Βλάσης Αγτζίδης
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε η πρωτεύουσα του εκχριστιανισμένου ελληνορωμαϊκού κόσμου. Η Κωνσταντινούπολη, ως «Νέα Ρώμη» ή «Νέα
Ιερουσαλήμ», θα γίνει πρωτεύουσα αυτού του κόσμου.1 Βάση της βυζαντινής ταυτότητας ήταν η ελληνική γλώσσα, η χριστιανική θρησκεία και από τον 7ο μ.Χ αιώνα θα προστεθεί και η απόκρουση των μουσουλμάνων. Βαθύτατα εμπεδωμένη ήταν η συνείδηση ότι υπάρχει ένα χριστιανικό έθνος που πρέπει, όπως έγραψε ο Λέων ο ΣΤ, να δώσει τη μάχη «…για το Θεό, για την αγάπη του Θεού, για όλο το έθνος και πάνω απ’ όλα για τα αδέλφια μας, που βρίσκονται κάτω από το ζυγό των απίστων, για τα παιδιά μας και τις γυναίκες μας, για την πατρίδα μας. Να μην ξεχνούν να υπενθυμίζουν, ότι η μνήμη εκείνων που έπεσαν για την ελευθερία των αδελφών μας είναι αιώνια και ότι ο πόλεμος διεξάγεται εναντίον των εχθρών του Θεού.»2
Η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ γράφει γι αυτό το νέο κράτος: «Η ελληνικότητα σα μάθημα μεγαλοσύνης μαζί με τη Ρώμη θα ξαναβρεί προοδευτικά τίτλους ευγένειας στο ρωμαϊκό χριστιανικό κράτος του Βυζαντίου. Ανανεωμένη από τα διδάγματα της νέας πνευματικής χριστιανικής αρετής, η ελληνική παιδεία και εμπειρία, θα αποτελέσει προοδευτικά το υπόβαθρο για το ξεκίνημα κάθε αναγέννησης, που μετά την πτώση της πόλης θα στηρίξει τον ευρωπαϊκό νεότερο κόσμο. Στη διαχρονικότητα της ιστορίας, το Βυζάντιο, χάρη στον ελληνοπρεπή και χριστιανομαθή ανθρωπισμό του, που θα στεριώσει με τον καιρό, θα γίνει η μεσαιωνική Αυτοκρατορία του ανανεωμένου Ελληνισμού».3
Ο πληθυσμός αναγνωρίζει τον εαυτό του ως Ρωμαίο-Ρωμιό, όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε σημείο του τότε ελληνικού κόσμου. Ο όρος «Έλληνας» έχει μετατραπεί σε θρησκευτικό όρο και έχει ταυτιστεί με τον «εθνικό», τον «ειδωλολάτρη» από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες εξαιτίας της σύγκρουσης του μονοθεϊστικού χριστιανισμού με τον αρχαιοελληνικό παγανισμό.4
Η ειρηνική περίοδος διαταράχτηκε από τις επιθέσεις των Περσών που θα αρχίσουν από τα μέσα του 5ου αιώνα για να κορυφωθούν στις αρχές του 7ου. Την περσική επιθετικότητα θα διαδεχθεί ένας νέος παράγοντας: το αραβικό ισλάμ, που με επιδρομές θα προκαλέσει και πάλι αναστάτωση στο χώρο της Μικράς Ασίας.
Η εξουδετέρωση της περσικής απειλής από τον Ηράκλειο (610-640) συνέπεσε με την ομαλή μετάβαση της εξουσίας στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τους Λατίνους στους Έλληνες. Η ελληνική γλώσσα είχε παραμερίσει τη λατινική ακόμα και από την εποχή του Ιουστινιανού. O Arnold Toynbee αναφέρεται σε «βυζαντινούς Έλληνες» και σε «βυζαντινό ελληνικό πολιτισμό». Συμπεραίνει: «Τον 5ο αιώνα η αυτοκρατορία συνέχισε να είναι κατ’ όνομα ρωμαϊκή, αλλά στην πραγματικότητα είχε καταστεί ελληνική και παρέμεινε ελληνική». Ο Νίκος Σβορώνος θεωρεί ότι «…το Βυζάντιο είναι στην ουσία περισσότερο συνέχεια των ελληνιστικών κρατών της Ανατολής, παρά της Ρώμης» και διατυπώνει ευθαρσώς την άποψη ότι από την εποχή των Μακεδόνων αυτοκρατόρων το Βυζάντιο εξελίσσεται σε «ελληνικό εθνικό κράτος».5
