Rowan Williams: Γιατί ο Ντοστογιέφσκυ

Ο πρών επίσκοπος του Canterbury, Rowan Williams, μιλά για τις βασικές ιδέες και τους ήρωες των μυθιστοριμάτων του Φίοντορ Ντοστογιέφσκυ με αφορμή το βιβλίο του για τον Ρώσο συγγραφέα ("Dostoevsky, Language, Faith and Fiction", εκδ. Bloomsbury). 

Βγαλμένο από το τώρα…

Βγαλμένο από το τώρα…

«Τότε θα τους δώσουμε μια ήρεμη, ταπεινή ευτυχία, την ευτυχία των αδύναμων πλασμάτων, όπως και έχουν πλαστεί. Ω, θα τους πείσουμε, τέλος, να μην είναι περήφανοι, διότι εσύ τους ανύψωσες κι έτσι τους έμαθες να περηφανεύονται. Θα τους αποδείξουμε ότι είναι αδύναμοι, ότι είναι μόνο αξιολύπητα παιδιά, μα ότι η παιδική ευτυχία είναι γλυκύτερη από κάθε άλλη. Θα γίνουν άτολμοι και θα μας κοιτάνε και θα σφίγγονται πάνω μας φοβισμένοι, όπως και τα κλωσσοπούλια στην κλώσσα. Θα μας θαυμάζουν και θα σκιάζονται μπροστά μας, και θα είναι περήφανοι που είμαστε τόσο δυνατοί και τόσο έξυπνοι, που μπορέσαμε να υποτάξουμε έναν τόσο ταραγμένο ποίμνιο εκατομμυρίων. Θα τρέμουν ανίσχυροι την οργή μας, το πνεύμα τους θα κιοτέψει, τα μάτια τους θα αποκτήσουν δακρύρροια, όπως των παιδιών και των γυναικών, αλλά θα μεταπηδούν τόσο εύκολα, κατόπιν νεύματος, στην ευθυμία και στο γέλιο, στη λαμπερή χαρά και στο ευτυχισμένο παιδικό τραγουδάκι. Ναι, θα τους βάλουμε να δουλεύουν αλλά τις ελεύθερες από την δουλειά ώρες θα κάνουμε τη ζωή τους παιχνίδι, με παιδικά τραγούδια, χορωδία, με αθώους χορούς. Και δεν θα χουμε κανένα μυστικό απ’ αυτούς. Θα τους επιτρέπουμε ή θα τους απαγορεύουμε να ζούνε με τις γυναίκες τους και τις ερωμένες τους, να έχουν ή να μην έχουν παιδιά- ανάλογα με το πόσο υπάκουοι θα είναι– και θα υποτάσσονται σ’ εμάς με χαρά κι ευθυμία. Τα πιο βασανιστικά μυστικά της συνείδησής τους, όλα, όλα, θα τα φέρουν σ’ εμάς κι εμείς θα τα λύσουμε όλα, και θα πιστέψουν στη λύπη μας με χαρά, διότι αυτό θα τους γλιτώσει από μια μεγάλη σκοτούρα και από τα τρομερά τωρινά βάσανα μιας απόφασης προσωπικής και ελεύθερης. Kαι θα είναι όλοι ευτυχισμένοι, όλα τα εκατομμύρια των πλασμάτων, εκτός από τις εκατό χιλιάδες που θα τους διοικούν«

Αδελφοί Καραμάζοφ, εκδόσεις Ίνδικτος 2011.

Ο διάβολος και ο ιδεολόγος

Οκτάβιο Παζ

Του Οκτάβιο Παζ από τον νέο Ερμή τον Λόγιο τ. 19

Από τον θάνατό του, κάτι παραπάνω από έναν αιώνα πριν, η επιρροή του Ντοστογιέφσκι δεν έπαψε να αναπτύσσεται και να επεκτείνεται. Πρώτα στην πατρίδα του –όπου είχε αποκτήσει φήμη όντας εν ζωή– στη συνέχεια στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία. Αυτή η επιρροή δεν υπήρξε αποκλειστικά λογοτεχνική, αλλά πνευματική και ζωτική: πολλές γενιές διάβασαν τα έργα του, όχι ως μυθιστορήματα, αλλά ως μελέτες πάνω στο ανθρώπινο πνεύμα και συνομίλησαν σιωπηλά με τους χαρακτήρες του, σαν να ήταν παλιoί γνώριμοι. Το έργο του σημάδεψε πνεύματα πολύ διαφορετικά, από τον Νίτσε και τον Ζιντ, έως τον Φόκνερ και τον Καμύ. Στο Μεξικό, δύο συγγραφείς τον διάβασαν με πάθος, ίσως επειδή ανήκουν στην ίδια πνευματική οικογένεια με αυτόν και αναγνωρίζουν τον εαυτό τους σε πολλές από τις ιδέες και τις εμμονές του: ο Χοσέ Βασκονσέλος και ο Χοσέ Ρεβουέλτας. Είναι (ή υπήρξε) ο αγαπημένος συγγραφέας των νέων: θυμάμαι ακόμα τις ατελείωτες συζητήσεις που λάμβαναν χώρα λίγο πριν πάρουμε απολυτήριο λυκείου, με κάποιους συμμαθητές μου, κατά τη διάρκεια περιπλανήσεων που ξεκινούσαν το δείλι, στο κολλέγιο Σαν Ιντεφόνσο και ολοκληρώνονταν μεταμεσονύχτια στη Σάντα Μαρία ή στη λεωφόρο Ινσουρζέντες[1], περιμένοντας το τραμ. Ο Ιβάν και ο Ντμίτρι Καραμαζόφ πάλευαν μέσα στον καθένα από εμάς.

