Η χρεοκοπία και το «μαγικό αντίδοτο» - του Λαοκράτη Βάσση

Η χρεοκοπία και το «μαγικό αντίδοτο» - του Λαοκράτη Βάσση 

https://slpress.gr/politismos/i-xreokopia-kai-to-magiko-antidoto/

Ιθαγένεια, τοπικισμός και μειονότητες

 Λαοκράτη Βάσση

---

Η σχέση της Αριστεράς με την ελληνική πολιτιστική ιθαγένεια μπορεί να συνδεθεί με μια ανοιχτή αντίληψη για τη σχέση με τις ρίζες μας. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης, το εθνικό (ελληνικό) θα αναπέμπει στο ευρωπαϊκό και τα δυο μαζί στο οικουμενικό. Για να μην παρεξηγηθώ θα επικαλεστώ τον Εντγκάρ Μορέν, που σίγουρα δεν διατρέχει κίνδυνο να κατηγορηθεί για εθνικισμό. Γράφει, λοιπόν, ο Μορέν (Η πολιτική πολιτισμού, Εκδ. Λιβάνη):

«Η ομογενοποίηση, η τυποποίηση, η ανωνυμία τείνουν να καταστρέψουν τους ποικίλους πολιτισμούς και οδηγούν στην απώλεια των ριζών… Πρέπει να κατανοήσουμε ότι είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε ξανά στις πηγές, στις ρίζες… Η επιστροφή στις πηγές, την οποία προτείνουμε, συνδυάζει την επιστροφή στη γαλλική πηγή, στην ευρωπαϊκή γη και στην πηγή της Γης… Υπάρχουν δυο τρόποι να ξαναβρούμε την πίστη του έθνους στον εαυτό του. Ο ένας είναι το εθνικιστικό κλείσιμο, ο άλλος είναι ο πατριωτισμός και το άνοιγμα… Ο γαλλικός πατριωτισμός και  ο ευρωπαϊσμός δεν πρέπει να αντιπαρατίθενται… Δεν πρέπει να αποβάλουμε τη γαλλική μας ταυτότητα, αλλά πάντοτε να εντασσόμαστε και να τοποθετούμαστε στο παγκόσμιο» (σελ. 229-231).

Ο Γάλλος σοσιαλιστής, διδάσκοντας κι εμάς, μόνο ενοχικά δεν αντιμετωπίζει την εθνική (γαλλική) ταυτοτική του αφετηρία. Κάθε άλλο μάλιστα. Η δική του αντίληψη, όπου η Γαλλία αναπέμπει στην Ευρώπη και η Ευρώπη στην Οικουμένη, μπορεί να είναι και δική μας αντίληψη.

Στην τροχιά της συνύπαρξης

Μπορεί να είναι αντίληψη όλων των εθνικών συλλογικοτήτων του κόσμου που αρνούνται την γκρίζα ισοπέδωση της συντελούμενης πλανηταρχικής παγκοσμιοποίησης, οραματιζόμενες ένα πολύχρωμο οικουμενικό μέλλον εναρμονισμένης συνύπαρξης όλων των εθνικών-πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων του κόσμου μας. Κι αυτή είναι η πολιτιστική τροχιά που πρέπει να σηματοδοτεί η σύγχρονη Αριστερά ως πολιτική και πολιτιστική πρωτοπορία του τόπου μας.

Αριστεία: μεταξύ δαρβινισμού και εξισωτισμού

Του Λαοκράτη Βάσση

Δεν μπορώ να μη πω πως είναι μελαγχολικό που χρειάζεται να λέγονται και να τονίζονται τα αυτονόητα για την «αριστεία». Υπό την πρόκληση, μάλιστα, είτε της ύβρεως περί «ρετσινιάς» της, που συνιστά μια από τις πλέον απαξιωτικές κακοποιήσεις της, είτε της «αριστοκρατικής φετιχοποίησής» της που συνιστά και τη χειρότερη άρνησή της ως κοινωνικής αξίας.

Παρότι πιστεύω πως παραβιάζω ανοιχτές θύρες με τη συνηγορία μου υπέρ της κουλτούρας της «αριστείας», θα περιοριστώ, με περιληπτική υπαινικτικότητα, στη θεώρησή της, υπό όρους, ως κοινωνικής υπεραξίας και κοινωνικής επένδυσης. Που είναι καρπός της μεταξύ «κοινωνικού δαρβινισμού» και «κοινωνικού εξισωτισμού» λογικής της αριστοτελικής μεσότητας. Όπου, ας μου επιτραπεί η σχηματικότητα, ο «κοινωνικός δαρβινισμός» είναι η ιδεολογική της παραμόρφωση απ’ τα «δεξιά». Ο δε «κοινωνικός εξισωτισμός» είναι η ιδεολογική της παραμόρφωση απ’ τα «αριστερά».

