Κάρλ Πολάνυι- Κ.Καστοριάδης: η σημασία της κοινότητας

ΡΗΞΗ φ.93

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ

Ο Κ.Πολάνυι στο έργο του, «Ο μεγάλος μετασχηματισμός»[1] αναπτύσσει με τέτοια αρτιότητα τις μη «οικονομικές» παραμέτρους του καπιταλισμού, ώστε ο Καστοριάδης να το συγκρίνει σε σημασία με τις πιο εύστοχες σελίδες του Κ.Μάρξ χαρακτηρίζοντάς το ως εξαιρετικό[2].

Ανάμεσα στις πολλές ενδιαφέρουσες σκέψεις που διατυπώνει ο Κ.Πολάνυι διακρίνουμε την καταστροφή του προσώπου, καθώς ο καπιταλισμός, η «αγορά», το αποσπά από τις παραδοσιακές μορφές κοινότητας.

Όπως επισημαίνει η διάλυση αυτή που θα οδηγήσει τις ανθρώπινες κοινότητες στην Ευρώπη ή και σε άλλες ηπείρους στα όρια της λιμοκτονίας: « ο διαχωρισμός της εργασίας από τις υπόλοιπες δραστηριότητες της ζωής και η υπαγωγή της στους νόμους της αγοράς ισοδυναμούσε με την εκμηδένιση όλων των οργανικών μορφών ύπαρξης και την αντικατάστασή τους από έναν διαφορετικό, ατομικιστικό τύπο οργάνωσης…Μια τέτοια καταστροφική προοπτική εξυπηρετούσε με τον καλύτερο τρόπο η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων. Πρακτικά, αυτό σήμαινε ότι όλες οι μη συμβλητές μορφές οργάνωσης της συγγένειας, γειτνίασης, επαγγέλματος και λατρείας θα εξαφανίζονταν, επειδή απαιτούσαν την προσήλωση του ατόμου και περιόριζαν έτσι την ελευθερία του.

Θεσμός: Η φιλοσοφική διαπαιδαγώγηση των κυβερνώντων

Κατερίνα Χατζοπούλου

 Είχαμε μιλήσει με προηγούμενη ευκαιρία για την κοινωνία ως σώμα, παρομοίωση που απαντά ήδη στον Πλάτωνα,[1] και για τη σημασία της οριζόντιας και κάθετης κοινωνικής συμφιλίωσης, δηλαδή συμφιλίωση μεταξύ των διαφορετικών ιδεολογικών χώρων (οριζόντια) και συμφιλίωση μεταξύ κυβερνωμένων και κυβερνώντων, καθώς και όλων των ενδιάμεσων διαβαθμίσεων (κάθετη).[2] Και οι δύο κατευθύνσεις παραμένουν πρόκληση την παρούσα στιγμή, αλλά υπάρχουν τρόποι επιδίωξης, που εξετάζουμε στο παρόν άρθρο. Ίσως δεν έχει τόση σημασία εντέλει προς τα πού θα πορευτούμε, αρκεί να πορευτούμε όλοι μαζί εφόσον όλες οι ενεργητικές δυνάμεις της χώρας εργαστούν μεσοπρόθεσμα προς την ίδια κατεύθυνση. Στο παρόν άρθρο προτείνουμε συγκεκριμένη μορφή της παλιάς και νεότερης και για πολλούς αυτονόητης σκέψης για εκπαίδευση των κυβερνώντων πριν την ανάληψη του συγκεκριμένου αξιώματος. Στην πρόταση αυτή δεν μας οδηγεί η απαξίωση του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος––παρά την ένταση της επικαιρότητας––αλλά η επιθυμία βελτίωσης και επικουρίας σε όλες τις θέσεις της κοινωνικοπολιτικής δομής, ώστε να γίνει το σύστημα (του οποίου αποτελούμε μέλη και στο οποίο οφείλουμε την ύπαρξή μας) πιο λειτουργικό. Αυτό μπορεί να γίνει με βέλτιστη διαχείριση και διοχέτευση της κοινωνικής ενέργειας και της πρωτογενούς πολιτικής προαίρεσης όλων των χώρων με συναίνεση και επιμερισμό έργου. 

ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ

Κάθε εγχείρημα, όταν υπάρχει η πολυτέλεια της ψυχραιμίας, είναι σημαντικό να ξεκινά με την ευγνωμοσύνη προς τους προηγούμενους, αλλά και την αίσθηση οφειλής και μέριμνας για τους επόμενους (πβ. esse gratum et videri [...] est una virtus non solum maxima sed etiam mater virtutum omnium reliquarum.«Το να είναι και να δείχνει κανείς ευγνώμων [...] δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη αρετή, αλλά είναι και μητέρα όλων των υπολοίπων αρετών.» Κικέρων, Pro Plancio 33). Αποφεύγει κανείς έτσι το ολίσθημα της αγνωμοσύνης, το οποίο είναι πιθανό να αδικεί, δεδομένου πως η συγγράφουσα ανήκει στις γενιές που έζησαν και μεγάλωσαν χάρη στην κοινοβουλευτική δημοκρατία και το πολυφωνικό καθεστώς του πολυκομματισμού, γενιές συνεπώς που ανατράφηκαν από τους ‘πράσινους’ και τους ‘μπλε’ υπό την αυστηρή κριτική των ‘κόκκινων’ για να το πούμε πιο χρωματικά (ἕπονται [...] τῇ δὲ δικαιοσύνῃ ἰσότης καὶ εὐγνωμοσύνη. «Την δικαιοσύνη συνοδεύει η ισότητα και η ευγνωμοσύνη.» Ζήνων ο Κιτιεύς).[3] Όταν κάποιοι σε έζησαν, όπως και αν σε έζησαν, με λίγη γνώση ή πολύ, με λίγη προνοητικότητα ή περισσότερη, με λίγη ή περισσότερη διαπλοκή, με λίγη ή περισσότερη ηθική, με λιγότερη ή περισσότερη λογική είναι αγνωμοσύνη η στείρα κριτική ή η μηδενιστική απαξίωση. Τόσο κατάλαβαν, τόσο μπόρεσαν. Λίγο δεν είναι. Ας δούμε εμείς, το προϊόν αυτού του ‘ένοχου’ συστήματος, που παράγει μέλη επαρκώς ικανά για να το αναιρέσουν, πως μπορούμε να συμβάλουμε στην βελτίωση των πραγμάτων.

ΑΠΟΔΑΙΜΟΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Η έννοια της εξουσίας και της δομής είναι συχνά μια απωθητική έννοια, διότι σχεδόν πάντα νιώθουμε (και κατά κανόνα είμαστε) απομακρυσμένοι από τα κέντρα λήψης αποφάσεων που επηρεάζουν σε ποικίλους βαθμούς τη ζωή και την καθημερινότητά μας. Η εικόνα και ερμηνεία που έχουμε για τα πράγματα σε ένα άλλο επίπεδο είναι άγνωστο αν είναι αξιόπιστη, γιατί δεν έχουμε κριτήριο αλήθειας. Συνήθως είμαστε βέβαιοι για αυθαίρετες ή μερικώς στηριγμένες θέσεις και συνήθως ξένες––όχι προσωπικά δικές μας––θεάσεις των πραγμάτων, που μπορεί να είναι έτσι, μπορεί και να μην είναι.

Μαρκήσιος Ντε Σάντ: ο βασιλιάς του «αβασίλευτου» ολοκληρωτισμού…

Η σαδιστική κυριαρχία του μηδενιστικού καπιταλιστικού «εγώ» 

Στο μνημειώδες έργο τους : «Η διαλεκτική του Διαφωτισμού», οι Μάξ Χορκχάιμερ και Θεοντόρ Αντόρνο, φιλόσοφοι της Σχολής της Φρανκφούρτης, μιλούσαν για τον Ντε Σάντ, ως έναν γνήσιο εκπρόσωπο του βαθύτερου εγωιστικού υποκειμένου του Διαφωτισμού. Του υπερ-ορθολογικού Διαφωτισμού, ως μιας νέας θρησκείας του «εγώ» και της αντικειμενοποίησης των σχέσεων, ως απόλυτου ποσοτικού υπολογισμού. Στο έργο, αυτό, ουσιαστικά εξυφαίνεται το νήμα που συνέδεε τον Κάντ και την φιλοσοφία του με τον Ντε Σάντ και από κει στους φασίστες και τον Χίτλερ. Ο Χίτλερ ενυπάρχει ήδη στον Μαρκήσιο, όπως δραματουργικά είχε δείξει και ο Παζολίνι στην εκπληκτικά συμβολική ταινία: «Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα»-1975.

