Το θεολογικό σχίσμα

Βασίλης Ξυδιάς

Με αφορμή το ζήτημα της Ουκρανίας και τη διένεξη Φαναρίου-Μόσχας βγαίνει στην επιφάνεια όλο το αδιέξοδο της τρέχουσας ελληνικής θεολογίας, που τις δύο τελευταίες δεκαετίες βυθίζεται όλο και πιο βαθειά σε μια αμήχανη πόλωση ανάμεσα σε δυο θεολογικές εκτροπές: σε μια εκτός τόπου και χρόνου υπερθεολογούσα φονταμενταλιστική παραδοσιοκρατία από τη μια και σ' έναν αθεολόγητο εκσυγχρονιστικό ηθικολογισμό από την άλλη.

Κατά τη γνώμη μου και οι δύο αυτές θεολογικές τάσεις ζουν με το άγχος της ιστορίας. Με την κληρονομημένη από τη θεολογία του 60 αδυναμία να δουν και να κατανοήσουν την ιστορία θεολογικά. Διότι η τραγική ειρωνία είναι πως και οι δύο πλευρές, τόσο η συντηρητική-αντιδραστική όσο και η προοδευτική-εκσυγχρονιστική, είναι μεταλλαγμένα παράγωγα της θεολογίας του 60, όσο και αν την απορρίπτουν μετά βδελυγμίας και οι δύο.

Και εδώ νομίζω πως εκδηλώνεται με τον πιο τραυματικό τρόπο η αχίλειος πτέρνα της θεολογίας του 60: η αδυναμία της να δει θεολογικά την ιστορία. Ή πράγμα που είναι το ίδιο, η αδυναμία της να δει την ιστορία ως πράξη –ως κοινή δημιουργική πράξη– του Θεού από τη μια και του Ανθρώπου από την άλλη. Και άρα να δει με ιστορικούς όρους τη σχέση Θεού και Ανθρώπου, και κατ’ επέκταση τη θεολογική διαλεκτική εκκλησίας και πολιτικής, εσχάτων και παρόντος, προσώπου και κοινωνίας κλπ κλπ.

Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, η θεολογική αυτή αμηχανία έναντι της ιστορίας οδήγησε και τους δύο σημερινούς θεολογικούς αντιπάλους σ’ έναν αρτηριοσκληρωτικό ιστορικισμό: Με τους μεν να αγκιστρώνονται στο «παρελθόν» (σε μια πολιτισμικού χαρακτήρα «ελληνορθοδοξία» κλπ), τους δε στο «παρόν» (σε έναν νερουλό ηθικο-κοινωνιολογίζοντα πανχριστιανισμό). Και όπου, οι πρώτοι εμφανίζονται σαν ακραιφνείς υποστηρικτές του δόγματος, το οποίο όμως το αντιλαμβάνονται όπως οι Φαρισαίοι τις Εντολές: σαν ένα σώμα ανιστορικών πεποιθήσεων, «άνωθεν» επιβελημένων. Ενώ οι δεύτεροι τείνουν να αδιαφορούν πλήρως για το δόγμα, θεωρώντας το σαν μια ιστορική εκκρεμότητα δευτερεύουσας σημασίας, ή τέλος πάντων, σαν μια υπερβολική τούτη την ώρα πολυτέλεια.

Β. Ξυδιᾶς: Ἰδιωτικοὶ Παράδεισοι καὶ πολὺ τοὺς πάει

Βασίλης Ξυδιᾶς

 Ἡ ριζοσπαστικὴ οὐτοπία τοῦ σύγχρονου ἀτομισμοῦ.

Τὸ 2002 προβλήθηκε στὸ BBC ἕνα ντοκυμαντὲρ τοῦ Ἄνταμ Κέρτις (Adam Curtis) μὲ τίτλο «Ὁ Αἰώνας τοῦ Ἑαυτοῦ». Ἀποτελεῖται ἀπὸ τέσσερα ὡριαία ἐπεισόδια ποὺ διατρέχουν ὁλόκληρο τὸν 20ο αἰώνα –ἀπὸ τὸν μεσοπόλεμο στοὺς Χίπις, τὸ μεταχίπικο κίνημα τῆς Νέας Ἐποχῆς, τὸν δεξιὸ νεοσυντηρητισμὸ τοῦ Ρήγκαν και τῆς Θάτσερ, καὶ τὸν κεντροαριστερὸ προοδευτικὸ δικαιωματισμὸ τοῦ Κλίντον καὶ τοῦ Τόνυ Μπλαίρ– ἀποκαλύπτοντας βῆμα πρὸς βῆμα τὴν πορεία ἑνὸς ἀνθρωπολογικοῦ μετασχηματισμοῦ τεράστιας σημασίας, ποὺ συνέβη κάτω ἀπὸ τὴ μύτη τῆς ἀνθρωπότητας χωρὶς αὐτὴ καλὰ καλὰ νὰ τὸ πάρει χαμπάρι. Εἶναι ἡ μετάβαση ἀπὸ τὸ ἄτομο τοῦ «συμφέροντος» στὸ ἄτομο τῆς «επιθυμίας».

