Γράφει ο Θανάσης Μπαντές
Ολοκληρώνοντας το δεύτερο βιβλίο από τα «Ηθικά Ευδήμια» ο Αριστοτέλης επαναλαμβάνει ότι ο τελικός σκοπός δεν αφορά την προαίρεση (έλλογη επιθυμία) του ανθρώπου. Κανείς δεν προαιρείται την ευτυχία του. Την επιθυμεί με τρόπο αυτονόητο και αγωνίζεται για να την έχει: «Για τον τελικό σκοπό κανείς δε σκέφτεται και αποφασίζει, αλλά ο τελικός σκοπός αποτελεί μια προϋποτιθέμενη αρχή, όπως ακριβώς στις θεωρητικές επιστήμες λειτουργούν οι υποθέσεις…» (1227a 10-12).
Στο έργο του «Ηθικά Μεγάλα» είχε θέσει τον καθορισμό του τελικού στόχου στο πεδίο της βούλησης: «… οι τελικοί σκοποί είναι ζήτημα βούλησης-θέλησης» (1189a 17.2).
Η προαίρεση έχει να κάνει με τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη του τελικού στόχου, δηλαδή το πλαίσιο των αποφάσεων και των πράξεων που θα κληθούν να τον υλοποιήσουν: «Σκέψη και απόφαση, αντίθετα, συναντώνται στα μέσα που οδηγούν στον τελικό σκοπό, μέσα που άλλοτε είναι έντεχνα και άλλοτε άτεχνα, όπως όταν κάποιοι σκέφτονται και παίρνουν αποφάσεις για το αν θα πολεμήσουν ή δε θα πολεμήσουν. Και αυτό που προηγείται είναι μάλλον ο λόγος για τον οποίο γίνεται κάτι, ο τελικός σκοπός δηλαδή, π.χ. ο πλούτος ή η ηδονή ή οτιδήποτε άλλο παρόμοιο τίθεται ως τελικός σκοπός» (1227a 14-19).
Και βέβαια, ο τελικός σκοπός οφείλει να είναι σύμφωνος με τη φύση: «Κι αν […] ο τελικός σκοπός είναι σύμφωνος με τη φύση, αποτελεί πάντα κάτι αγαθό, οπότε η σκέψη αφορά τα μέσα που οδηγούν σε αυτόν· π.χ. ένας γιατρός θα σκεφτεί το αν θα δώσει φάρμακο, και ένας στρατηγός το πού θα στρατοπεδεύσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις αγαθό αποτελεί ο τελικός σκοπός, που αυτός καθ’ εαυτόν είναι κάτι το άριστο» (1227a 24-28).
Όμως, ο Αριστοτέλης διαβλέπει ότι μπορεί να υπάρξει και τελικός σκοπός που είναι αντίθετος με τη φύση: «Αν, από την άλλη ο τελικός σκοπός έρχεται σε αντίθεση με τη φύση και την εκτρέπει, δεν αποτελεί πραγματικό αγαθό αλλά φαινομενικό. Η αιτία είναι ότι ορισμένα από τα όντα δε γίνεται να χρησιμεύσουν παρά μόνο γι’ αυτό που τα έφτιαξε η φύση. Π.χ., η όραση: δε γίνεται να δεις το αόρατο ούτε να ακούσεις το μη ακουστό» (1227a 29-33).
Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι ότι στο συγκεκριμένο σημείο ως τελικός σκοπός ορίζεται κάθε επιδίωξη του ανθρώπου που προϋποθέτει την εκπλήρωση άλλων επιμέρους στόχων για την πραγμάτωσή της. Η υγεία, ο πλούτος, η φήμη, η ασφάλεια κλπ. αποτελούν τέτοιου είδους στόχους, τους οποίους, ασφαλώς, ο άνθρωπος πρέπει να λάβει πολύ σοβαρά υπόψη. Όμως, οι στόχοι αυτοί δεν πρέπει να συγχέονται με την έννοια του τελικού τέλους (ολοκληρωτικού στόχου) που είναι η ευτυχία.