Μονόγραμμα~Ελύτης απαγγέλει η Καριοφυλλιά Καραμπέτη

Ο Ελύτης για παιδιά και ερωτευμένους

από

 Βαγγέλης Μεννής

“Όταν κάτι μας φαίνεται όμορφο, αυτό το κάτι είναι, στην πραγματικότητα, μια εικόνα η οποία ταιριάζει σε μιαν όμορφη ιδέα που προϋπήρχε μέσα μας και απλώς περίμενε τη μορφή της να έρθει απ’ έξω. Όταν ερωτευόμαστε, εκείνος τον οποίο ερωτευθήκαμε είναι η εικόνα που αγαπούσαμε ανέκαθεν και που τώρα, ξαφνικά, αποκτάει σάρκα και οστά. Ο θαυμασμός μας είναι ένα καθρέφτισμα. […] Η αγάπη επομένως αποτελεί μια στιγμή Αναγνώρισης. «Σ’ αγαπώ» θα πει «Σε θυμάμαι από μιαν άλλη ζωή, ωραιότερη». Αγάπη είναι η Στιγμή που ένα Σύμβολο (από μέσα μας ξεκινώντας) έρχεται να τυλίξει μιαν εικόνα (εκεί έξω) με τρυφερότητα τριών διαστάσεων”. Οι προηγούμενες φράσεις ανήκουν στον Ευγένιο Αρανίτση κι όχι σε κάποιο διάσημο ψυχαναλυτή. Ο ποιητής, συγγραφέας και κριτικός (σε ηλικία 21 ετών συνεργάστηκε με τον Ελύτη) γράφει με φως στο μάρμαρο.Τα αποσπάσματα αφορούν το βιβλίο «ΙΨ ο τυπογράφος – Ο Ελύτης για παιδιά και ερωτευμένους» των εκδόσεων Πατάκη*.

Το έργο αποκαλύπτει την άνεση του Αρανίτση να κινείται στα βάθη των συμβόλων. Αυτά που αναδύονται από μαγευτικούς παράδεισους όπως λέει ο ίδιος. Τα ξεχασμένα σύμβολα… δε ξέρουμε πλέον ούτε πώς ακούγονται, ούτε πώς βλέπονται (όχι με τα μάτια). Η ψυχή στο επίπεδο του μέσου ανθρώπου δύσκολα αφουγκράζεται, καθώς εγκλωβίζεται στη ρηχότητα των ψηφιακών λεωφόρων. “Η ροή των εικόνων της τηλεόρασης, για παράδειγμα, δεν παρουσιάζει κάτι αληθινό. Η αγάπη, το χιούμορ μερικών γέρων που μιλούν στις παντόφλες τους, η γεύση της λέξης «Ιούνιος» που στάζει απ’ το βερίκοκο, η συγκίνηση που προκαλεί το καλοκαιρινό λυκόφως σαν πυρετός στον αυχένα, η ομορφιά του ήχου της αραβικής γλώσσας όταν τη μιλάνε ορφανά παιδιά… Αληθινό είναι ό,τι περιέχει Νόημα, δηλαδή αυτό στο οποίο διακρίνουμε βαθύτητα.” Η ομορφιά είναι πολύ καλά κρυμμένη ειδικά όταν είμαστε νέοι. Ίσως η νεότητα δεν έχει τις ικανότητες να ψάξει στα βαθειά. Όσο πιο κοντά ερχόμαστε στο θάνατο τόσο μεγαλύτερη η ωριμότητα μας. Το ενδοψυχικό υλικό μαλακώνει, οι ιδέες περνούν στο υπέδαφος της προσωπικότητας προκαλώντας τομές, αναδεικνύοντας παλιές πληγές. Κατά τη γνώμη μου απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνάντηση (τουλάχιστον με έναν) πραγματικό δάσκαλο (π.χ. τον Ελύτη ή τον Αρανίτση).

(Οδ. Ελύτης, ο φυλλομάντης, Τα ετεροθαλή, 1965)

...ο φυλλομάντης

Ἀπόψε βράδυ Αὐγούστου ὀχτὼ
Ναυαγισμένο στὰ ρηχὰ τῶν ἄστρων
Τὸ παλιό μου σπίτι μὲ τὰ σαμιαμίθια
Καὶ τὸ χυμένο τὸ κερὶ στὸ κομοδίνο ἐπάνω
Πόρτες παράθυρα ἀνοιχτὰ
Τὸ παλιό μου σπίτι ἀδειάζοντας
Φορτίο τῆς ἐρημιᾶς μέσα στὴ νύχτα.

Σαστισμένες φωνὲς κι ἄλλες ποὺ ἀκόμη
Τρέχοντας μες στὶς φυλλωσιὲς ἀστράφτουν σὰν
Μυστικὰ περάσματα πυγολαμπίδας
Ἀπὸ βάθη ζωῆς ἀναστραμμένης
Μὲς στὸ κρύο ἀσπράδι τῶν ματιῶν
Ἐκεῖ ποὺ ἀκινητεῖ ὁ Καιρὸς
Κι ἡ Σελήνη μὲ τ' ἀλλοιωμένο μάγουλο

Ἀπελπιστικὰ σιμώνει τὸ δικό μου.
Ἕνα θρόισμα σὰν ἀπὸ χαμένης
Ποὺ ξανάρχεται ἀγάπης σκοτεινὸ ἀρχινοῦν:
«Μή». Κι ὕστερα πάλι "Μή". "Μωρό μου".
«Τί σοῦ' μελλε". "Μιὰ μέρα θά τό θυμηθεῖς".
"Παιδὶ παιδάκι μὲ τὰ καστανὰ μαλλιά".
"Ἐγὼ ποὺ σ' ἀγαπῶ". "Πὲς πάντα". "Πάντα".

