Μια Θεολογία έξω από 'δώ ή "μια θεολογία του εξαποδώ";

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου

Δοκιμές για τη συνδιάλεξη Φυσικών και Θεολόγων 

Νιώθω την ανάγκη να ψιθυρίσω δυο λόγια: "Ο Φρανκενστάϊν προ των πυλών!".

Φαντάζομαι ότι στο άκουσμα της φράσης αυτής ο νους πάει στην εφιαλτική πιθανολόγηση (και, συνακόλουθα, στην κήρυξη συναγερμού) ότι ο άνθρωπος έχει τη συνταρακτική δυνατότητα να δημιουργήσει αυτά που στη βιολογία ονομάζονται χίμαιρες: υπάρξεις τερατώδεις.
Ωστόσο τη φράση αυτή δεν την ψελλίζω εδώ με τέτοιο νόημα. Θα θυμούνται όσοι έχουν διαβάσει το έργο της Μαίρης Σέλλεϋ, ότι Φρανκενστάϊν δεν είναι το όνομα του τέρατος, αλλά του επιστήμονα δημιουργού του.

Το σημείο, λοιπόν, που μου εμπνέει τη φράση "Ο Φρανκενστάϊν προ των πυλών" δεν αφορά το τέρας που συνέθεσε ο πρωταγωνιστής, αλλά κάτι άλλο: τον έρωτα του πρωταγωνιστή με τη γνώση. Στην πρώτη του νιότη ο ήρωας ρίχτηκε – λέει – με τα μούτρα στη μελέτη βιβλίων Φυσικής. Ήταν βιβλία αλχημιστών· του Παράκελσου, του Κορνήλιου Αγρίππα, του Αλβέρτου του Μέγα. Όταν, λοιπόν, αργότερα, ξεκίνησε πανεπιστημιακές σπουδές, έπεσε πάνω στον ωμό κύριο Κρεμπ, καθηγητή Φυσικής, ο οποίος τον υποδέχτηκε με τα εξής λόγια: "Αληθινά το λες,… ότι ξόδεψες τόσον καιρό για να διαβάσης τέτοιες ανοησίες;… Κάθε λεπτό… που ξόδεψες γι’ αυτά τα βιβλία, είναι τελείως χαμένο. Κούρασες και φόρτωσες το μυαλό σου με άχρηστα συστήματα και ονόματα. Θεέ μου! Σε τι έρημο ζούσες! Δεν υπήρχε κανένας να σε πληροφορήση ότι όλ’ αυτά που διάβαζες είναι χιλίων χρόνων και τελείως ξεπερασμένα πια;" (1).

Το τέρας έχει ήδη ξεπροβάλει! Είναι η τρομακτικότητα του να βρεθεί ο άνθρωπος εγκλωβισμένος σε μια φαντασίωση που τη νομίζει πραγματικότητα. Να δαπανηθεί σκιαμαχώντας ανυποψίαστα με ερωτήματα που δεν τίθενται, και να μην πάρει είδηση ερωτήματα που χαίνουν αναπάντητα.
Υπάρχει, άραγε, σίγουρος τρόπος αποφυγής αυτής της τρομακτικότητας; Ή μήπως πρόκειται για έναν κίνδυνο διαρκή, καθ’ όσον αυτό που ανακαλύπτεις κάποια στιγμή ως απάντηση που απεγκλωβίζει, μπορεί αργότερα να γίνει κλουβί, αν πάψεις εσύ να έχεις το νου σου στο πορτάκι και στο "έξω από 'δώ"; Δεν θα περιερχόταν, λόγου χάριν, στην ίδια θέση με τον νεαρό Φρανκενστάϊν και ο καθηγητής Κρεμπ, αν τυχόν θα έμενε κολλημένος στο απελευθερωτικό τότε κοσμοείδωλό του (κοσμοείδωλο του 18ου αι.), και παρέβλεπε τις μεγάλες ανατροπές που έφεραν μετά από δυο αιώνες η σχετικότητα και η κβαντομηχανική;

Δυτικισμός: γεωπολιτισμική οπτική και νόθος ευρωπαϊσμός

Του Δημήτρη Μάρτου

Από τότε που ο τραπεζίτης Μάρκος Ρενιέρης διατύπωσε το μανιφέστο ενός νόθου –επαρχιώτικου και καιροσκοπικού γεωπολιτισμού: «η Ελλάς είναι Δύση… γιατί αυτό μας συμφέρει να είμαστε» (1842), έχουν πολλαπλασιαστεί οι οπαδοί του «ανήκειν». Καθημερινά γράφονται κείμενα* που δεν κάνουν διάκριση της Δύσης με την Ευρώπη, που ταυτίζουν το δυτικισμό με τον ευρωπαϊσμό και, τελικά, εξασθενούν τις γεωπολιτισμικές δυνατότητες της Ελλάδας.