Έγκλημα και Τιμωρία: το πλαίσιο του αριστουργήματος του Ντοστογιέφσκι

Τον Σεπτέμβριο του 1865 ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι ζούσε στο Βισμπάντεν της Γερμανίας και δεν μπορούσε να πληρώσει το ενοίκιό του. Μία σειρά από αποτυχίες στην χαρτοπαιξία τον είχαν φέρει κοντά στην οικονομική καταστροφή, μία κατάσταση που δεν ήταν άγνωστη για τον κορυφαίο Ρώσο μυθιστοριογράφο (βλέπε το μυθιστόρημά του «Ο παίκτης»). Ήλπιζε ότι με μία χρηματική βοήθεια από τον εκδότη του θα μπορούσε να αλλάξει την τύχη του. Έγραψε λοιπόν στον Μιχαήλ Κατκόβ, ζητώντας του 300 ρούβλια και σε αντάλλαγμα υποσχόταν ότι θα του παραχωρούσε τα δικαιώματα για το νέο έργο που επρόκειτο να γράψει, αυτό που στη συνέχεια ονομάστηκε «Έγκλημα και Τιμωρία». Για να τον πείσει ότι η συμφωνία είναι συμφέρουσα, του εξηγούσε την πλοκή του έργου:

«Πρόκειται για ένα ψυχολογικό έργο, για ένα έγκλημα. Η δράση είναι επίκαιρη, έχει τεθεί στην τρέχουσα χρονιά. Ένας νεαρός φοιτητής της κατώτερης μεσαίας τάξης, ο οποίος έχει αποβληθεί από το πανεπιστήμιο και ζει στην απόλυτη φτώχεια, υποκύπτει – και έλλειψη ισχυρών πεποιθήσεων – σε ορισμένες περίεργες, “ελλιπείς” ιδέες που κυκλοφορούν στον αέρα και αποφασίζει να βγει από τη δυστυχία του μια για πάντα…»

Οι «ιδέες που κυκλοφορούν στον αέρα» ήταν ένα σύνολο ιδεών, που εισήχθησαν από τη Δυτική Ευρώπη και θα καθόριζαν στη συνέχεια τις αρχές της ριζοσπαστικής ρωσικής σκέψης της δεκαετίας του 1860. Οι Ρώσοι μαθητές, όπως ο αντιήρωας του «Εγκλήματος και Τιμωρία», ο 23χρονος Ρασκόλνικοφ, βομβαρδίζονταν τότε με κάπως διαστρεβλωμένες και μπερδεμένες εκδοχές του αγγλικού «κοινού καλού», του γαλλικού ουτοπικού σοσιαλισμού και του Δαρβινισμού. Το συνονθύλευμα αυτό δημιουργούσε ένα ιδεολογικό κλίμα που, κατά την εκτίμηση του Ντοστογιέφσκι, έθετε υπερβολικό υλικό στην ικανότητα της επιστήμης και της λογικής να εξηγήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Ντοστογιέφσκι: «Η ψυχή γιατρεύεται όταν είσαι κοντά σε παιδιά»

Φίοντορ Ντοστογιέφσκι

Γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1821 στη Μόσχα. Πως να αρχίσει να μιλάει κάποιος για τον Φιοντόρ Ντοσογιέφσκι όταν ο Άλμπερ Καμύ τον έχει αναγνωρίσει ως τον Σπουδαιότερο προφήτη του 20ού αιώνα ενώ τόσο ο Νίτσε όσο και ο Φρόιντ έχουν αντλήσει από το έργο του. Μάλιστα ο  Φρόιντ έγραψε το άρθρο "Ο Dostoyevsky και η Πατροκτονία" και αν και είναι κριτικός απέναντι στο έργο του συγγραφέα, κατατάσσει τους αδερφούς Καραμαζόφ μεταξύ των τριών σπουδαίοτερων έργων λογοτεχνίας.

Διαβάστε παρακάτω 23 από τα αποφθέγματα του

1.   Πρέπει να αγαπάς την ζωή περισσότερο από το ίδιο το νόημα της ζωής.

2.   Ένα καινούργιο βήμα, μια καινούργια λέξη είναι ότι οι άνθρωποι φοβούνται.

3.   Υπάρχουν όρια στο μυαλό του κάθε ενός, που πέρα από αυτά είναι επικίνδυνο να περάσεις. Μόλις περάσεις την γραμμή, είναι αδύνατο να γυρίσεις πίσω.

4.   Η ευτυχία δεν βρίσκεται στην ευτυχία αλλά στην προσπάθεια για αυτήν.