Κι ὅπως μέσα στὴν ἀπληστία τοῦ μαύρου
Πού ἀνοίγεται στὰ δύο περιβολιοῦ
Σβηστὸ ἀπανθρακωμένο
Πάει καὶ καταποντίζεται ὄλο τὸ ἔχει σου
Ἀνεβαίνει ἀπ' τῆς ψυχῆς τ' ἀπόνερα ἕνα
Κῦμα θολὸ ποὺ οἱ φυσαλίδες του εἶναι
Ἄλλα τόσα παλιὰ ἡλιοβασιλέματα

Παράθυρα τρεμάμενα στὸ φῶς τοῦ ἑσπερινοῦ
Μιὰ στιγμὴ ποὺ προσπέρασες τὴν εὐτυχία
Σὰν τραγούδι ὅπου κρύφτηκε μήπως τὸ δεῖς
Δακρυσμένο γιὰ σένα ἕνα κορίτσι --
Ὅλα τῆς ἀγκαλιᾶς τὰ ἱερὰ καὶ τοῦ ὅρκου
Τίποτα τίποτα δὲν πῆε χαμένο
Ἀπόψε βράδυ Αὐγούστου ὀχτὼ

Μέσ' ἀπ' τὴ χλώρη τοῦ βυθοῦ καὶ πάλι
Τὸ ἴδιο ἐκεῖνο ἀτέρμονο ἀνατρίχιασμα
Μονοθροεῖ καὶ συνθροεῖ τὰ φύλλα
Μονολογεῖ στὴν ἀραμαϊκὴ τοῦ ἀπόκοσμου:
"Παιδὶ παιδάκι μὲ τὰ καστανὰ μαλλιὰ
Σοῦ 'μελλε νὰ χαθεῖς ἐδῶ γιὰ νὰ σωθεῖς μακριά".
"Σοῦ 'μελλε νὰ χαθεῖς ἐδῶ γιὰ νὰ σωθεῖς μακριά".

Κι ἄξαφνα σὰν τὰ πρὶν καὶ τὰ μετὰ ἰδωμένα.
Βατὲς ὅλες οἱ θάλασσες μὲ τὰ λουλούδια
Μόνος ἀλλ' ὄχι μόνος. Ὅπως πάντα.
Ὅπως τότε νέος ποὺ προχωροῦσα
Μὲ κενὴ τὴ θέση στὰ δεξιά μου
Καὶ ψηλὰ μ' ἀκολουθοῦσε ὁ Βέγας
Τῶν ἐρώτων μου ὅλων ὁ Πολιοῦχος.

(Οδ. Ελύτης, ο φυλλομάντης, Τα ετεροθαλή, 1965)

Οδυσσέας Ελύτης- Τα δημόσια και τα ιδιωτικά (1)

Ὀδυσσέας Ἐλύτης - Τὰ δημόσια καὶ τὰ ἰδιωτικά

Σύντομη παρουσίαση: Τὸ πεζὸ αὐτὸ κείμενο τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη ἀποτελεῖ μιὰ λογοτεχνικὴ καὶ φιλοσοφικὴ ἐπιτομὴ γιὰ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, ἕναν ὕμνο γιὰ τὸν ἑλληνικὸ κοινοτισμό. Συμπυκνώνει ὅλα ἐκεῖνα τὰ στοιχεῖα ποὺ συνθέτουν τὸν κατάσπαρτο τοῦτο ἐδῶ μὲ ἀναρίθμητες πολύχρωμες νησῖδες τόπο στὸν ὁποῖο ἀγκιστρώνεται κάθε σημάδι ποὺ ἀφήνει ὁ ἀγέρας ποὺ χοροπηδᾷ στὰ κύματα τῆς θάλασσας κομίζοντας τὸ γαλάζιο βόλι τοῦ ἑλληνικοῦ οὐρανοῦ. Ἡ πεζότητα τῆς μορφῆς ἐμπλέκεται μοναδικὰ μὲ τὴν ποιητικὴ διάθεση, τὸν φιλοσοφικὸ οἶστρο καὶ τὴν ἔγνοια γιὰ τὸν ἀληθινὸ ἀνθρωπισμό. Τὸ πέραν τοῦ ἀτόμου «πρόσωπο», ὁ ἀληθινὸς ἄνθρωπος, εἶναι ἀπόρροια τῆς σύζευξης τοῦ ἀπολλώνιου καὶ διονυσιακοῦ στοιχείου ποὺ κατορθώνεται μέσα στὴν πραγματικὴ κοινότητα. Τὸ κείμενο εἶναι μιὰ χαραξιὰ μελάνης βυθισμένης στὰ πέλαγα τῆς ψυχικῆς ἀβύσσου, ἕνα πλάνεμα στοχαστικὸ ποὺ φορτίζει διαρκῶς τὸ ἀτενὲς βλέμμα τοῦ λόγου. Εἶναι οἱ συγκινητικὲς ἀναθυμιάσεις ποὺ ἀναδύονται ἀπὸ τὸ γεωμορφολογικὸ ἦθος ποὺ ἐκπέμπουν τὰ ἑλληνικὰ τοπία.