Ο ακηδεμόνευτος αστός, ως λογική του του φιλελευθερισμού, βρίσκει την ακρότατη εφαρμογή του στα έργα του Ντε Σάντ. Η μήτρα του ορθολογικού σχεδιασμού και υπολογισμού ως Λογική, που απελευθερώνει το άτομο, εκφράστηκε και υλοποιήθηκε στην κυριολεξία, από την ολοκληρωτική φασιστική τάξη πραγμάτων. Ο πρίγκηπας Φρανκαβίλα του Σάντ, αιώνες πριν, περιγράφει τον σύγχρονο ολοκληρωτισμό, «δεξιό»και «αριστερό» : «Κάντε άθεο και διαφθείρεται το λαό τον οποίον θέλετε να υποτάξετε. Όσον καιρό δεν θα λατρεύει άλλο θεό εκτός από σας, όσον καιρό δεν θα έχει άλλα ήθη εκτός από τα δικά σας, θα είστε πάντα αφέντης του (…). Από την άλλη μεριά, αφήστε τον να είναι όσο πιο εγκληματικός γίνεται (…), μην τον τιμωρείτε παρά μόνον αν στραφεί εναντίον σας». Ο Σάντ προετοιμάζει το ναζισμό, γιατί επικρίνει κάθε οίκτο. Και βέβαια ο Χίτλερ και ο ναζιστικός Λόγος, έλεγε στους πολίτες ότι θα τους απαλλάξει «από την τυραννία της συνείδησης και των ηθικών συναισθημάτων». Και το έκανε αυτό εξυψώνοντας, την ίδια στιγμή, τα συναισθήματα στο επίπεδο της ιδεολογίας. Με τον τρόπο αυτό τα έκανε, στην πραγματικότητα, να φαίνονται χυδαία και ένας ανώριμος τρόπος σκέψης. Έτσι τα εξόριζε από την ανθρώπινη πράξη, όσο κι αν τα επικαλείτο, και άφηνε να θριαμβεύει ο ατράνταχτος ορθολογιστικός Λόγος της ακραίας δύναμης και κυριαρχίας. Όμως η καταδίκη των συναισθημάτων εμπεριεχόταν ήδη στην τυποποίηση του Λόγου (του εργαλειακού Διαφωτισμού και της κυριαρχίας της Τεχνικής), θα μας πουν οι φιλόσοφοι της σχολής της Φρανκφούρτης. Στον οικονομικό τομέα, η λυσσασμένη καπιταλιστική αγορά ήταν η εμπράγματη μορφή του Λόγου αυτού.

Τρομοκρατικά παραληρήματα (Μικρόν δοκίμιον περί απιστίας εις εγκοσμίους κυρίους)

Σταμάτης Ν. Παπασταματέλος

«Τώρα που παντρεύεσαι σου το λέω, άλλη μια, πως σ’ αγαπώ».

(Χειμερινοί κολυμβητές)

Το θέμα στην ημερήσια διάταξη. Το παιχνίδι «κλέφτες και αστυνόμοι», συνεχίζεται. Η κοινωνία παρακολουθεί αμέτοχη την πάλη στο ρινγκ της εξουσίας, χειροκροτώντας πότε τους μεν, πότε τους δε. Το σκηνικό μοιάζει χολυγουντιανό, ψεύτικο σ’ ένα κράτος που τα σόγια των γιάπις made in Greece –οξύμωρο, αλλά κιτς– κυβερνούν τα όνειρά μας. Ο νέος νόμος «για την προστασία της κοινωνίας από το οργανωμένο έγκλημα» ήρθε έγκαιρα, για να δέσει ο χυλός.

Τα πράγματα θα ήταν απλά αν επρόκειτο για μια κατά μέτωπον σύγκρουση δύο ηγεμονικών τάσεων, της νεοφιλελεύθερης με την σοσιαλιστική, στο πεδίο της νομής της κρατικής μηχανής. Πρόκειται, όμως, απλούστερα για μια απόπειρα της εξουσίας ως αυτοσκοπού να δηλώσει και τους τελευταίους θύλακες ελευθερίας, τις τελευταίες εστίες του πνεύματος μέσα σ’ ένα σύμπαν όπου αυτό αλλοτριώνεται σε πράγμα. Σ’ αυτή την απόπειρα μετέχει σύνολο το φάσμα του κομματικοκρατικού πολιτικού μας συστήματος, απ’ την μια πλευρά και η γρηγορούσα συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας από την άλλη. Όσο κι αν το παραπάνω φαίνεται θεωρητικό δάνειο απ’ την προβληματική της σχολής της Φρανκφούρτης, διασκευασμένο στα καθ’ ημάς, είναι, κατά την αίσθησή μου, μόνο η αλήθεια.

Στεκόμενοι αντιμέτωποι με τον εξευρωπαϊσμό, απογυμνωμένο απ’ όλα τα προσωπεία και τους διαμεσολαβητικούς προς τους πολίτες μηχανισμούς του, μένοντας μόνοι απέναντι στην συναίνεση δυτικοευρωπαϊκού τύπου για την μετατροπή του κοινωνικού ιστού σε καταναλωτική και καταναλώσιμη μάζα κινδυνεύοντας να κλειστούμε σε γκέτο και νησίδες αυτοβαυκαλισμού, παρακολουθούμε το νέο «κυνήγι μαγισών». Οι αρχοντοχωριάτες της τεχνοκρατικής αφασίας προστρέχουν για να επιβάλλουν το στρατωνιστικό τους Το θέμα στην ημερήσια διάταξη. Το παιχνίδι «κλέφτες και αστυνόμοι», συνεχίζεται. Η κοινωνία παρακολουθεί αμέτοχη την πάλη στο ρινγκ της εξουσίας, χειροκροτώντας πότε τους μεν, πότε τους δε. Το σκηνικό μοιάζει χολυγουντιανό, ψεύτικο σ’ ένα κράτος που τα σόγια των γιάπις made in Greece –οξύμωρο, αλλά κιτς– κυβερνούν τα όνειρά μας. Ο νέος νόμος «για την προστασία της κοινωνίας από το οργανωμένο έγκλημα» ήρθε έγκαιρα, για να δέσει ο χυλός.

Φρ. Εγκλέρ: «Η έμπνευση είναι πέρα από τη λογική»

Πού χρωστάει η επιστήμη την ανακάλυψη του «σωματιδίου του Θεού», το οποίο προσδίδει μάζα στα θεμελιώδη «συστατικά» της ύλης; Στην περίπτωση του Φρανσουά Εγκλέρ, του Βέλγου θεωρητικού φυσικού ο οποίος είναι ένας από τους «πατέρες» του σωματιδίου, στα μερόνυχτα που περνούσε στο γραφείο του ως καθηγητής από το 1961 στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών (ULB) και άφηνε το μυαλό του να σκεφθεί ελεύθερα, επιστρατεύοντας την έμπνευση και τη φαντασία του. Μαζί με τον συνάδελφό του Ρόμπερτ Μπρουτ δημοσίευσαν το 1964 ένα άρθρο όπου περιέγραφαν τον μηχανισμό δημιουργίας μάζας, ενώ ο Βρετανός Πίτερ Χιγκς κατέληξε ανεξάρτητα στο ίδιο αποτέλεσμα μερικές εβδομάδες αργότερα. Ο μηχανισμός επιβεβαιώθηκε το 2012 στον επιταχυντή αδρονίων (LHC) στο CERN, χαρίζοντας την επόμενη χρονιά το Νομπέλ Φυσικής στους Εγκλέρ και Χιγκς, καθώς ο Μπρουτ απεβίωσε το 2011.