Θεωρητικὸ ὑπέδαφος καὶ ἀποφασιστικὸς συντελεστής αὐτοῦ τοῦ μετασχηματισμοῦ ὑπῆρξε ἡ ψυχανάλυση μὲ ἐμπνευστὴ καὶ πρωτοπόρο τὸν ἀνηψιὸ τοῦ Φρόυντ, Ἔντουαρντ Μπερνὲζ(Edward L. Bernays, 1891-1995). Βασισμένος στὶς θεωρίες τοῦ θείου του, στὶς ὁποῖες εἶχε πρόσβαση ἀπὸ πρῶτο χέρι, ὁ Μπερνὲζ εἶδε τὸν ἄνθρωπο σὰν τυπικὰ «ἐλεύθερο» καὶ «αὐτοκυβέρνητο» ἄτομο· ὄχι ὅμως σὰν ἔλλογο φορέα συνειδητῶν καὶ ἐκπεφρασμένων συμφερόντων, ὅσο σὰν φορέα βαθύτερων καὶ ἐν πολλοῖς ἀσυναίσθητων ἐπιθυμιῶν. Ἔχοντας πάρει μέρος στὸν πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο, καὶ ὄντας ἐντυπωσιασμένος ἀπὸ τὴ δύναμη τῆς πολεμικῆς προπαγάνδας, ὁ Μπερνὲζ συνέλαβε τὴν ἰδέα μιᾶς εἰρηνικῆς καὶ δημοκρατικῆς ἐκδοχῆς τῆς προπαγάνδας καὶ τῆς χειραγώγησης τῶν ανθρώπων – ἢ πιὸ σωστὰ τῶν «μαζῶν» –  ὄχι πλέον στὸ πεδίο τοῦ πολέμου, ἀλλὰ τῆς εἰρήνης: (α) στὴν οἰκονομία καὶ τὴν καταναλωτικὴ συμπεριφορά, καὶ (β) στὴν πολιτικὴ καὶ τὴ διαμόρφωση τῆς κοινῆς γνώμης. Ἦταν αὐτὸς ποὺ εἰσηγήθηκε τὴν ἔννοια τῶν «δημοσίων σχέσεων» καὶ τῆς «συμβουλευτικῆς τῶν ἐπιχειρήσεων».

28η Οκτωβρίου Αι ημέτεραι δυνάμεις έχουν πάψει να αμύνονται του πατρίου εδάφους

28.10.2017 | από Βασίλης Ξυδιάς

«Γιατί γιορτάζουμε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο και όχι τη λήξη του»

του Βασίλη Ξυδιά

Το Υπ. Παιδείας αποφάσισε φέτος να μην πραγματοποιήσει τον καθιερωμένο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, διότι, λέει, έχει πένθος (υπονοώντας την πρόσφατη απώλεια του τ. Γ.Γ. Γιάννη Πανδή). Πιο κωμική –και ταυτόχρονα τραγική– δικαιολογία δεν θα μπορούσε να βρει ο Υπουργός. Διότι η απόφαση αυτή δεν έχει βέβαια να κάνει με καμιά «συναισθηματική φόρτιση» όπως αφελώς φαντάζεται ο Σύλλογος Εργαζομένων του Υπουργείου στη σχετική ανακοίνωσή του. Είναι ένα πολύ ψύχραιμο και κυνικά υπολογισμένο βήμα στην πορεία υποβάθμισης του εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου, με απώτερο στόχο την αντικατάστασή του από τον εορτασμό της 12ης Οκτωβρίου: της ημέρας που οι Γερμανοί αποχώρησαν από την Αθήνα.

Είναι κάποια χρόνια τώρα που το Υπουργείο Παιδείας προσπαθεί να καθιερώσει την 12η Οκτωβρίου σαν ημέρα εκδηλώσεων, συζητήσεων, προβολών κ.λπ. σε όλα τα σχολεία της χώρας. Και δεν είναι μόνο αυτό. Ξεκινώντας από το 2015, μια ευρεία σύμπραξη οργανισμών, αποτελούμενη από πέντε σημαίνοντες φορείς (τον Δήμο Αθηναίων, την Περιφέρεια Αττικής, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και την ΕΡΤ) και συνεπικουρούμενη από πάμπολλους άλλους, οργανώνει σειρά εκδηλώσεων για τον εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς. Αν και οι εκδηλώσεις αυτές δεν εμφανίζονται υποχρεωτικά σαν ανταγωνιστικές προς την 28η, εντούτοις εκτείνονται καθ’ όλο τον μήνα Οκτώβριο και τις αρχές Νοεμβρίου, υπερκαλύπτοντας με τον τρόπο αυτό τον εορτασμό της 28ης. Η λογική τους είναι ξεκάθαρη. Οι εορτές αυτές «επανατοποθετούν, κατά κάποιον τρόπο, μια επετειακή κανονικότητα». «Ο οργανωμένος και τεκμηριωμένος εορτασμός … αναιρεί μια ανωμαλία. Να γιορτάζεται, δηλαδή, η έναρξη του πολέμου, που οδήγησε στην κατοχή της χώρας, κι όχι η απελευθέρωση.» (Τάκης Κατσιμάρδος, Η εθνική επέτειος που καθυστέρησε 71 χρόνια για να πάρει τη θέση της στην ιστορία, fractalart.gr, 14/10/2015).

Β. Ξυδιάς: Αρμονία ή αγάπη; Ξαναδιαβάζοντας μια χριστιανική κριτική στην Οικολογία 27 χρόνια μετά

Βασίλης Ξυδιάς

Πάνε σχεδόν τρεις δεκαετίες από τότε που το περιοδικό “Αντί” δημοσίευσε το άρθρο μου “Οικολογία: Το Όπιο των Ακτιβιστών” (Ιούνιος 1990, τ. 440, σελ. 38-39). Το θυμήθηκε πρόσφατα ένας φίλος εκεί που συζητούσαμε σε μια παρέα για την “κλιματική αλλαγή”. “Δεν μας έφτανε η υπερθέρμανση του πλανήτη, έχουμε και τα μέτρα εναντίον της”, είπε ο φίλος, παραφράζοντας και επικαιροποιώντας με τον τρόπο του την ειρωνική κατακλείδα του άρθρου.