5.   ‘Όταν σταματάς να διαβάζεις βιβλία, παύεις να σκέφτεσαι.

Ο «υπόγειος» άνθρωπος σύμφωνα με το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκυ

Κ. Ν. Μπαραμπούτης

Αρχίζω, όπως πάντα, την κατάθεση της σκέψης μου για το Υπόγειο με τη γενική επισήμανση που αφορά, γενικά, το αληθινά μεγάλο μυθιστόρημα και επαναλαμβάνω προκαταρκτικά μια κοινότυπη δήλωση για την αξία του συγκεκριμένου έργου: Αποτελεί σταθμό για την λογοτεχνική ιστορία του συγγραφέα του, άρα και στην ψυχική του διαφοροποίηση. Εις το εξής οι ανακαλύψεις του για τους μηχανισμούς που κατευθύνουν γενικά τον ψυχισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, πλουτίζουν το ταλέντο του και έτοιμος πλέον θα χαρίσει στον άνθρωπο τις μεγαλοφυείς δημιουργίες του.

Το μεγάλο, λοιπόν, μυθιστόρημα υπερβαίνει τον δημιουργό του με την έννοια, πως η γνώση που αυτό προσφέρει έχει αντικειμενική αξία και δεν περιορίζεται στον ψυχισμό του συγγραφέα. Ο τρόπος κατασκευής του είναι πανομοιότυπος από τους μεγάλους συγγραφείς και σταθερή η μέριμνα της προσπάθειάς τους: να εκφράσουν την αλήθεια, το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ιδιαίτερα το συγκεκριμένο έργο έχει περιεχόμενο τα θεμέλια της ανθρώπινης ψυχής, η προσπάθεια του συγγραφέα εντοπίζεται στα διαφορετικά κίνητρα που αναδύονται στις ψυχικές συμπεριφορές ενός αριθμού προσώπων που τους δίνει την ευκαιρία να εκφρασθούν. Ουσιαστικά απαντούν σε ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας και οι απαντήσεις τους τοποθετούν τον ίδιο σε διαλεκτική σχέση με την κοινωνία, έτσι θα προκύψουν τα δικά του πνευματικά συμπεράσματα. Βέβαια αυτά δεν αρκούν για το δημιουργό, αφορούν το θέμα του συγκεκριμένου έργου, αυτός θα προχωρήσει την έρευνά του με άλλο θέμα και θα έχει ανάλογα συμπεράσματα. Τελικά το συνολικό έργο του μπορεί να το θεωρήσουμε μια σκάλα με σκαλοπάτια τα επί μέρους έργα του που τον οδηγεί στην τελική πνευματική του συγκρότηση. Από το τέρμα της σκάλας η θέα είναι ο κόσμος μας στην πραγματική του δομή και οι προοπτικές του.

Τα σκαλοπάτια για τον Ντοστογιέφσκυ μετά την πρώτη σειρά των έργων του μέχρι το μεγάλο σταθμό, το Υπόγειο, είναι κατά σειρά: Το έγκλημα και Τιμωρία, ο Παίκτης, ο Ηλίθιος, οι Δαιμονισμένοι, και η κορυφή οι Αδελφοί Καραμάζοφ, το περισσότερο πνευματικό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα όλων των εποχών.

Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Οι σύγχρονοι Ιβάν Καραμάζοφ

Οι σύγχρονοι Ιβάν Καραμάζοφ

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Όταν διαβάζω ή/και ακούω μεγάλο μέρος της πολιτικής ηγεσίας και τους προβαλλόμενους εκπροσώπους της επικρατούσας διανόησης, όλοι τους μου θυμίζουν τον Ιβάν Καραμάζοφ. Τους βρίσκω κοινά χαρακτηριστικά ζωής και ιδεολογίας και μια διαφορά.

Το πρώτο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι πως, όπως ο Ιβάν, μεγάλωσαν σε πλούσιες οικογένειες. Άλλες άγονες πνευματικά και με αρχοντοχωριάτες προγόνους, όπως του Ιβάν, άλλες με μιαν παράδοση ευπατριδών προγόνων, που συν τω χρόνω αυτή εξασθένισε, άλλες που διατηρούν αυτή τους την παράδοση, αλλά ένας ή περισσότεροι βλαστοί της οικογένειας την απέρριψαν και, τέλος άλλες, με το παράδοξο, ότι ενώ είναι με μιαν παράδοση άθεη και μαρξιστική, κοινωνικά ανήκουν στην μπουρζουαζία. 

Το δεύτερο κοινό με τον Ιβάν είναι ότι διαθέτουν εξυπνάδα και κάποιες γνώσεις, συνήθως προϊόντα της λογικοκρατίας. Επίσης, όπως εκείνος, έχουν έναν τρόπο να εντυπωσιάζουν το περιβάλλον, στο οποίο απευθύνονται. Με αυτές τους τις ικανότητες επιτυγχάνουν να καταστούν καθοδηγητές στην κοινωνία.