Ο 83χρονος ομότιμος σήμερα καθηγητής στο ULB μίλησε στην «Κ» πριν από μερικές ημέρες, όταν βρέθηκε στην Αθήνα για να αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας του ΕΜΠ και να συμμετάσχει με μια ομιλία του στις εκδηλώσεις για τα 15 χρόνια της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

– Πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1960, για ποιον λόγο προσπαθήσατε να βρείτε έναν θεωρητικό μηχανισμό που θα εξηγούσε πώς αποκτούν μάζα τα στοιχειώδη σωμάτια;

– Το πρώτο κίνητρο ήταν καθαρά θεωρητικό. Από τη μια μεριά, ο Αϊνστάιν με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας είχε ήδη εξηγήσει τη βαρύτητα, η οποία είναι μια δύναμη μεγάλης εμβέλειας, που διέπει π.χ. την κίνηση των πλανητών. Από την άλλη, η κβαντική φυσική περιέγραφε πολύ καλά τη δράση των ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων σε επίπεδο ατόμου – δίνοντας έτσι εξήγηση σε φαινόμενα της χημείας ή της μοριακής βιολογίας. Ετσι, αναρωτηθήκαμε πώς μπορούμε να βρούμε μια θεωρία που, μέσω της δημιουργίας μάζας, να μοιάζει με την περιγραφή των ηλεκτρομαγνητικών αλληλεπιδράσεων, αλλά να αφορά τη βαρύτητα.

Την ίδια εποχή, ο φυσικός και μετέπειτα νομπελίστας Γιοϊσίρο Ναμπού είχε δείξει πως τα στοιχειώδη σωματίδια και η φυσική στερεάς κατάστασης μοιράζονται παρόμοια φαινόμενα. Ετσι, ο δεύτερος και πιο τεχνικός λόγος ήταν πως με τον συνάδελφο και φίλο μου Ρόμπερτ Μπρουτ θελήσαμε να εφαρμόσουμε τη δουλειά που είχαμε κάνει σε προβλήματα όπως η υπεραγωγιμότητα.

– Αρκετές φορές έχετε αναφέρει ότι στις έρευνές σας έπαιξε καταλυτικό ρόλο η «δημιουργική έμπνευση». Τι σημαίνει αυτό;

Το ρολόι – Μία διδακτική ιστορία

Κατά τη διάρκεια του Βʼ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα κατά την Ιταλική κατοχή, σε κάποιο νησί του Ιονίου η ομάδα κατοχής των Ιταλών είχε επιτάξει το Δημαρχείο, που βρισκόταν στην κεντρική πλατεία του νησιού και το είχε μετατρέψει σε αρχηγείο της. Ο επικεφαλής της ομάδας κατοχής, Ιταλός αξιωματικός είχε θρονιαστεί στο γραφείο του δημάρχου και από το παράθυρό του απολάμβανε τη θέα προς την πλατεία του νησιού.

Στο κέντρο της πλατείας υπήρχε μια όμορφη εκκλησία και δίπλα ακριβώς ένα πανύψηλο καμπαναριό με ένα περίτεχνο ρολόι στη μέση. Μάταια περίμενε ο ιταλός αξιωματικός να το ακούσει να χτυπάει γιατι το ρολόι αυτό είχε εδώ και καιρό σταματήσει λόγω βλάβης.

Ο Ιταλός αισθάνθηκε χρεός του να αποκαταστήσει τη βλάβη και έτσι φρόντισε και έμαθε από το δήμαρχο του νησιού ότι το ρολόι είχε σταματήσει γιατί δεν υπήρχε λάδι για να λαδώσουν τα γρανάζια του. Τότε ο αξιωματικός χωρίς δεύτερη σκέψη πρόσφερε στον δήμαρχο έναν τενεκέ 12 λίτρων, παρθένο ιταλικό ελαιόλαδο, έτσι ώστε να λαδωθούν τα γρανάζια και να δει και πάλι το ρολόι να δουλεύει και πάλι, και να ακούσει την καμπάνα να χτυπάει ρυθμικά την ώρα.

Η δόμηση του ανθρώπου (δομή στο χώρο και διάπλαση του ανθρώπινου χαρακτήρα στην προνεωτερική εποχή)

Χρήστος Κατρούτσος

 

Αν ο ήλιος μπαίνει μες στο σπίτι, μπαίνει λίγο και μες στην ψυχή σου. Λε Κορμπυζιέ ( 1887-1965 , Γαλλοελβετός αρχιτέκτονας)

 

Κοιτάζουμε ένα κτίσμα και συχνά, ανακαλούμε μνήμες του παρελθόντος ή έχουμε μια πρόγευση του μέλλοντος. Ζούμε και διαμορφώνουμε σχέσεις μέσα του, ακόμη και με το ίδιο. Στα κτίσματα του ανθρώπου αισθητοποιείται η σχέση του με τον χρόνο και τον συνάνθρωπο. Άλλοτε, ανιχνεύουμε στα κτιστά αποτυπώματα τη μάχη για την προστασία της ζωής ενάντια στη φθορά και στο εφήμερο, κάποιες φορές, τη συμφιλίωση με το χρόνο, συνθέτοντας μορφές σε έργα που καταργούν τη διάκριση ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, έργα διαχρονικά. Ο άνθρωπος τολμά ακόμη και να αμφισβητήσει αυτόν το χρόνο, μεταφέροντας όχι μονάχα μελλοντικές προβολές σε κτίσματα αλλά ορθώνοντάς τα να λογχίσουν τον ουρανό που μοιάζει ανέγγιχτος, κτίζοντας και διακοσμώντας σε σπήλαια, κατακόμβες,  μήτρες της γης ώστε, μη σκορπιστεί στον άνεμο η αρχέγονη φωνή. Κι όλα τα παραπάνω, όχι μονομερώς αλλά με συνδηλώσεις που αφορούν και τις εγκόσμιες συνθήκες στο πολυδαίδαλο τοπίο που συνθέτει (τ)η ζωή. Μέσα από τα κτίσματα αναδεικνύεται η κοινωνική διαστρωμάτωση, η πολιτισμική ταυτότητα εθνοτήτων, συλλογικοτήτων, τα προτάγματα της εκάστοτε εξουσίας με εγχώρια ή και καθολική αναφορά. Από την αναμέτρηση ή και την προσέγγιση με τον περιβάλλοντα χώρο εκβλαστάνουν νέοι δρόμοι σκέψης μιας ο χώρος καθαυτός, με την παρουσία ανθρώπου και έργων του ή μη, μέσα από ανερμήνευτες διαδικασίες, φυσικά φαινόμενα που σκανδαλίζουν τη σκέψη αλλά και προσδοκώμενες συνθήκες, επιτρέπει τη δημιουργία και την καταστροφή. Και μεν σε διάφορες περιόδους κατίσχυσε η τάξη ως αυτοσκοπός σε άλλες, το χάος ως μορφοπλαστικό  ή και διαλυτικό στοιχείο. Κι αυτή είναι η ευλογία μα και το τίμημα να υπάρχεις εν ζωή: ορέγεσαι τη δημιουργία κι άλλοτε, την καταστροφή εφόσον, αναγνωρίζεις βούληση. Μοναδική είναι η ζωή, ο κάθε άνθρωπος, τα κτίσματά του δίχως να ερμηνεύονται οριστικά ώστε, το περιθώριο για δημιουργία μα και καταστροφή να μην συρρικνωθεί.

Η υπέρβαση της αίματι εσωτερικότητας

Χρήστος Μαλεβίτσης



Η εσωτερικότητα δεν είναι έννοια, αλλά εμβίωση βάθους με θυμική ένταση. Πρώτος βαθμός αυτής της εμπειρίας βάθους είναι η εξ αίματος υπαρκτική σχέση, που ανοίγει τον δρόμο προς την εν πνεύματι υπαρξιακή σχέση. Όταν ρωτήσουν έναν πατέρα αν αγαπά τον γιο του, θα αλλοιωθεί εσωτερικώς, θα καταπλημμυρίσει την ύπαρξή του η ευδοκία της πατρικής αγάπης, θα λαμπρυνθεί το πρόσωπό του και θα πει πως τον γιο του τον αγαπάει μέχρι θανάτου, το αγαπάει χωρίς όρους. Και οποιαδήποτε περιπέτεια αυτού του υπαρκτικού δεσμού θα τον συνταράξει κατάρριζα.