Γραμμένο σε πολεμικό ύφος, το άρθρο αυτό ήταν μια κριτική προς τη νεαρή, τότε, ιδεολογία της οικολογίας, που με την ορμή και τη φρεσκάδα της ερχόταν να διαδεχθεί τη συρρικνούμενη εκείνα τα χρόνια ιδεολογία της αριστεράς, έχοντας όμως τις ίδιες λίγο ως πολύ ψυχολογικές προδιαγραφές: Ενός εγκοσμιοκρατικού μεσιανισμού, που αντιμάχεται το κακό σε μια ριζική σύγκρουση ζωής και θανάτου, ώστε στο τέλος να ζήσουν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα. Αυτή την  ψυχολογική μετάθεση από τη μια ιδεολογία στην άλλη ήταν που ήθελα κυρίως να επισημάνω τόσο με το περιεχόμενο όσο και με το ύφος του κειμένου, σε μια εποχή έντονης αισιοδοξίας, αλλά και των πρώτων αμφιβολιών για το μέλλον της πολιτικής οικολογίας στην Ελλάδα.

“ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ: ΤΟ ΟΠΙΟ ΤΩΝ ΑΚΤΙΒΙΣΤΩΝ” (Ιούνιος 1990, τ. 440, σελ. 38-39).

Βασίλης Ξυδιάς 

Ξαναδιαβάζοντας μια χριστιανική κριτική στην οικολογία 27 χρόνια μετά...

Πάνε σχεδόν τρεις δεκαετίες από τότε που το περιοδικό “Αντί” δημοσίευσε το άρθρο μου “ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ: ΤΟ ΟΠΙΟ ΤΩΝ ΑΚΤΙΒΙΣΤΩΝ” (Ιούνιος 1990, τ. 440, σελ. 38-39).

Θα αναδημοσιευθεί τις επόμενες μέρες στο “Αντίφωνο” μαζί με ένα εκτενές επεξηγηματικό σημείωμα.

Είναι μια αρκετά σκληρή κριτική. Αναμένω τα επίχειρα.

Ιδού και κάποια αποσπάσματα από το επεξηγηματικό σημείωμα:

«Γραμμένο σε πολεμικό ύφος, το άρθρο αυτό ήταν μια κριτική προς τη νεαρή, τότε, ιδεολογία της οικολογίας, που με την ορμή και τη φρεσκάδα της ερχόταν να διαδεχθεί τη συρρικνούμενη εκείνα τα χρόνια ιδεολογία της αριστεράς, έχοντας όμως τις ίδιες λίγο ως πολύ ψυχολογικές προδιαγραφές: Ενός εγκοσμιοκρατικού μεσιανισμού, που αντιμάχεται το κακό σε μια ριζική σύγκρουση ζωής και θανάτου, ώστε στο τέλος να ζήσουν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα. 

Αυτή την ψυχολογική μετάθεση από τη μια ιδεολογία στην άλλη ήταν που ήθελα κυρίως να επισημάνω τόσο με το περιεχόμενο όσο και με το ύφος του κειμένου, σε μια εποχή έντονης αισιοδοξίας, αλλά και των πρώτων αμφιβολιών για το μέλλον της πολιτικής οικολογίας στην Ελλάδα. ...

ΘΕΟΤΟΚΑΣ ΚΑΙ «ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ»

του Βασίλη Ξυδιά

Τον Δεκέμβριο του 1962, ο Γιώργος Θεοτοκάς ταξίδεψε στη σοβιετική Ρωσία (Μόσχα-Λένινγκραντ-Οδησσό) παρέα με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Οδυσσέα Ελύτη και τον γιατρό Σ. Σπηλιόπουλο. Το ταξίδι έγινε μετά από πρόσκληση του Σοβιετικού Οίκου Φιλίας.

Λίγους μήνες μετά, τον Μάιο του 1963, το περιοδικό ΕΠΟΧΕΣ φιλοξένησε στο πρώτο του τεύχος ένα δοκίμιο του Γιώργου Θεοτοκά με τίτλο «Σοβιετικός Πατριωτισμός».

Το απόσπασμα της φωτογραφίας είναι η αρχή του μικρού αυτού κειμένου. Στον σύνδεσμο που ακολουθεί μπορεί να το βρει κανείς ολόκληρο (σελ. 5-8).

http://www.helioskiosk.gr/resource.ashx?a=d4J7WbjWYqDasU3VqXQgoSvRkXeKAVKC

Τα αναρτώ εδώ σαν μικρή συμβολή στη συζήτηση που βλέπω να διεξάγεται στο fb για τον Γιώργο Θεοτοκά, τις πολιτικές του απόψεις κλπ.

Βασίλης Ξυδιάς: Ιστορικό και θεολογικό σχόλιο στη σταύρωση

«Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν»

Ομιλία του Βασίλη Ξυδιά στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, Πλατεία Αμερικής Δευτέρα 3 Απριλίου 2017

Γιατί οι Εβραίοι θέλησαν να σταυρωθεί ο Ιησούς; Αυτό είναι το ερώτημα που διερευνά η ομιλία· όχι από τη σκοπιά της θείας οικονομίας (του σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία του Ανθρώπου), αλλά από μια πιο «πεζή» ιστορική άποψη. Από τη σκοπιά των ίδιων των συμπατριωτών και ομοθρήσκων του Ιησού, που τον είδαν σαν απειλή και αποφάσισαν να τον εξοντώσουν.

«Η Ελληνική Κρίση ως Πολιτισμική Πρόκληση»

«Η Ελληνική Κρίση ως Πολιτισμική Πρόκληση» είναι η δεύτερη από έναν κύκλο τριών διαλέξεων που έδωσαν από κοινού ο Δημήτρης Τζουβάνος και ο Βασίλης Ξυδιάς με γενικό θέμα «Η Κρίση του Πολιτισμού» στο Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο Χαλανδρίου την άνοιξη του 2016. 

