«Προσοχή στη συγκίνηση. Αν είναι γόησσα, δεν παύει να ’ναι και ρουφιάνα»

Τις πίκρες που ρίχνει ο χρόνος μέσα μου, τις αφαιρεί από τα ποιήματά μου. Γέμισα ρυτίδες, για να μείνω λείος εκεί που κανείς δε θα με θυμάται. 

Ένα τριαντάφυλλο που γίνεται ποίηση μπορεί να σε συντρίψει πολύ περισσότερο από μια γροθιά που δεν γίνεται ποίηση. Μυριάδες λόγια μαραίνονται στα κόκκινα βιβλία, όταν ένα απλό κοριτσάκι πυροβολεί. Καθώς φαίνεται, ακόμη και για ν' αποτραπούν καθεστώτα -τι θρίαμβος- χρειάζεται η καλή ποιότητα. 

Μέσα στη θλίψη της απέραντης μετριότητας που μας πνίγει από παντού, παρηγοριέμαι ότι κάπου, σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες αγωνίζονται να εξουδετερώσουν τη φθορά. Με πλήρη επίγνωση ότι μια μέρα ο πλανήτης αυτός θα καταψυχθεί ή θ' αναφλεγεί μαζί με τα επιτεύγματά τους. Άλλης λογής ήρωες, που, αυτοί, θα βγάλουν ασπροπρόσωπη την ποτέ ανθρωπότητα. 

Παράξενο: στό ὄνομα τοῦ ἀνθρωπισμοῦ, ἀνέκαθεν οἱ λαοί ἔκαναν δύο βήματα μπροστά καί οἱ ποιητές δύο βήματα πίσω. Μήν κοροϊδευόμαστε. Δέ γίνεσαι χορτοφάγος τρώγοντας ἀρνάκια βαμμένα πράσινα. 

Πολιτική υποθήκη ποιητικής ενάργειας

 ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 3-9-2017

Τ​​ο μικρό, ολιγοσέλιδο βιβλίο του Oδυσσέα Eλύτη «Tα Δημόσια και τα Iδιωτικά» («Iκαρος» 1983) είναι η πολιτική υποθήκη του ποιητή στην κοινωνία που τον γέννησε. Mπορεί η ποίησή του να βραβεύτηκε με την υψηλότερη διεθνή διάκριση και αυτή η βράβευση, όπως και η μελοποίηση ποιημάτων του, να διασώζει στη μνήμη των σύγχρονων Eλλήνων το όνομα του Oδυσσέα Eλύτη και κάποια εκτίμηση (αναιτιολόγητη συχνά) της προσφοράς του. Λιγότερο στη μνήμη του εκβαρβαρωμένου «πολιτικού» προσωπικού της χώρας μας.

H πολιτική του ωστόσο υποθήκη, «Tα Δημόσια και τα Iδιωτικά», αγνοήθηκε προκλητικά από όλες τις κυβερνήσεις, από ολόκληρο το φάσμα των συντεχνιών που αυτοονομάζονται «κόμματα». Aκόμα και από τα σχολειά απέκλεισαν την υποθήκη του Eλύτη όλοι ανεξαιρέτως οι υπουργοί Παιδείας και οι «επιτελείς» τους. Tο μικρό βιβλίο είναι άγνωστο στα Eλληνόπουλα, δεν έφτασε ποτέ στα χέρια τους, η ελλαδική πολιτεία - κοινωνία δεν φιλοδόξησε ποτέ να το παραδώσει, κριτική πυξίδα προσανατολισμού και στοχεύσεων, στους σημερινούς και αυριανούς πολίτες της.

Nα μου συχωρεθεί η αυτοαναφορά, αλλά το είδος του πολιτικού λόγου που κατέλιπε στο βιβλίο αυτό ο Eλύτης, με ενδιαφέρει και το ψάχνω. Δεν είχα βρει ώς τώρα κάτι ανάλογο και άξιο σύγκρισης στην τρέχουσα βιβλιογραφία, παρόλο που η δεκάχρονη, περίπου, παντοδαπή καταστροφή της οικονομικής, πολιτικής, οργανωτικής λειτουργίας και δομής του ελλαδικού κράτους μας έχει προκαλέσει πλήθουσα σχετική εκδοτική φλυαρία.

Eντόπισα, όμως, πρόσφατα ένα επίσης μικρό βιβλίο, μόλις 109 σελίδων, που ήταν για μένα έκπληξη. Πρόκειται για οχτώ μικρά κείμενα, γραμμένα με διαφορετική αφορμή το καθένα, αλλά με κοινόν άξονα ό,τι σχηματικά ονομάζουμε «το νεοελληνικό πρόβλημα σήμερα». Oλα αυτά τα χρόνια δεν έχω συναντήσει προβληματισμό, θεματικές, οπτική γωνία ή προοπτική θεωρήσεων, ποιητική γλώσσα και εκφραστική, που να αντιστοιχούν συνεπέστερα στη γραφή της πολιτικής υποθήκης του Eλύτη. Θέλω να μοιραστώ τη χαρά μου, αλλά και να τη θέσω υπό την κρίση των αναγνωστών της επιφυλλίδας μου. Mε ελάχιστες αποσπασματικές παραθέσεις.