Η υπαρκτική σχέση εξ αίματος είναι βαθύτατη, όχι όμως έσχατη. Έσχατη είναι η υπαρξιακή σχέση εν πνεύματι· τέτοια είναι η γνήσια και σπάνια σχέση ανθρώπου - Θεού. Ενώ η υπαρκτική σχέση του αίματος είναι πεπερασμένη, η υπαρξιακή σχέση του πνεύματος είναι άπειρη. Και ενώ η πρώτη σχέση έχει πεπερασμένη κρισιμότητα, η δεύτερη σχέση έχει άπειρη κρισιμότητα. Για την πρώτη σχέση ο άνθρωπος είναι έτοιμος αυτοφυώς, από τις υπαρκτικές διοδεύσεις. Η ετοιμασία για τη δεύτερη σχέση περνάει από τους τρίβους του πνεύματος, από τα οντολογικώς - και όχι οντικώς - κρίσιμα σταυροδρόμια, για να διανοιχθεί η απειρία της. Η διάνοιξη αυτή αποτελεί την απο-κάλυψη και είναι συνέπεια άλματος. Συνίσταται στην κρίση και τη διάσωση του υπάρχοντος μέσα στον έσχατο νοηματισμό, κερδισμένο από τον έσχατο αφανισμό.

Γλώσσα του τόπου, τόπος της γλώσσας

Γιάννης Κιουρτσάκης

Θα µιλήσω για τη γλώσσα, αυτό το θεµέλιο κάθε κοινού ανθρώπινου βίου. Για εµάς τους Έλληνες –όπως και για κάθε λαό του κόσµου– η γλώσσα είναι ο τόπος της ψυχής µας (ναι, ό,τι κι αν λένε, πιστεύω ότι αυτό που ονοµάζουµε «ψυχή» είναι κάτι υπαρκτό). Αλλά µήπως και ο τόπος δεν είναι γλώσσα; Αυτός πρώτος δεν «µίλησε» στους ανθρώπους που τον κατοίκησαν και πρωτοµίλησαν ελληνικά; Από πού ξεφύτρωσε το πρώτο σπέρµα ελληνικού λόγου, αν όχι από τον πρωταρχικό, βουβό διάλογό τους µε τη φύση – την πρωτάκουστη µουσική µιας φύσης που την είπαν ύστερα «ελληνική»; (Γιατί –θα το δούµε και πιο κάτω– αν ετυµολογικά η λέξη λόγος αποτελεί τη ρίζα του δια-λόγου, στην ιστορική ζωή µόνο ο διάλογος µπόρεσε κάποτε να γεννήσει λόγο, εφόσον η ίδια η γλώσσα είναι κατ’ ανάγκην έργο όχι ενός ατόµου, αλλά µιας κοινωνίας ανθρώπων.) Από αυτή τη διαλογική σχέση πήγασαν, υποθέτω, όλοι οι θεοί και οι ηµίθεοι των αρχαίων, οι µύθοι, οι τελετουργίες κι ακόµα πιο πριν η γλώσσα, µε την οποία αρθρώθηκαν και πήραν µορφή όλα τούτα. Αυτή είναι η πιο βαθιά µας Ιστορία, κάτω από την επιφάνεια των κοσµοϊστορικών, καθώς λένε, γεγονότων που µας σηµάδεψαν ανά τους αιώνες –των εισβολών, των κατακτήσεων, των πολέµων, των πληθυσµιακών µετακινήσεων, των καθεστωτικών µεταβολών, των ανατροπών που δοκίµασαν τη θρησκευτική µας πίστη–, µια Ιστορία η οποία, ξεκινώντας από τα υπαρξιακά ερωτήµατα που οι άνθρωποι αυτού του τόπου βάλθηκαν να απευθύνουν στην αµίλητη, άφθαρτη, αιώνια παρουσία του φωτός, της θάλασσας, του ουρανού και των ορέων, κρυσταλλώθηκε λίγο λίγο σε τούτη τη συγκεκριµένη γλώσσα... Ξέρω, µιλάω «µυθικά» και σίγουρα όχι «επιστηµονικά». Όµως ποιος είπε ότι η µυθική σκέψη δεν έχει ακόµα να διδάξει κάτι θεµελιακό σε όλους µας; Διαφορετικά η ποίηση και η τέχνη, που βυθίζουν τις ρίζες τους στον µύθο, δεν θα είχαν τίποτε να µας δώσουν.

Μιλάµε αίφνης, εδώ και χιλιάδες χρόνια, για φως – από µια στιγµή και πέρα και για αιώνιο ή ανέσπερο φως. Άραγε ο πλατωνικός λόγος, αλλά και η ελληνική Καινή Διαθήκη θα µπορούσαν να συλλάβουν και να ονοµάσουν έτσι αυτή τη µεταφυσική έννοια, αν οι άνθρωποι που µίλησαν ελληνικά (και πρώτος ο Πλάτων, για τον οποίο το αισθητό φως δεν ήταν παρά µια αχνή εξεικόνιση του υπερβατικού κόσµου των Ιδεών και του Αγαθού) δεν είχαν από τα νηπιακά τους χρόνια αντικρίσει και χαρεί µε τις αισθήσεις τους το φυσικό φως αυτού του τόπου; «Αυτό το φως είναι ο ακατάπαυστος γάµος του πνεύµατος µε τον κόσµο», γράφει στο δοκίµιο Griechenland [Ελλάδα] ο Χούγκο φον Χόφµανν­σταλ· και ακόµα: «Κάτω από αυτό το φως το πνευµατικό είναι πράγµατι πιο σωµατικό και το σωµατικό πιο πνευµατικό απ’ όσο οπουδήποτε στον κόσµο».

ἀγάπη, ὁ ἐρωτισμὸς καὶ ἡ πλήξη

Μισὲλ Ευδοκίμωφ

Στὴν κρίση τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν, θὰ ἤθελα νὰ πῶ μιὰ λέξη γιὰ τὸν ἐρωτισμό. Ἡ σύγχρονη λογοτεχνία καὶ ὁ κινηματογράφος ἔχουν ἀφθονία ἐρωτικῶν σκηνῶν. Ὁ ἐρωτισμὸς ταλαντεύεται ἀνάμεσα στὴν ἐπιθυμία γιὰ τὸ ἱερό (βλέπε τὸ ἔργο τοῦ George Bataile) καὶ σ’ ἕνα γελοῖο κενό, βαρετό, μὲ τὴ μείωση τῆς ἐρωτικῆς πράξεως σ’ ἕναν μονότονο μηχανισμό. Οἱ ἡρωίδες τῆς Φρανσουὰζ Σαγκὰν δὲν δίνονται στὸν ἔρωτα, ἀλλὰ ἀφήνουν τὸν ἑαυτό τους νὰ ἄγεται καὶ νὰ φέρεται μέσα στὸ ἀλλοιωμένο περιβάλλον τῆς ράθυμης κοινωνίας στὴν ὁποία ἐξελίσσονται.

Αὐτοὶ ποὺ ἀφήνονται σὲ ἐρωτικὲς ἀκολασίες ξέρουν πολὺ καλὰ τί εὐτελῆ εἰκόνα δίνουν γιὰ τὸν ἑαυτό τους. Τὸ πρόσωπο τοῦ Δὸν Ζουὰν ποὺ πλημμυρίζει τὴ λογοτεχνία, εἶναι ἕνας δυστυχισμένος τοῦ ἔρωτα. Λιγώτερο πρέπει νὰ φοβόμαστε τὸν ἐρωτισμὸ ἢ τὴν πορνογραφία, ὅσο τὴν πλήξη ποὺ κατακλύζει αὐτοὺς τοὺς νεαροὺς μπλαζέ, τοὺς ἀηδιασμένους ἀπὸ τὶς ἐμπειρίες τους, ποὺ τὸ ἐνδιαφέρον τους δὲν μπορεῖ ποτὲ νὰ ἀνανεωθεῖ. Ὁ Ρῶσος συγγραφέας Γκόγκολ ἔβλεπε στὴν πλήξη τὸ σημάδι τοῦ σατανᾶ καὶ ἔλεγε ὅτι ὁ σατανᾶς, μιὰ μέρα, θὰ φέρει ἕνα τεράστιο χασμουρητὸ ἀνίας, καὶ σ’ αὐτὸ τὸ χασμουρητὸ θὰ περικλείσει ὁλόκληρο τὸν κόσμο.