Μιλώντας εδώ πρώτος ο Βασίλης Ξυδιάς είδε την ελληνική κρίση σαν μια πρόκληση να επαναξετάσουμε – και σαν Έλληνες αλλά και σαν ανθρωπότητα – την έννοια της ελευθερίας, στη βάση αυτού που περιέγραψε σαν ελληνική αντίληψη της ελευθερίας σε αντιδιαστολή προς την επικρατούσα νεωτερική αντίληψη ελευθερίας.

Ο Δημήτρης Τζουβάνος επέμεινε στην οικονομική πλευρά της κρίσης, τονίζοντας ότι πρόκειται για κρίση κερδοφορίας. Επέμεινε στη διαρθρωτική υστέρηση της ελληνικής οικονομίας, δείχνοντας και εδώ (όπως είχε κάνει και στην πρώτη ομιλία μιλώντας για το παγκόσμιο επίπεδο) το αδιέξοδο τόσο της νεοφιλελεύθερης όσο και της νεοκεϋνσιανής πολιτικής.

H πρώτη διάλεξη είχε  θέμα «Παγκόσμια αδιέξοδα και Οικουμενικότητα».

Την ευθύνη της διοργάνωσης είχε η Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Χαλανδρίου και τις συζητήσεις συντόνισε ο Αλέκος Βαρβέρης.

ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΝΑΙ ΚΥΡΙΑΚΗ: Ο Σ. Γουνελάς για το «Φιλόσοφος και θείος έρως» του Στ. Ράμφου (ΕΡΤ, 1990)

Ο Σωτήρης Γουνελάς, απαντώντας σε ερωτήσεις του Βασίλη Ξυδιά, εξετάζει το πρόσφατο τότε βιβλίο του Στέλιου Ράμφου «Φιλόσοφος και θείος έρως».

 

Ένα βιβλίο το οποίο αναφέρεται, αφ’ ενός, στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνος και, αφ’ ετέρου, στους «Ύμνους θείων ερώτων» του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου.

Επισημαίνεται η μυητική – όχι απλώς διανοητική, όπως επικράτησε κατά τη νεώτερη εποχή – μέθοδος της πλατωνικής θεωρήσεως του θέματος όπως και η αντίστιξη – από την πλευρά του συγγραφέα πια – ανάμεσα στον έρωτα-πάθος και στον έρωτα-τόκο/γέννηση/δημιουργία.

Η σύγχρονη, τέλος, απώλεια του έρωτα ανάγεται στην ίδια την θεωρητική του θεμελίωση κάτω απ’ τους όρους της νεωτερικής κοσμοαντίληψης.

Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε το 1990, χάριν της σειράς εκπομπών «Σήμερα είναι Κυριακή», της ΕΡΤ.

«Παγκόσμια αδιέξοδα και Οικουμενικότητα» (Δ. Τζουβάνος, Β. Ξυδιάς)

Η κρίση του πολιτισμού 1η Συνάντηση: Παγκόσμια αδιέξοδα και Οικουμενικότητα - Δημήτρης Τζουβάνος,  Βασίλης Ξυδιάς.

 

Κοινός παρονομαστής και στις δύο ομιλίες είναι η κριτική του φιλελευθερισμού στις διάφορες παραλλαγές του.

 

Για τον Δημήτρη Τζουβάνο η σύγχρονη παγκόσμια κρίση είναι αποτέλεσμα του φιλελεύθερου μοντέλου. Βλέπει δε ως παραλλαγές του μοντέλου αυτού τόσο τον δεξιό νεοφιλελευθερισμό όσο και τον κεντροαριστερό νεοκεϋνσιανισμό, ιδίως όταν ο δεύτερος είναι άρρηκτα συμπλεκόμενος με τον οικονομικό και πολιτικό παρασιτισμό του κυρίαρχου συστήματος. Κατά τον ομιλητή η διέξοδος από την κρίση προϋποθέτει την ανάδυση ενός τρίτου, μεταφιλελεύθερου πολιτικού πόλου.

 

Ο Βασίλης Ξυδιάς εστιάζει στη μετάβαση από το «άτομο του συμφέροντος» στο «άτομο της επιθυμίας» και βλέπει την ιστορία των διάφορων «εκσυγχρονιστικών» εγχειρημάτων του εικοστού αιώνα μέσα από το πρίσμα αυτής της μετάβασης. Αυτό, λέει, είναι το κοινό έδαφος στο οποίο πάτησαν τόσο ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός όσο και ο πολιτικός και κοινωνικός φιλελευθερισμός, έχοντας σαν κοινό στόχο την ανάδυση της ατομικής επιθυμίας, αλλά και τον περιορισμό της στο πλαίσιο του καταναλωτισμού και του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος. Κατά τον ομιλητή, η απάντηση σ’ αυτό το πρόβλημα δεν μπορεί να είναι η άρνηση ή η υποβάθμιση της επιθυμίας, αλλά αντιθέτως η ουσιαστικοποίησή της πέρα από τα όρια του καταναλωτισμού και της εξατομίκευσης.

 

Οργανώθηκαν από τη Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Χαλανδρίου τον Απρίλιο του 2016 

Αριστερό Τζιχάντ

Η διπλή αστοχία ενός απολίτικου και ανιστορικού προοδευτισμού

Του Βασίλη Ξυδιά

Στα ελληνικά αμαρτάνω σημαίνει αστοχώ. Διπλά αμάρτησαν οι αναθαρρημένοι αριστεροί – Συριζαίοι και όχι μόνον – που έμπλεοι αντισκοταδιστικού ενθουσιασμού, έσπευσαν να συνδράμουν, ο καθένας με τον τρόπο του, τη σταυροφορία του Φίλη εναντίον του εκκλησιαστικού κατεστημένου.