Τη φετιχοποίησή της αριστείας τη διαπερνά η αριστοκρατική αντίληψη της προνομιακής «καστοποίησής» της στην ήπια εκδοχή της και του «κοινωνικού δαρβινισμού» στην ακραία εκδοχή της. Τη δε ενοχοποίησή της τη διαπερνά η προκρούστεια και ισοπεδωτική αντίληψη του «κοινωνικού εξισωτισμού».

Η αριστεία ως αγαθό

Ο Απεραθίτης «τραγουδάει» ακόμα/ Του Λαοκράτη Βάσση

Με την ευκαιρία της έκδοσης των “Ακρωνυμίων” του Μανώλη Γλέζου καταθέτω υπαινικτικά και ελλειπτικά κάποιες ερμηνευτικές σκέψεις για τον Απεραθίτη Νέστορα της εθνικής μας. Είναι απολύτως συνυφασμένες με τη ζητούμενη «κινούσα ιδέα», που θα αναθερμάνει την οραματική διάσταση της ζωής μας και θα εμπνεύσει τον βηματισμό μας στη δύσβατη ανηφοριά τού 21ου αιώνα.

Μια πολιτιστική πρωτίστως «κινούσα ιδέα», που, αναδίδοντας το αξιακό άρωμα της μεγάλης ακολουθίας των αιώνων πολιτισμού του Ελληνισμού στη διαχρονία του, θα ανατροφοδοτήσει το υπαρξιακό στρατηγικό όραμα της εθνικής μας αυτεξουσιότητας, σε αναθεμελιωτική, ανορθωτική και αναγεννητική για τον Τόπο μας κατεύθυνση. Τα πολύ ενδεικτικά αυτά ψήγματα σκέψεων τα εντάσσω, για λόγους ευκολίας, σε δυο διαλεκτικά αλληλοπροσδιοριζόμενες ενότητες.

Φορέας της αντιστασιακότητας του λαού μας

Ούτε προσταγές, ούτε συρματοπλέγματα

Λαοκράτης Βάσσης

Η συνεισφορά της Αριστεράς στον πολιτισμό αναμφίβολα είναι μεγάλη. Όχι όμως διά των «καθοδηγητικών» πολιτιστικών της πολιτικών αλλά διά των αριστερών δημιουργών. Γιατί σπάνια η δημιουργία των αριστερών και η αριστερή πολιτιστική «καθοδήγηση» εναρμονίστηκαν και συνέπλευσαν, αφού σπάνια «καθοδήγηση» ενέπνευσε και υποβοήθησε κινηματικές παρεμβάσεις στην πολιτιστική ζωή με αληθινούς όρους πολιτιστικής ελευθερίας και αντίστοιχης δημιουργικής έκφρασης. Αν μπορεί μια «καθοδήγηση», ακόμη και η καλύτερη, να κάνει κάτι τέτοιο.

Κι είναι το πρώτο που η σύγχρονη Αριστερά πρέπει να διευκρινίσει. Το αν δηλαδή μπορούν να πηγαίνουν μαζί πολιτιστική «καθοδήγηση», στην καλύτερή της έστω εκδοχή, και πολιτισμός, ή αν είναι ασύμβατα και αλληλοαναιρούμενα μεγέθη. Ως προς το αν χρειάζεται η αριστερή πολιτιστική πολιτική, η απάντηση είναι αυτονόητη. Όσο χρειάζεται η αριστερή πολιτική, άλλο τόσο χρειάζεται και η αριστερή πολιτιστική πολιτική, που είναι διάστασή της αλλά και βάση της.

Ο πολιτισμός είναι η «ψυχή» της κάθε εθνικής συλλογικότητας ως η ταυτοτική «χρωματική» της ιδιαιτερότητα στο «ουράνιο τόξο» της οικουμενικής πολιτιστικής δημιουργίας. Oπότε το πρόβλημα μετακυλίεται στο χαρακτήρα της αριστερής πολιτιστικής πολιτικής, που είναι και μείζον πρόβλημα, ιδίως αν σκεφτόμαστε το παρελθόν της σχέσης Αριστεράς και πολιτισμού.

Σχολείο πολιτισμού

Προσπαθώντας να διευκρινίσουμε τι είναι αριστερή πολιτιστική πολιτική και υπολογίζοντας τη φύση του πολιτισμού, πρέπει να αποφύγουμε την ιδεολογικοποίησή της και, ευρύτερα, την κανονιστική προσέγγισή της. Η πολιτιστική δημιουργία δεν υπακούει σε προσταγές και παραγγέλματα, ούτε προστατεύεται με συρματοπλέγματα και τείχη.

Να πιαστούμε από την ψυχή μας…/Του Λαοκράτη Βάσση

 

Οι καιροί είναι δύσκολοι. Στους δύσκολους καιρούς τείνουμε να αναζητούμε βοήθεια απ’ έξω. Όμως αυτό είναι λάθος. Είναι προς τα μέσα που πρέπει να ψάξουμε. Στους δύσκολους καιρούς «πρέπει να κρατηθούμε από την ψυχή μας!»