---

ΠΗΡΕ ΝΑ ΧΕΙΜΩΝΙΑΖΕΙ. Πλήθυναν οἱ ἄδειες καρέκλες γύρω μου. Ἔχω πιάσει γωνιὰ καὶ πίνω καφέδες, φουμέρνοντας ἀντικρὺ στὸ πέλαγος. Θὰ μποροῦσα νὰ περάσω ἔτσι μιὰ ζωὴ ὁλόκληρη, ἂν δὲν τὴν ἔχω κιόλας περάσει.

Η μαρτυρία του ποιητή - Ο Οδυσσέας Ελύτης και η ανακάλυψη της Ελλάδας

από

 Φίλιππος Sherrard

Ἡ ἀναζήτηση τῆς ταυτότητας μας, ἡ ἔρευνα νά ἀνακαλύψουμε ποιοί εἴμαστε, βρίσκεται στό κέντρο τῆς δραστηριότητας τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἐποχή, θά λέγαμε, τῆς ἔκπτωσης του ἀπό τόν παράδεισο.

Ἐκεῖ πού τό κυρίαρχο πρότυπο τῆς ἀνθρώπινης καί κοινωνικῆς ζωῆς τό προσδιορίζει ἡ ὑποταγή σέ μιά ὁρισμένη θρησκευτική παράδοση…ἡ ἀπάντηση στό ἐρώτημα «ποιός εἶναι ὁ ἄνθρωπος» δίνεται ἀπό τή διδασκαλία αὐτῆς τῆς ἴδιας τῆς παράδοσης. Ἀποταμιεύεται στά ἱερά της βιβλία. Στά τελετουργικά καί τίς τελετές της, στίς νουθεσίες καί τό παράδειγμα τῶν εὐσεβῶν καί τῶν ἁγίων της, στούς σοφούς καί τούς προφῆτες της, στά ἔργα τῶν ποιητῶν καί τῶν ζωγράφων της…Καί τό πρόβλημα γιά τόν ἄνθρωπο σέ κοινωνίες ὅπου μιά τέτοια διδασκαλία ἀποτελεῖ, κατά κάποιον τρόπο, τή ζωντανή πνευματική φλέβα τους, δέν εἶναι τόσο νά ἀνακαλύψει ποιός ἤ τί εἶναι, ὅσο νά πραγματώσει μέσα του αὐτό πού ὄντως εἶναι.

… «Ἐγώ καί ἡ γενιά μου», γράφει ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης, ἐπιχειρήσαμε νά ἀνακαλύψουμε τό ἀληθινό πρόσωπο τῆς Ἑλλάδος. Αὐτό ἦταν ἀναγκαῖο γιατί μέχρι τότε τό ἀληθινό πρόσωπο τῆς Ἑλλάδος παρουσιαζόνταν ὅπως τό εἶχαν δεῖ οἱ  Εὐρωπαῖοι. Γιά νά πραγματώσουμε αὐτό  τό καθῆκον ἔπρεπε νά καταστρέψουμε τήν παράδοση τοῦ ὀρθολογισμοῦ πού ἀπλώνεται βαρειά πάνω στό δυτικό κόσμο…

Ὁ ὑπερρεαλισμός, ὅπως τόν εἶδε ὁ Ἐλύτης, ἦταν μιά προσπάθεια νά ἀνατρέψει τήν τυραννία τῆς κοσμοθεωρίας πού εἶχε παραγάγει αὐτό τόν κόσμο, μιᾶς κοσμοθεωρίας πού σταδιακά εἶχε ἐγκλωβιστεῖ σέ μιά καθαρά ὑλιστική καί πραγματιστική προσέγγιση τῶν πραγμάτων καί ἡ ὁποία θεωροῦσε  ὡς πραγματικό μόνο ὅ,τι  μποροῦν νά παρατηρήσουν καί νά συλλάβουν οἱ αἰσθήσεις• πού θεωροῦσε πώς ἡ ἀλήθεια γιά τά πράγματα μπορεῖ νά ἀνακαλυφθεῖ μέσα ἀπό μιά διεργασία ὀρθολογιστικῆς καί λογικῆς  ἀνάλυσης. Τά ἴδια πράγματα, τά φυσικά πράγματα, δένδρα, λουλούδια, πουλιά, βράχια, ζῶα, ἀστέρια, ἀντιμετωπίζονταν ἁπλῶς ὡς ἀντικείμενα πού ὑπόκεινται σέ ὁρισμένους μηχανιστικούς νόμους, τούς ὁποίους οἱ ἐπιστήμονες πάσχιζαν νά διατυπώσουν. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή δέν ὑπῆρχε καμμιά θέση γιά τέτοιες ἀπαρχαιωμένες ἰδέες ὅπως ψυχή καί εἰκονοπλαστική δύναμη τῆς ψυχῆς.

ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ (1971) - Οδυσσέας Ελύτης

ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ  (1971)-(απόσπασμα)

Από τόσον χειμώνα κι από τόσους βοριάδες, μ' ακούς
Να τινάξει λουλούδι, μόνο εμείς, μ' ακούς
Μες στη μέση της θάλασσας
Από μόνο το θέλημα της αγάπης, μ' ακούς
Ανεβάσαμε ολόκληρο νησί, μ' ακούς
Με σπηλιές και με κάβους κι ανθισμένους γκρεμούς
Άκου, άκου
Ποιος μιλεί στα νερά και ποιος κλαίει -ακούς;

Ποιος γυρεύει τον άλλο, ποιος φωνάζει -ακούς;
Είμ' εγώ που φωνάζω κι είμ' εγώ που κλαίω, μ' ακούς
Σ' αγαπώ, σ' αγαπώ, μ' ακούς.

Καρυοφυλλιά Καραμπέτη - Το Μονόγραμμα

«Ἡ δὲ πόλις ἐλάλησεν»: Λέσβος - Ὀδυσσέας Ἐλύτης

Ένα “κινηματογραφικό δοκίμιο” του Γιάννη Σμαραγδή, μέσα στα πλαίσια της σειράς «Η δε πόλις ελάλησεν», την οποία δημιούργησε για την ΕΡΤ το 1990-91.
Ποίηση και πεζά κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη, μαζί με αποσπάσματα από την ποίηση της Σαπφούς, απαγγέλλουν ο Γρηγόρης Βαλτινός και η Μαρίκα Τζιραλίδου. Μουσική επένδυση: Νίκος Κυπουργός.

Πρόκειται για εκπομπή η οποία δεν έχει περιληφθεί/αναρτηθεί στο Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ.

" alt="" />Ένα “κινηματογραφικό δοκίμιο” του Γιάννη Σμαραγδή, μέσα στα πλαίσια της σειράς «Η δε πόλις ελάλησεν», την οποία δημιούργησε για την ΕΡΤ το 1990-91.
Ποίηση και πεζά κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη, απαγγέλλουν ο Γρηγόρης Βαλτινός και η Μαρίκα Τζιραλίδου. Μουσική επένδυση: Νίκος Κυπουργός.

Πρόκειται για εκπομπή η οποία δεν έχει περιληφθεί/αναρτηθεί στο Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ.

---

• Next

Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) - Το Μονόγραμμα (απόσπασμα)

Από τόσον χειμώνα κι από τόσους βοριάδες, μ’ ακούς

Να τινάξει λουλούδι, μόνο εμείς, μ’ ακούς

Μες στη μέση της θάλασσας

Από μόνο το θέλημα της αγάπης, μ’  ακούς

Ανεβάσαμε ολόκληρο νησί, μ’ ακούς

Με σπηλιές και με κάβους κι ανθισμένους γκρεμούς

Άκου, άκου

Ποιος μιλεί στα νερά και ποιος κλαίει- ακούς;

Ποιος γυρεύει τον άλλο, ποιος φωνάζει –ακούς;

Είμ’εγώ που φωνάζω κι ειμ’ εγώ που κλαίω. Μ’ ακούς

Σ’αγαπώ, σ’αγαπώ, μ’ ακούς

---

Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει...

Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει

Αχ ομορφιά κι αν δεν μου παραδόθηκες ολόκληρη ποτέ

Κάτι κατάφερα να σου υποκλέψω.

Οδυσσέας Ελύτης

ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΥ, ΑΝΕΜΠΟΔΙΣΤΟΥ

Τώρα στη βάρκα όπου κι αν μπεις άδεια θα φτάσει

Εγώ αποβλέπω· σ’ έναν μακρύ θαλασσινό Κεραμεικό

Με Κόρες πέτρινες και που κρατούν λουλούδια. Θα ‘ναι νύχτα και

Αύγουστος

Τώρα που αλλάζουν των αστερισμών οι βάρδιες. Και τα βουνά

ελαφρά

Γιομάτα σκοτεινόν αέρα στέκουν λίγο πιο πάνω απ’ τη γραμμή τού

ορίζοντα

Οσμές εδώ ή εκεί καμένου χόρτου. Και μια λύπη άγνωστης γενεάς

Που από ψηλά

κάνει ρυάκι πάνω στην αποκοιμισμένη θάλασσα

Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει

Αχ ομορφιά κι αν δεν μου παραδόθηκες ολόκληρη ποτέ

Κάτι κατάφερα να σου υποκλέψω. Λέω: κείνο το πράσινο κόρης

οφθαλμού που πρωτο-

Εισέρχεται στον έρωτα και τ’ άλλο το χρυσό, που όπου κι αν το

τοποθετείς ιουλίζει.

Τραβάτε τα κουπιά οι στα σκληρά εθισμένοι. Να με πάτε κει που

οι άλλοι παν

Η Μεγάλη Εβδομάδα του Οδυσσέα Ελύτη

Μ. ΔΕΥΤΕΡΑ

Κατάκοπος από τις ουράνιες περιπέτειες, έπεσα τις πρωινές ώρες να κοιμηθώ.

Στο τζάμι, με κοίταζε η παλαιά Σελήνη, φορώντας την προσωπίδα του Ήλιου.