Τά Χριστούγεννα ενός αγοριού - Φ.Ντοστογιέφσκι

Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας δεν θα μπορούσε να παραλείψει από το συγγραφικό του έργο το παιδί και τα Χριστούγεννα. Άλλωστε είναι γνωστή η μεγάλη ευαισθησία του στα μικρά παιδιά, στα πονεμένα και πεινασμένα παιδιά που τριγυρνούσαν στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης εγκαταλελειμμένα απ' τους μέθυσους και δυσκολεμένους  γονείς τους. Αυτά τα παιδιά αυτές τις άγιες μέρες έρχονταν στο νου του Ντοστογιέφσκι που προσπαθούσε να τα βοηθήσει με άλλους γνωστούς και δυνατούς ανθρώπους της εποχής του στα ιδρύματα που ζούσαν ή όπου αλλού. Θυμάμαι στους "Αδελφούς Καραμάζωφ" που γράφει κάπου πως έχει αποτύχει ολόκληρη η δημιουργία όταν δακρύζει ένα παιδί. Γι αυτά τα παιδιά έγραψε και τα παρακάτω διηγήματα: 

ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΙ - ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝΟΣ ΑΓΟΡΙΟΥ 
  
Ι. ΤΟ ΑΓΟΡΙ «ΜΕ ΤΟ ΑΠΛΩΜΕΝΟ ΧΕΡΙ» 

Τα παιδιά είναι κόσμος παράξενος, κοιμούνται κι ονειρεύονται. Πριν από τα Χριστούγεννα, αλλά και στη διάρκεια των Χριστουγέννων, συναντούσα συνεχώς στο δρόμο, σε συγκεκριμένο σημείο, ένα αγοράκι όχι μεγαλύτερο από εφτά χρονών. Μέσα στην τρομερή παγωνιά ήταν ντυμένο σχεδόν καλοκαιρινά, αλλά ο λαιμός του, πάντα τυλιγμένος με ένα κουρέλι, έδειχνε ότι κάποιος, παρ' όλα αυτά, το είχε φροντίσει πριν το στείλει έξω. Κυκλοφορούσε «με το χέρι απλωμένο». Ο όρος είναι τυπικός, και σημαίνει «ζητιανεύω». Τον επινόησαν αγόρια σαν κι αυτό. Υπάρχουν πλήθος από αυτά τα  παιδιά,   που   στριφογυρνούν   στα   πόδια   μας   και   επαναλαμβάνουν   δυνατά  κάποιες αποστηθισμένες φράσεις. Όμως, τούτο το μικρό δε φώναζε, μιλούσε αθώα, ασυνήθιστα θα έλεγα, και με κοιτούσε με εμπιστοσύνη στα μάτια θα πρέπει να ήταν καινούριο στο επάγγελμα. Στην ερώτησή μου απάντησε ότι έχει μια αδελφή, που είναι άνεργη και άρρωστη. Μπορεί να ήταν κι έτσι. Έμαθα ωστόσο αργότερα ότι αγοράκια σαν κι αυτό υπάρχουν κοπάδια ολόκληρα: τα στέλνουν «με το χέρι απλωμένο», ακόμα και στη χειρότερη παγωνιά, κι είναι σίγουρο πως, αν δε μαζέψουν τίποτα, τα περιμένει ξυλοδαρμός. Έχοντας συγκεντρώσει μερικές δεκάρες, ένα τέτοιο αγόρι θα επιστρέψει με κόκκινα, κοκαλιασμένα δάχτυλα σε κάποιο υπόγειο, όπου θα μεθοκοπάει μια συμμορία ακαμάτηδων, από τους ίδιους εκείνους που «απεργώντας στη φάμπρικα Σάββατο προς Κυριακή επιστρέφουν στη δουλειά όχι νωρίτερα από Τετάρτη βράδυ». Εκεί, στα υπόγεια, μεθοκοπάνε μαζί τους οι πεινασμένες και δαρμένες γυναίκες τους, κι εκεί κατουριούνται τα πεινασμένα μωρά τους. Βότκα και βρόμα και ακολασία, αλλά κυρίως βότκα. Με τις δεκάρες που μάζεψε, στέλνουν και πάλι το αγοράκι έξω, στο καπηλειό, να φέρει κι άλλο ποτό. Για να διασκεδάσουν μάλιστα, του ρίχνουν καμιά φορά κι αυτουνού στο στόμα ένα ποτηράκι, χασκογελώντας όταν με κομμένη την ανάσα θα σωριαστεί σχεδόν αναίσθητο στο πάτωμα.