Ελύτης: Το Άξιον Εστί (1)

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος 

              Οδυσσέας Ελύτης

               1911–1996

                                    

                                     Τι είναι το Άξιον Εστί;           

                      

                                                      §1

Ι. Το ερώτημα τίθεται ως εξής: Τι μας λέει το Άξιον Εστί;  Μας λέει αυτό που είναι. Τι είναι λοιπόν; Πρωτίστως μια ποιητική σύνθεση της δημιουργικής φαντασίας, η οποία «ξέρει να αξιοποιεί τη μνήμη και να στρέφεται κατά το μέλλον» (Ελύτης: Ανοιχτά χαρτιά, σ. 130). Η πιο επικίνδυνη λέξη για ποιητές και μελετητές ποιητών: φαντασία. Η  φαντασία, ως μια φυγή από το πραγματικό, οδηγεί ουκ ολίγους σχολιαστές του Ελύτη να απομακρύνονται από τον νοητικό άξονα του Άξιον εστί και να καταπνίγουν την ερμηνεία σε έναν ακατάσχετο λόγο με προσθαφαιρέσεις ηχηρών λέξεων ή φράσεων χωρίς καμιά νοηματική συνοχή. Η φαντασία όμως «σαν προβολή στο μέλλον και σα γενναία μεταμορφωτική επέμβαση στις συνθήκες ενός παρόντος» (ό.π., σ. 344) μας δίνει τη δυνατότητα να συναντήσουμε μέσα στους σύνθετους ποιητικούς συν(λ)-λογισμοούς του Άξιον Εστί τον άνθρωπο και τον τόπο που δεν καταβάλλεται, ακόμη κι όταν πέπρωται να νικηθεί.

«Παρ’ ολίγο να μας βλέπατε»!

«Παρ’ ολίγο να μας βλέπατε»!

Μέρες μνήμης, για 43η φορά, για το διαρκές δράμα της Μεγαλονήσου, που συνεχίζει να "πληρώνει". Και πάλι με κατήφεια και - για πολλούς – με ξεθυμασμένη πια οργή. 

Στο ποίημα «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα» ο ποιητής Κ. Χαραλαμπίδης είναι αποκαλυπτικός : 

Ο Έλλην σμήναρχος τους κοίταξε στα μάτια και «παρ’ ολίγο να μας βλέπατε» τους είπε.
«Δεν το πιστεύετε ˙ ήμασταν έτοιμοι να ‘ ρθουμε, στο τσακ δηλαδή, και σας το λέω εκ πείρας».
Εκατοντάδες Κύπριοι στρατιώτες καλύψανε τα λόγια του με τ’ άλογά τους ˙ το χειροκρότημα προαιρετικό.
«…. Τώρα γιατί δεν ήρθαμε, ας τ’ αφήσουμε γι’ άλλη φορά σε άλλη ευκαιρία».

Όμως, μέρες που είναι, τα λόγια του νομπελίστα ποιητή μας μοιάζουν με μια μικρή παρηγοριά και προτροπή, για να μένει τουλάχιστον ζωντανό το «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ».  Η προϋπόθεση της Αντίστασης.

Γιάννης Τσαρούχης: Επαναστάτης και κλασσικός

Σαν σήμερα, 20 Ιουλίου 1989, έφυγε από τη ζωή ο Γιάννης Τσαρούχης (1910- 1987), ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ζωγράφους.

Έγραψε γι αυτόν ο Οδυσσέας Ελύτης:

«Ένας επαναστάτης δεν γίνεται νάναι συνάμα και κλασσικός. Αλλά με τον Τσαρούχη γίνεται. Την ημέρα που ο ζωγράφος αυτός τόλμησε να αναζητήσει τον Ερμή όχι στο όρος Όλυμπος αλλά στο «καφενείον ο Όλυμπος», ένας μύθος κατέβηκε από τα βιβλία στη ζωή, ενώ το μάτι του καλλιτέχνη υποχρεώθηκε να ατενίσει αλλιώς τον κόσμο. Με άλλα λόγια, η νεοελληνική πραγματικότητα, παραμορφωμένη ως τότε από μια ψεύτικη φιλολογία, ερχόταν να πάρει τη φυσική της θέση μέσα στα πλαστικά ενδιαφέροντα του καιρού μας. Και ο ζωγράφος, εντοπισμένος μέσα στο χώρο που του όριζε αυτή, επωμιζόταν τις ευθύνες να βρει τη μοναδική έκφραση που άρμοζε στην ιδιοτυπία της.
Στο μέτρο που ο Τσαρούχης φάνηκε άξιος να καθαρίσει το εικόνισμα του Ελληνισμού από τα περίσσια μαλάματα, είναι ένας επαναστάτης που δεν πήγε να καταλύσει αλλά να ανακαλύψει μια παράδοση. Στο μέτρο όμως που πέτυχε να αξιοποιήσει τα κρυφά της διδάγματα είναι ένας κλασικός».

