Ευ. Κοροβίνης: Χριστιανισμός και αναρχισμός. Μια τεταμένη σχέση;

Ευάγγελος Κοροβίνης

 

Α. Η αποεκκοσμίκευση, η υπερφαλάγγιση του μαρξισμού 
από τον Αναρχισμό και ένα υβρίδιο

Ήδη από το τέλος του 20ου αιώνα παρατηρείται μια δραστική αλλαγή στο παγκόσμιο σκηνικό των θρησκειών. Οι θρησκείες, που στα πλαίσια της εκκοσμίκευσης, μιας γενικής τάσης περιορισμού της κοινωνικής επιρροής τους, είχαν καταστεί ιδιωτική υπόθεση, αναδεικνύονται σε μια ολοένα και περισσότερο ορατή πλευρά της δημόσιας ζωής. Η τάση αυτή, η λεγόμενη αποεκκοσμίσκευση, μέσω της οποίας η θρησκεία επανεπιβεβαιώνει την ακτινοβολία της στην κοινωνία, επιστρέφοντας στη δημόσια σφαίρα, γίνεται αισθητή κατ’ αρχάς με την αναγέννηση του ισλαμισμού σ’ όλο τον κόσμο, την διάδοση  των πεντηκοστιανών και ευαγγελικών εκκλησιών στην Αφρική και αλλού και την αναβίωση της Ορθοδοξίας στη Ρωσία, όπως και του κομφουκιανισμού στην Κίνα. Στην ίδια τη Δύση τώρα και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, με την αυξανόμενη παρουσία μουσουλμάνων μεταναστών, αναπτύσσεται υπογείως και λανθανόντως, μια κάποια μειοψηφική αναγέννηση του Χριστιανισμού. Αυτό που κυριαρχεί πάντως στην σκηνή των δυτικών χωρών, είναι η ενίσχυση των άκρων του πολιτικού φάσματος, της Ακροδεξιάς, κυρίως και δευτερευόντως, και του Αναρχισμού, ο οποίος τις τελευταίες δεκαετίες υπερφαλαγγίζει τον Μαρξισμό στα πλαίσια των κοινωνικών κινημάτων.

Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο οι δύο κρατικιστικές εκδοχές του σοσιαλισμού, που προώθησαν την κοινωνική αλλαγή με μοχλό το κράτος, η σοσιαλδημοκρατία και ο μαρξισμός – λενινισμός, κατόρθωσαν, μεταξύ των άλλων, να περιθωριοποιήσουν σχεδόν πλήρως τον ισχυρό μέχρι τότε ανταγωνιστή τους, τον Αναρχισμό. Σήμερα που η εποχή του κρατικιστικού οπτιμισμού έχει παρέλθει, η αριστερά στην Ευρώπη και στην Αμερική, αναγεννημένη σ’ ένα βαθμό από την τρέχουσα κρίση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, ψάχνει να βρει στον Αναρχισμό εναλλακτική διέξοδο, πιο ταιριαστή με την ατομικιστική και μεταμοντέρνα εποχή που διανύουμε. Αν οι λόγοι της διείσδυσης των αναρχικών ιδεών στα κοινωνικά, καθώς και στα πολιτικά κινήματα, είναι προφανείς, τα αίτια της αποεκκοσμίκευσης, της  «επιστροφής του Θεού», είναι λιγότερο φανερά. Σχετίζονται με την παρακμή της Νεωτερικότητας, όχι μόνο με την έννοια της αποδυνάμωσης, έως εκλείψεως, της κύριας οραματικής διεξόδου της, της μαρξιστικής αριστεράς, αλλά κυρίως με την μορφή της ανάπτυξης καταστροφικών και μηδενιστικών τάσεων χωρίς όρια, που οδηγούν στην αποσύνθεση των ατομικών και των συλλογικών υποκειμένων (Εθνών - Κρατών). Η αναβίωση των θρησκειών υψώνεται ως ανάχωμα στη μηδενιστική αυτή διάβρωση.

Η ιδεολογία της «επιστροφής στον εαυτό»

του Γιάννη Παπαμιχαήλ  – 

Είναι, ίσως, επείγον να προβούμε σε μια ιστορία της μετανεωτερικότητας στο πεδίο των συλλογικών νοοτροπιών του δυτικού κόσμου. Ίσως λίγο, όπως ο Φουκώ επιχείρησε παλαιότερα με το έργο του να περιγράψει και να ερμηνεύσει την ιστορία της νεωτερικότητας.