Προσπερνώ – γιατί δεν είναι αυτό το θέμα μου – το ότι αυτός ο αντιθεοκρατικός αγώνας ήρθε να επικαθίσει πάνω σε μια ενδοεκκλησιαστική διαμάχη (θεολογικού και παιδαγωγικού χαρακτήρα), την οποία τεχνηέντως ο Φίλης φρόντισε να την οικειοποιηθεί μετατρέποντάς τη σε ιδεολογική σύγκρουση αριστεράς και εκκλησίας.

Και πάμε στην πρώτη αμαρτία: απολιτική.

Είναι ηλίου φαεινότερον πως αυτή η εκτός τόπου και χρόνου ιδεολογική μάχη εναντίον του χριστιανορθόδοξου «σκοταδισμού» – ιδιαίτερα σ’ αυτή τη δύσκολη ώρα της ήττας – δεν συμβάλλει στη συγκρότηση κανενός πραγματικού προοδευτικού στρατοπέδου μέσα στους κόλπους του λαού. Αντιθέτως επιτείνει τη λαϊκή αποδιοργάνωση και σπέρνει τη σύγχυση, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το έκανε πριν από 2-3 χρόνια η σύσταση του λεγόμενου «συνταγματικού τόξου» εναντίον του μπαμπούλα της Χ.Α.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ - Β. ΞΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΝΑ VIDEO

Χαλαζιάς, Σταθάκης, 1-10-16

ΔΙΑΛΟΓΟΣ Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ - Β. ΞΥΔΙΑ ΣΤΟ F/B 

ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ 

Με αφορμή την ανάρτηση του κειμένου του Παντελή Μπουκάλα, ο Μάνος Στεφανίδης έγραψε ένα προσωπικό υστερόγραφο, στο οποίο καταφέρεται εναντίον του νέου μαθήματος των θρησκευτικών. Μεταφέρω εδώ ένα δικό μου μακροσκελές σχόλιο-κριτική στο δικό του, το οποίο μπορείτε να το βρείτε παρακάτω.

-------------------------------------------

Αγαπητέ και αξιότιμε Μάνο Στεφανίδη, παίρνω απρόσκλητος το θάρρος να πω τα παρακάτω σαν σχόλιο στο ΥΓ σας επί προσωπικού:

1. Το νέο μάθημα των θρησκευτικών δεν είναι του Φίλη, όπως άλλωστε και ο ίδιος παραδέχθηκε προχθές στη Βουλή. Δεν είναι άλλωστε ούτε των προηγούμενων υπουργών (Διαμαντοπούλου, Αρβανιτόπουλος). Ανήκει στους θεολόγους εκπαιδευτικούς που εκπόνησαν τα νέα προγράμματα έχοντας πίσω τους μια θεολογική και παιδαγωγική συζήτηση που κρατά σχεδόν 30 χρόνια. Μια συζήτηση που διαρκώς σκόνταφτε στους οπαδούς ενός περίκλειστου, αυτιστικού, δήθεν παραδοσιακού χριστιανισμού που συγχέουν την Παράδοση, τις παραδόσεις και το φολκλόρ (εννοείται πως μ’ αυτό δεν εννοώ εσάς σε καμία περίπτωση).

Σε όλο αυτό το διάστημα των τριάντα ετών υπήρξαν αξιόλογα βήματα, άλλα μικρότερα, άλλα μεγαλύτερα, προς την ίδια κατεύθυνση που ακολουθούν τώρα τα νέα προγράμματα σπουδών. Και αξίζει να σημειωθεί πως όταν πρωτοκυκλοφόρησαν τα ισχύοντα βιβλία του γυμνασίου, είχαν τότε αντιμετωπιστεί και αυτά με ανάλογο τρόμο και ύβρεις από τους ίδιους που σήμερα τα κραδαίνουν ως το ορθόδοξο αντίπαλο δέος στο νέο βήμα.

Πάτερ ημών vs«Καλέ Θεούλη»

Βασίλης Ξυδιάς

Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε το 2010. Αναφέρεται στην πρωτοβουλία μιας διευθύντριας σχολείου να αντικαταστήσει στη πρωινή σχολική προσευχή το «Πάτερ Ημών» με την «Προσευχή» του Γιάννη Ρίτσου (βλ. εδώ). Σκόπευα να το στείλω σαν επιστολή στον Ιό της Ελευθεροτυπίας, αλλά για διάφορους λόγους δίστασα, οπότε έμεινε αδημοσίευτο.

Τώρα, με αφορμή τον θόρυβο που γίνεται για τη σχολική προσευχή, είδα κάποιους να θυμούνται το γεγονός και να το αναφέρουν ως θετικό παράδειγμα (π.χ. εδώ). Σκέφτηκα λοιπόν πως ίσως θα άξιζε τον κόπο να διαβαστεί σήμερα, συμβάλλοντας ελπίζω σε μια σοβαρή συζήτηση με κριτήρια Παιδείας, πέρα από την ιδεολογική αντιπαράθεση “προοδευτικών-αντιδραστικών”, “άθεων-πιστών” κλπ.

Αγαπητοί φίλοι του Ιού. Πριν μερικές ημέρες το δικαστήριο δικαίωσε, από νομικής τουλάχιστον πλευράς, τις δασκάλες Στέλλα Πρωτονοταρίου και Ντενάντα Καρκάλο, που κατηγορούνταν διότι πριν από μερικά χρόνια διοργάνωσαν στο σχολείο τους επιπλέον βοηθητικά μαθήματα για μετανάστες, μαθητές και γονείς, εκτός του κανονικού ωραρίου. Η κατηγορία ήταν παρανοϊκή. Η αθώωση θα έπρεπε να είναι αυτονόητη. Κι ευτυχώς, κάπως έτσι έκριναν και οι δικαστές.