ΔΩΡΕΑΝ Επτά E-books του Ντοστογιέφσκι

Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ήταν Ρώσος συγγραφέας, κορυφαία μορφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στη Μόσχα. Σπούδασε ιατρική, έγινε στρατιωτικός γιατρός και με τη σταδιοδρομία του αυτή μπήκε στην κληρονομική αριστοκρατία.  Το 1859 επέστρεψε στην Πετρούπολη και εξέδωσε μαζί με τον αδελφό του δύο περιοδικά τα οποία, όμως, δεν σημείωσαν επιτυχία και σε συνδυασμό με νοσηρό του πάθος για τα τυχερά παιχνίδια βρέθηκε χρεωμένος. Ο μόνος τρόπος για να συγκεντρώσει χρήματα και να ξεπληρώσει τα χρέη του ήταν η συγγραφή. Σε αυτό το διάστημα έγραψε τα καλύτερα του έργα: «Ο παίκτης», «Οι αδερφοί Καραμαζώφ», «Έγκλημα και Τιμωρία», «Ο Ηλίθιος», «Οι δαιμονισμένοι». Όταν κατάφερε πλέον να ανασάνει από το βάρος των χρεών ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού «Πολίτης» και λίγα χρόνια αργότερα εξέδωσε το δικό του περιοδικό, Το Ημερολόγιο Ενός Συγγραφέα, που σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκδοτικές εμπειρίες σημείωσε τεράστια επιτυχία. Πέθανε το 1881 στην Πετρούπολη της Ρωσίας σε ηλικία 60 ετών.

Το Υπόγειο (Σημειώσεις από το Υπόγειο), 1864 – Βιβλίο #1

Το έργο, που έφερε τον τίτλο «Σημειώσεις από το Υπόγειο» ή «Το Υπόγειο», όπως έχει επικρατήσει να τιτλοφορείται, αποτελεί σταθμό στη βιβλιογραφία του Ντοστογιέφσκι, όχι μόνο για τον τρόπο αφήγησης, αλλά κυρίως, για τα κεφαλαιώδη φιλοσοφικά ζητήματα που έθεσε, πρώτη φορά τόσο ολοκληρωμένα και άνευ περιστροφών. Ζητήματα που θα τεθούν ξανά στα μετέπειτα μεγάλα μυθιστορήματά του και τον καταξιώνουν παγκοσμίως ως μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές. Μέσα από «Το Υπόγειο», ο συγγραφέας με μία απόλυτα διεισδυτική, ειλικρινή και διαυγή ματιά εξερευνά και σκιαγραφεί την ανθρώπινη ψυχή, αποκαλύπτοντας και βγάζοντας στο φως το παράδοξο, το χαώδες και άρα το τραγικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Δείτε το ΕΔΩ

Ντοστογιέφσκι - ο Αιώνιος Σύζυγος -

Από διήγημα (1870) Δεύτερο Πρόγραμμα 1978

Fyodor Dostoyefsky - Ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής

Fyodor Dostoyefsky - Ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής

---

Ἡ ἱστορία τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ εἶναι ἕνας μῦθος ποὺ ὑπάρχει στὸ ἀριστούργημα τοῦ Ντοστογιέφσκυ «Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ». Παρουσιάζεται ὡς ἕνα ποίημα τοῦ δεύτερου ἀπὸ τοὺς τρεῖς ἀδελφοὺς Καραμαζώφ, τοῦ πιὸ φιλοσοφημένου, τοῦ Ἰβάν. Ὁ Ἰβὰν τὸ παρουσιάζει στὸν μικρότερο ἀδελφό, Ἀλιόσα, τὸν πιὸ θρησκευόμενο, ἐκείνη τὴ στιγμὴ δόκιμο μοναχό. Πρόκειται γιὰ μία ἐκπληκτικὴ ἀνατομία τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας, τόσο σὲ ἀτομικὸ ὅσο καὶ σὲ συλλογικὸ ἐπίπεδο, ὅσον ἀφορᾷ τὸ ζεῦγμα ἐξουσία-ἐλευθερία. Μιὰ ἐπιπόλαιη ἀνάγνωσή του θὰ μείνει στὰ μορφολογικά του στοιχεῖα καὶ θὰ καταλήξει στὸ συμπέρασμα, ποὺ ἤδη ὁ συγγραφέας μᾶς προσφέρει, προλαμβάνοντάς μας. Ὁ μῦθος δὲν ἀφορᾷ ἐμᾶς, μιλᾷ γιὰ τὴν Καθολικὴ Ἐκκλησία. (Ἢ μήπως τέτοια εἶν᾿ ἡ ἀντίληψη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας; Αὐτὰ ὅλα τἄκανε ἡ Ρώμη κι ἀκόμη ὄχι ὁλόκληρη μὰ τὰ χειρότερα στοιχεῖα της, ἀνάμεσα στὸν Καθολικισμό, οἱ ἱεροεξεταστές, οἱ Ἰησουΐτες!... ἀναφωνεῖ ὁ Ἀλιόσα!) Χωρὶς ἀμφιβολία ὁ Ντοστογιέφσκυ ἀναφέρεται καὶ στοὺς προβληματισμοὺς τῆς ἐποχῆς του, ἀλλὰ ὁ πυρήνας τοῦ μύθου εἶναι διαχρονικός, ἀναφέρεται σὲ κάθε ἐξουσία, σὲ κάθε εἶδος καὶ μορφὴ ἐξουσίας.