«Άξιον εστί» – Οδυσσέας Ελύτης

Ο Οδυσσέας Ελύτης εξηγεί πως έγραψε το Αξιον Εστί…

«Οσο κι αν μπορεί να φανεί παράξενο, την αρχική αφορμή να γράψω το ποίημα μου την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του ’48 με ’51. Ηταν τα φοβερά χρόνια όπου όλα τα δεινά μαζί – πόλεμος, κατοχή, κίνημα, εμφύλιος – δεν είχανε αφήσει πέτρα πάνω στη πέτρα. Θυμάμαι την μέρα που κατέβαινα να μπω στο αεροπλάνο, ένα τσούρμο παιδιά που παίζανε σε ένα ανοιχτό οικόπεδο. Το αυτοκίνητό μας αναγκάστηκε να σταματήσει για μια στιγμή και βάλθηκα να τα παρατηρώ. Ητανε κυριολεκτικά μες τα κουρέλια. Χλωμά, βρώμικα, σκελετωμένα με γόνατα παραμορφωμένα, με ρουφηγμένα πρόσωπα. Τριγυρίζανε μέσα στις τσουκνίδες του οικοπέδου ανάμεσα σε τρύπιες λεκάνες και σωρούς σκουπιδιών. Αυτή ήταν η τελευταία εικόνα που έπαιρνα από την Ελλάδα. Και αυτή, σκεπτόμουνα, ήταν η μοιρα του Γένους που ακολούθησε το δρόμο της Αρετής και πάλαιψε αιώνες για να υπάρξει. Πριν περάσουν 24 ώρες περιδιάβαζα στο Ουσί της Λωζάννης, στο μικρό δάσος πλάι στη λίμνη. Και ξαφνικά άκουσα καλπασμούς και χαρούμενες φωνές. Ηταν τα Ελβετόπαιδα που έβγαιναν να κάνουν την καθημερινή τους ιππασία. Αυτά που από πέντε γενεές και πλέον, δεν ήξεραν τι θα πει αγώνας, πείνα, θυσία. Ροδοκόκκινα, γελαστά, ντυμένα σαν πριγκηπόπουλα, με συνοδούς που φορούσαν στολές με χρυσά κουμπιά, περάσανε από μπροστά μου και μ’ άφησαν σε μια κατάσταση που ξεπερνούσε την αγανάκτηση.

Ήτανε δέος μπροστά στην τρομακτική αντίθεση, συντριβή μπροστά στην τόση αδικία, μια διάθεση να κλάψεις και να προσευχηθείς περισσότερο, παρά να διαμαρτυρηθείς και να φωνάξεις. Ήτανε η δεύτερη φορά στη ζωή μου – η πρώτη ήτανε στην Αλβανία – που έβγαινα από το ατόμό μου, και αισθανόμουν όχι απλά και μόνο αλληλέγγυος, αλλά ταυτισμένος κυριολεκτικά με τη φυλή μου. Και το σύμπλεγμα κατωτερότητας που ένιωθα, μεγάλωσε φτάνοντας στο Παρίσι. Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από το τέλος του πολέμου και τα πράγματα ήταν ακόμη μουδιασμένα. Όμως τι πλούτος και τι καλοπέραση μπροστά σε μας! Και τι μετρημένα δεινά επιτέλους μπροστά στα ατελείωτα τα δικά μας! Δυσαρεστημένοι ακόμα οι Γάλλοι που δεν μπορούσαν να ‘χουν κάθε μέρα το μπιφτέκι και το φρέσκο τους βούτυρο, δυσανασχετούσανε. Υπάλληλοι, σωφέρ, γκαρσόνια, με κοιτάζανε βλοσυρά και μου λέγανε: εμείς περάσαμε πόλεμο Κύριε! Κι όταν καμιά φορά τολμούσα να ψιθυρίσω ότι ήμουν Έλληνας κι ότι περάσαμε κι εμείς πόλεμο με κοιτάζανε παράξενα: α, κι εσείς έ; Καταλάβαινα ότι ήμασταν αγνοημένοι από παντού και τοποθετημένοι στην άκρη-άκρη ενός χάρτη απίθανου. Το σύμπλεγμα κατωτερότητας και η δεητική διάθεση με κυρίευαν πάλι. Ξυπνημένες μέσα παλαιές ενστικτώδεις διαθέσεις άρχισαν να αναδεύονται και να ξεκαθαρίζουν.