Ενώ, οι ίδιοι οι Δυτικοί δεν συμπεριλαμβάνουν την Ελλάδα στον κόσμο τους, οι εγχώριοι Δυτικιστές πλειοδοτούν υπέρ μια Δυτικής νοηματοδότησης της Ευρώπης. Τη Δύση την αποτελούν λατινικές καθολικές και προτεσταντικές χώρες, ενώ, ο ελληνικός ορθόδοξος Ανατολικός κόσμος αποτελεί αυτόνομη πολιτισμική οντότητα. Τα κοινά πολιτισμικά υποστρώματα: ελληνική αρχαιότητα, Ρώμη, χριστιανισμός, έχουν συντεθεί διαφορετικά στις δύο ευρωπαϊκές κουλτούρες, κυρίως λόγω του ότι η Δυτική καθολική λατινική μπολιάστηκε από βαρβαρικούς θεσμούς (Οστρογότθων, Βησιγότθων κά), τις σταυροφορίες και την αποικιοκρατία, ενώ, η Ανατολική ορθόδοξη ελληνική δεν υποκατέστησε την πολιτική εξουσία των Βυζαντινών με βαρβαρικούς θεσμούς, ούτε εκπαιδεύτηκε σε σταυροφορικές και αποικιοκρατικές εκστρατείες κ.λπ.

Εκπαιδευμένοι στο δυτικομονόδρομο αποκρύβουν σκοπίμως ότι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη δεν αποτέλεσε πηγή έμπνευσης μόνο για τη Δύση, αλλά και για όλους τους μεγάλους πολιτισμούς στην Ανατολή, ακόμη και για τη δική της αυθύπαρκτη γεωπολιτισμική παρουσία. Στην πραγματικότητα, η Δύση, με τις παπικές μεταρρυθμίσεις του 11ου-12ου αιώνα, την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό, αξιοποίησε περισσότερο τα έργα μεγάλων φιλοσόφων και επιστημόνων της Ελλάδας, της Κίνας, της Ινδίας, της Περσίας και της Αραβίας, παρουσιάζοντας τα δάνεια σαν δικές της ανακαλύψεις. Ενώ, όμως, η ανάπτυξη της σκέψης και της επιστήμης στους πολιτισμούς της Ανατολής βασίστηκε στις ανταλλαγές και τη φιλοξενία, στη Δύση βασίστηκε κυρίως στην κλοπή και την εξαπάτηση. Η Δύση έκανετην παγκόσμια γνώση να υπηρετεί τη δύναμή της, τον ιμπεριαλισμό της.

Διαφωτισμός: η τελευταία θρησκοληψία

Αντώνης Ανδρουλιδάκης

Μια παρέα ξένων, κάπου στο Ρέθυμνο, αναζητούν μια διεύθυνση χαμένοι κάπου στα στενά σοκάκια της παλιάς πόλης. Σταματούν αιφνιδιαστικά μιαν ήσυχη γυναίκα και τη ρωτούν: «από δώ καλά πάμε;». «Μα πού θέλετε να πάτε;», τους ρωτά εκείνη με τη σειρά της. Οι επισκέπτες κοιτιούνται μεταξύ τους απορημένοι, ώσπου κάποιος αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να της εξηγήσει ό,τι δεν ξέρουν που θέλουν να πάνε. Και η γυναίκα ολοκληρώνει την απάντηση της με το διπλό (υπαινικτικό) μήνυμα: «...Ε δεν πάτε καλά!».

Ίσως το παραπάνω παιχνιδιάρικο μότο που χρησιμοποιούμε για εισαγωγή σε τούτο το άρθρο, να μοιάζει κάπως παράταιρο ή και άσχετο με το κατ’ εξοχήν Λογικό θέμα που επιχειρούμε να πραγματευτούμε. Αλλά είναι όντως έτσι;

Αυτό που εννοούμε συνήθως όταν μιλάμε για τον «Διαφωτισμό» δεν γίνεται αντιληπτό από όλους με τον ίδιο τρόπο. Όμως, αν ήταν να δώσουμε έναν γενικό ορισμό, θα μπορούσαμε να πούμε ό,τι πρόκειται για μια πνευματική κίνηση που έχει τις ρίζες της κάπου στον 18^ο αιώνα και οδήγησε σε μια ριζική αλλαγή του τρόπου που οι άνθρωποι στον Δυτικό κόσμο, (Δυτική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική) κατανοούν τον ρόλο, τη σημασία αλλά και το περιεχόμενο της Λογικής. 

Πιο απλά, ο Ορθός Λόγος κατέλαβε μια (την) υψηλότερη θέση στο αξιακό σύστημα της δυτικής κοσμοαντίληψης, αντικαθιστώντας (και καταδικάζοντας) την πίστη ως βάση για την κατανόηση της πραγματικότητας. ‘Ισως δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός απ’ αυτόν που δίνει ο ίδιος Immanuel Kant (1784) στο δοκίμιο του «Τι είναι Διαφωτισμός». «Ο Διαφωτισμός, λέει, είναι η ανάδυση του ανθρώπου από την ανωριμότητα. Όπου, ανωριμότητα είναι η ανικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιήσει την ατομική του κατανόηση δίχως την καθοδήγηση κάποιου άλλου».

Για τον Kant, Διαφωτισμός είναι η ικανότητα και το θάρρος να σκέφτεται κανείς για τον εαυτό του, αντιστεκόμενος στην παράδοση, στις συμβατικές συνήθειες και στις αυθεντίες ως πηγές της σοφίας και της γνώσης. Ποιός θα μπορούσε, σήμερα, να έχει αντίρρηση; Θάνατος στα στερεότυπα και στις αυθεντίες, θα ήταν το σύνθημα!