Σὲ ἀκραῖες περιπτώσεις, ὁ ἐρωτισμὸς εἶναι μιὰ γλώσσα, ἡ γλώσσα τῆς ἐπιδερμίδας, γι’ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν χάσει τὴν ἱκανότητα ν’ ἀνταλλάσσουν λόγια, ἢ νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸ πνεῦμα. Ἡ ἐρωτικὴ παραγωγὴ μαρτυρεῖ γιὰ τὴ μοναξιὰ τῶν ἀνθρώπινων ὄντων ποὺ εἶναι στερημένα ἀπὸ ἀγάπη − εἶναι τὸ φανερὸ σημάδι μιᾶς κρίσης τῆς ἐπικοινωνίας.

Ὁ ἐπαναστάτης, ὅταν μάχεται γιὰ τὴ δικαιοσύνη, καὶ ὁ ἐρωτευμένος ἀπὸ τὴν ἄποψη ποὺ θὰ τὸν περιγράψω, εἶναι ἄνθρωποι πληγωμένοι, ἔχουν διαβλέψει ἕνα φῶς τελειότητας, καὶ δὲν ἔχουν παρὰ μιὰ ἐπιθυμία, νὰ παραμείνουν στὴν ἀκτινοβολία της. Μᾶς κάνουν νὰ σκεφτοῦμε τὸν ἀπόστολο Πέτρο ποὺ ἤθελε νὰ στήσει σκηνὲς πάνω στὸ Θαβώρ: «γιατὶ ἦταν ὄμορφα νὰ εἶναι κανεὶς ἐκεῖ», ἀρνούμενος νὰ ξανακατεβεῖ στὸν γκρίζο κόσμο τῶν ἀνθρώπων, στὴν καθημερινότητα, στὸν πόνο. Ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος, μποροῦμε νὰ παρατηρήσουμε ὅτι ἡ λογοτεχνία δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ τίποτε ἄλλο παρὰ μόνον γιὰ τὸ θάμπωμα τῆς ἀγάπης ἢ τὰ δράματά της, καὶ ὄχι γιὰ τὴ συζυγικὴ ζωὴ ὅπως εἶναι. Τὰ παραμύθια τελειώνουν μὲ τὸ τυπικό: «παντρεύτηκαν καὶ ἔκαναν πολλὰ παιδιά», σὰν νὰ μὴν παρουσιάζει κανένα ἐνδιαφέρον αὐτὴ ἡ ζωή. Ἕνα πράγμα ἀκατανόητο γιὰ τοὺς νεόνυμφους, ποὺ ἔχουν νὰ χτίσουν τὴ ζωή τους γιὰ δύο, εἶναι νὰ ἀναλάβουν τὸν ἡ ρ ω ι σ μ ὸ τῆς κ α θ η μ ε ρ ι ν ό τ η τ ας: νά, μὲ δυὸ λόγια, ἕνα καλὸ θέμα μυθιστορήματος ποὺ σπάνια ἔχει θιγεῖ. Ἡ λογοτεχνία σταματᾶ στὴ ζωγραφικὴ τῆς ἐρωτικῆς μέθης, ἢ στὶς ἀκολασίες της. Τὸ Εὐαγγέλιο μᾶς διδάσκει ὅτι ἡ ἀνθρώπινη ἀγάπη, ὅταν ποτίζεται ἀπὸ τὴν ἀνεξάντλητη πηγὴ τῆς θείας ἀγάπης, δὲν κάνει τίποτα ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ βαθαίνει μὲ τὴ διάρκεια τῶν χρόνων. Αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἡ ἔννοια τῶν γάμων τῆς Κανᾶ, ὅπου τὸ κρασὶ σερβιρισμένο στὸ τέλος τοῦ συμποσίου − στὸ τέλος τῆς ζωῆς − εἶναι, ἀντίθετα ἀπὸ τὶς προϋπάρχουσες ἰδέες, καλύτερης ποιότητας ἀπ’ αὐτὴν ποὺ προκάλεσε τὴν ἀρχικὴ μέθη.

Μετάφραση ἀπὸ τὰ γαλλικά: Μαρία Λαγουροῦ

πηγή: Aντίφωνο

Ψυχανάλυση και Ορθόδοξη Ανθρωπολογία

 

Χρήστος Γιανναράς

 Παρά την πληθώρα των πολιτισμικών μειονεκτημάτων, πιστεύω πως η εποχή μας, σε σύγκριση με τους αιώνες της μεγάλης αιχμής της εκκλησιαστικής θεολογίας, επωφελείται από ένα διπλό προνόμιο. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στην γνώση της φύσης που η σύγχρονη επιστήμη (και ιδιαίτερα η κβαντομηχανική) μας έχει χαρίσει με την γλώσσα και την μέθοδο της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας, καθώς και στους ορίζοντες που η σύγχρονη επιστήμης της ψυχολογίας-ψυχανάλυσης έχει ανοίξει για την μελέτη του ανθρώπινου υποκειμένου.

Είμαι της γνώμης ότι οι μεγάλοι Πατέρες και δάσκαλοι της Εκκλησίας δεν αγνόησαν της επιστημονική γνώση της εποχής του. Αντίθετα, την χρησιμοποίησαν για να φωτίσουν την ερμηνεία του υπαρκτού και πραγματικού που διακηρύσσει η εκκλησιαστική εμπειρία. Πείθεται κανείς για αυτό απλώς με την εξέταση των πατερικών σχολίων στην ομιλία εις την εξαήμερον, ή από την ορολογία και την μεθοδολογία που οι Πατέρες προσλαμβάνουν από το "περί ψυχής" του Αριστοτέλη: Η εκκλησιαστική θεολογία είναι η ζείδωρος συνέχεια του γεγονότος της ενσάρκωσης του Λόγου: λαμβάνει αδιάλειπτα σάρκα ιστορική, εμψυχώνοντας αυτό που έχει προσλάβει.

Θα επιχειρήσω να καταδείξω σύντομα πώς αυτή η διαδικασία της διανοητικής ενσωμάτωσης μπορεί να επιτευχθεί σήμερα, βασιζόμενη στα συμπεράσματα της ψυχοαναλυτικής έρευνας πάνω στην πρωτογενή συγκρότηση του ανθρώπινου υποκειμένου. Τι βαθμός αμοιβαίας συμπληρωματικότητας υπάρχει μεταξύ της ψυχαναλυτικής θεώρησης του ανθρώπινου υποκειμένου και της εκκλησιαστικής ερμηνείας του ανθρώπου ως προσώπου;. Μπορώ να προσφέρω μονάχα κάποιες νύξεις, αλλά πιστεύω πως προσφέρουν γόνιμο έδαφος για περαιτέρω έρευνα. Είναι κοινή γνώση ότι στην σύγχρονη επιστήμη δεν υπάρχουν βεβαιότητες. Μπορούν να υπάρξουν μόνο διαψεύσιμες ερμηνευτικές προτάσεις οι οποίες γίνονται αποδεκτές υπό τον όρο ότι δεν υπάρχουν άλλες προτάσεις με ευρύτερες ερμηνευτικές δυνατότητες.

Η ένοχη σιωπή των αστών

Φεβρουαρίου 14, 2014 από seisaxthiablog

Του Νικόλα Δημητριάδη

Κάθε συζήτηση για την ελληνική αστική τάξη πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν της το γεγονός ότι ο ελληνικός κόσμος έχει μια ιστορική διαδρομή διαφορετική από αυτήν της δυτικής Ευρώπης, με αποτέλεσμα να είναι διαφορετική και η οικονομική και η κοινωνική πραγματικότητά του. Το ελληνικό κράτος μπήκε στον σύγχρονο κόσμο με μία διπλή ιδιότητα. Από τη μία ήταν ένα κράτος οικονομικά καθυστερημένο και αποικιακά δεμένο με τον δυτικό κόσμο (μην ξεχνάμε ότι το πρώτο θύμα της δυτικής αποικιοκρατίας υπήρξε το Βυζάντιο).