 
Μ. ΤΡΙΤΗ

Μόλις σήμερα βρήκα το θάρρος και ξεσκέπασα το κηπάκι σαν φέρετρο.
Με πήραν κατάμουτρα οι μυρωδιές, λεμόνι, γαρίφαλο.

Ύστερα παραμέρισα τα χρόνια, τα φρέσκα πέταλα και να:
η μητέρα μου, μ’ ένα μεγάλο άσπρο καπέλο και το παλιό χρυσό ρολόι της κρεμασμένο στο στήθος.

Θλιμμένη και προσεκτική. Πρόσεχε κάτι ακριβώς πίσω από μένα.

Δεν πρόφτασα να γυρίσω να δω γιατί λιποθύμησα.

«Καλή παιδεία, εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του»

Οδυσσέας Ελύτης

«Τα γράμματα είναι από τις πιο ευγενικές ασκήσεις κι από τους πιο υψηλούς πόθους του ανθρώπου. Η παιδεία είναι ο κυβερνήτης του βίου.

Κι επειδή οι αρχές αυτές είναι αληθινές, πρέπει να μην ξεχνούμε πως υπάρχει μια καλή παιδεία, εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του και μια κακή παιδεία, εκείνη που διαστρέφει και αποστεγνώνει και είναι μια βιομηχανία που παράγει τους ψευτομορφωμένους και τους νεόπλουτους της μάθησης, που έχουν την ίδια κίβδηλη ευγένεια με τους νεόπλουτους του χρήματος».

«Λέμε και διαπιστώνουμε κάθε μέρα ότι ζούμε σ’ ένα χάος ηθικό. Κι αυτό, τη στιγμή που ποτέ άλλοτε η κατανομή των στοιχείων της υλικής μας ύπαρξης δεν έγινε με τόσο σύστημα, τόση στρατιωτική, θα έλεγα, τάξη, τόσον αδυσώπητο έλεγχο. Η αντίφαση είναι διδακτική. Όταν σε δύο σκέλη το ένα υπερτροφεί, το άλλο ατροφεί. Μια αξιέπαινη ροπή να συνενωθούν σε ενιαία μονάδα οι λαοί της Ευρώπης προσκόπτει σήμερα στην αδυναμία να συμπέσουν τα ατροφικά και τα υπερτροφικά σκέλη του πολιτισμού μας. Οι αξίες μας, ούτε αυτές δεν αποτελούν μια γλώσσα κοινή».

Τι φταίει για την κακοδαιμονία των Ελλήνων; Μια σπάνια συνέντευξη του Οδυσσέα Ελύτη

Μια σπάνια συνέντευξη που έδωσε ο Οδυσσέας Ελύτης στον Ρένο Αποστολίδη στην Ἐφημερίδα «Ἐλευθερία» στις 15 Ιουνίου του 1958. Τα λόγια του παραμένουν επίκαιρα.

Ζητεῖται ἡ γνώμη σας, κύριε Ἐλύτη, ἡ ἐντελῶς ἀνεπιφύλακτη καί ἀδέσμευτη, ἐπάνω σέ ὅ,τι θεωρεῖτε ὡς τήν πιό κεφαλαιώδη κακοδαιμονία τοῦ τόπου. Ἀπό τί κυρίως πάσχουμε καί τί πρωτίστως μᾶς λείπει; Ποιά θά ὀνομάζατε «πρώτη μάστιγα» τῆς νεοελληνικῆς ζωῆς;

Ἀπό τί πάσχουμε κυρίως; Θά σᾶς τό πῶ ἀμέσως: ἀπό μιά μόνιμο, πλήρη, καί κακοήθη ἀσυμφωνία μεταξύ τοῦ πνεύματος τῆς ἑκάστοτε ἡγεσίας μας καί τοῦ «ἤθους» πού χαρακτηρίζει τόν βαθύτερο ψυχικό πολιτισμό τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ στό σύνολο του!

Ἄ! Ἀρχίσαμε!… Μόνιμος, πλήρης καί κακοήθης ἀσυμφωνία!…

Βεβαίως! Ἀλλ᾿ ἀφῆστε με νά συνεχίσω. Αὐτή ἡ ασυμφωνία δέν εἶναι μιά συγκεκριμένη κακοδαιμονία, εἶναι, ὃμως, μιά αἰτία πού ἐξηγεῖ ὃλες τίς κακοδαιμονίες, μικρές καί μεγάλες, τοῦ τόπου αὐτοῦ. Ἀπό τήν ἡμέρα πού ἔγινε ἡ Ἑλλάδα κράτος ἕως σήμερα, οἱ πολιτικές πράξεις, θά ἔλεγε κανένας, ὅτι σχεδιάζονται καί ἐκτελοῦνται ἐρήμην τῶν ἀντιλήψεων γιά τή ζωή καί γενικότερα τῶν ἰδανικῶν πού εἶχε διαμορφώσει ὁ Ἑλληνισμός μέσα στήν ὑγιή κοινοτική του ὀργάνωση καί στήν παράδοση τῶν μεγάλων ἀγώνων γιά τήν άνεξαρτησία του. Ἡ φωνή  τοῦ  Μακρυγιάννη δέν ἔχει χάσει, οὔτε σήμερα ἀκόμη, τήν ἐπικαιρότητά της. Σημειῶστε ὅτι δέν βλέπω τό πρόβλημα ἀπό τήν ἀποκλειστική κοινωνική του πλευρά, οὔτε κάνω δημοκοπία.

