθνικισμού. Οι εθνομηδενιστές την έχουν σαν καραμμέλα αυτήν την λέξη όταν κάποιος τολμάει να πει ότι Ελληνικό έθνος ή Ελληνική εθνική συνείδηση υπήρχε πριν το ...1821.

Ιδού τι λένε μερικοί πραγματικοί ειδικοί σε ότι αφορά αυτούς τους εθνολογικούς ορισμούς:

ΕΘΝΟΣ

[Λεξικό Κριαρά]

-Λαός, έθνος

-πλήθος ανθρώπων, κόσμος

-(Πληθ.) αλλόθρησκοι, εθνικοί, ειδωλολάτρες

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

σύνολο ανθρώπων που διακρίνεται και θέλει να διακρίνεται ως τέτοιο με βάση μια μακρόχρονη συνοίκηση στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, μια κοινή ιστορική και πολιτιστική εξέλιξη, μια (υποθετική ή πραγματική) φυλετική ομοιογένεια· (πρβ. εθνότητα, λαός, γένος, φυλή)

[Υπερ Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας]

σύνολο ανθρώπων που έχουν κοινή καταγωγή και ιστορία, κοινό πολιτισμό, κοινή γλώσσα και θρησκεία, κοινά ιδεώδη και κοινή εθνική συνείδηση

[Steven Grosby,Oxford,Nationalism]

Το έθνος είναι μία γεωγραφική κοινότητα που ερείδεται στο βιολογικό γεγονός της γέννησης. Ένας άνθρωπος γεννιέται μέσα σε ένα έθνος. H σημασία που αποδίδεται στο γεγονός της γέννησης μέσα στην ιστορικά αναπτυσσόμενη, γεωγραφική δομή της πολιτισμικής κοινότητας που καλείται έθνος το καθιστά , σε τελική ανάλυση, μορφή ανθρώπινης συγγένειας. Το έθνος διαφοροποιείται από άλλες μορφές συγγένειας, όπως η οικογένεια, εξαιτίας της σημασίας που αποδίδει στο γεωγραφικό χώρο. Διαφέρει επίσης από άλλες μορφές κοινότητας που δομούνται πάνω σε γεωγραφικές ορίζουσες όπως η φυλή, η πόλις-κράτος ή οι διάφορες «εθνοτικές ομάδες», όχι μόνο λόγω της μεγαλύτερης έκτασης Που καταλαμβάνει αλλά και διότι η σχετικά ομοιογενής κουλτούρα που επιβάλει και παρέχει σταθερότητα, με άλλα λόγια διάρκεια, στο χρόνο.

Μόνο οι προλετάριοι έχουν πατρίδα

Η Η πραγματικότητα διέψευσε τον Κάρολο και τη Ρόζα

23.07.2016, Συντάκτης: Διονύσης Χαριτόπουλος*

Από το 1924 η ιδέα για ένα παγκόσμιο κράτος προλετάριων αποδείχτηκε ανεφάρμοστη. Η Σοβιετική Ενωση αναδιπλώθηκε εντός των συνόρων της και η μαρξιστική πάλη περιορίστηκε εντός των ορίων των εθνικών κρατών. Η πραγματικότητα διέψευσε τον Μαρξ και τη Ρόζα, ότι οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα. Οι εξελίξεις απέδειξαν πως οι προλετάριοι και πατρίδα έχουν και την υπερασπίζονται μέχρι θανάτου.

Αυτό που συνέβη είναι ότι, αντί να διεθνοποιηθεί το εργατικό κίνημα, διεθνοποιήθηκε το κεφάλαιο. Κι αφού πλέον «το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα», πατρίδα έχουν μόνο οι προλετάριοι. Αποτελεί τη μόνη καταφυγή τους. Εντός των σαφών και συγκεκριμένων ορίων της, μπορούν να υπερασπιστούν πιο αποτελεσματικά τα ταξικά τους συμφέροντα, αντί σε ένα άξενο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, που εκτός από ανάλγητο είναι απρόσωπο και χαώδες.

