Θάνος Καμήλαλης
H απόφαση του ιταλού προέδρου, Σέρτζιο Ματαρέλα, να απορρίψει τον ευρωσκεπτικιστή οικονομολόγο Πάολο Σαβόνε για υπουργό Οικονομικών της χώρας, προκάλεσε αντιδράσεις, αλλά και επευφημίες. Μερικοί εκ των χειροκροτητών μάλιστα, φαίνεται ότι οραματίζονται κάτι παραπάνω: Δικλείδες «ασφαλείας», διατήρησης του status quo, προκειμένου να αποφευχθούν στο μέλλον πιθανά «ατυχήματα», ήτοι απρόβλεπτες δημοκρατικές επιλογές, δυνητικά απειλητικές προς το σύστημα.
του Θάνου Καμήλαλη
Από την αρχή της κρίσης παρατηρείται μία έντονη προσπάθεια αποπολιτικοποίησης της πολιτικής. Η επικυριαρχία των οικονομικών ζητημάτων, πολύπλοκων και δυσπρόσιτων για τους απλούς πολίτες, η απώλεια της εμπιστοσύνης στα πολιτικά κόμματα και τους δημοκρατικούς θεσμούς και πάνω απ' όλα η λυσσαλέα προσπάθεια να επιβληθούν «μεταρρυθμίσεις» που πλήττουν τα μεσαία και χαμηλά στρώματα της κοινωνίας οδήγησαν και στην περικοπή των δημοκρατικών εξουσιών. Το πρόβλημα, όσων επιβάλλουν, επικροτούν ή απλά απολαμβάνουν τις ασκούμενες πολιτικές, είναι απλό. Πώς μπορούν αυτές να συνεχίζονται, να προστατεύονται και να μην αμφισβητούνται, όταν στρέφονται ξεκάθαρα ενάντια στο συμφέρον των πολλών; Και, μολονότι υποστηρίζονται από την συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ, πώς προλαμβάνεται ή αντιμετωπίζεται ένα «ατύχημα»;
Μέχρι ενός σημείου, τα συστημικά προβλήματα αντιμετωπίζονται με την υφαρπαγή της ψήφου (βλ. αντιμνημονιακός Σαμαράς, 2012), με την «συνέτιση» των αντιφρονούντων και τη χρήση σκληρών εκβιασμών (ΣΥΡΙΖΑ 2015), ή απλά, με την άρνηση του δικαιώματος του λαού στην επιλογή (αποτυχημένο δημοψήφισμα Παπανδρέου, δημοψήφισμα 2015). Μια φράση που ακούγεται συχνά, κυρίως την τελευταία περίοδο, το «οι θυσίες του ελληνικού λαού πιάνουν τόπο», είναι χυδαία. Η «θυσία» υπονοεί την ελεύθερη βούληση του θυσιαζόμενου να κάνει κάτι δύσκολο ή βλαβερό για τον εαυτό του, με στόχο την επίτευξη ενός μεγαλύτερου καλού. Αλλά αυτή η ελεύθερη βούληση, αφενός δεν υπήρξε ποτέ, αφετέρου μοιάζει στόχος των δήμιων να μην υπάρξει στο μέλλον.
Λίγο μετά τα γεγονότα στην Ιταλία, ο Ευάγγελος Βενιζέλος δημοσίευσε ένα άρθρο του στο «Βήμα» με τίτλο «Ποιος δικαιούται να προστατεύσει τον λαό από τις επιλογές του; Το ιταλικό παράδειγμα». Το κεντρικό επιχείρημα του, μολονότι κρυμμένο πίσω από την χαρακτηριστική ευφράδεια του πρώην αντιπροέδρου, υπουργού και προέδρου του ΠΑΣΟΚ, είναι ανατριχιαστικό: Η συνταγματοποίηση της θέσης της χώρας στην Ευρωζώνη, του ευρώ, της λιτότητας. Μετά την εξιστόρηση των γεγονότων στην Ιταλία, ο Βενιζέλος γράφει:
«Το πρωτεύον ζήτημα είναι το πώς αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες ευρωπαϊκές δημοκρατίες επιλογές που κάνουν τα εκλογικά τους σώματα, δηλαδή οι λαοί τους, και οι οποίες είναι υψηλού ρίσκου και μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη βλάβη της εθνικής οικονομίας ή ακόμη και των θεσμών και των εγγυήσεων της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πιο πρακτικά, το ερώτημα είναι ποιος, πώς και μέχρι ποιου σημείου μπορεί να αντιταχθεί σε επιλογές της εκλογικής πλειοψηφίας, δηλαδή σε επιλογές δημοκρατικές, αλλά προφανώς συγκυριακές.»
Με απλά λόγια, εδώ ο Βενιζέλος αναζητεί έναν θεσμό που θα μπορεί να εναντιωθεί και να ακυρώσει μία πιθανή δημοκρατική επιλογή για έξοδο από την Ευρωζώνη ή την Ευρωπαϊκή Ένωση, ή έστω για μια κυβέρνηση που θα εναντιωθεί στις πολιτικές του ευρωπαϊκού κατεστημένου.