Από τότε που ξεκίνησαν οι υπογραφές των μνημονίων η κατάσταση της χώρας συνεχώς όλο και να χειροτερεύει. Η ηγέτιδα τάξη, για πάρα πολλούς λόγους δεν έχει αντιληφθεί τα βαθύτερα αίτια της κρίσης που περνάει ο τόπος. Και, βεβαίως, αφού δεν έχει αντιληφθεί τα βαθύτερα αίτια, δεν έχει καταστρώσει και σωστή στρατηγική εξόδου από την κρίση.

Είμαστε σε διαρκή πτώση, χωρίς όμως να συνειδητοποιούμε εις βάθος την κατάστασή μας. Συνήθως τις μεγάλες κρίσεις τις συνοδεύει ένα σύμπτωμα: Είναι σαν να κουβαλάνε ναρκωτικό, εξαιτίας του οποίου οι άνθρωποι που υφίστανται τις κρίσεις δεν καταλαβαίνουν τα βαθύτερα αίτιά τους. Ή, αλλιώς, σαν να τις συνοδεύει αυτό που θα λέγαμε «σύνδρομο Τιτανικού». Δεν έχουμε φτάσει, όμως, ακόμα στον πάτο της κρίσης. Κατρακυλάμε. Διαρκώς κατρακυλάμε.

Υπάρχει λύση;

Για να πατήσουμε φρένο στον κατήφορο, πρέπει να καταλάβουμε το βάθος της κρίσης και να υπάρξει ένας εθνικός συναγερμός, με στόχο, σε κάποια χρόνια, να βγούμε σε αυτό που θα λέγαμε «μετατροϊκανό ξέφωτο». Μας κατάντησαν χώρα περιορισμένης εθνικής κυριαρχίας! Χώρα η οποία, λίγα χρόνια πριν από τα διακόσια της απελευθέρωσής μας από τους Τούρκους, έχει απωλέσει μεγάλο μέρος της εθνικής της ανεξαρτησίας. Άρα, εδώ που φτάσαμε, πρέπει να σκεφτούμε πώς θα βγάλουμε τον τόπο από τη βαθιά κρίση, πώς θα βγάλουμε τον χαλκά της τρόικας από τη μύτη μας, πώς θα βγάλουμε -αυτό που λέμε στην πατρίδα μου την Ήπειρο- τη χανάκα από το λαιμό μας!

Ο Σάκης Καράγιωργας «δικάζει» τη Μεταπολίτευση

 Λαοκράτης Βάσσης

Τριάντα δύο χρόνια απ’ τον θάνατό του, η μορφή του Σάκη Καράγιωργα είναι αμείλικτο μέτρο των πολιτικών λογικών, των πολιτικών συμπεριφορών και των πολιτικών πεπραγμένων της Μεταπολίτευσης.  Προπαντός υπό το βάρος της ζοφερής της έκβασης, της χρεοκοπίας και της μνημονιακής μέγγενης, που, ακρωτηριάζοντας την αυτεξουσιότητα της εθνικής μας συλλογικότητας, κατέστησαν τη χώρα μας μετανεωτερική αποικία εντός της Ευρωζώνης.

Κι αυτό γιατί ο Καράγιωργας συμβολίζει την άλλη πολιτική σκέψη, εναλλακτική και τραγικά αδικαίωτη, την άλλη πολιτική στάση ζωής, ασύμβατη με βολικές «προσαρμοστικές» λογικές. Γιατί συμβολίζει το άλλο πολιτικό ήθος, με την άρρηκτη διαλεκτική ενότητα πολιτικής και ηθικής. Που και τα τρία μαζί σηματοδοτούσαν μια εναλλακτική στρατηγική και συνέθεταν μια υψηλή και απαιτητική κλίμακα αξιών, το ανελαστικό διατακτικό της οποίας προδιέγραφε μιαν άλλη από τη δρομολογημένη πορεία της Μεταπολίτευσης.

Ο χαρακτήρας της «μετάβασης» στη Μεταπολίτευση και η στρατηγική αρχιτεκτόνισή της απ’ τον Κωνσταντίνο Καραμανλή οριοθέτησε αυτή την πορεία και εδραίωσε τη μεταπολιτευτική δημοκρατία επί της κοινωνίας. Για να είμαστε δίκαιοι, παρόλα αυτά, προφανώς και ήταν κατάκτηση για τον Τόπο μας.

Δεν μετεξελίχτηκε, όμως, στην πολύ αναγκαία δημοκρατία της κοινωνίας, όπως θα έπρεπε. Με τις ποιοτικές ασφαλιστικές δικλείδες ανάσχεσης των παρακμιακών ροπών και αποτροπή της οδυνηρά αρνητικής  τελικής της έκβασης, που είναι η χρεοκοπία και τα μνημόνια. Είναι γι’ αυτό τεράστιες οι ευθύνες τους.