Αλλά πατρίδα δεν σημαίνει μόνο οικονομικές διεκδικήσεις, παροχές και νούμερα. Είναι κάτι απείρως πιο βαθύ, ουσιαστικό και ανεξίτηλα υπαρξιακό για τον άνθρωπο. Τον νοηματοδοτεί και του δίνει υπόσταση, δεν είναι ένα τυχαίο άθυρμα των καιρών και των καταστάσεων. Αποτελεί ο ίδιος αναπόσπαστο μέλος μιας μεγάλης πληθυσμιακής ομάδας, που μιλάνε την ίδια γλώσσα, έχουν κοινή εθνική συνείδηση, κατοικούν στον ίδιο τόπο, έχουν κοινό πολιτισμό, κοινή ιστορία και κοινή καταγωγή.

Hannah Arendt: Η παρακμή του έθνους – κράτους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ εννέα: Η παρακμή του έθνους – κράτους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Μετάφραση: Κοκκίνης Παναγιώτης

Είναι σχεδόν αδύνατο ακόμη και τώρα να περιγραφεί τι πραγματικά συνέβη στην Ευρώπη στις 4 Αυγούστου του 1914. Οι μέρες πριν και οι ημέρες μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο διαχωρίζονται όχι σαν το τέλος μιας παλιάς και η αρχή μιας νέας περιόδου, ​​αλλά, ως η προηγούμενη και η επόμενη ημέρα μετά από μια έκρηξη. Ωστόσο, αυτό το σχήμα λόγου είναι ανακριβές, όπως και όλα τα άλλα, επειδή η ησυχία της θλίψης που κατασταλάζει μετά από μια καταστροφή ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα. Η πρώτη έκρηξη φαίνεται να πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση στην οποία έχουμε πιαστεί από τότε και την οποία κανείς δεν φαίνεται να είναι σε θέση να σταματήσει. Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέλυσε την Ευρωπαϊκή αβροφροσύνη (comity) των εθνών ανεπανόρθωτα, κάτι που κανένας άλλος πόλεμος δεν είχε κάνει ποτέ. Ο πληθωρισμός κατέστρεψε ολόκληρη την τάξη των μικρών ιδιοκτητών χωρίς ελπίδα για ανάκαμψη ή νέα συγκρότηση, κάτι που καμία νομισματική κρίση δεν είχε κάνει ποτέ πριν τόσο ριζικά. Η ανεργία, όταν ήρθε, έφτασε μυθώδεις αναλογίες, δεν περιοριζόταν πλέον στην εργατική τάξη, αλλά άδραξε με ασήμαντες εξαιρέσεις ολόκληρα έθνη. Οι εμφύλιοι πόλεμοι που ξεκινούν και εξαπλώνονται πάνω από είκοσι χρόνια δύσκολης ειρήνης δεν ήταν μόνο πιο αιματηροί και πιο σκληροί από ό, τι όλοι οι προγενέστεροι, αλλά ακολουθήθηκαν από μεταναστεύσεις ομάδων που, σε αντίθεση με τους ευτυχέστερους προηγούμενους των θρησκευτικών πολέμων, δεν ήταν καλοδεχούμενες πουθενά και δεν μπορούσαν να αφομοιωθούν πουθενά. Μόλις άφηναν το σπίτι τους παρέμεναν άστεγοι, από τη στιγμή που άφηναν την χώρα τους γινόντουσαν ανιθαγενείς (stateless), από τη στιγμή που είχαν στερηθεί τα ανθρώπινα δικαιώματά τους γινόντουσαν χωρίς δικαιώματα, τα αποβράσματα της γης. Τίποτα από ότι έγινε, δεν έχει σημασία πόσο ηλίθιο, δεν έχει σημασία πόσο πολλοί άνθρωποι γνώριζαν και προείπαν τις συνέπειες, δεν θα μπορούσε να αναιρεθεί ή να προληφθεί. Κάθε συμβάν είχε το αμετάκλητο της τελευταίας απόφασης, απόφαση που δεν επιβλήθηκε ούτε από τον Θεό ούτε από τον διάβολο, αλλά φαινόταν περισσότερο σαν η έκφραση κάποιου ανεπανόρθωτα ηλίθιου φαταλισμού.