Η αναζήτηση του σημείου ισορροπίας μεταξύ ελάχιστου-μέγιστου στον Οδ. Ελύτη

Αυτή η αντιθετική πραγματικότητα μεταξύ ελάχιστου-μέγιστου διαθέτει μεταμορφωτική ισχύ και εξέλιξη που οδηγεί, τελικά, στην αναζήτηση ενός σημείου ισορροπίας και ακόμη περισσότερο στην αποκωδικοποίηση του μυστηρίου της ύπαρξης[17]. Είναι κάτι πέρα από το καλό και το κακό «Ένα σημείο Ένα σημείο/ και σ’ αυτό πάνω ισορροπείς και υπάρχεις», Ένα σημείο Ένα σημείο/ και σ’ αυτό μπορείς απέραντα να προχωρήσεις/ ή αλλιώς τίποτε άλλο δεν υπάρχει πια»[18], ένα σημείο που αντιλαμβάνεται κανείς μόνο μέσω της άσκησης των αισθήσεών του[19].

Το σημείο ισορροπίας δεν είναι μια πάγια κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος μπορεί να επαναπαυτεί μόλις αποκτήσει αλλά ενέχει και τον κίνδυνο της ασφυξίας «Τα πανύψηλα όρη/ ας πούμε οι Άνδεις/ έχουνε το αντίστοιχό τους/ μέσα μας (όπως το Σύμπαν/ υποτίθεται/ κάποιο άλλο από αντιύλη)/ όπου όταν προχωρούμε προς την κορυφή τους/ αραιώνει κι εκεί ο αέρας/ τόσο που λιποθυμάς/ τα ανθρώπινα όργανα δεν αντέχουνε τόση καθαρότητα». Η έντονη καθαρότητα μπορεί να είναι η τελειότητα την οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να χωρέσει μέσα του λόγω της κτιστής και φθαρτής του φύσης, είναι το κενό μεταξύ θείας και ανθρώπινης φύσης. Η αδυναμία πρόσληψης της καθαρότητας από τον άνθρωπο, για την οποία γίνεται λόγος, μοιάζει στη χριστιανική πίστη με τη ροπή του ανθρώπου στην αμαρτία. Πιο συγκεκριμένα, όταν ο άνθρωπος επιλέγει ελεύθερα χάρη στο αυτεξούσιό του το αγαθό της σωτηρίας κοινωνεί της θείας δόξας κατά χάρη. Όταν ο άνθρωπος δεν επιλέγει το αγαθό βρίσκεται στο θάνατο χωρίς δική του ευθύνη, είναι η ονομαζόμενη κατά τον Μάξιμο Ομολογητή «αδιάβλητη αμαρτία», η οποία οδηγεί στη φθορά του είναι. Όταν πάλι ο άνθρωπος αρνείται εκούσια τα χαρίσματα του ευ είναι, η ευθύνη βαραίνει τον ίδιο και αυτή η αμαρτία είναι η «διαβεβλημένη»[20]. Αδιάβλητα και διαβεβλημένα αμαρτήματα συχνά μοιάζουν να κεντρίζουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του εκκλησιαστικού σώματος, σε τέτοιο βαθμό ώστε να παραγκωνίζεται η σημασία της αρετής. Κατά συνέπεια δίνεται έντονη έμφαση στην αποφυγή της αμαρτίας προς την κατά Χριστό κοινωνία. Έτσι αντί να προωθείται στη χριστιανοσύνη η αρετή και το αγαθό, προωθείται η έννοια της αμαρτίας και η αποφυγή του κακού. Αυτή η έντονη έμφαση της αμαρτίας προκαλεί το αίσθημα της ενοχής στην χριστιανική συνείδηση και περιθωριοποιεί την προβολή του αγαθού. Το αγαθό γίνεται περιστασιακός εορτασμός, όπως είναι η γιορτή των Χριστουγέννων ή του Πάσχα, και μετατρέπεται σε «εικονικό συναίσθημα» που εξαλείφει την ουσία της αληθινής χριστιανικής ζωής[21].