Δὲν θὰ δυσκολευτεῖ κανεὶς νὰ παρατηρήσει μερικοὺς ἱεροεξεταστὲς στοὺς θρησκευτικοὺς κύκλους τῆς χώρας μας, ἀλλὰ καὶ παντοῦ. Ἡ δύναμη τῆς ἀνάλυσης τοῦ Ντοστογιέφσκυ βρίσκεται στὸ ὅτι μᾶς φανερώνει πολὺ περισσότερους ἱεροεξεταστές, σὲ κάθε (ἄλλο) χῶρο τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τοὺς ἱεροεξεταστές, ἀπὸ «οἱ φιγοῦρες ποὺ νὰ μποροῦν νὰ μᾶς ἐπιβληθοῦν καὶ νὰ μᾶς ποῦνε τί πρέπει νὰ κάνουμε». 

Μάλιστα δὲ αὐτοὺς ποὺ βρίσκονται στὸ ἐντελῶς ἄμεσο περιβάλλον του. Ἡ μοναδικότητα ὅμως τοῦ Μύθου εἶναι ὅτι μᾶς ἀποκαλύπτει τὴν ἀντιμετώπιση ἀπὸ τὸν Χριστὸ τοῦ ζεύγματος αὐτοῦ. Ἀναλύει μὲ τρομακτικὴ δύναμη τὸ πόσο παράλογη ἐμφανίζεται στὸ μυαλὸ καὶ τὴν λογική μας ἡ ἐλευθερία ποὺ μᾶς ἐπαγγέλεται ὁ Χριστός. Εἶναι ἀκατανόητο, ἀλλὰ καὶ ἀνήκουστο, ὅμως ὅταν ὁ Θεὸς συνδιαλέγεται μὲ τὸν ἄνθρωπο, αὐτὴ τὴν συμπεριφορὰ μᾶς προτρέπει νὰ ἐπιδεικνύουμε πρὸς τοὺς συνανθρώπους μας. Σκληρὸς ὁ Λόγος, τὶς δύναται ἀκούειν! Εἴμαστε πολλοὶ αὐτοὶ ποὺ «διορθώνουμε» τὸν Θεό! Τελικὰ βέβαια ὁ Ντοστογιέφσκυ δὲν μᾶς δίδει λύση. Ὁ Κρατούμενος φεύγει χωρὶς νὰ πεῖ τίποτα. Ἴσως γιατὶ ἡ λύση τοῦ ἄλυτου προβλήματος εἶναι κρυμμένη μέσα στὸ Φῶς τῆς Μεταμορφώσεως!

Τὸ κείμενο εἶναι παρμένο ἀπὸ τὸ βιβλίο «Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ» τῶν ἐκδόσεων Βιβλιοθήκη γιὰ Ὅλους, σὲ μετάφραση ἀπὸ τὰ ρωσικὰ τοῦ Δ. Π. Κωστελένου καὶ ἐπιμέλεια Ἕλλης Ἀλεξίου.

Εἰσαγωγὴ καὶ κείμενο ἐλήφθησαν ἀπὸ τὴν σελίδα:

Η μεταστροφή του Ντοστογιέφσκι

Πίνακας του Konstantin Vasiliev, Fyodor Dostoyevsky, 1976

«Αν όλος ο κόσμος βαδίσει προς μια κατεύθυνση, 

κι ο Χριστός προς την άλλη, 

εγώ θα πάω πίσω από τον Χριστό.» 

Φ. Ντοστογιέφσκι

Η μεταστροφή του Ντοστογιέφσκι 

ή αλλιώς η επιστροφή του Ασώτου

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

H καρδιά του ευαγγελίου είναι αυτή η ιστορία του Ασώτου. Η αγαπημένη μου ηθικοπλαστική ιστορία είναι αυτή του εξόριστου Ντοστογιέφσκι. Στον δρόμο για την εξορία, κάποια ευσεβής χριστιανή γιαγιά του χάρισε την Καινή Διαθήκη για παρηγοριά. Άθεος ο Ντοστογιέφσκι, έσκιζε τις σελίδες του βιβλίου για να καθαρίζει την πίπα του. Έσκισε τον Ματθαίο, τον Μάρκο και αρκετές σελίδες από τον Λουκά. Ώσπου κάποια στιγμή, από περιέργεια ή βαριεστημάρα θέλησε να μάθει τί λέει επιτέλους αυτό το βιβλίο των χριστιανών. Και να! Τα φέρνει ο Θεός έτσι και η πρώτη σελίδα στο μισκοσκισμένο βιβλίο ήταν αυτή η περικοπή του Ασώτου (ιε' κεφάλαιο από τον Λουκά). Και αποκαλύπτεται στον Ντοστογιέφσκη ένας νέος κόσμος άφεσης, συγχώρησης, αγάπης. Γνωριμίας του Θεού. Και ο πρώην άσωτος μεταμορφώνεται σε έναν από τους σπουδαιότερους ορθοδόξους διανοητές. (π. Παντ. Κρούσκος)

Η μεταστροφή του Ντοστογιέφσκι

Να ’σαι είκοσι δύο χρονών και να ’σαι θανατοποινίτης! Να περιμένεις να σε κρεμάσουν! Η ζωή μπροστά γεμάτη ομορφιά και νειάτα και ’σένα να θέλουν να σε σκοτώσουν;

Και γιατί τέλος πάντων; Γιατί θέλησες να υπάρχει ισότητα και σωστό στην κοινωνία! Να μην υπάρχουν αφεντάδες και…δούλοι. Να ’μαστε όλοι ίσοι. Και να ’ναι όλα ίσια. 