Στην ιδρυτική θέσμιση του Διαφωτισμού, ενυπάρχει η αντίληψη ότι η πραγματικότητα μπορεί να είναι κατανοητή από την ανθρώπινη διάνοια, ακριβώς επειδή το άτομο είναι επαρκώς διανοητικά εξοπλισμένο, ώστε να κρίνει και να αποφασίζει τα του εαυτού του...Τα του «εαυτό της», θα μας προκύψει λίγο αργότερα.

Να γκρεμίσουμε την Αριστερά του Διαφωτισμού (και άλλα στερεότυπα…)

Σήμερα έκανα μια ανάρτηση στον προσωπικό μου λογαριασμό στο Facebook με αφορμή την είδηση για την οργανική κατανομή 178 ιερέων, η οποία ήταν η εξής:

“Παιδιά αυτο το επιχείρημα “προσέλαβε 178 παπάδες αντί γιατρούς ο ΣΥΡΙΖΑ” τα σπάει. Ειναι βγαλμένο απο όλες τις σωστες παραδόσεις τις Αριστεράς. Την επόμενη φορά μην ξεχάσετε το “οι μετανάστες ρίχνουν τα μεροκάματα”…. ‪#‎αντικληρικαλισμος_από_τα_Lidl‬“

Πέραν του προβοκατόρικου λόγου (που έτσι κι αλλιώς μπορεί κανείς εύκολα να μου καταλογήσει) και παρόλο που δε ανάλυσα καν τον χυδαίο λαϊκισμό που περιβάλλει τον μέσο αριστερό τρόπο σκέψης όταν πρόκειται για τέτοιες ειδήσεις, θα σταθώ σε κάτι που μου έκανε όντως εντύπωση. Δυο τρεις φίλοι-ες, σπουδαίοι επιστήμονες και αριστεροί άνθρωποι, κάτω από την ανάρτηση αυτή είπαν το ίδιο επιχείρημα:

Η Αριστερά είναι παιδί του Διαφωτισμού (και με μια παραλλαγή ότι “η Αριστερά είναι με τον Διαφωτισμό”). Αυτό πραγματικά με εντυπωσίασε γιατί το ξανασυνάντησα πρόσφατα στο άρθρο του Ραφαήλ Παπαδόπουλου, στο οποίο και απάντησα. Έτσι λοιπόν, με ανάλαφρη διάθεση και με λίγες κλασικές παραπομπές, σκέφτηκα να αποδομήσω αυτό το απαράδεκτο στερεότυπο και κάπως να συμβάλλω λίγο και στον γενικό προβληματισμό της εποχής που είναι “τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε”.

ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ:  Qu’est-ce que c’est…

Πολιτισμός ανέλπιδος

Χάρης Φεραίος

Ίσως όταν ο Θωμάς Ακινάτης, με τα νοησιαρχικά του μηχανεύματα ανέστρεφε ό,τι υπήρξε ως τότε ελληνικός και ελληνοχριστιανικός πνευματικός πολιτισμός, να μην υποπτευόταν και ο ίδιος ποιας εκρηκτικής αλλαγής γινόταν πρόδρομος. Διότι στην κοινωνική τους εξέλιξη τα μηχανεύματά του ήταν η γέννηση της «αλάθητης αυθεντίας» (της μιας «υπέρτατης» εξουσίας), στην οποία «πειθαρχούν», απρόσωπες πια, μονάδες ατόμων, με ρόλο για το καθένα καθορισμένο εκ προοιμίου, από την ex-cathedra εκείνη αυθεντία. Αλλά η κοσμοαντίληψη, μέσα στην οποία γεννήθηκε έτσι η Ευρώπη, κόμισε μεν την κοσμογονική τεχνολογική πρόοδο, αυτήν που σήμερα ονομάζουμε δυτικό τεχνολογικό πολιτισμό, έφερε όμως και τα τραγικά συνάμα αδιέξοδα, καρπούς των οποίων, από πολλού διαγραφόμενους, γεύτηκε επώδυνους ο 20ός αιώνας, και γεύεται τώρα ο 21ος.

Η ΩΣ ΤΟΤΕ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ «κοινωνία» του προσώπου μετατράπηκε σε societa, «άθροισμα» δηλ. μοναχικών ατόμων. Διαφορά βεβαίως που είναι θεμελιακή. Διότι ο «προσωπικός» Θεός, που είναι στοιχείο αναφοράς και αιτία πραγμάτωσης της κοινωνίας του προσώπου, δεν είναι πια συνθετικός παράγων και συνδετική αιτία του συλλογικού βίου. Κάτι οδυνηρότερο, δεν είναι «αναγκαίος» (όπως μηχανευτικά τον εξάγγειλε ο Ακινάτης) για τη συγκρότηση και τη λειτουργία της societa. Και έτσι, τέσσερις μόλις αιώνες μετά, τον απέβαλε (ελέω Διαφωτισμού) ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός εκείνο τον απρόσωπο, απόκοσμο, συνεπώς δικαιοκρίτη μόνο Θεό, δημιουργώντας συνάμα και μέγα κενό. Ο Νίτσε προέβλεψε ότι το κενό θα το αναπληρώσει ο Υπεράνθρωπος. Και δεν είχε εντελώς άδικο. Διότι το κενό αναπληρώθηκε, όμως από την Τεχνική! Υπεράνθρωπη φυσικά κατά τούτο: Ότι τη δημιούργησε μεν ο (δυτικός) άνθρωπος, αλλά αργότερα αποκαλύφθηκε μπροστά του ως μια Υπερ-κόσμια δύναμη, που όμως δεν την ελέγχει εκείνος.