Η έκφραση της ιερότητας στην ποίηση του Οδ. Ελύτη

Ο Θεός δεν δύναται οντολογικά να επέμβει στην ελευθερία του ανθρώπου και στις επιλογές του αφού ο ίδιος είναι ετερούσιος προς την κτιστή και συνεπώς φθαρτή φύση του ανθρώπου[10]. Η ανθρώπινη ελευθερία διαθέτει κίνηση και σε καμία περίπτωση ακινησία. Στην ελεύθερη άσκηση της ανθρώπινης ελευθερίας κατασταλτικός παράγοντας μπορεί να είναι η κοινωνία και οι πιέσεις που μπορεί αυτή να ασκεί γι’ αυτό και η κατάκτηση της ελευθερίας δεν είναι εύκολη[11]. Την ελεύθερη άσκηση της ποιητικότητάς του φαίνεται να αντιλαμβάνεται και το ποιητικό υποκείμενο ενώ μαζί με τη δική του ποιητικότητα αναγνωρίζει την ποιητικότητα του αγιογράφου και των μουσικών. Γίνεται λοιπόν αναφορά σε τρεις διαφορετικούς προσωπικούς ποιητικούς τρόπους ύπαρξης που εκφράζουν την μοναδικότητα της υπαρκτικής ποιητικότητάς τους προς την μιμητική τελείωση και κατ’ επέκταση την μοναδική ποιητικότητα του κατεξοχήν Ποιητή.

Φωτο: Δημήτρης Ηλιόπουλος

Ο «κήπος» που «βλέπει» αποτελεί στίχο-μοτίβο στο πρώτο μέρος. Μοιάζει να έχει το στοιχείο του ιερού ή του μεταφυσικού «ο κήπος βλέπει/ ακούει τους ήχους απ’ τα χρώματα/ τους ιριδισμούς που ένα χάδι/ αφήνει/ πάνω στο σώμα το γυμνό την ώρα/ που το τραβούν μυριάδες νήματα/ ψηλά μαίνονται τα μηνύματα/ τι να το κάνεις/ δε νογά κανείς». Στη Μαρία-Νεφέλη ο Ελύτης συνδέει το γυμνό σώμα με το ιερό «Ένα σώμα γυμνό είναι η μοναδική προέκταση της νοητής γραμμής που μας ενώνει με το μυστήριο.»[12]. Ίσως γι’ αυτό τα «μηνύματα» τα χαρακτηρίζει «ψηλά». Αυτό που απασχολεί το ποιητικό εγώ είναι η υπαρξιακή του αγωνία, αφού όπως λέει χαρακτηριστικά «μένουμε σαν ασυρματοφόρα/ παρατημένα μες στην έρημο και αχρηστεμένα εδώ κι αιώνες/ απελπιστικά παλεύοντας τα κύματα». Αυτό που τρομάζει τον ποιητή είναι το μέλλον με ό,τι μπορεί αυτό να φέρει «Τί θα γίνει λοιπόν όταν/ κάποτε λήξουν οι κοινωνικοί αγώνες όταν οι εφευρέσεις/ αυτοαχρηστευθούν τα αιτήματα όλα ικανοποιηθούν». Την απάντηση στο ερώτημα τη δίνει ο ίδιος ο ποιητής με μία μονάχα λέξη «κενό», ένα κενό υπαρξιακό, ανώφελο, στατικό και συνεπώς ανελεύθερο.

«Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας»(Οδ. Ελύτη): η ποιητική της εξομολόγησης

Τα Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας[1] (1982) του Οδυσσέα Ελύτη είναι το πρώτο έργο του ποιητή τρία χρόνια μετά τη βράβευσή του με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1979). Είναι ένα εκτενές ποίημα χωρισμένο σε τρία μέρη: «Ο κήπος βλέπει», «Το αμύγδαλο του κόσμου», «Ad Libitum». Τα τρία αυτά μέρη μοιάζουν να δημιουργούν μία πρόταση «Ο κήπος βλέπει το αμύγδαλο του κόσμου ad libitum (=προς τη λίμπιντο/ το θυμικό[2])». Αυτό που όμως κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ή ακροατή της εν λόγω ποιητικής είναι η αμεσότητα, η ειλικρίνεια και η εξομολογητική διάθεση των στίχων της, είναι ένας μονόλογος ποιητικός και παράλληλα μια παρακαταθήκη του ποιητή στο χρόνο και στο «αεί» από «φωνήεντα που κρούονται: άλφα έψιλον ιώτα»[3]. Για τον Ελύτη η ίδια η ποίηση είναι εξομολόγηση αλλά και κάτι πολύ περισσότερο: «έβλεπα ν’ αλλάζει ο ορίζοντας κι ολόκληρο το τοπίο, ακριβώς όπως από την κορυφή ενός νησιού στα δικά μας μέρη όπου, άξαφνα, οι γνώριμες προεξοχές της στεριάς αλλάζουνε σχήμα, σου αποκαλύπτονται ανυποψίαστοι όρμοι και κάβοι, μακρινές ράχες άλλων νησιών, ένας καινούργιος, πιο πλατύς και πιο πλούσιος στην ποικιλομορφία του κόσμος»[4].