Για τις σημερινές Δυτικές κοινωνίες, καθώς και για τα σαστισμένα άτομα αυτών των κοινωνιών, η νέα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, που από τη δεκαετία ιδίως του ’80 και ύστερα εμφανιζόταν περίπου σαν μια «φυσική αναγκαιότητα», απαιτούσε πολλές εκλογικεύσεις και δημιουργούσε άλλες τόσες τάσεις φυγής. Εμφανίστηκε τότε με έμφαση, ως τεκμήριο της νέας «αυθεντικότητας», η ιδεολογία της «επιστροφής στον εαυτό».

Μια τέτοια επιστροφή συμβαδίζει, βέβαια, με τη φιλοσοφίζουσα απόπειρα να αναζητηθεί το κλειδί της οικουμενικότητας (ίσως και της ανθρώπινης φύσης) στην εσωτερική ζωή του ατόμου. Ως ιδέα, χαρακτηρίζει τις φιλοσοφίες της λεγόμενης «αρχαιοελληνικής παρακμής» (επικούρειους, στωικούς κλπ.), αλλά και τις παραινέσεις του Αγίου Αυγουστίνου όταν –την εποχή της κατάρρευσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας– ρίχνει μια απαισιόδοξη ματιά στο επερχόμενο μέλλον του Δυτικού κόσμου.

Αφελείς ιδεολογίες

1920-1950: Οι χαμένες ευκαιρίες για το «κόμμα της Εκκλησίας» (1)

Χριστιανικά κόμματα στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου- Η Εκκλησία της Ελλάδος ζητάει να συμμετέχει στα νομοθετικά όργανα- Η Πολιτεία διορίζει αρχιεπίσκοπο και μητροπολίτες- H Iεραρχία συζητά για την ίδρυση χριστιανικού κόμματος

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

Tην περίοδο του Μεσοπολέμου στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης έκαναν την εμφάνισή τους κόμματα χριστιανικά. Η Καθολική Εκκλησία με την συγκεντρωτική υπό τον Πάπα διοίκηση και η Προτεσταντική με τις πολλές μορφές της είχαν κάνει κεντρικό σημείο της προπαγάνδας τους την πάλη εναντίον του μπολσεβικισμού αλλά και γενικότερα της Αριστεράς. Έτσι στις χώρες όπου κυριαρχούσαν αυτά τα δύο χριστιανικά δόγματα υπήρξε άμεση ανάμιξη των Εκκλησιών στην πολιτική ζωή, τις περισσότερες φορές με κόμματα τα οποία τοποθετούνταν στη Δεξιά και την άκρα Δεξιά. Όσο για τις χώρες όπου η πλειοψηφία των κατοίκων ανήκε στο ορθόδοξο δόγμα, οι επιμέρους Εκκλησίες μπορεί να μην πρωτοστάτησαν στην συγκρότηση αυτοτελών χριστιανικών κομμάτων, αλλά οι ηγεσίες τους στήριξαν τις αστικές δυνάμεις και σε ορισμένες περιπτώσεις, κορυφαίοι εκπρόσωποί τους ανέλαβαν και απευθείας κυβερνητικά καθήκοντα.

Στην Ελλάδα, με τον συμπαγή ορθόδοξο πληθυσμό, η Εκκλησία παρενέβη στηρίζοντας τις συντηρητικές δυνάμεις στον αγώνα τους κατά των νέων ιδεών του κομμουνισμού και του δημοτικισμού, που ήταν κι αυτός στη βάση του ένα βαθειά πολιτικό κίνημα (εγκύκλιος της Ιεράς Συνόδου κατά του υλισμού, Μαρασλειακά, στήριξη στο βενιζελικό ιδιώνυμο και τη δικτατορία Μεταξά κ.λπ).

Όμως, παρά το ότι κατά καιρούς έγιναν συζητήσεις για την άμεση παρέμβαση με τη δημιουργία χριστιανικού κόμματος, ακόμη και σε επίπεδο Ιεράς Συνόδου, και παρά το γεγονός ότι η βάση γι’ αυτό υπήρχε, με τις πολυάριθμες και μαζικές χριστιανικές οργανώσεις, η ελλαδική Εκκλησία δεν απέκτησε το κόμμα της. Η συζήτηση επανήλθε και στην «καυτή» μεταπολεμική πενταετία 1945-1950, και μάλιστα σε μια στιγμή που οι προϋποθέσεις ήταν πολύ καλύτερες για ένα τέτοιο κόμμα, με την μαζική παρουσία της οργάνωσης «Ζωή» και των γύρω από αυτήν οργανώσεων. Όμως και τότε οι προσπάθειες δεν τελεσφόρησαν.