Η εσωτερική ασυνέπεια των σύγχρονων προοδευτικών μας - Ρομαντισμός, Χριστιανισμός, πρόοδος

Γιώργος Παναγιωτίδης

 

Ζούμε εδώ και πολλά χρόνια ακόμη υπό την επιρροή ενός ρεύματος που επιθυμεί την εσωτερίκευση μίας νέας ιδεολογίας και ενός νέου τρόπου ζωής εν Ελλάδι· τούτο το ρεύμα το ονοματίζουν οι κήρυκές του ως Διαφωτισμό, ορθολογισμό και τα όμοια με αυτά. Αυτό το ρεύμα υπήρξε έως επικυρίαρχο επί πολλά έτη. Βασικά εχθρευόταν “κάθε τι το παλιό”, την παράδοση ή, καλύτερα, ό,τι του φαινόταν ως παράδοση που σχετιζόταν κατ’ εξοχήν με την Εκκλησία, την οποία εξ άλλου συνδέει με τον “Μεσαίωνα”· δηλαδή αυτό που ορισμένοι Γάλλοι ουμανιστές του 18ου αιώνα επινόησαν προπαγανδιστικά ως ”Moyen Age”, για να το σχετίσουν αντιθετικά με τους λεγόμενους Νέους Χρόνους.

Ο Ευ. Παπανούτσος, όντας φιλόσοφος και θεολόγος, αλλά όχι ρητά Χριστιανός -ως προχωρημένη ηλικία τουλάχιστον-, έγραψε κάπου (στα “Μέτρα της εποχής μας”) πως “ο φιλόσοφος του Μεσαίωνα είναι ο Αριστοτέλης” και πως πάντως το κυριότερο στοιχείο του “Μεσαίωνα” είναι η καταπιεστική πολιτική εξουσία της ιεραρχίας της “εκκλησίας”· μόνη αυτή η ανάληψη κοσμικής εξουσίας από κληρικό χαρακτηρίζεται ως “μίξις άμικτος και τέρας αλλόκοτον” από τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και Φιλοκαλιστή μέγα, που ακολουθεί ένα δρόμο ριζικά διαφορετικό από την επιβολή της Εκκλησίας ως Civitate Dei του Αυγουστίνου πάνω στην Πολιτεία. Συνεπώς, ένας Διαφωτισμός αυτού του είδους που εξελίχθηκε στην Ευρώπη και ιδίως, αν όχι αποκλειστικά, στην Γαλλία, δεν θα μπορούσε ποτέ να ανθίσει εγχώρια. Άλλωστε, όπως ο Κώστας Ουράνης γράφει σε ένα άρθρο του για την κυρίαρχη και πλέον δημοφιλή μορφή του γαλλικού Διαφωτισμού, τον Βολταίρο, αυτός έγινε δημοφιλής χάρις στους λιβέλλους, τα δοκίμια και τα “άρθρα” του, όπου “πήρε θέση απέναντι στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς της εποχής του και, κυριότερα, απέναντι στην θρησκεία - και, πιο συγκεκριμένα, στον καθολικισμό.

Μαρκήσιος Ντε Σάντ: ο βασιλιάς του «αβασίλευτου» ολοκληρωτισμού…

Η σαδιστική κυριαρχία του μηδενιστικού καπιταλιστικού «εγώ» 

Στο μνημειώδες έργο τους : «Η διαλεκτική του Διαφωτισμού», οι Μάξ Χορκχάιμερ και Θεοντόρ Αντόρνο, φιλόσοφοι της Σχολής της Φρανκφούρτης, μιλούσαν για τον Ντε Σάντ, ως έναν γνήσιο εκπρόσωπο του βαθύτερου εγωιστικού υποκειμένου του Διαφωτισμού. Του υπερ-ορθολογικού Διαφωτισμού, ως μιας νέας θρησκείας του «εγώ» και της αντικειμενοποίησης των σχέσεων, ως απόλυτου ποσοτικού υπολογισμού. Στο έργο, αυτό, ουσιαστικά εξυφαίνεται το νήμα που συνέδεε τον Κάντ και την φιλοσοφία του με τον Ντε Σάντ και από κει στους φασίστες και τον Χίτλερ. Ο Χίτλερ ενυπάρχει ήδη στον Μαρκήσιο, όπως δραματουργικά είχε δείξει και ο Παζολίνι στην εκπληκτικά συμβολική ταινία: «Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα»-1975.