Όμως εδώ, πέρα από τη νομική, την ηθική ή και την πολιτική διάσταση του πράγματος, τίθεται ένα ζήτημα παιδαγωγικών κριτηρίων. Διότι αν είναι να δικαιωθεί και ως προς την ουσία της η εκπαιδευτική πρωτοβουλία των δύο «κατηγορουμένων», αυτό έχει να κάνει κυρίως με το αν και πώς θα επηρεάσει την εκπαιδευτική πράξη. Και από την άποψη αυτή ένα βασικό ζητούμενο είναι να ανοίξει επί της ουσίας η συζήτηση γύρω από τα θέματα που ετέθησαν, όχι μόνο από τα βοηθητικά μαθήματα, αλλά από όλες τις ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες της εμπνευσμένης αυτής και θαρραλέας εκπαιδευτικού, Στ. Πρωτονοταρίου, ως διευθύντριας τότε του 132ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών στην Γκράβα.

Με αυτές τις σκέψεις θα ήθελα να δούμε μια ειδική πλευρά αυτών των πρωτοβουλιών, που έχει να κάνει με τη σχολική προσευχή. Είναι ένα θέμα που την ώρα αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως επιμέρους ή δευτερεύον, αλλά που έχω την εντύπωση ότι αξίζει να συζητηθεί, κυρίως από την άποψη – ξαναλέω – των κριτηρίων. Διότι, αν μιλάμε από ένα επίπεδο και πάνω, το ζήτημα δεν είναι βέβαια μόνο το τί κάνουμε, άλλα και πώς το κάνουμε.

«ΧΩΡΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ»: Ο εκσυγχρονισμός των ελληνικών πολιτικών θεσμών και η ορθόδοξη παράδοση

Του Βασίλη Ξυδιά

Το θέμα αυτής της εισήγησης* είναι «ο εκσυγχρονισμός των ελληνικών πολιτικών θεσμών και η ορθόδοξη παράδοση», αλλά, όπως ίσως θα έχετε αντιληφθεί, ο κύριος τίτλος παραπέμπει σ’ ένα από τα κλασικά έργα της παιδικής λογοτεχνίας, στο μυθιστόρημα του Έκτορος Μαλώ «Χωρίς Οικογένεια». Το μυθιστόρημα αυτό μιλά για ένα ορφανό παιδί, που ρίχτηκε σε μια μεγάλη περιπλάνηση σ’ άγνωστα και μακρινά μέρη. Μέσα απ’ αυτήν του την περιπέτεια το παιδί μπόρεσε να αναπτυχθεί και να ωριμάσει σαν άνθρωπος χάρη στη συντροφιά και την πνευματική καθοδήγηση ενός γέροντα, που αναπλήρωσε την αγάπη και την προστασία της χαμένης του οικογένειας. Αυτός το βοήθησε να αντιμετωπίσει τους κινδύνους και να προσανατολιστεί θετικά στους ορίζοντες του νέου, αχανούς κόσμου, που ξανοιγόταν εμπρός του.

Ανάλογη είναι, νομίζω, η περιπέτεια των νεωτέρων Ελλήνων, που, αποκομμένοι από τις κοινοτικές μας ρίζες, περιπλανώμεθα σε ξένα και άγνωστα πολιτιστικά και πνευματικά εδάφη. Μόνο που στην περίπτωσή μας λείπει ο γέρος σύντροφος, ο σοφός προστάτης και καθοδηγητής, ο φορέας δηλ. μιας πνευματικής παράδοσης, ικανής να αναπληρώσει το κενό των χαμένων μας θεσμών και παραδόσεων.

Έτσι, χωρίς ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια και χωρίς πνευματική καθοδήγηση οι Έλληνες ταλαντευόμαστε διχασμένοι ανάμεσα σε δυο εξίσου αδιέξοδες προοπτικές:

•  Οι περισσότεροι (οι θεωρούμενοι «προοδευτικοί») ακολουθούν τη γραμμή του λεγόμενου «εκσυγχρονισμού» και του «εξευρωπαϊσμού». Έχοντας ρίξει μαύρη πέτρα σε ό,τι θυμίζει το παρελθόν, προχωρούν χωρίς δισταγμούς στην υιοθέτηση κάθε τι μοντέρνου και ξενικού.

•  Κι οι υπόλοιποι (οι θεωρούμενοι «συντηρητικοί») αναζητούν την επιστροφή στην ασφάλεια των χαμένων εθνικών και θρησκευτικών παραδόσεων. Μόνο που αυτή η επιστροφή δεν είναι (δεν μπορεί να είναι) πραγματική. Είναι μια φαντασιακή – και εν πολλοίς υποκριτική – προσκόλληση σε ιδεατά σχήματα, εντελώς άσχετα με τη ζωντανή πραγματικότητα.

«ΧΩΡΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ» Ο εκσυγχρονισμός των ελληνικών πολιτικών θεσμών και η ορθόδοξη παράδοση

Βασίλης Ξυδιάς

Το θέμα αυτής της εισήγησης* είναι «ο εκσυγχρονισμός των ελληνικών πολιτικών θεσμών και η ορθόδοξη παράδοση», αλλά, όπως ίσως θα έχετε αντιληφθεί, ο κύριος τίτλος παραπέμπει σ’ ένα από τα κλασικά έργα της παιδικής λογοτεχνίας, στο μυθιστόρημα του Έκτορος Μαλώ «Χωρίς Οικογένεια». Το μυθιστόρημα αυτό μιλά για ένα ορφανό παιδί, που ρίχτηκε σε μια μεγάλη περιπλάνηση σ’ άγνωστα και μακρινά μέρη. Μέσα απ’ αυτήν του την περιπέτεια το παιδί μπόρεσε να αναπτυχθεί και να ωριμάσει σαν άνθρωπος χάρη στη συντροφιά και την πνευματική καθοδήγηση ενός γέροντα, που αναπλήρωσε την αγάπη και την προστασία της χαμένης του οικογένειας. Αυτός το βοήθησε να αντιμετωπίσει τους κινδύνους και να προσανατολιστεί θετικά στους ορίζοντες του νέου, αχανούς κόσμου, που ξανοιγόταν εμπρός του.