ΑΝΤΙΚΛΗΡΙΚΑΛΙΣΤΕΣ, ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ / ΔΡ ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΗΤΡΑΛΕΞΗΣ

Δεν υπάρχει μεγαλύτερος σύμμαχος της Εκκλησίας όσον αφορά στα θεσμικά κεκτημένα της από τους σκληρούς αντικληρικαλιστές. Αυτό δεν είναι τρόπος του λέγειν ή ρητορικό πυροτέχνημα: για τους λόγους που θα εξηγήσω εδώ, στην πράξη η αποκλειστική και μόνη δύναμη πλήρους υποστήριξης του status quo δεν προέρχεται από την διοικούσα εκκλησία, τους πιστούς, τους θεολόγους ή τους ειδικούς, αλλά από τους μαχητικούς αντικληρικαλιστές, ακριβώς λόγω του μαξιμαλισμού τους.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η έλλειψη επαφής του ελλαδικού αντικληρικαλιστικού λόγου με τα πραγματολογικά δεδομένα—νομικά, οικονομικά, περιουσιακά, οτιδήποτε. Οπότε, όταν έρθει η ώρα να «μετρηθεί» η αντικληρικαλιστική πολιτική θέση ως προς την εφαρμοσιμότητά της και την επαφή της με την πραγματικότητα, αυτή καταρρέει στις αντιφάσεις της—και, ελλείψει κάποιου μετριοπαθέστερου Plan B, έχοντας αδειάσει αφήνει την αποκλειστικότητα του πεδίου συζήτησης και του δημόσιου λόγου στην υποστήριξη του status quo από τους ανθιστάμενους στους αντικληρικαλιστές. Όταν η «αντίθεση» αποδεικνύεται προβληματική, αυτό που τελικά δικαιώνεται είναι η «θέση»…

«Τo Μη Δύνον Ποτέ…» του Χρήστου Μαλεβίτση

Η πνευματική ασθένεια του ανθρώπου του αιώνα μας είναι η εκκοσμίκευσή του. Δηλαδή ότι θεωρεί πως το υπάρχον καθόλου είναι μόνον ο κόσμος που βλέπει μπροστά του, ακριβώς όπως τον βλέπει και όπως τον αισθάνεται. Αυτό είναι πνευματικό κατάντημα του νεώτερου ανθρώπου, ο οποίος μια μια κλείνει όλες τις καταπακτές της ψυχής του και όλα τα παράθυρα του πνεύματός του. Αλλά αυτός είναι ο τρόπος υπάρξεως των μέσων συνειδήσεων. Τούτο σημαίνει πως ο μέσος άνθρωπος, δηλαδή η τρέχουσα συνείδηση, επέβαλε τα όριά της και στις συνειδήσεις που από τη φύση τους δεν είναι μέσες. Και μάλιστα τούτες οι τελευταίες νιώθουν τύψεις που μέχρι τώρα τα πετάγματά τους άφηναν εμβρόντητους τους πεζοπορούντες και συμμορφώνονται προς τον μέσο κανόνα. Ωστόσο όχι από ταπεινότητα αλλά από κρυψίνοια. Διότι αφού ο κόσμος της κοινής συνείδησης έγινε καθεστώς, φροντίζουν να έχουν την πρωτοκαθεδρία σε αυτό. Έτσι, μόνον οι πολύ ισχυρές εμπρόσωπες συνειδήσεις προτιμούν τη μοναξιά τους και το κοινωνικό περιθώριο, για να μην χάσουν την αυθεντικότητά τους. Εδώ πλέον είναι ζήτημα ηθικής τάξεως. Σε αυτή τη μέση κοινωνικότητα επιχωριάζει πολύ αφανής ανηθικότητα, την οποία όλοι προσποιούνται πως δεν την βλέπουν, επειδή όλοι την ασκούν. Στο τέλος, πράγματι, γίνεται πολύ δύσκολα αντιληπτή, και λησμονιέται. Ενώ υπάρχει.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες πώς να αντιμετωπισθούν τα μεγάλα, τα γιγαντιαία, ανοίγματα των υψηλών συνειδήσεων της ανθρωπότητας; Δεν τα κατανοεί ο εκκοσμικευμένος άνθρωπος. Δεν τα κατανοεί και η οργανωμένη παιδεία του, η οποία κόβει τα φτερά τους και τα καθιστά και αυτά πεζοπόρα προς χρήσιν των πεζοπορούντων. Έτσι πέφτει σκότος στο πνευματικό παρελθόν της ανθρωπότητας, που είναι η μόνη μας περιουσία στον κόσμο τούτο.

Μια ριζική διάνοιξη προς την νόηση του υπάρχοντος σημαδεύεται από τούτη τη ρήση του Ηρακλήτου: «Τό μή δῦνόν ποτε πῶς ἄν τις λάθοι;». Και σε απόδοση Ε. Ρούσσου: «Απ᾽ αυτό που δεν δύει ποτέ πώς κανείς να ξεφύγει;». Ο H. Diels το είχε μεταφράσει ως εξής: «Πώς μπορεί κανείς να κρυφτεί από αυτό που δεν δύει ποτέ;».