Κοινωνικές επιστήμες, έθνος και εθνικισμός*

Του Σπύρου Βρυώνη, Βυζαντινολόγου, Ακαδημαϊκού από το πρώτο τεύχος του περ. Νέος Λόγιος Ερμής

Η απόφαση της Ακαδημίας Αθηνών να οργανώσει τρεις διαφορετικές ημερίδες, σχετικές με τις σημαντικές χρονολογίες και την προέλευση των σύγχρονων Ελλήνων, είναι σημαντική για το νέο ελληνικό κράτος και για εκείνους που αυτοπροσδιορίζονται ως σύγχρονοι Έλληνες, καθώς και για εκείνους που δεν το κάνουν. Οι αποσυνθετικές παράμετροι των διεθνών διπλωματικών και στρατιωτικών συγκρούσεων έχουν δημιουργήσει ένα παγκόσμιο παράδοξο, στα πλαίσια του οποίου ορισμένοι προέβλεπαν την αποδυνάμωση ή τη σταδιακή εξαφάνιση του «έθνους» και του «εθνικισμού» μπροστά στο «διεθνισμό», ενώ άλλοι είχαν προβλέψει το αντίθετο: την εξασθένιση ή εξαφάνιση του «διεθνισμού» μπροστά σε μια αναβίωση του «έθνους» και του «εθνικισμού». Ωστόσο, η διατύπωση προφητικών προβλέψεων δεν περιλαμβάνεται στο έργο του ιστορικού.

Συχνά οι κοινωνικές επιστήμες, ως συνειδητές επιστημονικές ειδικότητες, δεν περιορίζονται στα όρια που θέτει η έρευνα, αλλά ενδύονται ένα είδος προφητικού μανδύα. Οι επαγγελματίες κάθε μιας από αυτές τις κοινωνικές επιστήμες συχνά διακηρύσσουν ότι διακονούν «επιστήμες», που, όπως υποστηρίζουν στον ακαδημαϊκό κόσμο, η ειδικότητά τους προσομοιάζει περισσότερο με τις φυσικές επιστήμες παρά με εκείνες της φιλολογίας και των άλλων ανθρωπιστικών επιστημών. Έτσι, ο τελικός σκοπός των περισσότερων κοινωνικών επιστημών είναι να επικυρώσουν και να καθορίσουν τους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Με τον τρόπο αυτό ισχυρίζονται ότι μπορούν να προβλέψουν πώς θα συμπεριφερθούν υπό δεδομένες συνθήκες, όχι μόνο τα άτομα, αλλά και μεγαλύτερες ομάδες, η οικογένεια, η φυλή, ή και ακόμα μεγαλύτερες συσσωματώσεις. Επίσης, ο ρόλος των διακεκριμένων και προβεβλημένων επαγγελματιών απολαμβάνει ένα είδος αναγνώρισης, ως αξιόπιστη πηγή και αυθεντία για την ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Η έννοια «έθνος» στην αρχαιότητα

Επειδή έχουμε φτάσει στο σημείο, όπου θα πρέπει να δίνονται απαντήσεις και για τα πλέον αυτονόητα, κι επειδή η προπαγάνδα όταν μένει αναπάντητη, ισχυροποιείται στον μέσο νου ως η απόλυτη αλήθεια, καλό θα είναι να δοθεί ένα τέλος σ’ αυτόν τον στείρο «αντιαρχαιοελληνισμό» (το άλλο άκρο της προγονολατρείας) που έρπει, καιρό τώρα στα διάφορα μονοπάτια του διαδικτύου και όχι μόνο.

Πολλοί είναι λοιπόν αυτοί -κι ανάμεσά τους και αρκετοί «μορφωμένοι»- που υποστηρίζουν πως δεν υπήρχε το έθνος ως έννοια στους αρχαίους Έλληνες. Ένα ακλόνητο «επιχείρημα» είναι πως ο χώρος της Ελλάδος ήταν χωρισμένος σε πόλεις-κράτη που ενίοτε πολεμούσαν το ένα το άλλο.