Δεν ήταν βέβαια οι όποιες υπαρκτές εγγενείς αδυναμίες του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος που αιτιοκρατικά οδήγησαν στη χρεοκοπία. Ήταν περισσότερο, αν όχι κατά κύριο λόγο, η κακή εφαρμογή απ’ τους αρπακτικούς νομείς και επικαρπωτές της μεταπολιτευτικής  εξουσίας, απ’ τη δικομματική δηλαδή συγκυριαρχία ΝΔ και ΠΑΣΟΚ.

Στο καμίνι του αντιδικτατορικού αγώνα

Η υψηλή και απαιτητική κλίμακα αξιών του Σάκη Καράγιωργα, με ρίζες στην προδικτατορική περίοδο, σφυρηλατείται και παγιώνεται στο καμίνι του αντιδικτατορικού αγώνα. Στην περίπτωσή του είχε και πολύ μεγάλο προσωπικό τίμημα, τον βαρύ τραυματισμό στο δεξί του χέρι και στο κεφάλι, τα βασανιστήρια και την πολυετή φυλάκιση.

Ο επίλογος της απολογίας του στο Στρατοδικείο της χούντας ορίζει και καθορίζει, με υποδειγματική σαφήνεια, τη βαθύτερη ουσία του ανελαστικού διατακτικού της πολιτικής του ηθικής. Ηθικής που έμελλε να επισφραγίσει, σε ευθεία προέκταση της αντιστασιακής και τη μεταπολιτευτική πολιτική στάση ζωής του. Χωρίς, εννοείται, υποψία εκπτώσεων.

Διαβάζουμε σ’ αυτό το μνημειώδες κομμάτι της ιστορικής απολογίας του:

«Κύριοι στρατοδίκαι, είχα χρέος να αγωνιστώ προς αποκατάστασιν των δημοκρατικών ελευθεριών εις την χώραν. Είχα χρέος, πρώτον, ως άνθρωπος απέναντι της ιστορίας. Δεύτερον, ως καθηγητής απέναντι εις τους φοιτητές μου. Τέλος, είχα ένα προσωπικό χρέος απέναντι του ελληνικού λαού και της πατρίδος. Αυτός ο λαός έκανε πολλάς θυσίας και δαπάνες χάριν εμού. Με εσπούδασε εις τα ελληνικά Πανεπιστήμια, με έστειλε με υποτροφίαν δι’ ανωτέρας σπουδάς εις το εξωτερικόν, με έκανε καθηγητή ανωτάτης σχολής και ανώτατον κρατικόν λειτουργόν. Δι’ όλας αυτάς τας θυσίας, τι ζητεί αντάλλαγμα από εμέ ο ελληνικός λαός και η πατρίς; Τι ζητεί από όλους τους πνευματικούς ανθρώπους;  Δύο μόνο πράγματα.  Να προσφέρουν τας πνευματικάς των υπηρεσίας και να είναι θεματοφύλακες των ηθικών και πνευματικών αξιών του ελληνικού λαού. Είχα υποχρέωσιν, επομένως, κύριοι στρατοδίκαι, να εξοφλήσω αυτό το μεγάλο χρέος μου, ακόμη και αν παρίστατο ανάγκη να δώσω και την ζωή μου».

Ο ελληνικός, λοιπόν, λαός, κατά Καράγιωργα, ζητά από τους πνευματικούς του ανθρώπους να τον υπηρετούν με τις γνώσεις τους και να είναι θεματοφύλακες των ηθικών και πνευματικών του αξιών. Αυτή η υψηλή αίσθηση του χρέους ήταν γι’ αυτόν υπέρτατος και δια βίου νόμος της συνείδησής του.

Αυτό σημαίνει πως η λειτουργία αυτού του νόμου, καθόρισε, χωρίς αναιρετικά διλήμματα, την πολιτική του στάση και κατά τη Μεταπολίτευση,  με τους διαφορετικούς προφανώς όρους και τις διαφορετικές ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων του μεταπολιτευτικού περιβάλλοντος. Διαφορές, όμως, που σε καμιά περίπτωση δεν επέτρεπαν ελαστικοποίηση και ρευστοποίηση του εσώτερου πυρήνα αυτού του χρέους.

Το αντίδοτο στην παρακμή και το έλλειμμα της Αριστεράς

του Λαοκράτη Βάσση 

Στις δύσκολες περιόδους της κοινωνικής αποσάρθρωσης και γενικότερης παρακμής που διανύει ο τόπος μας, υπάρχει μεγάλη ανάγκη επαναπροσδιορισμού των πολιτιστικών-ταυτοτικών στοιχείων που αποτελούν τη συγκολλητική ουσία του κοινωνικού ιστού. Δυστυχώς, εκ των πραγμάτων, αποκαλύπτεται ένα γενικότερο έλλειμμα σε αυτό το πεδίο απ’ τη μεριά της Πολιτείας, αλλά και ειδικότερα απ’ τη μεριά της Αριστεράς.