Ο ακηδεμόνευτος αστός, ως λογική του του φιλελευθερισμού, βρίσκει την ακρότατη εφαρμογή του στα έργα του Ντε Σάντ. Η μήτρα του ορθολογικού σχεδιασμού και υπολογισμού ως Λογική, που απελευθερώνει το άτομο, εκφράστηκε και υλοποιήθηκε στην κυριολεξία, από την ολοκληρωτική φασιστική τάξη πραγμάτων. Ο πρίγκηπας Φρανκαβίλα του Σάντ, αιώνες πριν, περιγράφει τον σύγχρονο ολοκληρωτισμό, «δεξιό»και «αριστερό» : «Κάντε άθεο και διαφθείρεται το λαό τον οποίον θέλετε να υποτάξετε. Όσον καιρό δεν θα λατρεύει άλλο θεό εκτός από σας, όσον καιρό δεν θα έχει άλλα ήθη εκτός από τα δικά σας, θα είστε πάντα αφέντης του (…). Από την άλλη μεριά, αφήστε τον να είναι όσο πιο εγκληματικός γίνεται (…), μην τον τιμωρείτε παρά μόνον αν στραφεί εναντίον σας». Ο Σάντ προετοιμάζει το ναζισμό, γιατί επικρίνει κάθε οίκτο. Και βέβαια ο Χίτλερ και ο ναζιστικός Λόγος, έλεγε στους πολίτες ότι θα τους απαλλάξει «από την τυραννία της συνείδησης και των ηθικών συναισθημάτων». Και το έκανε αυτό εξυψώνοντας, την ίδια στιγμή, τα συναισθήματα στο επίπεδο της ιδεολογίας. Με τον τρόπο αυτό τα έκανε, στην πραγματικότητα, να φαίνονται χυδαία και ένας ανώριμος τρόπος σκέψης. Έτσι τα εξόριζε από την ανθρώπινη πράξη, όσο κι αν τα επικαλείτο, και άφηνε να θριαμβεύει ο ατράνταχτος ορθολογιστικός Λόγος της ακραίας δύναμης και κυριαρχίας. Όμως η καταδίκη των συναισθημάτων εμπεριεχόταν ήδη στην τυποποίηση του Λόγου (του εργαλειακού Διαφωτισμού και της κυριαρχίας της Τεχνικής), θα μας πουν οι φιλόσοφοι της σχολής της Φρανκφούρτης. Στον οικονομικό τομέα, η λυσσασμένη καπιταλιστική αγορά ήταν η εμπράγματη μορφή του Λόγου αυτού.

Ο (διαβόητος) «Διαφωτισμός» και πάλι…

Χάρης Φεραίος
Α’

Φυσικά και δεν υπάρχει αμφιβολία: Ανάμεσα σε όλους τους πολιτισμούς που παρήγαγε η ανθρώπινη ιστορία, ο ευρωπαϊκός (της μεταρωμαϊκής φραγκοτευτονικής Ευρώπης εννοείται) υπήρξε και μοναδικός κατά το ότι είχε εντυπωσιακά ραγδαία ανέλιξη. Τα βαρβαρικά φύλα που σε αλλεπάλληλα κύματα είχαν εισβάλει στη δυτική Ευρώπη, και εκχριστιανιζόμενα έκαναν τα πρώτα αδέξια βήματά-τους στον πολιτισμό, έμελλε να εκπλήξουν την ιστορία: Με μια «ραγδαία» διαδικασία γένεσης και ακμής, μόλις τεσσάρων στην ουσία αιώνων, ανέπτυξαν, ό,τι σήμερα είναι γνωστός ως (νεωτερικός) υπέρλαμπρος ευρωπαϊκός πολιτισμός. Ραγδαία μεν διαδικασία, που όμως ερμηνεύει και τα τραγικά αδιέξοδα στα οποία οδηγήθηκε, για πρώτη δε φορά οδήγησε μαζί-του και ολόκληρη την οικουμένη.

Όλα άρχισαν με τον Καρλομάγνο. Η εκπληκτική πολιτική ιδιοφυΐα του οποίου διέβλεψε, ότι για να μπορέσει να δημιουργήσει στη Δύση μιαν άλλη Αυτοκρατορία, ως αντίποδα της Κωνσταντινούπολης, όφειλε να φτιάξει και μιαν άλλη εκδοχή του Χριστιανισμού, ως αντίποδα της ελληνικής Ορθοδοξίας. Και βρήκε άριστη διέξοδο σε ένα Λατίνο θεολόγο του 4ου αιώνα, τον Ιερό Αυγουστίνο. Ο οποίος όμως, μη γνωρίζοντας καθόλου ελληνικά, (γλώσσα δηλ. των Ευαγγελίων) αυτοσχεδιάζοντας προσάρμοσε τη χριστιανική διδασκαλία, στα απλουστευτικά σχήματα της ξηρής νομικής-του σκέψης, δημιουργώντας όμως ένα απόμακρο, ιδίως δικαιοκρίτη Θεό, υποταγμένο κι αυτόν στις απαιτήσεις της αμείλικτης «θειας δικαιοσύνης-του». Έτσι άρχιζε το ευρωπαϊκό δράμα.