Δυστυχώς όμως γι’ αυτούς, τους διαψεύδει η ίδια η ιστορία…

Παρ’ ότι η έννοια «εθνικό κράτος» και όχι απλά «έθνος» άρχισε να σχηματοποιείται, έτσι όπως την γνωρίζουμε σήμερα, κυρίως από τον 18ο αιώνα, εντούτοις ο όρος «έθνος» (αλλά και «γένος»), δεν ήταν άγνωστος στον αρχαίο κόσμο. Ο Ηρόδοτος συχνά χρησιμοποιεί τον όρο «έθνεο» για να περιγράψει τις διάφορες φυλές, ελληνικές και μη που είχαν κοινή καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία κ.τ.λ. (π.χ. «…Ἄβαντες μὲν ἐξ Εὐβοίες εἰσὶ οὐκ ἐλαχίστη μοῖρα, τοῖσι Ἰωνίης μέτα οὐδὲ τοῦ οὐνόματος οὐδέν, Μινύαι δὲ Ὀρχομένιοί σφι ἀναμεμίχαται καὶ Καδμεῖοι καὶ Δρύοπες καὶ Φωκέες ἀποδάσμιοι καὶ Μολοσσοὶ καὶ Ἀρκάδες Πελασγοὶ καὶ Δωριέες Ἐπιδαύριοι, ἄλλα τε ἔθνεα πολλὰ ἀναμεμίχαται…» [βιβλίο «Κλειώ»], «ἔθνεα Βοιωτῶν καὶ Χαλκιδέων» [βιβλίο «Τερψιχόρη»], «Μακεδόνων ἔθνεα» [βιβλίο «Ερατώ»] κ.ά.)

Γ. Κοντογιώργης - Το έθνος ως διακύβευμα της προόδου - 2.12.2015

Ομιλία του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη, η οποία έγινε στα πλαίσια της παρουσίασης του βιβλίου του Γιώργου Καραμπελιά, "1821: Η δυναμική της Παλιγγενεσίας" (Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2015), στις 2.12.2015 στην Αθήνα.

Οι αντιφάσεις τού έθνους- κράτους και ο TTIP-ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΤΕΝΑΣ

Ας αρχίσουμε το σημερινό άρθρο με κάποιες διαπιστώσεις για το κράτος. Το οποίο στον Χέγκελ το συναντάμε ως αφηρημένη έννοια, καθώς αφορά γενική πραγματικότητα. Είναι όμως παράλληλα πραγματικό, μία υπαρκτή οντότητα. Που προσδιορίζει και στηρίζεται από μία χειραγωγημένη κοινωνική βάση και όχι από την αφηρημένη ατομική δραστηριότητα.

Οι ίδιοι οι πολίτες δηλαδή δίνουν υπόσταση στην αφηρημένη έννοιά του, στη λογική ότι η βάση επηρεάζει το εποικοδόμημα και το αντίστροφο. Αλλά η νεωτερική μορφή τού κράτους διασφαλίζει την κατανομή τής εξουσίας και διασφαλίζεται μέσα από αυτή, μέσω μίας λογικής αφαίρεσης. Άρα ο πολίτης γίνεται υπήκοος, καταναλωτής, μέσα σε ένα κράτος που είναι εξουσιαστικό και θεμελιωμένο με τη βία. Ταυτισμένο με τη βιοεξουσία, για να θυμηθούμε τον Φουκώ, εξουσιάζει αλλά δεν διαχειρίζεται.

Ο Ντεμπρέ και το 'Εγκώμιο των συνόρων

Φώτο: Ο Ρεζί Ντεμπρέ, σύντροφος του Τσέ στην Βολιβία, κρατούμενος των δυνάμεων ασφαλείας

«Καμιά συνοικία του Παρισιού δεν μοιάζει με άλλη. Η γενέθλια πόλη μου έχει θεωρητικά ογδόντα (τέσσερεις σε καθένα από τα είκοσι διαμερίσματα), όμως αυτός ο συνδετικός ιστός, ίδιος με πολύχρωμη κουρελού, συμπίπτει σπάνια με τη διοικητική μας διαίρεση. Η καθεμιά έχει το ύφος της, τα σπουδαία τέκνα της σε εντοιχισμένες πλάκες ή σε γύψο, τον εγωισμό της, τη φορεσία της, την προφορά, την τοπική διάλεκτο -- και όλο αυτό το φολκλόρ, που έχει επικαθήσει με το πέρασμα των αιώνων, δείχνει κάτι περισσότερο από μια κάρτ ποστάλ: μια υποδόρια αλληλοκατανόηση. Υπάρχουν συνοικίες που καθορίζουν ένα επάγγελμα. Όλες αναδίδουν μιαν ατμόσφαιρα οικογενειακή. Είσαι από την Μπελβίλ, από το Σαντιέ, από την Μπυτ-ω-Κάιφ, από το προάστιο Σαίν Ζερμαίν --ένα 'από' περιοριστικό όσο και τιμητικό. Υπάρχουν επίσης, πλαισιώνοντας ή ροκανίζοντας ολοένα και περισσότερο αυτές τις γειτονιές, κάποιοι μη-τόποι, σαν αδιαφοροποίητα μη-πρόσωπα, εστίες με χρησιμοθηρικές δραστηριότητες, μπορεί και απαραίτητες, όμως ευτελείς και απρόσωπες: σούπερ μάρκετ, αεροδρόμια, βενζινάδικα, πάρκινγκ, αυτοκινητόδρομοι, σιδηρόδρομοι, σταθμοί διοδίων.