Όταν μιλώ για έλλειμμα πολιτιστικής πολιτικής στον τόπο μας, δεν εννοώ πως μας λείπει ένα ιδεολογικό σύστημα πολιτιστικών αξιών, συνήθως θεωρούμενων αναλλοίωτων, ένα κλειστό δηλαδή αξιακό σύστημα, ένα πολιτιστικό δόγμα. Εννοώ ότι μας λείπουν γενικές πολιτιστικές συντεταγμένες και μακράς πνοής πολιτιστικές κατευθύνσεις, που θα μας επιτρέψουν να συνεχίσουμε το πολιτιστικό μας ταξίδι ως ελληνική συλλογικότητα:

• Ξετυλίγοντας και εμπλουτίζοντας διαρκώς την πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα, με τον οικουμενικής ακτινοβολίας αξιακό της πυρήνα και με βαθιά πάντοτε συνείδηση πως άλλο διαβατήριο προς το μέλλον από την ποιοτική πολιτιστική δημιουργία του λαού μας δεν υπάρχει.
• Προσθέτοντας το όποιο ιδιαίτερο πολιτιστικό μας χρώμα στο οικουμενικό πολιτιστικό ουράνιο τόξο και στην πολύχρωμη ομορφιά της πλανητικής μας πατρίδας, κατά πως μας δίδαξε και ο Διονύσιος Σολωμός: Κάθε μικρός τόπος, για να καταθέσω μια διασταλτική ερμηνεία γνωστής θέσης του εθνικού μας ποιητή, πρέπει να κοιτάζει προς το «παγκόσμιο σύστημα», να στυλώνεται στο κέντρο της εθνικότητας και να υψώνεται κάθετα (Στοχασμοί-Ελεύθεροι Πολιορκημένοι).

Πολιτιστικό έλλειμμα

Περνώντας απ’ το έλλειμμα πολιτιστικής πολιτικής στο πολιτιστικό μας έλλειμμα καθαυτό, θα σημειώσω τα εξής:

• Απ’ την αρχή της Μεταπολίτευσης, οπότε και αρχίσαμε να ξεφεύγουμε απ’ τη χρόνια παγίδευσή μας στον προγονολατρικό εθνοκεντρισμό, είμαστε ως ελληνική κοινωνία σε κατάσταση παρατεταμένης πολιτιστικής αμηχανίας. Αμηχανίας επικαλυπτόμενης, όμως, όλο και περισσότερο από μια εσπεριόπληκτη εκδοχή εκσυγχρονισμού, αρκούντως αποδομητική παντός του ελληνικού.
• Μαζί με τα παρελθοντοκεντρικά απόνερα, πετάει και το «παιδί». Μαζί με την αρχαιολατρία πετάει και τους αρχαίους. Μαζί με την ελληνολατρία πετάει και τους Έλληνες. Μαζί με την απλοϊκή (γραμμική) εκδοχή της ιστορικής μας συνέχειας πετάει και την ίδια την ιστορική μας συνέχεια. Διακινεί προοδευτικοφανώς τη θεωρία πως ούτε λίγο ούτε πολύ η σημερινή Ελλάδα είναι ένα κατασκευασμένο (από το κράτος) εθνικό μόρφωμα, που προέκυψε από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Κι αυτό κατά «αναμηρυκαστική» μεταφορά στα καθ’ ημάς της νεωτερικής ιστοριογραφίας, που, αγνοώντας το ελληνικό παράδειγμα και όχι μόνο, αποφαίνεται αυθεντικά πως «το κράτος κατασκευάζει το έθνος».

Έξι παραδοχές για τις αξιακές βάσεις του ελληνικού πολιτισμού

- Λαοκράτης Βάσσης

Η εποχή που ζούμε είναι η εποχή της κρίσης. Κρίσης όχι μόνο οικονομικής, αλλά και πολιτικής, ηθικής, πολιτιστικής. Η κοινωνία μας μοιάζει σαν χαμένη, να περιφέρεται σαν φάντασμα στους λαβυρίνθους της ιστορίας. Στις δύσκολες περιόδους πυξίδα οφείλει να αποτελεί η ιστορία και ο πολιτισμός. Οι Έλληνες, ευτυχώς, σε αυτό το επίπεδο έχουμε γερές βάσεις. Ας ξεκινήσουμε, όμως, τον εγκλιματισμό μας στα του ελληνικού πολιτισμού, με κάποιες κρίσιμες και χρήσιμες, θέλω να πιστεύω, παραδοχές:

Παραδοχή πρώτη

Ο ελληνισμός, στην πνευματική του διάσταση, δεν είναι θρησκεία και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με όρους μεταφυσικής, ως αξιακό δηλ. σύστημα αναλλοίωτο στο χρόνο. Με την ίδια λογική, ο ελληνισμός δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι (κλειστό) σύστημα ιδεών επίσης αναλλοίωτο στο χρόνο. Είναι φιλοσοφία ζωής, που προκαλεί τους καιρούς με τη διαχρονική της ποιότητα και την αντοχή της.