Πρώτη πράξη-του ήταν το οριακό έτος 1000, όπου οι ανώριμοι, πρώην βάρβαροι, τώρα Χριστιανοί της Δύσης, τρέκλιζαν συντετριμμένοι, αναμένοντας άπραγοι το επικρεμαμένο «τέλος του κόσμου», που τους ετοίμαζε ο απρόσιτος Θεός-τους γι’ αυτό ειδικά το έτος! Ήταν όμως τέτοια η δύναμη για δημιουργία που γέννησε μέσα-τους η επόμενη του έτους 1000, (που, αφού δεν ήλθε το τέλος, στην ουσία ήταν σαν να τους χαρίστηκε ξανά η ζωή) ώστε εκείνη πάμφτωχη εξουθενωμένη αγροτική Ευρώπη, εξέπληξε γεννώντας τον ιδιοφυή, αριστοτεχνικά εκτοξευόμενο στα ύψη, θαυμαστό γοτθικό ναό. Αλλά το ευρωπαϊκό δράμα δεν παρήλθε, παρά επιπλέον έγινε τώρα και όντως τραγικό. Αφού, και παρότι (το, και εκπληκτικό, πλήθος) οι γοτθικοί ναοί-της βίαια εκτοξεύονταν στα ύψη, πουθενά εκεί δεν συναντούσαν τον Θεό! Εκείνον εννοείται που τους κληροδότησε η θεολογία του Αυγουστίνου.

Γιατί η αριστερά λατρεύει την ανάπτυξη;

Χάρης Ναξάκης

Δεν μπορώ να κάνω τίποτα για όποιον

δεν θέτει στον εαυτό του ερωτήματα

Κομφούκιος

Γιατί η αριστερά, σχεδόν σε όλες τις εκδοχές τις, νιώθει μια ακαταμάχητη έλξη από τον οικονομισμό, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, τον καταναλωτισμό, την τεχνολογική πρόοδο, την ανάπτυξη σε όλες τις μεταμφιέσεις της (βιώσιμη ανάπτυξη, λαϊκή ανάπτυξη , κλπ), ειρωνεύεται το λιτό βίο ταυτίζοντάς τον με τη λιτότητα; Γιατί η αριστερά είναι το κόμμα της προόδου και της ανάπτυξης; Η απάντηση του ερωτήματος πρέπει να αναζητηθεί στη μήτρα που τη γέννησε. Πίσω από το μύθο της ανάπτυξης και της προόδου βρίσκονται θεωρητικές και οντολογικές παραδοχές του διαφωτιστικού προτάγματος, συνιστώσα του οποίου είναι η αριστερά, παραδοχές που διατύπωσε και ο Μαρξ. Η θεοποίηση της οικονομίας παρατηρείται και στις δυο μεγάλες συνιστώσες του διαφωτισμού, τον φιλελευθερισμό και τον μαρξισμό και προϋποθέτει συγκεκριμένες παραδοχές για το χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης. Για τους φιλελεύθερους ο άνθρωπος είναι ιδιοτελές ον και για να μην οδηγηθεί σε ένα πόλεμο όλων εναντίον όλων (Χομπς) πρέπει να αυτορυθμιστεί και να εξισορροπηθεί η ιδιοτέλεια και η απληστία του μέσω της οικονομικής δραστηριότητας, της αγοράς. Την αντίληψη αυτή διατύπωσε με τον καλύτερο τρόπο ο Α. Σμιθ στον Πλούτο των Εθνών λέγοντας ότι «δεν θα εξασφαλιστεί το βραδινό μας από τη φιλανθρωπία του φούρναρη, αλλά από την έγνοια που έχει αυτός για το συμφέρον του». Αν επιδιώξουμε λοιπόν το προσωπικό μας συμφέρον θα έρθουμε σε αναγκαίους συμβιβασμούς και η απληστία μας θα είναι ενάρετη γιατί θα είναι το κίνητρο για να παράγουμε αγαθά και να καλύψουμε τις ακόρεστες ανάγκες μας. Η οικονομία για τους φιλελεύθερους είναι ένα σύστημα αποδοτικής οργάνωσης της ιδιοτέλειας ενός άπληστου όντος, που διοχετεύει τον αχαλίνωτο καταναλωτικό ηδονισμό του και τα εγωιστικά πάθη του στην ειρηνοποιό αγορά και όχι σε αιματηρούς πολέμους.

Η κριτική του Διαφωτισμού και ο … Μίλτος Σαχτούρης!

κόλαση 

με τόσο φως

δεν το περίμενα 

στρίβοντας στη γωνιά 

ν’ αντικρίσω

το μαύρο κόκκινο 

Μίλτος Σαχτούρης 

“Ανέκαθεν ο διαφωτισμός, με την ευρύτερη έννοια της προοδεύουσας σκέψης, επεδίωκε να απελευθερώσει τους ανθρώπους από τον φόβο και να τους κάνει κυρίαρχους. Αλλά η εντελώς φωτισμένη γη ακτινοβολεί από το κακό που θριαμβεύει παντού”. 

“Η διαλεκτική του Διαφωτισμού” – Αντόρνο – Χόρκχάιμερ

Ο νεωτερικός κόσμος, που ξεπήδησε με το Διαφωτισμό και θεμελιώθηκε πολιτικά με τη Γαλλική Επανάσταση, δείχνει ολοένα και περισσότερο να ζει την επιθανάτια αγωνία του. Μια αγωνία που ξεκίνησε από τη στιγμή που η νέα κοινωνία που επαγγελλόταν ο Διαφωτισμός, μαζί με τα υλικά της “απελευθέρωσής της”, γέννησε τα ίδια τα σπέρματα της νέας υποδούλωσης και της κρίσης της.