Φωτο: Σπύρος Δρόσος

Η εξομολόγηση στη χριστιανική πίστη αποτελεί μυστήριο επαναλαμβανόμενο μαζί με την μετάνοια. Μετάνοια και εξομολόγηση των αμαρτημάτων του ανθρώπου αποβλέπουν στην ίασή τους μέσω των επιτιμίων που ορίζει ο πνευματικός πατέρας, στην επανένταξη του ανθρώπου στο σώμα της εκκλησίας και στην επανεύρεση της σχέσης με τον Θεό[5]. Αν ο ελυτικός ποιητικός μονόλογος έχει κάποια σχέση με τη χριστιανική εξομολόγηση αποτελεί ερώτημα ρητορικό και άστοχο. Το ζήτημα είναι να δούμε αν υπάρχουν στα Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας στοιχεία χριστιανικά ντυμένα με τον κωδικοποιημένο μοναδικό ποιητικό τρόπο του Ελύτη.

Παρενθετική αποτοξίνωση

Christos Yiannaras 

Θ​​α μου συχωρέσουν σήμερα οι αναγνώστες της επιφυλλίδας μια παρατυπία: Aντί να προτείνω συγκεκριμένο θέμα για κοινό προβληματισμό, να τολμήσω μιαν «έκτακτη προσφορά» παρενθετικής αποτοξίνωσης από το λεξιλόγιο και ρεπερτόριο της αγανάκτησης και κατάθλιψης που ζούμε. Eνα περιδιάβασμα, χωρίς ενιαία θεματική, σε σταχυολογημένες από μένα ρήσεις και εκφραστικές «ατάκες» του Oδυσσέα Eλύτη. Nα γεμίσουν τα αφτιά μας και το μυαλό με τη μουσική της ποιητικής του γλώσσας, να γευτούμε τον χαμένο πια ελληνικό λόγο.

Ξεφυλλίζω το βιβλίο του «Eν λευκώ» (στις Eκδόσεις «Iκαρος») – το λογαριάζω βασικό μας εγκόλπιο ελληνικότητας των Nεοελλήνων, δεν έχει το όμοιο του. Eλπίζω να το έχουν διαβάσει οι αναγνώστες μου, όμως, δεν σταματάμε όλοι στις ίδιες εκφραστικές συναρπαγές και αξίζει να συντονιστούμε με την πρόκληση καινούργιων ίσως εκπλήξεων.

Λοιπόν, αντιγράφω:

– «H σκέψη των Iώνων, η πρώτη λυρική φωνή στην ποίηση, η υπακοή του μαρμάρου στο ανθρώπινο χάδι, το τρίγωνο των βουνών κατεβασμένο στο αρχιτεκτόνημα... η αχτίδα της σελήνης, έτσι καθώς μας σημαδεύει απ’ τα βάθη ενός ελαιώνα της Mυτιλήνης, μας επιτρέπει να βρεθούμε πιο κοντά στον εαυτό μας, σ’ εκείνα που αγαπούμε – όττω τις έραται, που έλεγε και η Σαπφώ. Mια ρήση απλή, που πήρε την ισχύ φυσικού νόμου σ’ αυτή την περιοχή κι επέζησε στην ψυχή των νησιωτών, βρίσκοντας χίλιους τρόπους να εκδηλωθεί».

– «Eίναι μέσα στα πιο καθαρόαιμα ελληνικά που ο τιμονιέρης βρίσκει το ζύγι στο πλεούμενό του, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το έβρισκε ο Iκτίνος στον Παρθενώνα. Eίναι σ’ αυτά (στα καθαρόαιμα ελληνικά) που οι ενέργειες π.χ. ενός μεγάλου πολιτικού εγγίζουν την καθαρότητα του πλέον ευγενικού μαρμάρου...»

Η Πορεία προς το Μέτωπο, Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού (Οδ. Ελύτη)

«Πορεία μεταγωγικών». Φωτογραφία, Δημήτρης Χαρισιάδης. 

Αρχείο: Μουσείο Μπενάκη. Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940

Οδυσσέα Ελύτη, «Η πορεία προς το μέτωπο»

Ποίηση «Το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» 1964

Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού, με την αύριο των Φώτων, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες. Έπρεπε, λέει, να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί, από Χιμάρα ως Τεπελένι. Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απ’ την πρώτη μέρα, συνέχεια, κι είχαν μείνει σκεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλο.

Δώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω, στα χωριά. Κι απάνω που συνήθιζε τ’ αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης, και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας, να που ήταν ανάγκη, λέει, να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε: στο αργό και στο βαρύ των κανονιών, στο ξερό και στο γρήγορο των πολυβόλων.

Ο. ΕΛΥΤΗΣ: "Ο εχθρός ήτανε η Τυραννία, ήτανε η μορφή του Άδικου, που την είχαμε υποστεί κάτω από διαφορετικές μορφές επί αιώνες και είχε γίνει μοίρα μας."

Δέλβινο, Βόρεια Ηπειρος. Αλβανικό Μέτωπο. Πόλεμος ’40- ’41. Ο Οδυσσέας Ελύτης, στο μέσον, στη διάρκεια μιας επιστροφής από την πρώτη γραμμή του μετώπου.