Ανάλογη είναι, νομίζω, η περιπέτεια των νεωτέρων Ελλήνων, που, αποκομμένοι από τις κοινοτικές μας ρίζες, περιπλανώμεθα σε ξένα και άγνωστα πολιτιστικά και πνευματικά εδάφη. Μόνο που στην περίπτωσή μας λείπει ο γέρος σύντροφος, ο σοφός προστάτης και καθοδηγητής, ο φορέας δηλ. μιας πνευματικής παράδοσης, ικανής να αναπληρώσει το κενό των χαμένων μας θεσμών και παραδόσεων.

Έτσι, χωρίς ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια και χωρίς πνευματική καθοδήγηση οι Έλληνες ταλαντευόμαστε διχασμένοι ανάμεσα σε δυο εξίσου αδιέξοδες προοπτικές:

•  Οι περισσότεροι (οι θεωρούμενοι «προοδευτικοί») ακολουθούν τη γραμμή του λεγόμενου «εκσυγχρονισμού» και του «εξευρωπαϊσμού». Έχοντας ρίξει μαύρη πέτρα σε ό,τι θυμίζει το παρελθόν, προχωρούν χωρίς δισταγμούς στην υιοθέτηση κάθε τι μοντέρνου και ξενικού.

•  Κι οι υπόλοιποι (οι θεωρούμενοι «συντηρητικοί») αναζητούν την επιστροφή στην ασφάλεια των χαμένων εθνικών και θρησκευτικών παραδόσεων. Μόνο που αυτή η επιστροφή δεν είναι (δεν μπορεί να είναι) πραγματική. Είναι μια φαντασιακή – και εν πολλοίς υποκριτική – προσκόλληση σε ιδεατά σχήματα, εντελώς άσχετα με τη ζωντανή πραγματικότητα.

Από τον κοινοτισμό στη φιλία

Βασίλης Ξυδιάς

Θα ήθελα σ’ αυτό εδώ το άρθρο να διηγηθώ πώς έφτασα στην πλατωνική φιλία αναζητώντας εναλλακτική πρόσβαση στα ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο κοινοτισμό. Πώς δηλαδή βρήκα στην περί φιλίας αντίληψη του Πλάτωνα τη δυνατότητα θεμελίωσης των πολιτικών σχέσεων στον ελεύθερο διαπροσωπικό δεσμό μεταξύ πολιτών-φίλων. Όχι στο μεμονωμένο πολίτη-άτομο (‘φιλελευθερισμός’), ούτε σε μια συλλογική ταυτότητα που προηγείται όσων μετέχουν σ’ αυτήν (‘κοινοτισμός’). Η πολιτική αυτή αρχή της φιλίας αποτελεί τη βάση για την ταυτόχρονη ικανοποίηση σημαντικών αιτημάτων του νεωτερικού και μετανεωτερικού ανθρώπου, όπως η ελευθερία, η κοινωνικότητα και η αυθεντικότητα[1].

... ὅτι πόλιν ἐλευθέραν τε εἶναι δεῖ 
καὶ ἔμφρονα καὶ ἑαυτῇ φίλην
Πλάτωνος Νόμοι, 693b

Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή το αφιέρωμα στη φιλία που είχε κάνει το φιλοσοφικόπεριοδικό Cogito στο πρώτο του τεύχος (Ιούλιος 2004, σελ. 20-52).

Το 1987 μια παρέα έξι φίλων ξεκινήσαμε να ερευνήσουμε από κοινού τί θα μπορούσε να σημαίνει ‘κοινότητα’ στις μέρες μας. Αναζητούσαμε στην κοινότητα μια διέξοδο από τον «οχλικό» (έκφραση του Καραβίδα) ατομικισμό των συγχρόνων κοινωνιών. Διέξοδο διαφορετική από τον κολεκτιβισμό, μαρξιστικού ή άλλου τύπου. Ξεκινώντας τη μελέτη μας από τον Κωνσταντίνο Καραβίδα – τον χαρισματικό αυτόν στοχαστή του ελληνικού κοινοτισμού – γρήγορα συνειδητοποιήσαμε πως την κοινότητα δεν θα τη βρούμε στηριγμένοι «σε κάποιον αόριστο ιστορικό τάχα ρομαντισμό για τα παλαιά κοινοτικά μας σχήματα, ούτε και σε όνειρα για τη μελλοντική διάρθρωση του κόσμου»[2]. Προσπεράσαμε έτσι την ιδέα της παραδοσιακής κοινότητας, όπως και τις διάφορες φουτουριστικές κατασκευές που βασίζονται στην ιδέα της αυτοδιαχειριζόμενης ομάδας με το μικρό μέγεθος και την άμεσηδημοκρατία.

Σήμερα είναι Κυριακή: Η εορτή των Τριών Ιεραρχών

Ο Δημήτρης Μαυρόπουλος απαντά στις ερωτήσες του Βασίλη Ξυδιά, μέσα στα πλαίσια της εκπομπής «Σήμερα είναι Κυριακή», από τον τηλεοπτικό σταθμό της ΕΤ1. Περίοδος 1989-90.

Η διαδρομή του εκκλησιαστικού σώματος που οδήγησε, κατά τον 11ο αιώνα, στην καθιέρωση της ενοποιημένης εορτής των τριών ιεραρχών. Το πνευματικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Τα εκκλησιολογικά ρεύματα που συγκεράζει η θέσπιση της ισότιμης, αυτής, αναφοράς.