Δημοκοπία ἀσφαλῶς ὄχι. Πολιτική, ὅμως, ναί. Τό ἐντοπίζετε, δηλαδή, [τό πρόβλημα] κυρίως μέσα στόν χώρο τῆς πολιτικῆς – ἤ κάνω λάθος; Στό κέντρο μάλιστα τοῦ δικοῦ της χώρου. Ἐκεῖμᾶς πάει τό πρόβλημα πού θέσατε, τῶν σχέσεων μεταξύ λαοῦ καί ἡγεσίας.

Μά ναί. Γιατί εἶναι βασικό. Εἶναι πρῶτο… κι ἄς εἶμαι ποιητής, ἐγώ πού τό λέω, μακριά πάντα ἀπό τήν «πολιτική». Κοιτάξτε: ὁ λαός αὐτός κατά κανόνα ἐκλέγει τήν ἡγεσία του. Καί ὅμως, ὅταν αὐτή ἀναλάβει τήν εὐθύνη τῆς ἐξουσίας –εἴτε τήν ἀριστοκρατία ἐκπροσωπεῖ εἴτε τήν ἀστική τάξη εἴτε τό προλεταριάτο–, κατά ἕναν μυστηριώδη τρόπο ἀποξενώνεται ἀπό τή βάση πού τήν ἀνέδειξε, καί ἐνεργεῖ σάν νά βρισκόταν στό Τέξας ἤ στό Οὐζμπεκιστάν!

Στό Τέξας καί στό Οὐζμπεκιστάν; Ποιητικές χῶρες!… Ἤ μήπως θέλετε νά πεῖτε: «Σάν νά βρισκόταν στή χώρα τοῦἑκάστοτε ρυθμιστικοῦ ‘‘ξένου παράγοντος’’; Τοῦ ἑκάστοτε… ‘‘προστάτου’’ μας;» Μήπως ἐκεῖ ἀκριβῶς ἔγκειται τό κακό;

Οδ. Ελύτης – Αποδίδω μεγάλη σημασία σ’ αυτό το έσχατο του εαυτού μας αντίτυπο

ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΡΑΓΜΑ που παίρνει μαζί του πεθαίνοντας ο άνθρωπος είναι το μικρό εκείνο  μέρος της περιουσίας του που ίσα ίσα δεν ενδιαφέρει κανέναν άλλο.

Κάτι λίγες αισθήσεις ή στιγμές· δυό τρεις νότες κυμάτων, την ώρα που το μαλλί το παίρνει ο αέρας με τα γλυκά ψιθυρίσματα μες στο σκοτάδι, ολίγες μέντες από δυό κοντά κοντά βαλμένες ανάσες, ένα τραγούδι βαρύθυμο, σαν βράχος μαύρος, και το δάκρυ, το δάκρυ της μιας φοράς, το για πάντοτε.

Όλα όσα, μ’ άλλα λόγια, κάνουν την αληθινή του φωτογραφία, την καταδικασμένη να χαθεί και να μην επαναληφθεί ποτέ.

Αποδίδω μεγάλη σημασία σ’ αυτό το έσχατο του εαυτού μας αντίτυπο. Που, εάν συμβαίνει να διακρίνουμε πίσω του αφρισμένη τη θάλασσα ή λευκό το σπιτάκι, να προσπερνάμε, τάχατες οι ανώτεροι εμείς, παρά να γονυπετούμε και να κάνουμε το σταυρό μας με δέος.

Ένα εικόνισμα είναι κι αυτό το πελαγίσιο κομμάτι που το ξύλο του έχει μαυρίσει από τους καπνούς παλαιών αγώνων αλλά που τ’ αγιωτικό του αναδίδει ακόμη Αναξίμανδρο.

Μιλώ μ’ έναν φανατισμό που δεν είναι παρά σωφροσύνη στον κύβο. Να ‘σαι σκληρός απέναντι στο μέλλον σου μαρτυρεί πόσο τρυφερός είσαι ήδη απέναντι στα στοιχεία που κρυφά προσφέρεις για να το συνθέσουν. Αλλά ποιο μέλλον; Τίνος;

Μήπως τα Νόμπελ των Σεφέρη και Ελύτη συνδέονται με το Έπος του 1940;

Δήμητρα Ρετσινά-Φωτεινίδου

Η ποίηση, η πεζογραφία και η εικαστική δημιουργία συνδέονται με τη ζωντάνια και την ψυχή ενός λαού. Οι καλλιτέχνες πρωταγωνιστούν ή συμμετέχουν στα γεγονότα που σημαδεύουν την ιστορική πορεία των εθνών. Όταν το έθνος συσπειρωθεί για να σώσει την τιμή του, να υπερασπιστεί τα χώματα της πατρίδας του, την οικογένεια, τη θρησκευτική πίστη, τη γλώσσα, τα ήθη και τις παραδόσεις του, τότε γίνεται μια ατσάλινη γροθιά που μπορεί να συντρίψει και τον πιο ακατανίκητο εχθρό. Ο εσωτερικός κόσμος και η πνευματική και ψυχική δύναμη του ανθρώπου έχει ειδικό βάρος που υπερέχει έναντι του πιο ακριβού υλικού εξοπλισμού.