Για το έθνος και το εθνικό ζήτημα

http://www.m-lkke.gr/- 20, Δεκ 2012

Εισαγωγή

Τελευταία ­και μ’ αφορμή την ξενοκρατική μνημονιακή σύμβαση­ αναζωπυρώθηκαν οι συζητήσεις γύρω από το ζήτημα του έθνους, του εθνοκράτους της εθν. ανεξαρτησίας. Oρισμένοι διανοούμενοι θεώρησαν, αξιοποιώντας τα θεωρητικά και πολιτικά όπλα της αντίπαλης προπαγάνδας, ότι το ζήτημα του έθνους θάφτηκε κάτω από το βάρος της αγοράς ενώ η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση εξώθησε τη θεωρία για τον ιμπεριαλισμό στ’ αζήτητα της ιστορίας. Άλλοι πάλι περισσότερο θρασείς (τώρα κουρνιάζουν στις φτερούγες της ΔΗΜΑΡ ή του ΣΥΡΙΖΑ) προσπάθησαν να υποβάλλουν στην αριστερά την ιδέα πως το έθνος είναι μία... φαντασίωση, ένα κατασκεύασμα που το εφηύραν οι αστοί (στην πατρίδα μας ο αστός ιστορικός Κ. Παπαρηγόπουλος). Ένα τρίτο κομμάτι που ασχολείται με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ και τον τροτσκισμό υποστήριζε, άλλοτε δειλά άλλοτε σθεναρά, πως το εθνικό ζήτημα της ανεξαρτησίας έχει λυθεί προ πολλού (πότε άραγε;) και ως εκ τούτου αυτό που απομένει είναι το πρόβλημα της «αντικαπιταλιστικής ανατροπής». Όλοι όμως συμφωνούν σ’ ένα κοινό τόπο. Πως η προβολή του αιτήματος - συνθήματος για εθνική ανεξαρτησία είναι «ντεμοντέ» και παλιομοδίτικο. Στη γωνία τους περίμενε η αποικιοκρατική σύμβαση ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός αλλά και οι εθνικιστές που μίλησαν για το προφανές όπως άλλωστε και ο Α. Παπανδρέου πριν 30 χρόνια όταν έκλεβε συστηματικά και, απ’ ότι αποδείχτηκε αποτελεσματικά, τα συνθήματα της ρεφορμιστικής αριστεράς.