Η, ευρύτερη, συνθετική λειτουργία της ευχαριστιακής βιοτής.

Η στάση των Πατέρων του 4ου αιώνα έναντι των κλασσικών ελληνικών γραμμάτων, και η επιβεβαίωσή της από τους Πατέρες του 11ου.

Στρογγυλό Τραπέζι: Το φιάσκο της «ελπίδας ΣΥΡΙΖΑ»

Ο Γιώργος Καραμπελιάς συζητά για το φιάσκο της «ελπίδας ΣΥΡΙΖΑ» και την επόμενη ημέρα με τους:

Βασίλη Ασημακόπουλο (Λ.Α.Ε.),

Δημήτρη Μπελαντή (Λ.Α.Ε.),

Βασίλη Ξυδιά (δημοσιογράφο, ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ) και τον

Γιώργο Τετράδη (πρ. Διευθυντή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ)

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ – ΝΑ ΑΠΑΛΛΑΓΟΥΜΕ ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ;

Βασίλης Ξυδιάς, Θεολόγος – Εκπαιδευτκός

Η διαμάχη για την απαλλαγή από τα θρησκευτικά άνοιξε διάφορα ζητήματα που η ελληνική κοινωνία οφείλει πλέον να τα συζητήσει ανοικτά και χωρίς τον διαστρεβλωτικό φακό ιδεολογικών προκαταλήψεων, άλλοτε «συντηρητικών» κι άλλοτε «προοδευτικών». Χρειάζεται το μάθημα των θρησκευτικών; Τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Να αλλάξει το μάθημα, προς ποια κατεύθυνση; Απαλλαγή, με προϋποθέσεις ή άνευ;

Χρειάζεται το μάθημα των θρησκευτικών;

Ένα πρώτο ερώτημα είναι αν πρέπει ή δεν πρέπει να υπάρχει στο σχολείο ειδικό μάθημα θρησκευτικών. Το ερώτημα δεν τίθεται ουδέτερα στη δημόσια συζήτηση. Τίθεται υπό το πρίσμα μιας ξεκάθαρης ιδεολογικής εναντίωσης σ’ αυτό που ήταν και που σε έναν βαθμό εξακολουθεί να είναι το περιεχόμενο του μαθήματος στο ελληνικό σχολείο: η ορθόδοξη χριστιανική πίστη και παράδοση. Η εναντίωση αυτή προέρχεται είτε από ανθρώπους με άλλη θρησκευτική πίστη, είτε από μια γενικότερη αντιθρησκευτική εντύπωση, ότι το να υπάρχει ένα τέτοιο μάθημα είναι για την Ελλάδα δείγμα πολιτιστικής καθυστέρησης.

Κάνω αυτή την παρατήρηση, διότι αν το ζήτημα ετίθετο πέρα από την ιδεολογική αντιπαράθεση προοδευτικών-συντηρητικών, κι αν περιοριζόμασταν στην παιδαγωγική διάσταση του ζητήματος – υπό το πρίσμα μάλιστα της καθολικής κρίσης και της εκτεταμένης απαξίωσης του σχολείου και της μόρφωσης – θα μπορούσα να δω και αυτό, όπως και πολλά άλλα θέματα, στο πλαίσιο γενικότερης αναμόρφωσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, έτσι ώστε να αναιρέσουμε τα θεματικά στεγανά των επιμέρους μαθημάτων, και κυρίως να ξεπεράσουμε την επικέντρωση στον τεχνοκρατικό-ωφελιμιστικό και κατ’ επέκταση στον διανοητικό χαρακτήρα της μάθησης. Δεν είναι όμως αυτό το θέμα που τίθεται σήμερα, οπότε επιστρέφουμε στα συγκεκριμένα ζητήματα, θεωρώντας δεδομένο λίγο ως πολύ το υφιστάμενο διοικητικό και εκπαιδευτικό σχολικό πλαίσιο.

Ευρώπη ή Θάνατος

Βασίλης Ξυδιάς

Ανάμεσα στην καθυστέρηση και την… πρόοδο

Καθώς η Ελλάδα κινδυνεύει ως χώρα, ένας νέος πατριωτισμός αναδύεται. Είναι ο πατριωτισμός των «Μένουμε Ευρώπη». Στις εναντίον τους κατηγορίες για ατομικιστικό ωχαδερφισμό, εθνομηδενισμό, δωσιλογισμό και άλλα παρόμοια οι ευρωπαϊστές απαντούν πατριωτικά. Δεν είναι το προσωπικό όφελος ή ο φόβος απλώς που τους κινεί, αλλά το πατριωτικό συμφέρον: η Ελλάδα να ανήκει στον προοδευμένο δυτικό κόσμο. Σ’ αυτόν που γενιές και γενιές Ελλήνων ονειρεύτηκαν και που προς στιγμήν είχαμε πιστέψει ότι είχαμε πλέον ενταχθεί. Σχεδόν το είχαμε πετύχει. Παραλίγο η Ελλάδα να ανήκει στην Ευρώπη. Όχι στον Τρίτο Κόσμο, ούτε στην Αφρική, ούτε στα Βαλκάνια.

Είναι κάτι περισσότερο από εθνικό συμφέρον. Είναι ένα εθνικό πολιτισμικό ιδεώδες. Όμως δεν είναι καινούργιο. Ανάγεται στη γενέθλια ιδεολογική συνθήκη του νεοελληνικού κράτους. Τότε που ο Κοραής ταύτιζε στο Πολεμιστήριον Άσμα του την απαλλαγή από τον οθωμανικό ζυγό με μια νέα εθνική σύμμειξη: «Γάλλοι και Γραικοί δεμένοι, Με φιλίαν ενωμένοι, Δεν είναι Γραικοί ή Γάλλοι, Αλλ” έν έθνος Γραικογάλλοι».