Παραδοχή δεύτερη

Η ελληνικότητα δεν είναι δόγμα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως δόγμα, κλειστό δηλαδή σύστημα κανόνων που ορίζουν πότε ένα έργο είναι ή δεν είναι ελληνικό και που γενικώς ξεχωρίζουν ό,τι το ελληνικό από το μη ελληνικό. Η ελληνικότητα είναι μια ιδιαίτερη αίσθηση και ένα ιδιαίτερο άρωμα που αναδίδει η εξακολουθητικά δημιουργούμενη και διαμορφούμενη ελληνική πολιτιστική ταυτότητα «ως στάση ζωής και τρόπος του υπάρχειν» (Ζηζιούλας).

Παραδοχή τρίτη

Ο ελληνικός πολιτισμός είναι ζωντανός πολιτισμός, ανοιχτός και πλουραλιστικός απ’ τα πρωτοκύτταρά του, που συνυφαίνεται με έναν επίσης ανοιχτό και αδογμάτιστο τρόπο ζωής. Με δεδομένη τη συνέχειά του διαμέσου των αιώνων και των χιλιετιών, νοούμενη όχι απλοϊκά, ως γραμμική εξέλιξη δηλαδή, αλλά σε όλη της τη συνθετότητα, που δεν τη διασφαλίζουν κάποια κοινά και αναλλοίωτα πολιτιστικά στοιχεία αλλά κάποια κοινά, ζωντανά και αενάως εξελισσόμενα, όπως το μαγικό υφάδι της γλώσσας μας. Η κάθε περίοδος του ελληνικού πολιτισμού (αρχαία, ελληνιστική, βυζαντινή, νεοελληνική) είναι μια νέα του φάση, με αναμφισβήτητες πολιτιστικές επιβιώσεις απ’ τις προγενέστερες, αλλά και με νέα πολιτιστικά στοιχεία που απαντούν στις εκάστοτε νέες ανάγκες, προδιαγράφοντας τα επόμενα βήματά του.

Η πολιτιστική διάσταση της μεταπολιτευτικής χρεοκοπίας

Γιατί το ζητούμενο δεν είναι «να σκοτώσουμε τον Έλληνα που έχουμε μέσα μας», όπως θέλουν οι «Ράμφοι» της νεοταξικής ορθοδοξίας, αλλά να τον «ξυπνήσουμε» για να βρει ο κόσμος μας τη στέρεη περπατησιά του προς τη δημοσιά του μέλλοντος!

  Λαοκράτης Βάσσης

Η σημερινή μας κατάσταση δεν είναι κάτι που προέκυψε ξαφνικά. Δεν είναι, επίσης, μια κατάσταση που απλά μας επιβλήθηκε έξωθεν. Είναι μια σταδιακή διαδικασία παρακμής που ξεκινά σταδιακά από τη μεταπολίτευση και κορυφώνεται τις επόμενες δεκαετίες. Σε αυτή τη διαδικασία υπάρχει μια σημαντική, πλην όμως παραγνωρισμένη διάσταση: η πολιτιστική. Θα προτάξω μια διαπίστωση και δύο επισημάνσεις:

Η διαπίστωση

Έχουμε μια εκπληκτική πνευματική και πολιτιστική περιουσία, αναξιοποίητη, όμως, για να μην πω και κακοποιημένη. Αποκαλούμε μεγαλόστομα τον πολιτισμό βαριά μας βιομηχανία, χωρίς όμως να έχουμε ποτέ χαράξει πολιτιστική πολιτική βάθους και προοπτικής, που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα έπρεπε να αποτελεί τη βάση της εθνικής μας στρατηγικής, που κι αυτή δεν υπάρχει.

Αλλά και χωρίς, πολύ περισσότερο, να έχουμε εμβαθύνει σε ό,τι θα αποκαλούσαμε θεωρία Ελληνισμού, στη διαχρονική του διάσταση. Εννοείται χωρίς μεταφυσικές δογματοποιήσεις και «ελληνοκεντρικές» αφελείς υπερβολές.

Πρώτον: Δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις πολιτιστικές μας αξίες φετιχιστικά. Είναι η βαθύτερη ουσία της μεγάλης πνευματικής μας κληρονομιάς, αλλά και το απόσταγμα της σοφίας του λαού μας διαμέσου των αιώνων και των χιλιετών. Δεν υπάρχουμε όμως για τις αξίες, αλλά μέσα από τις αξίες και χάρη στις αξίες. Που σημαίνει, πως δεν γίνεται να υπάρχουμε ως Έλληνες χωρίς τις αξίες μας. Είναι η ταυτοτική δύναμη του πολιτισμού μας και της ιστορίας μας.