ἀγάπη ἡ ἐπιστήμων

Φ. Ντοστογιέφσκη, 

Ἀδελφοὶ Καραμάζοβ,

[…] Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος ἡλικιωμένος καὶ ἀναντίρρητα εὐφυής. Μίλαγε κι αὐτὸς τὸ ἴδιο εἰλικρινά, ἂν κι ἀστειευόταν, κι ἀστειευόταν πικρά. Ἐγώ, ἔλεγε, ἀγαπάω τὴν ἀνθρωπότητα μὰ ἀπορῶ κι ὁ ἴδιος μὲ τὸν ἑαυτό μου: Ὅσο περισσότερο ἀγαπῶ τὴν ἀνθρωπότητα γενικά, τόσο λιγότερο ἀγαπάω τὸν κάθε ἄνθρωπο χωριστά. Στὶς ὀνειροπολήσεις μου, ἔλεγε, φτάνω συχνὰ νὰ λαχταράω μέχρι πάθους νὰ ἐξυπηρετήσω τὴν ἀνθρωπότητα καὶ ἴσως καὶ στ’ ἀλήθεια νὰ δεχόμουνα νὰ σταυρωθῶ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους, ἂν παρουσιαζόταν ξαφνικὰ μιὰ τέτοια ἀνάγκη. Κι ὅμως, παρ’ ὅλ’ αὐτά, δὲν μπορῶ οὔτε δυὸ μέρες νὰ ζήσω στὸ ἴδιο δωμάτιο μ’ ἄλλον ἄνθρωπο. Αὐτὸ τὸ ξέρω ἀπὸ πείρα. Μόλις βρεθεῖ κάποιος κοντά μου, νιώθω πὼς πλήγωνει τὴν ἀτομικότητά μου καὶ μοῦ περιορίζει τὴν ἐλευθερία μου. Μπορῶ μέσα σὲ ἕνα εἰκοσιτετράωρο νὰ μισήσω τὸν πιὸ καλὸν ἄνθρωπο. Ἄλλον γιατὶ τρώει ἀργά, ἄλλον γιατὶ ἔχει συνάχι καὶ σκουπίζει συνεχῶς τὴ μύτη του μὲ τὸ μαντήλι. Γίνομαι, ἔλεγε, ἐχθρὸς τῶν ἀνθρώπων μόλις οἱ σχέσεις μας γίνουν κάπως στενότερες. Μὰ γι’ αὐτό, ὅσο περισσότερο μισοῦσα ὁρισμένους ἀνθρώπους προσωπικά, τόσο πιὸ φλογερὰ ἀγαποῦσα τὴν ἀνθρωπότητα στὸ σύνολό της. […]

"Θα προτιμούσα να ζήσω όλη μου τη ζωή σε μια τσερκέζικη σκηνή παρά να προσκυνήσω το γερμανικό είδωλο".- Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

Ο παίκτης - Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (απόσπασμα)

"Θα προτιμούσα να ζήσω όλη μου τη ζωή σε μια τσερκέζικη σκηνή παρά να προσκυνήσω το γερμανικό είδωλο".

"Ποιο είδωλο;" φώναξε ο στρατηγός που είχε αρχίσει να θυμώνει.

"Το γερμανικό τρόπο πλουτισμού. Δεν είμαι καιρό εδώ κι όμως έχω παρατηρήσει πράγματα που κάνουν την ταταρική μου φύση να αγανακτεί. Μα την αλήθεια μακριά από κάτι τέτοιες αρετές! Χτες περπάτησα καμία δεκαριά χιλιόμετρα στα περίχωρα. Λοιπόν είναι ακριβώς όπως στα ηθικοπλαστικά βιβλία, ξέρετε εκείνα τα μικρά εικονογραφημένα βιβλία που κυκλοφορούν στη Γερμανία: όλα τα σπίτια έχουν τον πατέρα τους, έναν υπερβολικά ενάρετο και τίμιο άνθρωπο, τόσο τίμιο που φοβάται κανείς να τον πλησιάσει.

.....Λοιπόν εδώ η κάθε οικογένεια είναι υποταγμένη, τυφλά υποταγμένη στον πατέρα. Δουλεύουν όλοι σαν τα ζώα και κάνουν οικονομία σαν Εβραίοι. Όταν ο πατέρας συγκεντρώσει κάποιο σημαντικό ποσό, μεταβιβάζει τη δουλειά ή τα κτήματα του στον πρωτότοκο γιο του. Για αυτό αρνιέται να δώσει προίκα στη κόρη του που έτσι καταδικάζεται να μείνει γεροντοκόρη. Ο μικρότερος γιος είναι αναγκασμένος να δουλέψει σκληρά, κι όσα κερδίζει, τα προσθέτει στο κεφάλαιο της οικογένειας που όσο πάει και αυξάνεται. Ναι αυτό γίνεται εδώ, το έχω ερευνήσει. Και το μοναδικό κίνητρο για όλα είναι η τιμιότητα, μια τιμιότητα που φτάνει σε τέτοιο σημείο, ώστε ο μικρότερος γιος φαντάζεται ότι τον εκμεταλλεύονται από τιμιότητα…»