Επομένως, τα Νόμπελ λογοτεχνίας ανήκουν σε όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες που εντυπωσίασαν τον κόσμο με την μαχητικότητα και το ήθος τους.

Η δόξα των παλικαριών στην Πίνδο και σε όλα τα μέτωπα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου που ξέσπασε στις 28 Οκτωβρίου του 1940 δεν πέρασε απαρατήρητη σε Ευρώπη, Αμερική και αλλού. Διθυραμβικά ήταν τα αφιερώματα του διεθνούς Τύπου για τις απανωτές νίκες του ελληνικού στρατού, ο οποίος έκανε υπεράνθρωπες προσπάθειες για αναχαιτίσει τη λυσσασμένη ορμή του ιταλικού Blietzkrieg (πολέμου-αστραπή). Είναι αξιοσημείωτο πως η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα που αντιστάθηκε και νίκησε ένα κράτος-μέλος του Άξονα. Αλγεινή εντύπωση είχε προκαλέσει τότε στον κόσμο η συνθηκολόγηση της Γαλλίας την 21η Ιουνίου 1940.

Δεν ξέρουν όλοι ότι ο Οδυσσέας Ελύτης πολέμησε στην πρώτη γραμμή του Αλβανικού Έπους. Αυτή είναι η ιστορία του

Ο Ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Αλεπουδέλης (Ελύτης) στο Αλβανικό μέτωπο

Κείμενο:
Άρης Δημοκίδης

Δημοσιεύουμε, μέρες που είναι, την εξαιρετική έρευνα που έκανε για την Ιδιωτική Οδό του ο κ. Παναγιώτης Ανδριόπουλος:

Συνήθως λησμονούμε – κάποιοι και αγνοούν – ότι ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης πολέμησε στο Αλβανικό Έπος 1940-41, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Προσβλήθηκε από τύφο και τελικά διασώθηκε “από θαύμα”, όπως ο ίδιος ομολογεί. Ας δούμε συνοπτικά πώς ο ίδιος περιγράφει την εμπειρία του στο μέτωπο και σε ποια ποιητικά του έργα αποτυπώθηκε αυτή η συγκλονιστική για τον ποιητή εμπειρία.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ελύτης επιστρατεύεται με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού στην Υπηρεσία του Στρατηγείου του Α’ Σώματος Στρατού. Τον Νοέμβριο το Στρατηγείο μετακινείται στην Καλαμπάκα και στο Μέτσοβο. Στις 11 Δεκεμβρίου ο ποιητής μετατίθεται στη ζώνη πυρός. Την επομένη των Χριστουγέννων προωθείται στη γραμμή Καλλαράτες – Μπολένα.

Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 μεταφέρεται με βαρύ κοιλιακό τύφο στο νοσοκομείο Ιωαννίνων κι έπειτα από περιπετειώδη πορεία καταλήγει στην Αθήνα.

Αλβανία, κακουχίες στα λασπωμένα χιόνια των βουνών, οιμωγές θανάτου, πείνα, υποχώρηση, αρρώστιες, γερμανική εισβολή, κατοχή, θυσίες, περηφάνεια, αντίσταση, προδοσία…

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης με συμπολεμιστές του

Από μια συνέντευξη του Οδυσέα Ελύτη στο φοιτητικό περιοδικό «Πανσπουδαστική» με τίτλο «Έζησα το θαύμα της Αλβανίας» το 1965, διαβάζουμε:

Η Πορεία προς το Μέτωπο. Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού του Οδ. Ελύτη [Φώτο +Βίντεο] Αέναη επΑνάσταση

«Πορεία μεταγωγικών». Φωτογραφία, Δημήτρης Χαρισιάδης. 

Αρχείο: Μουσείο Μπενάκη. Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940

«Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού, με την αύριο των Φώτων, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες. Έπρεπε, λέει, να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί, από Χιμάρα ως Τεπελένι. Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απ' την πρώτη μέρα, συνέχεια, κι είχαν μείνει σκεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλο.

Δώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω, στα χωριά. Κι απάνω που συνήθιζε τ’ αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης, και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας, να που ήταν ανάγκη, λέει, να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε: στο αργό και στο βαρύ των κανονιών, στο ξερό και στο γρήγορο των πολυβόλων.