Μέσα στην Κατοχή ο Ελύτης δεν στρατεύτηκε μόνο στην πρώτη γραμμή του μετώπου θα κυκλοφορήσει τη συλλογή «Ηλιος ο Πρώτος. Μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα» (Γλάρος, Αθήνα 1943), ενώ το 1945 θα κυκλοφορήσει το «Ασμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας».

Στην ερώτηση δημοσιογράφου: Τι είναι εκείνο που σας συγκίνησε στο Έπος του Σαράντα; ο Ελύτης απάντησε:

- Πώς να σας το πω: ήταν ό,τι διάβαζα στην πράξη, και μ' ένα σφίξιμο στην καρδιά μην τύχει και δακρύσω, αυτά που με ανία και δυσφορία διάβαζα ώς τότε στα βιβλία και για την ιστορία της χώρας μου. Ηταν μια βίαιη φορά προς τα εμπρός του λαού που είχε κάποτε ηττηθεί, όχι εξ αιτίας του, στη Μικρασία, και που τώρα θα έπαιρνε την εκδίκησή του. Ετσι το έβλεπα εγώ. Σαν άχτι μακροχρόνιο που έβγαινε και ξεθύμαινε. Δεν έπαιζε ρόλο που ο εχθρός ήταν διαφορετικός. Ο εχθρός ήτανε η Τυραννία, ήτανε η μορφή του Άδικου, που την είχαμε υποστεί κάτω από διαφορετικές μορφές επί αιώνες και είχε γίνει μοίρα μας. Αυτή η εξέγερση εναντίον της Μοίρας, χωρίς υπολογισμό, μες στα όλα, αυτή η «όμορφη αφροσύνη», όπως λέω κάπου αλλού, ήτανε που ανέβαζε το γεγονός σε μιαν άλλη σφαίρα, ποιητική. Μέσα μου έγινε μια αναπαρθένευση των τριμμένων εννοιών. Οι λέξεις ξεφουσκώνανε και ξαναγεμίζανε με καθαρή ουσία. Με τη βοήθεια της ουσίας αυτής βρήκα το θάρρος να ξαναπροφέρω λόγια που ώς τότε φοβόμουνα επειδή τα συναντούσα μόνο στα χείλη των κούφιων πολιτικών και των πατριδοκαπήλων

18.10.1979 - Ο Οδυσσέας Ελύτης τιμάται με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας

Σαν σήμερα στις 18 Οκτωβρίου του 1979 ο Οδυσσέας Ελύτης  τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αναγγελία της απονομής του βραβείου από τη Σουηδική Ακαδημία έγινε «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα»,[9][10] σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης.

Για να θυμηθούμε το μεγάλο μας ποιητή αναδημοσιεύουμε μια προφητική συνέντευξή του για τη σχέση Ελλάδας- Ευρώπης, Ελληνικότητας και Δύσης.

Επίσης, σε μια παλιά συνέντευξή του (1958)  επίκαιρη όσο ποτέ περιγράφει την κακοδαιμονία του ελληνικού κράτους και ξεσκεπάζει τη δουλοπρεπή στάση του πολιτικού κόσμου έναντι των εξ εσπερίας πατρόνων.

Μια ζωήν ολόκληρη αγωνίστηκα για αυτό που λέμε Ελληνικότητα και που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τρόπος να βλέπεις και να αισθάνεσαι τα πράγματα. Είτε στην κλίμακα τη μεγάλη, είτε στην ταπεινή. Θέλω να πω, είτε σ’ ένα Παρθενώνα, είτε σ’ ένα λιθάρι. Το παν είναι η ευγένεια, η ποιότητα, σε αντίθεση με το μέγεθος και την ποσότητα που χαρακτηρίζουν τη Δύση.

Σίκινος,το εκκλησάκι του Ελύτη

«Παρθένω Σικινίω Οδυσσέας Ελύτης ανέθηκε» διαβάζει ο προσκυνητής σε επιγραφή επάνω από την είσοδο του ξωκλησιού της Παναγίας της Παντοχαράς στη Σίκινο.

Οδυσσέας Ελύτης: «Καλή παιδεία, εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του»

«Τα γράμματα είναι από τις πιο ευγενικές ασκήσεις κι από τους πιο υψηλούς πόθους του ανθρώπου. Η παιδεία είναι ο κυβερνήτης του βίου.

Κι επειδή οι αρχές αυτές είναι αληθινές, πρέπει να μην ξεχνούμε πως υπάρχει μια καλή παιδεία, εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του και μια κακή παιδεία, εκείνη που διαστρέφει και αποστεγνώνει και είναι μια βιομηχανία που παράγει τους ψευτομορφωμένους και τους νεόπλουτους της μάθησης, που έχουν την ίδια κίβδηλη ευγένεια με τους νεόπλουτους του χρήματος».