Από την άλλη, αυτό το κράτος-αποικία διέθετε μία «ελληνικού τύπου» αστική τάξη, απόλυτα ενταγμένη στο ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα, η οποία, όμως, δρούσε εκτός του εθνικού κορμού: στα μεγάλα αστικά κέντρα του Ελληνισμού (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια κ.α.), που όμως δεν περιελήφθησαν στο ελληνικό κράτος, στις παροικίες και στις μεγάλες μητροπόλεις της Δύσης. Έτσι, η ελληνική αστική τάξη, κοσμοπολίτικη και διεθνοποιημένη, απέκτησε μια ιδιότυπη μορφή, λειτουργώντας περισσότερο ως μεσάζων, ως εμπορικός πράκτορας της Δύσης στην Ανατολή, παρά ως «εθνική» αστική τάξη. Tο σύγχρονο ελληνικό κράτος δεν ανήκει, λοιπόν, ούτε στον μητροπολιτικό ούτε στον αποικιακό χώρο: ήταν και είναι ένα παράσιτο της Δύσης.

K. Παπαγιώργης: Ἡ χώρα θυμίζει τὴν ὕαινα ποὺ κυλιέται πάνω στὸν ἐμετό της

Kωστῆς Παπαγιώργης 

Προδημοσίευση ἀπὸ συνέντευξη τοῦ συγγραφέα στὸ περιοδικὸ ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ* 

Οὐδέποτε εἶχα κατὰ νοῦ μιὰ κάποια "ἐπιστημονικὴ μελέτη". Οὐσιαστικὰ δὲν ἤξερα οὔτε κατ’ ἐλάχιστον τὸ γράψιμο, κάτι μέσα μου ὅμως διαμαρτυρόταν καὶ ἔδειχνε πρὸς τὰ βιβλία καὶ τὸ γράψιμο. Λόγω μιᾶς δυσκολίας ποὺ ἔχω στὴν ὁμιλία, σιχάθηκα τὸ γυμνάσιο, τὴ Νομικὴ καὶ κάθε μορφὴ συνδιάλεξης. Στὰ βιβλία, ὀφείλω νὰ πῶ, δὲν πήγα γιὰ νὰ σπουδάσω. Ἡ ἐλευθερία μοῦ ἔλειπε. Γνώρισα μιὰ συντροφιὰ μὲ τὰ ἴδια ἐνδιαφέροντα: τὸν Ἀποστολόπουλο, τὸν Λεβέντη καὶ τὸν Ζέρβα· αὐτὸς ἦταν ὁ πρῶτος ἀνθρωπος ποὺ εἶδα νὰ γράφει σὲ γραφομηχανὴ ποιήματα…

Γιὰ νὰ εἶμαι ἐλικρινὴς ὀφείλω νὰ σᾶς πῶ ὅτι οὐδέποτε μὲ γοήτευσε ἡ ποίηση. Δὲν μιλᾶμε γιὰ τὸν Ὅμηρο βέβαια, τοὺς τραγικούς, τὸν Σαίξπηρ κτλ. Ἔχω βιβλία ποιητικὰ στὸ σπίτι μου, ἀλλὰ σπανίως τὰ ἀνοίγω. Ἀντίθετα τὰ δοκίμια τοῦ Σεφέρη γιὰ παράδειγμα μὲ ἔχουν καταγοητεύσει. Εἰδικὰ τὸ δοκίμιο γιὰ τὰ μοναστήρια τῆς Καπαδοκίας... Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά, τὴ στοχαστική, ὁ Ράμφος καὶ ὁ Κονδύλης νομίζω ὅτι ἐπέτυχαν κάτι ἐντυπωσιακό. Νὰ μὴν ξεχνᾶμε ὅτι τόσο ὁ Στέλιος ὅσο καὶ ὁ Τάκης προκάλεσαν πανικὸ στὸ ἑλληνικὸ πανεπιστήμιο…

Ο Καρλ Πολάνυι, η Αθήνα κι εμείς: η επικαιρότητα της σκέψης του Πολάνυι

νέος Λόγιος Ερμής τ. 4, σελ. 49-56

Των Μπερνάρντο Στουλμπέργκερ Βγιουνίσκι, Πτυχιούχου Οικονομικών, Escola de Economia de Sao Paulo (FGV/EESP) & Ραμόν Γκ. Φερνάντεζ, Επίκουρου Καθηγητής, Escola de Economia de Sao Paulo (FGV/EESP)*

Ο Καρλ Πολάνυι θεωρείται ένας από τους πιο διακεκριμένους πολιτικούς επιστήμονες του 20ού αιώνα. Ένα σημαντικό ζήτημα που τον απασχόλησε ήταν η σχέση μεταξύ των αγορών και της κοινωνίας (συνεπώς του κράτους) στο σύνολό της· για να το πραγματευθεί, εισήγαγε τον όρο Ρίζωμα, που υπήρξε βασικός για τη μελέτη του πάνω στις καταβολές και τις συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης. Σημαντικό κομμάτι της πνευματικής του κληρονομιάς είναι η μελέτη της οικονομικής ιστορίας των αρχαίων κοινωνιών, και ιδιαίτερα της Κλασικής Ελλάδας. Ο Πολάνυι συγκρίνει τις αρχαίες κοινωνίες με εκείνες της δικής του εποχής, σε μια προσπάθεια να τις κατανοήσει όλες. Αυτή η εργασία έχει στόχο να συνδυάσει τη δουλειά του Πολάνυι πάνω στην αθηναϊκή κοινωνία με τις μελέτες του πάνω στη σημερινή εποχή, καταδεικνύοντας ότι είναι δυνατόν να διδαχθούμε από τις απόψεις του για τη σχέση μεταξύ κοινωνίας, κράτους και αγοράς, που μπορεί να μας βοηθήσει στο σχεδιασμό μιας πολιτικής ατζέντας για την εποχή μας.

«Οι Έλληνες της αρχαιότητας, στων οποίων την ιδιοφυία οφείλεται η γέννηση της πολιτικής, της φιλοσοφίας, της επιστήμης και της τέχνης, ήταν επίσης αυτοί που εγκαινίασαν μια εξελιγμένη ανθρώπινη οικονομία.»

Μνήμη Κοστάντζο Πρέβε (1943-2013)

Στις 23 Νοεμβρίου 2013, στο Τορίνο πέθανε ο αγαπητός Κωστάντσο Πρέβε.

Υπήρξε ένας από τους ελάχιστους αντικαπιταλιστές στοχαστές που συνέλαβε την σημασία του εθνικού ζητήματος στον 21ο αιώνα, αλλά και την αποτυχία της ευρωπαϊκής Αριστεράς να το ερμηνεύσει στη σωστή βάση –γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ενσωμάτωσή της στην κυρίαρχη κοσμοπολίτικη ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης. Στο ίδιο μήκος κύματος, από νωρίς συνέλαβε τον ρόλο και τη λειτουργία που έχουν οι ‘πολιτικές της ταυτότητας’ και στο πως αυτές διαπλέκονται με την γεωπολιτική, αλλά και την πολιτική οικονομία του νέου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Τέλος, ένα μεγάλο μέρος του έργου του, αφορά στην ιστορία και την αποτίμηση των κομμουνιστικών ιδεών του 20ου αιώνα. Υπήρξε λάτρης του ελληνικού πολιτισμού, και άριστος γνώστης της ελληνικής, αρχαίας και νεώτερης. Βρισκόταν σε δεκαετίες σε ανοιχτή συνομιλία με κομμάτια της ελληνικής αριστεράς, και του ευρύτερου ριζοσπαστικού χώρου –μεταξύ αυτών, και με το Άρδην και τη Ρήξη. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα έργα του:

1994 Το λυκόφως των κοινωνικών θεών, Στάχυ

1998 Καιροί αναζήτησης, Στάχυ

2001 Το εθνικό ζήτημα στο κατώφλι του 21ου αιώνα, Στάχυ

2010 Το ασίγαστο πάθος, Πιρόγα

2010 Κριτική ιστορία του μαρξισμού, ΚΨΜ

Συλλογικά έργα:

2008 Θεωρία, αξίες και κριτική, Πόλις

2007 Ιμπεριαλισμός: αντιθέσεις και αντιστάσεις, ΚΨΜ [εισήγηση]

Στη μνήμη του, δημοσιεύουμε ένα σύντομο βιογραφικό , εκτεταμένα αποσπάσματα από το έργο του Το εθνικό ζήτημα στο κατώφλι του 21ου αιώνα (εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα 2001) .