Δεύτερον: Η κρίση που περνάμε προφανώς και δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, οφειλόμενο μόνο σε ενδογενή αίτια. Το βάθος όμως και η έκταση της κρίσης οφείλεται πρωτίστως στα ενδογενή αίτια, στο ότι δηλαδή ως χώρα και ως κοινωνία βρεθήκαμε ανοχύρωτοι μπροστά στα εξωγενή αίτια της κρίσης, που είναι και ευρωπαϊκή και παγκόσμια, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθούν οι αρνητικές τους επιπτώσεις. Ούτε, ακόμα- ακόμα, κι ο καταναλωτισμός με όλα του τα συμπαρομαρτούντα, που κατά κύριο λόγο συνδέεται με τη βαθιά ηθικο/πενυματική κρίση της κοινωνίας μας, είναι ελληνικό φαινόμενο. Οι μεγιστοποιημένες όμως επιπτώσεις του είναι ελληνικό φαινόμενο.

Αλλά είναι καιρός να προσγειωθούμε στη ζοφερή μας πραγματικότητα και να προσπαθήσουμε να φωτίσουμε το σκοτεινό βάθος της οδυνηρά βιούμενης κακής έκβασης της Μεταπολίτευσης. Θα προσπαθήσουμε, πολύ απλά, να αναδείξουμε τα βαθύτερα αίτια αυτής της χρεοκοπίας, τα πέραν των πολιτικο/οικονομικών, που είναι τα πολιτιστικά. Τα σχετικά, δηλαδή, με το πνευματικό, ηθικό, αξιακό και ταυτοτικό έρμα της εθνικής μας συλλογικότητας.

Μεταξύ «Ελληναράδων» και «αντι-Ελληναράδων»

Λαοκράτης Βάσσης

Κοντά στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ένας παλιός μάστορας απ’ τα Κουκούλια Τζουμέρκων, ο μπάρμπα Κώστας Τσιάρας, μου έλεγε με φυσική απλότητα και υπαινικτική σοφία: «Τον τόπο μας, παιδί μου, τον έσωσε η αγιοσύνη των βουνών». Η κουβέντα του με παρέπεμψε συνειρμικά στους ομοιότροπους στίχους του Ελύτη: «Τα θεμέλιά μου στα βουνά/ και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο της/ και πάνω τους η μνήμη καίει/ άκαυτη βάτος», Ήταν στίχοι γραμμένοι τον ίδιο περίπου καιρό. Σκέφτομαι, λοιπόν, πως ίσως είναι τώρα η σειρά μας να σώσουμε την… «αγιοσύνη» των βουνών.

Αν το γενικεύσουμε, να σώσουμε την «αγιοσύνη» του ελληνικού μας τόπου σε τούτους τους ομιχλώδεις καιρούς της «παγκοσμιοποίησης».

Και επειδή αυτό δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο, σπεύδω να εστιάσω στον πολιτισμό των τοπικών κοινωνιών, που είναι απ’ τους θεμελιακούς όρους για να μη χαθεί η ταυτοτική πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα. Προτάσσω δύο αναγκαίες διευκρινιστικές παρατηρήσεις:

Πρώτον, μιλώντας για τοπικές κοινωνίες δεν πρέπει να τις ταυτίζουμε με κάποιο φανταστικό υποκατάστατο παλαιότερων μορφών τους. Εκείνες οι κοινωνίες χαρακτηρίζονταν από μια εξαιρετική πολιτιστική πολυμορφία, με ζώσες, λειτουργικές και λειτουργούμενες πολιτιστικές υποχρεώσεις. Από χωριό σε χωριό υπήρχαν αποχρώσεις, ανά ομάδες χωριών υπήρχαν αποχρώσεις, πολύ περισσότερο ανά επαρχίες και ευρύτερες γεωγραφικές ενότητες υπήρχαν πολιτιστικές αποχρώσεις. Επρόκειτο για ένα μοναδικό πλούτο με στρώματα αιώνων στο ιστορικό του βάθος. Τί όμως έχει απομείνει απ’ αυτές τις τοπικές κοινωνίες; Είναι ζωντανό και λειτουργούμενο το παραδοσιακό αξιακό τους σύστημα, ή όλο και περισσότερο τα υπολείμματα τους αποχρωματίζονται και ομογενοποιούνται σε ισοπεδωτική πολιτιστική κατεύθυνση; Χωρίς, προφανώς, σωστή απάντηση σε τέτοια ερωτήματα δεν μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά για πολιτιστική αντίσταση των τοπικών κοινωνιών.

Έξι παραδοχές για τις αξιακές βάσεις του ελληνικού πολιτισμού

Λαοκράτης Βάσσης

Ας ξεκινήσουμε τον εγκλιματισμό μας στα του ελληνικού πολιτισμού, με κάποιες κρίσιμες και χρήσιμες, θέλω να πιστεύω, παραδοχές:

Παραδοχή πρώτη

Ο ελληνισμός, στην πνευματική του διάσταση, δεν είναι θρησκεία και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με όρους μεταφυσικής, ως αξιακό δηλ. σύστημα αναλλοίωτο στο χρόνο. Με την ίδια λογική, ο ελληνισμός δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι (κλειστό) σύστημα ιδεών επίσης αναλλοίωτο στο χρόνο. Είναι φιλοσοφία ζωής, που προκαλεί τους καιρούς με τη διαχρονική της ποιότητα και την αντοχή της.