Γράφει ο Οδ. Ελύτης για τον Ρωμανό τον Μελωδό

Γράφει ο Οδ. Ελύτης για τον Ρωμανό τον Μελωδό του οποίου η μνήμη τιμάται την 1η Οκτωβρίου:

Το φως της λαμπάδας που άναψε αυτός ο νεαρός διάκονος της Βηρυτού, φτάνοντας μία μέρα στη Βασιλεύουσα μ’ ένα τυλιχτάρι κάτω από τη μασχάλη, για να κλειστεί σ’ ένα καμαράκι και να γράψει εκατοντάδες ποιήματα, δεν ομολογεί απλώς πίστη και αφοσίωση στην εκκλησία του Χριστού· καίει και θρέφεται από μια παράδοση που δεν είχε ίσως κανένα πλέον αντίκρισμα στον απέραντο ελληνόφωνο πληθυσμό (ηττημένη καθώς ήτανε από τον μονοθεϊσμό και τις νέες ανθρωπιστικές αξίες), κρατιότανε όμως γερά, σαν τρόπος εκφραστικός, αγκιστρωμένη από τη γλώσσα κι έτοιμη, μεσ’ απ’ αυτήν, να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο, για να κατισχύσει με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που ο φορέας της είχε, ειρηνικά κι εκείνος, πετύχει να βρεθεί, από υποτελής, κυρίαρχος και ιδρυτής μιας παντοδύναμης αυτοκρατορίας.

Αν ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν αδύνατον να προβλέψει το αποτέλεσμα που θα μπορούσε να είχε η μετακίνησή του, πόσο μάλλον ο Ρωμανός. Λίγοι, ελάχιστοι, ακόμη και σήμερα, έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το χαρτί που του έδωσε κάποια νύχτα η Παναγία να καταβροχθίσει, όπως μας λένε τα συναξάρια, τον έκανε άξιο να μεταμοσχεύσει από τον κορμό του αρχαίου στον κορμό του μεσαιωνικού ελληνισμού έναν ειδικό τρόπο του εκφράζεσθαι που έφτασε σώος ως τις μέρες μας. Είναι κάτι τόσο μεγάλο αυτό και -δυστυχώς- σε τόσο μικρό ποσοστό φανερωμένο, που η δυσκολία να το αποδείξεις το αφήνει να πάρει μοιραία το σχήμα της υπερβολής.

Οδυσσέας Ελύτης «Η Τοιχογραφία»

Έχοντας ερωτευθεί και κατοικήσει αιώνες μεσ’ στη θάλασσα έμαθα γραφή και ανάγνωση

Ώστε τώρα να μπορώ σε μεγάλο βάθος πίσω τις γενιές απανωτές όπως αρχίζει ένα βουνό προτού τελειώσει το άλλο

Να κοιτάζω. Και μπροστά πάλι το ίδιο:

Το βαθύ σκούρο μπουκάλι και η νέα στο μπράτσο Ελένη με το πλάι επάνω στον ασβέστη

Να γεμίζει κρασί της Παναγίας το μισό το σώμα της φευγάτο κιόλας στην Ασία την αντικρινή

Και το κέντημα όλο μετατοπισμένο μεσ’ στον ουρανό με τα διχαλωτά πουλιά τα κιτρινάκια και τους ήλιους.

.

Πηγή: MYRIOBIBLOS

Οξώπετρα ή ελεγεία του απορριμμένου λίθου

Χρήστος Γιανναράς

Η ποίηση δεν σχολιάζεται. Δικαιούμαι, ωστόσο, να υπομνηματίζω την ελπίδα. Έλληνας εγώ, σε έτος απολωλός 1992.  Και κουβαλώ αυτό το όνομα βαθειά πληγή επώδυνη. Σε ζαλιστικούς δαιδάλους πολυμήχανης ευτέλειας, διορυγές τρωκτικών στον ιερό τόπο και τρόπο της πότε Ελλάδας. Δικαιούμαι λοιπόν να τεχνουργώ, έστω αμήχανα, την όποια περιολκή θραυσμάτων ελπίδας. Να μην χαθεί στην επιπόλαια τύρβη όση Ελλάδα αποτέθηκε στη σημαντική της Οξώπετρας.

Σελίδες αριθμημένες τριάντα εννιά και κει η Ελλάδα ακόμα

Μυρίζει ευγένεια ξύλου παλαιού

ή ζώου ταπεινωμένου.

Ψηλαφητή ευγένεια, αφτιασίδωτη, με πρώτη την αρχοντιά της γλώσσας. Αρχοντιά αιώνων κοινωνίας της ζωής, γλώσσα τιθασσευμένη να μεταγγίζει την αμεσότητα, όπως η αφή την αίσθηση, η όπως

Της κλίμακας η κουπαστή κι εκείνη άβαφη

κι από τις πολλές απαλές που πέρασαν παλάμες λεία.

Μίτος η γλώσσα στο λαβύρινθο ατέρμονων συγχύσεων όπου τα σημαίνοντα παραπέμπουν σε ανύπαρκτα σημαινόμενα. Στρεβλωτικά πρωτοσέλιδα, δυσλεξικές ιδεολογίες, φλύαρα μπαλκόνια δύσαρθρης χυδαιότητας. Η αρχόντισσα γλώσσα η ελληνική πεισματικά πεταμένη

Μες στις ακαθαρσίες

τη λάβρα και τις καβαλίνες.

Πόσο άραγε θα ζήσει ακόμα η γλώσσα του Ελύτη. Πόσοι παγιδευμένοι άγγελοι στα άναρθρα σημερινά σχολειά θα συλλαβίσουν νόημα. Πόσοι θα συνεχίσουν το μελώδημα της μουσικής γραφής αρνούμενοι τον μονοτονικό ευνουχισμό της, τη λεξιπενία του χρηστικού κρετινισμού. Ερώτημα και ευχή –

Ανθοποιόν εύχος εξ ερημαίων τόπων