Το έθνος

Τι είναι το έθνος; Το έθνος σύμφωνα με τον  «αριστοτελικά» συμπυκνωμένο ορισμό του Στάλιν είναι ομάδα ανθρώπων με κοινή γλώσσα καταγωγή και παράδοση, που ζει σ’ ένα ορισμένο χώρο και έχει κοινό οικονομικό τρόπο ζωής κι έχει ίδια συνείδηση για το είναι του. Όπως εύκολα διαπιστώνουμε ο Ι.Β. Στάλιν θέτει ως προσδιορισμό του έθνους τον «κοινό οικονομικό τρόπο ζωής» εμμένοντας στον υλικό τρόπο παραγωγής κι αποφεύγοντας έτσι τα ιδεαλιστικά σχήματα περί ηθών και εθίμων που αφήνουν κολοβό τον ορισμό του έθνους. Σ’ αντίθεση με τους αστούς δημοσιολόγους και ιστορικούς ο μαρξισμός θεωρεί τα έθνη «ιστορικό αποτέλεσμα», δεν είναι αιώνια και αμετάβλητα, δημιουργούνται και αναπτύσσονται κατά τις αστικες επαναστάσεις του 18ου και 19ου αιώνα είναι δηλαδή απότοκα του καπιταλισμού. Όπως κάθε πράγμα που γεννιέται θάχει το τέλος του αν εκλείψουν όλοι οι λόγοι της δημιουργίας του. Η ντόπια ιστορική και πολιτική θεωρία για το αμετάβλητο αρχαίο έθνος των Ελλήνων είναι μία δοξασία και μία αυθαιρεσία. Στον ελλαδικό χώρο στους κλασικούς χρόνους υπήρχε κοινή γλώσσα και θρησκεία αλλά οι πόλεις - κράτη και φυσικά οι πολίτες τους δεν είχαν καμία ενιαία συνείδηση ούτε φυσικά ενιαίο τρόπο οικονομικής και κοινωνικής συγκρότησης. Ενοποιούνται αμυντικά απέναντι στους Πέρσες υποτάσσονται στον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο και συνυπάρχουν στο πλαίσιο Ρωμαϊκής κατοχής της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της οθωμανικής κυριαρχίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το «έθνος των Ρωμιών» αφουγκράζεται τη συνείδησή του τον 18ο και 19ο αιώνα όταν στα σπλάχνα της οθωμανικής κυριαρχίας συγκροτούνται τα πρώτα σπέρματα της αναδυόμενης αστικής τάξης με κορμό τους εφοπλιστές - καραβοκυραίους. Για την ακρίβεια έχουμε «τριπλή σύμπτωση».
O μεγάλος ασθενής, η Oθωμανική αυτοκρατορία σφαδάζει και γεννοβολά (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία, Αλβανία, Αίγυπτος). O δυτικός διαφωτισμός τροφοδοτεί με ιδέες όλο τον κόσμο και η αστική τάξη στενάζει στο στενό φεουδαρχικό κορσέ της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η εθνική αφύπνιση που εκφράστηκε μεγαλόπνοα από τον Ρήγα Φεραίο και ολοκληρώθηκε το 1827 (συνθήκη του Λονδίνου) έστω και κολοβά, είναι έργο των επαναστατικών δυνάμεων στην Ελλάδα (αστική τάξη, έμποροι, αγρότες, κλεφταρματωλοί) και των διεθνών συνθηκών όπως είναι η ανάδυση των εθνικών κρατών  και η πίεση στη φεουδαρχική οθωμανική αυτοκρατορία.

«Το έθνος του κράτους και το έθνος της κοινωνίας.»

του Γ. Κοντογιώργη

Εκείνοι που ισχυρίζονται ότι το έθνος είναι επινόηση του κράτους κάνουν ιδεολογία, επιχειρούν να το οικειοποιηθούν, αποσπώντας το από τον φυσικό του φορέα, την κοινωνία, προκειμένου να νομιμοποιήσουν τη μονοσήμαντη νομή τους επί του κράτους.

Οι χρήσεις της έννοιας έθνος, αλλά και συναφών πολιτικών εννοιών, από τη νεοτερικότητα, έχει αποκτήσει στις ημέρες μας μια βαθιά ιδεολογική χροιά με άκρως συντηρητική προσημείωση που διέρχεται το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων. Στο πλαίσιο αυτό, το ενδιαφέρον για τη γνωσιολογία των εννοιών βαίνει μειούμενο, με αποτέλεσμα ειδικοί και ίσως έγκυροι επί ενός γνωστικού
αντικειμένου να εκτίθενται, πολυπραγμοσύνης ένεκεν, ως «ξερόλες».

Ο γνώστης της έννοιας έθνος το ξεχωρίζει από την έννοια εθνικισμός. Ο εθνικισμός χρεώνει στην κοινωνία τις πολιτικές του κράτους, ενώ αυτές υπαγορεύονται από τα συμφέροντα των αρχουσών ομάδων. Κατά τούτο, εκείνοι που ισχυρίζονται ότι το έθνος είναι επινόηση του κράτους κάνουν ιδεολογία, επιχειρούν να το οικειοποιηθούν, αποσπώντας το από τον φυσικό του φορέα, την κοινωνία, προκειμένου να νομιμοποιήσουν τη μονοσήμαντη νομή τους επί του κράτους. Υπό το πρίσμα, επομένως, αυτό είναι απολύτως αντιδραστικοί. …