Η απο-ιεροποίηση των πάντων ως τίμημα κάθε προόδου, η απομάγευση του κόσμου (κατά Μάξ Βέμπερ) ως προϋπόθεση για την ανάδυση του”ορθολογισμού” και εντέλει της κερδοσκοπικής σύλληψης του καπιταλισμού, πλημμύρισε κάθε απόπειρα “απελευθέρωσης”. Είτε από “δεξιά”, είτε από “αριστερά”. Ο Διαφωτισμός παρεκτρέπεται στην εργαλειακή ορθολογικότητακαι το χρησιμοθηρικό πνεύμα της μοντέρνας τεχνικής. Σημασία δεν έχει να καταλάβουμε γιατί λειτουργούν τα πράγματα, αλλά μόνο πως λειτουργούν. Δεν έχει σημασία γιατί δημιουργήθηκε το εργαλείο, αλλά μόνο το πώς λειτουργεί για να φέρει αποτέλεσμα, δηλαδή κέρδος. Ο αριθμός, η ποσότητα, η μεγέθυνση γίνεται κανόνας του Διαφωτισμού. Αυτό που αναζητούν οι άνθρωποι από τη φύση είναι η “χρησιμότητά” της. Πως να εδραιώσουν την κυριαρχία πάνω της και πάνω στους άλλους ανθρώπους. Όπως λένε και οι συγγραφείς της “Διαλεκτικής του Διαφωτισμού”: «ό,τι δεν θέλει να συμμορφωθεί με το κριτήριο της υπολογισιμότηταςκαι της χρησιμότητας είναι για το διαφωτισμό ύποπτο».

Χρ. Γιανναράς: Ο πολιτισμός του Διαφωτισμού

Του Χρήστου Γιανναρά

Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός είναι, σίγουρα, κάτι περισσότερο από ιδεολογικό ρεύμα ή θεωρητικό σύστημα, κάτι περισσότερο από φιλοσοφική τάση ή «σχολή». Είναι εποχή, είναι οι «Νέοι Χρόνοι» της ευρωπαϊκής ιστορίας. Χρόνοι «φωτισμού» του ευρωπαίου ανθρώπου, ύστερα από τον «σκοταδισμό» των μέσων αιώνων, την ολοκληρωτική επιβολή της θρησκευτικής αυθεντίας ως κυρίαρχης ιδεολογίας. Είναι πολιτισμός, δηλαδή καθολικός τρόπος του βίου. Αυτό που εμπεδώνεται ως καθολικός τρόπος βίου, είναι κατ’αρχήν μια θεμελιώδης στάση ή επιλογή, μια αφετηριακή νοηματοδότηση της ανθρώπινης ύπαρξης και της ανθρώπινης πράξης, του αντικείμενου κόσμου και της χρήσης του κόσμου.

Δεν έχουν πάντοτε οι Διαφωτιστές κοινές απόψεις, ίδιες αφετηρίες και σκέψεις. Συγκλίνουν, όμως, σε στόχους κοινούς: Στις δογματικές και νοησιαρχικές ερμηνείες της πραγματικότητας, να αντιθέσουν τον εμπειρισμό και την άμεση αποδεικτικότητα της πειραματικής επιστήμης. Στην αυταρχική αντίληψη της εξουσίας να αντιπαραθέσουν τα δικαιώματα του ατόμου, όπως αντλούνται όχι από υπερβατικές αυθεντίες, αλλά από το «φυσικό» δίκαιο. Στην αποπνευματωμένη «μεταφυσική» εκδοχή του όντως υπαρκτού, να αντιτάξουν την κατάφαση της αισθητής εμπειρίας του υλικού και συγκεκριμένου. Στο βασανιστικό άγχος της αμαρτίας-παράβασης και ηθικής ενοχής, να αντιπροτείνουν τις κανονιστικές αρχές της ανθρώπινης λογικής, την καταξίωση της ομορφιάς, την ευεξία των αισθήσεων και του σώματος. Στη θέση της σχηματικής απολυτοποίησης ιστορικών φαινομένων ή παραδόσεων, να βάλουν τον συγκριτικό σχετικισμό και τον ερευνητικό σκεπτικισμό. Να υποκαταστήσουν την ασκητική απαξίωση του επίγειου βίου με την κατάφαση της βιολογικής ζωής και της ορμής για αυτοσυντήρηση, την καταξίωση του εγκόσμιου ωφελιμισμού.

Η Εύθραυστη Αγιότητα της Νεωτερικής Επιθυμίας

Nίκος Μαυρίδης

Ποια είναι η ταυτότητα του σύγχρονου, μετανεωτερικού, μεταβιομηχανικού πολιτισμού της Ευρώπης; Παρατηρείται πληθύς βιβλίων, παραστάσεων, ταινιών, εκθέσεων ζωγραφικής και πολιτισμικών προϊόντων σε υπερπληθωριστικό βαθμό, χωρίς παρά ταύτα να προκύπτει μία πολιτισμική συνισταμένη. Και ακριβώς επί της ελλείψεως αυτής της συνισταμένης, θα επιχειρηματολογούσε ο μεταμοντέρνος διανοούμενος, εδράζεται η πολιτισμική ταυτότητα του σύγχρονου μας πολιτισμού. 