«Λέμε και διαπιστώνουμε κάθε μέρα ότι ζούμε σ' ένα χάος ηθικό. Κι αυτό, τη στιγμή που ποτέ άλλοτε η κατανομή των στοιχείων της υλικής μας ύπαρξης δεν έγινε με τόσο σύστημα, τόση στρατιωτική, θα έλεγα, τάξη, τόσον αδυσώπητο έλεγχο. Η αντίφαση είναι διδακτική. Όταν σε δύο σκέλη το ένα υπερτροφεί, το άλλο ατροφεί. Μια αξιέπαινη ροπή να συνενωθούν σε ενιαία μονάδα οι λαοί της Ευρώπης προσκόπτει σήμερα στην αδυναμία να συμπέσουν τα ατροφικά και τα υπερτροφικά σκέλη του πολιτισμού μας. Οι αξίες μας, ούτε αυτές δεν αποτελούν μια γλώσσα κοινή».

Τα δημόσια και τα ιδιωτικά. Οδυσσέας Ελύτης.

Τα δημόσια και τα ιδιωτικά. Οδυσσέας Ελύτης. Διαβάζει ο Χρήστος Γιανναράς.

Ανάρτηση από: geromorias.blogspot.com

Ο Οδυσσέας Ελύτης περί Ευρώπης

Ανάρτηση από: geromorias.blogspot.com

Ελύτης – Το ελληνικό καλοκαίρι κατά τον Ε. Teriade

“Στάλα στάλα συνάζει μέσα της η καρυδιά τη σκοτεινή δροσιά. Το κυπαρίσσι ερημώνει γύρω του τα πάντα κι απομένει δασύ, κυρίαρχο.
Ίδια και ο πλάτανος. Προστάτες φασματικοί των κάμπων της Αργολίδας και της Αρκαδίας.

Η συκιά σταυρώνει τα χλωμά της μέλη, τεντώνεται μες στο πετσί της το γυαλιστερό και χνουδάτο, τέλος, κάποτε, στρογγυλοκάθεται μέσα στην ίδια της την ευωδιά.

Οι ροδιές ανάβουνε σαν κοκόρια. Η ελιά, δίχως να το πολυσκεφτεί, δίνεται στον ήλιο, στον άνεμο, σ’ όλα τα στοιχεία που ρημάζουνε το κορμί της.

Οι ροδοδάφνες, που μοσκοβολούνε πικραμύγδαλο, σαλεύουνε, όμοια νερό, βαθιά στις κοίτες των ξεροπόταμων.

Σιγά σιγά, μες στο κατακαλόκαιρο, το φως αφανίζει την Ελλάδα. Χωνεύει τα νησιά, εξουδετερώνει τις θάλασσες, αχρηστεύει τους ουρανούς. Μήτε που βλέπεις πια βουνά, μήτε δέντρα, μήτε πολιτείες, μήτε χώμα και νερό. Άφαντα όλα.

Πιωμένος φως – μονάχα μια σκιά μαύρη – ο άνθρωπος. Μια σκιά που μεγαλώνει, δυσανάλογα προστατευμένη από την ίδια του τη θυσία.

Έχει και η Ψυχή τον δικό της Κονιορτό - Ελύτης Oδυσσέας

Έχει και η ψυχή τον δικό της κονιορτό που εάν σηκωθεί μέσα μας αέρας, αλίμονο. Oι ορμές χτυπάνε στα παράθυρα, τα τζάμια θρυμματίζονται. Λίγοι ξέρουν ότι ο υπερθετικός στα αισθήματα σχηματίζεται με το φως, όχι με τη δύναμη. Kι ότι χρειάζεται χάδι εκεί που βάζουν μαχαίρι. Ότι ένας κοιτώνας με τη μυστική συνεννόηση των σωμάτων μάς παρακολουθεί παντού και μας παραπέμπει στην αγιότητα χωρίς συγκατάβαση.

A ! όταν η στιγμή φτάσει να καθίσουμε κι εμείς πάνω στο πεζούλι κάποιας Aγίας Πρέκλας εν μέσω αγριοσυκών, μορεών με ερυθρούς καρπούς, εις έρημον τόπον, απόκρημνον ακτήν, τότε η μικρή Kουμπώ μ' ένα κερί στο χέρι θα σηκωθεί στις μύτες των ποδιών να φτάσει εκεί ψηλά, μέσα στον αναστεναγμό μας, όλα τα εύφλεκτα: πάθη, πείσματα, φωνές οργής, μυριάδες έντομα χρωματιστούλια που να λαμπαδιάσει ο τόπος !

(από το O μικρός ναυτίλος, Ίκαρος 1985) 

Ο Οδυσσέας Ελύτης περί Ευρώπης

Ταπεινά, ας τον ακούσουμε!!!