Ο Π.Κονδύλης, ο νέος ελληνισμός και το εθνικό ζήτημα

Περιοδικό: Νέος Λόγιος Ερμής τ.10

Α
Η ενασχόληση του Π.Κονδύλη με το εθνικό ζήτημα, τα έθνη εν γένει και το ελληνικό έθνος ειδικότερα, του χάρισε την πρώτη σημαντική δημοσιότητα στην χώρα μας και του έδωσε την ευκαιρία να τον γνωρίσει ένα κοινό που προηγουμένως δεν είχε ασχοληθεί με το έργο του.
Βεβαίως το γεγονός αυτό είχε πολλές αρνητικές συνέπειες. Πρώτα-πρώτα δέχθηκε την επίθεση κάποιων δημοσιογράφων που δεν γνώριζαν ούτε το έργο του, ούτε το τι αυτό εκπροσωπεί. Δεύτερον το μεγαλύτερο μέρος του κοινού τον ταύτισε με τις όψιμες απόψεις του για το εθνικό ζήτημα, με αποτέλεσμα να ασχοληθούν ελάχιστα με τα υπόλοιπα πολύ σημαντικά δοκίμια του.
Ο ίδιος απέφευγε συστηματικά την δημοσιότητα, ενώ είχε μια ριζική απέχθεια για την ελληνική πολιτική και πνευματική πραγματικότητα με αποτέλεσμα να στέκεται σε μεγάλη απόσταση από αυτή. Τα έργα του μπορεί να εκδίδονται από αναγνωρισμένους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, όπως το «Θεμέλιο», η «Γνώση», και η «Στιγμή» αλλά τα δοκίμια του δημοσιεύονται σε περιοδικά με περιορισμένο κοινό, όπως ήταν το «Λεβιάθαν», η «Ίνδικτος», και η «Νέα Κοινωνιολογία», ενώ σπανιότερα δημοσιεύονταν σε εφημερίδες όπως η «Καθημερινή» και το «Βήμα».
Παρόλα αυτά οι απόψεις του για το εθνικό ζήτημα είναι εξαιρετικά σημαντικές, επίκαιρες και παραμένουν η πλέον διεισδυτική και διαυγής κριτική της νεοελληνικής κακοδαιμονίας. Χαρακτηρίζονται από την υποδειγματική χρήση της λογικής σκέψης και την λιτή, ώριμη χρήση της ελληνικής γλώσσας.

Βιβλιοκριτική: Η περί έθνους συζήτηση

Τα χαρακτηριστικά και, ιδίως, η πραγματική ή φαντασιακή υπόσταση των εθνών αποτελούν τις τελευταίες δεκαετίες αντικείμενο μιας αντιπαράθεσης που υπερβαίνει το πεδίο της επιστήμης και εισέρχεται στο πεδίο της ιδεολογίας, αποκτώντας και την ανάλογη φόρτιση. Απλουστεύοντας θα έλεγε κανείς ότι η θεώρηση των εθνών ως «φαντασιακών κατασκευών» είναι της μόδας ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς εντάσσεται μαζί με την «καταδίκη του εθνικισμού» σε μια «κοσμοπολίτικη» ρητορική που προσβλέπει σε έναν «μεταεθνικό κόσμο». Αυτή η αντίληψη κυριαρχεί στο πολιτικό ρεπερτόριο της σύγχρονης αριστεράς (με την εξαίρεση κάποιων νησίδων της), αλλά και της νεοφιλελεύθερης πτέρυγας της δεξιάς που ομνύει στον διεθνισμό του κεφαλαίου.