Σαν σήμερα έφυγε ο σπουδαιότερος "προφήτης του 20ου αιώνα" Φ.Ντοστογιέφσκι

Πως να αρχίσει να μιλάει κάποιος για τον Φιοντόρ Ντοσογιέφσκι όταν ο Άλμπερ Καμύ τον έχει αναγνωρίσει ως τον Σπουδαιότερο προφήτη του 20ού αιώνα ενώ τόσο ο Νίτσε όσο και ο Φρόιντ έχουν αντλήσει από το έργο του. Μάλιστα ο Φρόιντ έγραψε το άρθρο "Ο Dostoyevsky και η Πατροκτονία" και αν και είναι κριτικός απέναντι στο έργο του συγγραφέα, κατατάσσει τους αδερφούς Καραμαζόφ μεταξύ των τριών σπουδαίοτερων έργων λογοτεχνίας.

Στις 28 Ιανουαρίου του 1881 έφυγε ο κορυφαίος και ιδιοφυής Ρώσος δημιουργός Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Μία από τις κορυφαίες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας γεννήθηκε το 1821 στη Μόσχα και πέθανε στην Πετρούπολη.

«Το τέλος του Ζαρατούστρα»: Η επινόηση του Π.Κανελλόπουλου και η διαδρομή από τον Φ.Νίτσε στον Φ.Ντοστογιέφσκι

http://www.koutroulis-spyros.blogspot.gr/

 

Το 1956 ο Π.Κανελλόπουλος θα εκδώσει το έργο Το τέλος του Ζαρατούστρα[1], ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο εγχείρημα που όπως προδίδει ο τίτλος του, σκοπεύει να δώσει συνέχεια στο διάσημο έργο του Φ.Νίτσε.

Έχει προηγηθεί το 1953 η έκδοση του δοκιμίου, «Ο Χριστιανισμός και η εποχή μας»[2], ενώ το 1956 θα εκδώσει, σε αυτοέκδοση το «Μεταφυσικής Προλεγόμενα». Ενιαία αν δούμε τα τρία αυτά έργα, που εκδίδονται σε διάστημα μιας τριετίας  παρά το διαφορετικό τους περιεχόμενο, αποτυπώνουν την προσπάθεια του Π.Κανελλόπουλου, αν και ενεργός πολιτικός, να συνθέσει πρωτογενή φιλοσοφικό στοχασμό, που θα έχει χωνέψει δημιουργικά το σύνολο του αρχαιοελληνικού  και νεώτερου φιλοσοφικού λόγου.

Βέβαια από τα τρία έργα, που ελάχιστα έχουν απασχολήσει τον κριτικό λόγο, η φιλόδοξη και ριψοκίνδυνη απόπειρα να αποδοθεί μυθιστορηματική συνέχεια στο θεμελιώδες έργο του Νίτσε, είναι το πιο ενδιαφέρον, ενώ  απεικονίζει το μέτρο των ισχυρών επιδράσεων, που δέχθηκε από αυτόν, ο Π.Κανελλόπουλος  .

Στον μικρό πρόλογο, που προτάσσει εξομολογείται την πρώιμη ήδη ανάγνωση του Φ.Νίτσε, τις βέβαιες ισχυρές επιρροές που δέχθηκε, αλλά και την επιδίωξη του να τον αθωώσει από τις διαστρεβλώσεις, που διέπραξαν κάποιοι από τους υποτιθέμενους αναγνώστες , ή οπαδούς του.

«Κάποτε πρωτογνώρισα τον Ζαρατούστρα. Ήμουν έφηβος, όταν τον πρωτογνώρισα. Και δε μου έκανε κακό η παράξενη αυτή γνωριμιά. Από τότε δέθηκα κοντά του. Και η μεγάλη μοναξιά του Ζαρατούστρα έγινε η μικρή μου μοναξιά…

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν τότε στην ακμή του∙ και, μαζί του, το πνεύμα του θανάτου και της καταστροφής που, από τις μέρες εκείνες, έγινε το πνεύμα του αιώνα μας.

Δεν έφταιξε, όμως, ο Ζαρατούστρα για την πορεία που πήρε ο αιώνας μας. Ας λένε ό,τι θέλουν οι κακοί του φίλοι και οι κακοί του εχθροί∙ ο Ζαρατούστρας ήταν αθώος.

Και μου έδειξε ο Ζαρατούστρας από τότε- πάνε περίπου σαράντα χρόνια- το δρόμο που πάει κοντά του, αλλά και το δρόμο που πάει αλλού…

Γιατί δεν ακολούθησε, όμως, ο ίδιος το δρόμο που πάει αλλού; Αν θυμάμαι καλά, η απορία αυτή- ή κάποια που της μοιάζει- γεννήθηκε μέσα μου από τότε που πρωτογνώρισα τον Ζαρατούστρα.

Και σήμερα λέω: ο Ζαρατούστρας είν’ ελεύθερος ν’ ακολουθήσει και το δρόμο που πάει αλλού… »[3]