Ο λυμφατικός, πλέον, ορθολογιστής ασφαλώς διαφωνεί, αλλά καταλαβαίνει ότι τόσο ο ορθολογισμός όσο και ο διαφωτισμός αποτελούν παρελθόν, ΄΄παράδοση΄΄ μέσα στο σώμα της σύγχρονης ιστορίας. Επιλέγει λοιπόν το μη χείρον ως βέλτιστον. Αν επιμείνει στον διαχωρισμό του από τον μετανεωτερικό άνθρωπο θα συγκαταλεχθεί στις δυνάμεις του παρελθόντος, ήγουν θα πρέπει να συζήσει με τον βδελυρό αντίπαλό του, την χριστιανική μεταφυσική. Διασώζοντας λοιπόν τον εαυτό του στην ορθολογική επιστημονική ευρηματικότητα της τεχνολογίας συντάσσεται εξ ανάγκης με τις μεταμοντέρνες πολιτιστικές προεκτάσεις του ΄΄νέου γενναίου κόσμου΄΄. 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ

του Ζήση Παπαδημητρίου

Από την Οικουμενικότητα του Διαφωτισμού στα Μεταμοντέρνα Αδιέξοδα:

Αναζητώντας το Μίτο του Ορθού Λόγου

Η συζήτηση για το μεταμοντέρνο άρχισε ουσιαστικά στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και συνδέεται άμεσα με την κρίση του συ­στήματος αξιών της νεωτερικότητας. Τόσο οι συντηρητικές όσο και οι «προοδευτικές» παραλλαγές του μεταμοντέρνου εκφράζουν κατά την άποψή μου την απογοήτευση της αστικής διανόησης για τη διάψευση των επαγγελιών του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Αποτελούν, όπως πολύ σωστά έχει επισημανθεί, «φιλοσοφίες του συμβιβασμού», καθώς «θεωρούν αδύνατη ή και απίθανη την αλλαγή του κόσμου», με το πρόσχημα ότι η κριτική αδυνατεί να επηρεάσει τις εξελίξεις στον πλανήτη μας «επικροτώντας έτσι την ισχύουσα τάξη πραγμάτων, το status quο»l. Αμφισβητώντας την αποδεικτική ισχύ του ορθού Λόγου, οι θε­ωρητικοί του μεταμοντέρνου διατείνονται πως η κατανόηση της πολυπλοκότητας των σύγχρονων κοινωνιών προϋποθέτει τη χειραφέτηση της σκέψης από τα ορθολογικά αξιώματα της νεωτερικότητας2.Ενδεικτική ως προς τη στάση αυτή είναι η περίπτωση του Γάλλου θεωρητικού του μεταμοντερνισμού Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ3.

Σ. Αμάραντος: Όταν η κόλαση δεν είναι οι άλλοι

Σωτήρης Αμάραντος*

Ο ρυθμός της κοινωνικής ροής με τις ταχύτητες και τις ποιότητες που αναπτύσσει όχι μόνο απαξιώνει ως περιττή και μη παραγωγική κάθε είδους ενασχόληση με τα έσχατα ερωτήματα της ύπαρξης και της συνείδησης, όχι μόνο απωθεί την κριτική και την αναστοχαστικότητα έναντι της κοινωνίας στη διαχρονική και συγχρονική της προοπτική, αλλά επιβραβεύει κάθε είδους ανορθολογισμό έστω και με τον ενδιαίτημα της επιστημονικότητας ή της φιλοσοφίζουσας γνώμης, εφόσον ανταποκρίνεται στις αδηφάγες ναρκισσιστικές εκφάνσεις του πολιτισμού μας. Η απομάγευση του κόσμου και η άνοδος του λεγόμενου ορθολογισμού, (για κάποιους ψευτοορθολογισμού) όπως έδειξε η ιστορία δεν ήταν αρκετά για να μας προστατευσει από την κόλαση που εγκυμονούμε, τόσο στο ατομικό, όσο και στο συλλογικό μας ασυνείδητο. Σε πoια φιλοσοφική σύλληψη θα μπορούσαμε άραγε να βρούμε μια σχετικά επεξεργασμένη διάγνωση της όλης προβληματικής και ίσως να αναζητήσουμε μια κάποια λύση;

Ήδη σε πολύ νεαρή ηλικία ένας Έλληνας στοχαστής ο Κώστας Παπαϊωάννου ήταν σε θέση να διακρίνει πίσω από τα επιφαινόμενα της ανθρώπινης κατάστασης ένα διαχρονικό στοιχείο του ανθρώπινου ψυχισμού, το οποίο διατρέχει τους αρμούς και τα χάσματα κάθε πολιτισμού με «σκοπό» να τον αλώσει με τα ίδια του τα όπλα, και να τον παραδώσει στην πλήρη αλλοίωση, στην καταστροφή. Έκδηλος στο σημείο αυτό ο επηρεασμός του Παπαϊωάννου από την ιδιαίτερη θέση που κατέχει στην κλασική φροϋδική θεωρία το «ένστικτο του θανάτου».

Στην προοπτική του Παπαϊωάννου το ένστικτο αυτό απαντάται ως δαιμονικό στοιχείο, ως εσωτερική κόλαση του ανθρώπινου συλλογικού ψυχισμού. Υπεύθυνο για τα μνημεία φρίκης, για τα ειδεχθέστερα εγκλήματα και για τις επονείδιστες πράξεις και καταστάσεις της παγκόσμιας ιστορίας.