Παραδοχή δεύτερη

Η ελληνικότητα δεν είναι δόγμα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως δόγμα, κλειστό δηλαδή σύστημα κανόνων που ορίζουν πότε ένα έργο είναι ή δεν είναι ελληνικό και που γενικώς ξεχωρίζουν ό,τι το ελληνικό από το μη ελληνικό. Η ελληνικότητα είναι μια ιδιαίτερη αίσθηση και ένα ιδιαίτερο άρωμα που αναδίδει η εξακολουθητικά δημιουργούμενη και διαμορφούμενη ελληνική πολιτιστική ταυτότητα «ως στάση ζωής και τρόπος του υπάρχειν» (Ζηζιούλας).

Ο Γιώργος Καραμπελιάς συνομιλεί με τον Λαοκράτη Βάσση (βίντεο)

Ο Γιώργος Καραμπελιάς συνομίλησε την Τετάρτη 15 Μαρτίου 2017 στις 21.00 με τον συγγραφέα Λαοκράτη Βάσση με θέμα συζήτησης: «Υπάρχει πολιτιστικό αντίδοτο στην πολιτική χρεοκοπία;»

«Πρέπει να κρατηθούμε απ’ την ψυχή μας» του Λαοκράτη Βάσση

"Αν δεν βλέπει η παιδεία, δεν βλέπει ο τόπος όλος! Η παιδεία μας αυτά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης δεν έβλεπε, και δεν βλέπει ακόμα! Την πήραν στα χέρια τους οι λεγόμενοι προοδευτικοί και της τα αποβγάλανε τα μάτια! 

Διότι αυτό το οποίο εκόμισαν δεν ήταν προοδευτικότητα. Δεν ήταν μια παιδεία που θα έπρεπε να πατάει στις αξίες του τόπου μας και στις οικουμενικές αξίες. Έτσι ώστε αυτόν τον τόπο να τον σηκώσει, να τον ανασυγκροτήσει, να τον βοηθήσει να πάει μπροστά. 
Είμαστε ένας τυχερός λαός, που, όπως έλεγε ο Ελύτης, «έχουμε τους αιώνες της ιστορίας στο πλάι μας». Πολύ τυχερός λαός! Να πιάσουμε την αρχαιότητα; Ξεκινώντας από τον Όμηρο και περνώντας στους τραγικούς; Είναι λίγο μακριά, αλλά και πολύ κοντά. Να πιάσουμε τη νεότερη εποχή, από τον Ρήγα και δώθε; Αν πάρει κανείς μονάχα την ποιητική δημιουργία, βγάζει τόση ποιότητα, έτσι που, αν τη στύψει, μπορεί με αυτό το μαγικό απόσταγμα να ράνει όλη την Ελλάδα. Άρα, εκεί πρέπει να πατήσουμε."

Ο φιλόλογος και συγγραφέας Λαοκράτης Βάσσης, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για την σημερινή πολιτικοοικονομική κατάσταση της χώρας από το tvxs.gr 

Έχω την εντύπωση πως αυτό που λέμε πολιτική τάξη, ηγέτιδα τάξη, για πάρα πολλούς λόγους δεν έχει αντιληφθεί τα βαθύτερα αίτια της κρίσης που περνάει ο τόπος και, βεβαίως, αφού δεν έχει αντιληφθεί τα βαθύτερα αίτια, δεν έχει καταστρώσει και σωστή στρατηγική εξόδου από την κρίση.

Είμαστε σε διαρκή πτώση, χωρίς όμως να συνειδητοποιούμε εις βάθος την κατάστασή μας. Συνήθως τις μεγάλες κρίσεις τις συνοδεύει ένα σύμπτωμα: Είναι σαν να κουβαλάνε ναρκωτικό, εξαιτίας του οποίου οι άνθρωποι που υφίστανται τις κρίσεις δεν καταλαβαίνουν τα βαθύτερα αίτιά τους. Ή, αλλιώς, σαν να τις συνοδεύει αυτό που θα λέγαμε «σύνδρομον Τιτανικού». Δεν έχουμε φτάσει όμως ακόμα στον πάτο της κρίσης. Κατρακυλάμε. Διαρκώς κατρακυλάμε.

Κρ.Π.: Θα είχατε κάτι να προτείνετε;

Τι εγώ προτείνω… Να προσθέσω, κατ’ αρχάς, σε αυτή τη διαπίστωση που κάνατε. Η κυβέρνηση που προέκυψε είναι αυτό που λέμε –για να συνεννοούμαστε– μνημονιακής λογικής. Είναι μια κυβέρνηση μέσα στη λογική της κρίσης. Αλλά, όταν μια κυβέρνηση έχει τη λογική της κρίσης, δεν μπορεί να αναμετρηθεί με την κρίση. Η προσθήκη του Κουβέλη είναι προσθήκη φύλλου συκής. Είναι ένα άλλοθι, σε μια λογική μνημονιακής συνευθύνης –θα έλεγα– και μνημονιακής συνενοχής.