Όπως σωστά έχει παρατηρήσει ο Π. Κονδύλης στο βιβλίο του «Από τον 20ο στον 21ο αιώνα», είναι πολιτικά αδιάφορο αν τα έθνη είναι πράγματι «φαντασιακές κατασκευές» ή όχι: πολιτική σημασία έχει το ερώτημα, αν συγκεκριμένα σύνολα ανθρώπων έχουν την διάθεση, έστω και επιστρατεύοντας μύθους, να ορίσουν τον εαυτό τους ως έθνος και να ενεργήσουν, δηλ. να ζήσουν και να πεθάνουν, στο όνομα αυτού του έθνους. Αν το κάνουν αυτό, τότε έχουν προφανώς τους λόγους τους, και το μόνο ουσιώδες ζήτημα είναι αν και στο μέλλον θα θεωρούν αυτό το «κατασκεύασμα» ως το καλύτερο μέσο για την προάσπιση των συμφερόντων τους. Και όσοι προσβλέπουν π.χ. στην «καταπολέμηση των εκατέρωθεν εθνικισμών» ως λύση για τις διακρατικές σχέσεις, μάλλον θα πλανώνται πλάνην οικτράν.

Θ. Ι. Ζιάκας: Πρόλογος στο "Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες"

Θεόδωρος Ι. Ζιάκας

Θαυμαστά στοιχεία της αρβανίτικης στρατιωτικής παράδοσης των ελληνικών κοινών

Το κεντρικό ζήτημα του βιβλίου είναι ο παράξενος ανθρωπολογικός τύπος των «Στρατιωτών», που παρελαύνουν στη Βενετία του 15ου αιώνα και καταπλήσσουν την Εσπερία με την ακαταμάχητη «ανορθόδοξη» τακτική τους. Ποια είναι η ταυτότητα των παράξενων αυτών πολεμιστών; 

Ο Γιώργος Σαλεμής δεν είναι «ιστορικός». Το βιβλίο του δεν είναι βιβλίο ιστορίας, αν και είναι πραγματική ιστορία από την αρχή ως το τέλος. Είναι κάτι παραπάνω από «ιστορία», καθώς βγάζει στο φως άγνωστες ή παρανοημένες πτυχές της συλλογικής μας ταυτότητας.

Ι 

Όπως το λέει κι ο υπότιτλος οι «Στρατιώτες» αντιπροσωπεύουν την αμυντική παράδοση των ελληνικών Κοινών. 

Ο όρος «Κοινό» παραπέμπει σε μια πολιτειακή συσσωμάτωση κοινοτήτων, κατά το πρότυπο του αρχαίου Δήμου, το ανάλογο του οποίου είναι σήμερα το έθνος-κράτος. Το δίκτυο των Κοινών αποτέλεσε τη διαχρονική βάση της Οικουμενικής κρατικής συγκρότησης του ελληνικού πολιτισμού, από τους ελληνιστικούς χρόνους και εντεύθεν. Επιβίωσε της βυζαντινής κατάρρευσης και γνώρισε μάλιστα μια δεύτερη άνθηση στην εποχή της Οθωμανοκρατίας. Τα Κοινά ήταν αυτόνομα, με θεσμούς που «..ουδέν άλλο ήσαν τότε ειμή τροπολογία τις, των έτι αρχαιοτέρων αυτονόμων αστικών πολιτευμάτων», κατά τον Κων/νο Παπαρρηγόπουλο (1815-1891). 

Για τη στρατιωτική ασφάλεια των Κοινών η υπερκείμενη οικουμενική Αρχή, ο Αυτοκράτωρ, τοποθετούσε εντός τους –«προνοίαζε»- επαγγελματίες πολεμιστές. Αυτοί λέγονταν «Στρατιώτες». Το αμυντικό σύστημα της «Πρόνοιας», όπου οι «Στρατιώτες» είχαν καθορισμένα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, ως προς το Κοινό και ως προς τον Αυτοκράτορα, ήταν έκγονο του παλιότερου συστήματος των «Θεμάτων». Οι θρυλικοί πολεμιστές των Ακριτικών επών, ήταν οι «θεματικοί» πρόγονοι των «προνοιακών» πολεμιστών. Το σύστημα της «Πρόνοιας» το διατήρησαν και οι Οθωμανοί με τα «Αρματολίκια», όπως είχαν κάνει νωρίτερα οι Φράγκοι και οι Βενετοί στις ελληνικές κτήσεις τους. Για τους πολέμους της με τους Τούρκους η Γαληνοτάτη βασιζόταν στους Ρωμιούς «Στρατιώτες». Οι «Στρατιώτες» του 1494 με τους οποίους ξεκινά το βιβλίο, έχουν μετακληθεί από τη Σινιορία για να αναχαιτίσουν τους Γάλλους εισβολείς στην Ιταλία.