Iταλός φιλόσοφος και πολιτικός στοχαστής. Ένας από τους σημαντικότερους αντικαπιταλιστές ευρωπαίους στοχαστές των τελευταίων δεκαετιών. Συνέγραψε δεκάδες έργα φιλοσοφίας, ιστορίας της φιλοσοφίας, ιστορίας των ιδεών. Δήλωνε επηρρεασμένος από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, τον Φίχτε, τον Χέγκελ και –βέβαια– τον Μαρξ.

” H Mαγεία των Φωτονίων “

Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικῆς Νικολάου

Ζοῦμε σὲ ἕναν πανέμορφο κόσμο ποὺ τὸ μυστικό τῆς ζωῆς τὸ σηκώνουν μικροσκοπικὲς ὀντότητες ποὺ λέγονται γονίδια. Εἶναι δυσδιάκριτα, δὲν φαίνονται. Ὅμως αὐτὰ προσδιορίζουν τὴ ζωὴ καὶ τὰ ἰδιώματά της. Αὐτὰ χαρακτηρίζουν τὸ κάθε πρόσωπο, καθορίζουν τὴν ταυτότητα. Μὲ ἀκρίβεια καὶ λεπτομέρειες.

Κολυμπᾶμε μέσα σὲ ἕναν ὠκεανὸ ἄπειρων σωματιδίων, ποὺ ταυτοποιοῦνται μὲ ποικίλα καὶ παράξενα ὀνόματα: Quarks, γκλουόνια, μποζόνια, λεπτόνια, βαρυόνια, νετρίνα, φωτόνια καὶ πλῆθος ἄλλων. Καὶ ποὺ δὲν φαίνονται. Ὅμως αὐτὰ τὰ μικρὰ στηρίζουν τὸ μεγαλεῖο αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Αὐτὰ κρύβουν τὸ μυστήριό του. Ὅλα ἔχουν τὴν ἀποστολὴ καὶ τὴ σημασία τους. Ὅσο μικρὰ κι ἂν εἶναι. Κάποια εἶναι ὑπεύθυνα γιὰ τὴ μᾶζα. Λέγονται μποζόνια. Οὔτε καταλαβαίνουμε γιατί. Χωρὶς ὅμως αὐτὰ δὲν θὰ ψηλαφούσαμε τὸν κόσμο μας. Ἄλλα πάλι βοηθοῦν στὴ διάδοση τῶν δυνάμεων. Κάποια εἶναι γνωστὰ ὡς γκλουόνια. Κι αὐτὸ κακόηχο. Καὶ ἄλλα συγκροτοῦν τὸ φῶς. Αὐτὰ λέγονται φωτόνια. Πιὸ εὔηχο ὄνομα.

Μᾶζα, δυνάμεις, φῶς.

Εἶναι σημαντικὸ νὰ ἑρμηνεύεται ἡ μᾶζα ἢ νὰ δικαιολογεῖται ἡ διάδοση τῶν δυνάμεων. Ἡ ὕλη ψηλαφεῖται, οἱ δυνάμεις συντηροῦν τὴν κίνηση καὶ διατηροῦν τὶς ἰσορροπίες. Ἔτσι κατανοοῦμε τὴν ὕλη καὶ τὴ βαρύτητα.

Γιὰ κάποιον ὅμως λόγο, τὸ φωτόνιο ἔχει ἕνα μοναδικὸ μεγαλεῖο. Εἶναι πολὺ εὐγενές, δὲν ἔχει μᾶζα, ἀλλὰ ὅμως ὑπάρχει. Καὶ μάλιστα μπορεῖ νὰ γεννήσει μᾶζα. Κουβαλάει ἐνέργεια. Κυρίως ὅμως δείχνει καὶ φανερώνει. Χάρις στὰ φωτόνια ἀπολαμβάνουμε τὸ αἴσθημα τῆς ὅρασης. Ὁ κόσμος φαίνεται. Καὶ εἶναι τόσο ὄμορφος. Πλῆθος χρωμάτων, ἐντυπωσιακὲς συμμετρίες, ἐκπληκτικὲς ἀσυμμετρίες, ἀντιθέσεις, ἀνακλάσεις, ἁρμονία, βάθος, ἐναλλαγές. Χωρὶς τὰ φωτόνια δὲν θὰ ξέραμε τὶ θὰ πεῖ κάλλος, ὀμορφιά, αἰσθητική, ποικιλία, ὀπτικὴ ἁρμονία. Δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ συγκρίνουμε. Σὰν αὐτὰ νὰ δίνουν ζωὴ στὴν ὕλη.

Τὰ φωτόνια ἐπιβεβαιώνουν τὴν ὕπαρξη τοῦ κόσμου, κυρίως ὅμως ἀποκαλύπτουν τὴν ὀμορφιά του. Ἀλλὰ γιὰ νὰ τὴν δεῖς, πρέπει νὰ τὰ ἀνακαλύψεις.

Ο ηττημένος άντρας

Η εκ γενετής χρέωση του άνδρα, από τις πρωτόγονες ομάδες έως τις σύγχρονες κοινωνίες, παραμένει σταθερά η ίδια: Η εξασφάλιση της επιβίωσης του θηλυκού και των παιδιών που θα αποκτήσουν. Κάθε πούρος Μαρξιστής θα ερμήνευε το ζήτημα αποκλειστικά με κοινωνιολογικούς όρους, φαίνεται όμως πως δεν είναι μόνο έτσι. Τα άλματα της βιολογίας δείχνουν ότι αυτή η ανδρική δέσμευση είναι προγεννητική. Η κατανομή των υποχρεώσεων που προκύπτουν από την συνεύρεση αρσενικού και θηλυκού είναι εγγεγραμμένη στα εγκεφαλικά κύτταρα ολόκληρου σχεδόν του ζωικού βασιλείου. Το θηλυκό επιλέγει εκείνο το αρσενικό που η σωματική του ρώμη είναι εγγύηση όχι μόνο ευγονίας, αλλά και απρόσκοπτης διατροφής. Σε ορισμένα είδη η προκαταβολική προσφορά μεγάλων ποσοτήτων τροφής από το αρσενικό προς το θηλυκό είναι η προϋπόθεση του ζευγαρώματος.
Φαίνεται δίκαιο.
Το θηλυκό μετά το ζευγάρωμα κάνει μια τεράστια επένδυση χρόνου και εργασίας για την κύηση, τον γαλακτισμό και το μεγάλωμα του παιδιού,  οπότε απαιτεί εξασφάλιση. 
Το ζευγάρωμα είναι το μέλι.     
Το ζόρι αρχίζει για τον άνδρα που θέλει να σταθεί αξιοπρεπώς στο ύψος του ρόλου του. Προκειμένου να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, δουλεύει αδιαμαρτύρητα όσες ώρες απαιτούνται. Αν χρειαστεί πιάνει και δεύτερη δουλειά κι αν η κατάσταση γίνει ζοφερή, δεν διστάζει να ξενητευτεί ή και να παρανομήσει. Τις ληστείες τις κάνουν πάντα οι άντρες, αυτοί υποχρεούνται να φέρουν τα λεφτά στο σπίτι. 
Ο άντρας ορίζεται από την δουλειά του.    
Όμως στο ανταγωνιστικό πλέγμα παραγωγής, όπου επικρατεί τοbellum omnium contra omnes (πόλεμος όλων  εναντίον όλων), ουδείς σου εγγυάται ότι θα έχεις και αύριο δουλειά. Από άλλους εξαρτάται η επιβίωση η δική σου και των δικών σου. Αυτή η επιβίωση δια της εργασίας που επαγγέλθηκε ο Μαρξ και λατρεύτηκε από εκατομμύρια και εκατομμύρια θυσιάστηκαν με αυτή την ελπίδα.
Κάτι συμβαίνει ξαφνικά και βρίσκεσαι στο δρόμο.   
Η εταιρεία φαλήρισε, η διεύθυνση περιστέλλει τα έξοδα, τα προϊόντα δεν πουλιούνται, η ίδια η δουλειά πάλιωσε, τα συστήματα αναπροσαρμόζονται και χίλιοι δυο άλλοι λόγοι που υπερβαίνουν τον εργαζόμενο. 
Η ανεργία είναι κατάρα. 
Όλο το πλαίσιο της οικογενειακής ζωής ανατρέπεται. Η συμφωνία αρσενικού- θηλυκού κλυδωνίζεται επικίνδυνα.
Από όλα τα κουσούρια που μπορεί να σέρνει ένας άντρας τίποτε δεν είναι πιο αβάσταχτο από το να γυρνάει στο σπίτι του με άδεια χέρια. Πόσες γυναίκες δεν έχουν υποστεί δια βίου τιποτένιους συζύγους, βίαιους ή άπιστους, για μόνο τον λόγο πως συντηρούσαν την οικογένεια.   

Η μητέρα του Σάκα Ζούλου

ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΑ ΟΣΑ ΕΧΟΥΜΕ ΧΑΣΕΙ

Του Ηλία Μαγκλίνη

Ο Σάκα Ζούλου λάτρευε τη μητέρα του. Βεβαίως, δεν ήταν γι’ αυτό που έγινε θρύλος. Πώς θα μπορούσε άλλωστε για κάτι τέτοιο κάποιος να αποκτήσει διαστάσεις θρύλου; Ωστόσο, ο κύριος Γκρι επιμένει σε αυτή την, κατά τα άλλα, ασήμαντη λεπτομέρεια και όχι στο ότι ο Σάκα κατάφερε να ενώσει ένα σωρό αφρικανικές φυλές στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Νότιας Αφρικής και ότι ζόρισε απίστευτα τους Βρετανούς στις μάχες που έδωσε εναντίον τους.

Ο κύριος Γκρι, κατά την προσφιλή του συνήθεια, ξεψαχνίζει βιβλία, άρθρα και ιστοσελίδες ερευνώντας κάποιο θέμα που του κεντρίζει το ενδιαφέρον. Αυτές τις μέρες τυγχάνει να είναι ο Σάκα Ζούλου. Και επειδή όποιος ψάχνει, βρίσκει, ο κύριος Γκρι έπεσε πάνω σε μια απίθανη λεπτομέρεια του βίου και του έργου του Αφρικανού ηγέτη – ο οποίος, και αυτό είναι ευρύτερα γνωστό, υπήρξε μέγας σφαγέας. Δεν χαριζόταν σε εχθρούς και αντιπάλους, ούτε σε αιχμαλώτους, άμαχους και άοπλα γυναικόπαιδα. Ο Σάκα ήταν όμως θηριώδης απέναντι και στον δικό του λαό (συνήθως αυτά τα πράγματα μαζί πάνε).

Ετσι, ο δικός του ο λαός την πλήρωσε όταν πέθανε η μητέρα του. Ο Σάκα κήρυξε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «εθνικόν πένθος», αξιώνοντας από τον λαό να θρηνήσει με όλο του το είναι για την απώλεια της μητρός του.

Ένας δικός μας άνθρωπος: Ο Κρίστοφερ Λάς και η εντολή για λαϊκότητα στην πολιτική

του Άντριου Τζ. Μπάσεβιτς

Μια παρουσίαση της βιογραφίας του Κρίστοφερ Λάς: 

Eric Miller - Hope in a Scattering Time: A Life of Christopher Lasch (Grand Rapids: Eerdmans, 2010). 

Δημοσιεύθηκε ως: Family Man: Christopher Lasch and the Populist Imperative, του Andrew J. Bacevich *

στο περιοδικό World Affairs (τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 2010),

επίσημη έκδοση από το 1837 της American Peace Society

Ένας οξύς παρατηρητής που έβρισκε ανυπόφορο το status quo ήταν ο αείμνηστος Christopher Lasch (1932-1994): Ιστορικός, πολιτισμικός κριτικός, πρόσωπο που πορευόταν αντίθετα στο ρεύμα, ανθεκτικός οδοιπόρος. Παιδί του Middle Border [Μεσοδυτικού Συνόρου των ΗΠΑ με τον Καναδά], γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νεμπράσκα, πριν οι γονείς του μετακομίσουν στο Σικάγο, ο Lasch, γράφει ο Eric Miller, "ήταν ένας γεωμέτρης που μετρούσε και εξερευνούσε τον άγριο και έρημο τόπο". Η ερημιά αυτή ήταν η σύγχρονη Αμερική. Αυτό που ο Lasch ανακάλυψε, είναι ότι υπάρχουν παθολογικές καταστάσεις που διαφημίζονται και προωθούνται από τις ελίτ ως «πρόοδος», για δικό τους όφελος, με ελάχιστη μέριμνα για το κοινό καλό.

Ο Miller, ο οποίος διδάσκει ιστορία στο Κολλέγιο της Γενεύης, έγραψε μια βιογραφία του Λάς με τον υποβλητικό τίτλο "Ελπίδα σε μιαν Εποχή Διασκορπισμού". Ωραίο, στοχαστικό και εμψυχωτικό βιβλίο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιό επίκαιρη στιγμή για την κυκλοφορία του. Στην εποχή μας, η πολιτική της προόδου έχει περάσει πέρα από το σημείο εξάντλησης. Άν υπήρχαν κάποιες αμφιβολίες γι' αυτή τη διαπίστωση, η μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στις προσδοκίες που δημιούργησε η εκλογή του Προέδρου Ομπάμα και την αποκαρδιωτική πραγματικότητα της εποχής Ομπάμα, τις έχει διαλύσει μια για πάντα. Μόνον απατεώνες και ηλίθιοι περιμένουν από την Ουάσιγκτον να βρει λύσεις στα προβλήματα που ταλανίζουν την αμερικανική κοινωνία σήμερα. Πράγματι, ο περαιτέρω σεβασμός στα κατεστημένα κέντρα εξουσίας, για θέματα εσωτερικά ή εξωτερικά, ασφαλώς θα διαιωνίσει ή και θα επιδεινώσει τα προβλήματα αυτά. 

Ερμηνεύοντας την πολιτισμική αποτυχία του φιλελευθερισμού: Το δώρο που μας χάρισε ο Christopher Lasch

του Τζέϊμς Σήτον 

το άρθρο του James Seaton The Gift of Christopher Lasch είχε δημοσιευθεί μετά τον πρόωρο θάνατο του Κρ. Λάς (Φεβρ. 1994), στο περιοδικό First Things, τεύχος Αυγούστου - Σεπτεμβρίου 1994

Προς το παρόν, δεν μπορούμε ακόμη να έχουμε μια ισορροπημένη αξιολόγηση του έργου του ChristopherLasch. Για πολλούς, ο Lasch ήταν πάνω απ' όλα ο συγγραφέας του βιβλίου "Η κουλτούρα του ναρκισσισμού" (1979), που είναι ένα αδυσώπητο κατηγορητήριο εναντίον της σύγχρονης κοινωνίας. Η National Review για παράδειγμα, στη νεκρολογία του συγγραφέα, είχε καταλήξει σ' ένα συμπέρασμα - ασφαλώς γενναιόδωρο προς μια φυσιογνωμία όπως ο Lasch, ταυτισμένη με την αριστερά σε όλη της τη σταδιοδρομία -, που τον χαρακτήριζε ως κάποιον, που «αν και είχε την ικανότητα να φωτίζει, ήταν o καλύτερος στο να καταριέται το σκοτάδι». 

Εκείνοι, για τους οποίους ο Christopher Lasch ήταν ένα υπόδειγμα πνευματικής ακεραιότητας, πρέπει να θεωρούν μια τέτοια σύνοψη του έργου του στην καλύτερη περίπτωσηπαραπλανητική. Ναι, η δια βίου κριτική του Lasch εναντίον ενός φιλελευθερισμού που αναζητά «ανώδυνη πορεία προόδου προς την ουράνια πολιτεία του καταναλωτισμού»,παραμένει απαράμιλλη. Ναι, ήταν ένας από τους λίγους κοινωνικούς κριτικούς, οι οποίοι αμφισβήτησαν τη σιωπηρή παραδοχή που κρύβεται τόσο συχνά πίσω από την προοδευτική ιδέα, ότι «οι άνδρες και οι γυναίκες επιθυμούνμόνον να απολαμβάνουν τη ζωή, καταβάλλοντας την ελάχιστη προσπάθεια».