Κανένα λογοτεχνικό έργο, όσο «επινοημένο» και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ένα ιστορικό κενό

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη

Με τον ίδιο τρόπο που η κοινωνιολογία προσεγγίζει το λογοτεχνικό έργο ως κοινωνικό φαινόμενο σε μια προσπάθεια να μελετήσει την κοινωνία, τα άτομα, τις ομάδες, τις τάξεις, τις κοινωνικές αλλαγές και γενικά κάθε κοινωνικό φαινόμενο μέσα από αυτό, θα μπορούσε και η ιστορία να θέσει το ίδιο ερώτημα από τη δική της σκοπιά. Υπάρχουν μάλιστα και οι κοινωνιολόγοι που πιστεύουν πως ένα λογοτεχνικό έργο μπορεί να αποτελεί καθρέφτη μιας εποχής, αρκεί να του τεθούν τα σωστά ερωτήματα. Μutatis mutandis το ίδιο θα μπορούσε να ισχύσει και για την ιστορία. 

Ανάλογα δηλαδή ερωτήματα που θέτει ο κοινωνιολόγος στα λογοτεχνικά έργα, θα μπορούσε να θέσει και ο ιστορικός. Υπάρχει άλλωστε και μια ολόκληρη συζήτηση στις μέρες μας κατά πόσον η αναπαραγωγή από τη λογοτεχνία σημαντικών ιστορικών γεγονότων επηρεάζει και την πρόσληψη των ιστορικών για τα ίδια γεγονότα.

Χαρακτηριστική είναι για παράδειγμα η συζήτηση που γίνεται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα για τη λογοτεχνία της αντίστασης και του εμφυλίου πολέμου. Φυσικά στη λογοτεχνία υπάρχει η επινόηση, ο κόσμος του λογοτέχνη είναι μυθοπλαστικός, είναι δημιουργία με τη συμμετοχή της φαντασίας και της ποιητικής αδείας. Είναι δυνατόν επομένως ένα τέτοιο έργο, εν πολλοίς μυθοπλαστικό, να μελετηθεί στη βάση της ορθολογικής σκέψης και της εμπειρικής επιστήμης;

Κανένα λογοτεχνικό έργο, όσο «επινοημένο» και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ένα ιστορικό κενό. Η όποια επινόηση κινείται μέσα σε ένα κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο. Γι’ αυτό πολλές φορές η ίδια η ιστορική συνείδηση διαμορφώνεται περισσότερο από τη λογοτεχνία παρά από την ιστοριογραφία. Η λογοτεχνία είναι ικανή σε τέτοιες περιπτώσεις να διαμορφώσει ένα ιστορικό αφήγημα, ένα ερμηνευτικό πλαίσιο της ιστορίας. Τα παραδείγματα είναι πολλά.

Η νέα Ιστορία του ΙΕΠ: Θέλουν Ελληνόπουλα χωρίς εθνική ταυτότητα

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων.

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) ανήρτησε στον ιστότοπό του μία πρόταση 50 σελίδων γραμμένη από 10 επιστήμονες, με την οποία προτείνεται η πλήρης ανατροπή του τρόπου διδασκαλίας και της ύλης του μαθήματος της Ιστορίας. Όπως έχει παραητηρηθεί ήδη στους 10 συντάκτες της προτάσεως δεν περιλαμβάνεται ούτε ένας ειδικός στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία, ούτε ένας εμπειρογνώμων της Βυζαντινής περιόδου, ούτε ένας ειδικός στην πρώιμη περίοδο του Νέου Ελληνισμού. Είναι σαφής η προσπάθεια να τονισθούν περίοδοι όπως η Προϊστορία (όπου δεν υπήρχε Έθνος) και οι χρόνοι μετά την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους. Η νέα αυτή Ιστορία προφανώς δεν πιστεύει στη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού, αλλά πρεσβεύει την άποψη ότι το Έθνος είναι δημιούργημα του Κράτους.

Το Σχέδιο Προγράμματος Σπουδών για την Ιστορία αναφέρεται στην ύλη από τη Γ΄ Δημοτικού μέχρι την Α΄Λυκείου. Υποτίθεται όιτι η Β΄ και η Γ΄Λυκείου επηρεάζονται από την όποια πρόταση θα κατατεθεί για τις Πανελλαδικές εξετάσεις που κρίνουν την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Όμως και εδώ κάτι κρύβεται. Η αποφυγή καταθέσεως προτάσεων για τη Β΄ και Γ΄Λυκείου φοβούμαι ότι υποκρύπτει τη διάθεση να καταστεί επιλεγόμενο και όχι υποχρεωτικό το μάθημα της Ιστορία στις δύο τελευατίες τάξεις του σχολείου.

Μελετώντας όλη την πρότση υπογράμμισα και καταγράφω τις κυριώτερες από τίς πάμπολλες αντιρρήσεις και επιφυλάξεις μου:

1. Στο εισαγωγικό κείμενο οι συντάκτες εκφράζουν την πρόθεση να κατεδαφίσουν την πρωτοκαθεδρία της πολιτικής Ιστορίας και θέλουν να δώσουν έμφαση στην τέχνη, στο περιβάλλον, στο κλίμα, στις μειονότητες, στον συνδικαλισμό κ.λπ. Θεωρώ ότι αυτό είναι λάθος. Στο σχολείο οι μαθητές πρέπει να προσλαμβάνουν υπό μορφή αφηγήσεως τα πολιτικά και διπλωματικά γεγονότα, να γνωρίζουν τις κυριώτερες πολεμικές συγκρούσεις, να εκτιμούν τους ήρωες και τις μεγάλες προσωπικότητες. Η Ιστορία οφείλει να προβάλλει πρόσωπα ως πρότυπα προς μίμησιν. Επίσης οφείλει να καλλιεργεί την εθνική συνείδηση, όπως προβλέπει το άρθρο 16, παρ. 2 του Συντάγματος. Τα θέματα που θέλει να αναδείξει το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών είναι δευτερεύοντα και θα μπορούσαν να διδαχθούν στο Λύκειο ως υποενότητες, αφού έχει προηγηθεί η εδραίωση της ιστορικής γνώσης στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο.

Πίσω από τις λέξεις, κρύβονται οι προθέσεις.

Γράφει ο Κυριάκος Κατσιμάνης.

ΟΙ ΥΠΟΒΟΣΚΟΥΣΕΣ  ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ «ΣΤΑΘΕΡΕΣ» ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ  ΤΟΥ ΙΕΠ  ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ                  

 (Συμμετοχή στη διαβούλευση)

______________________________________

Το άρθρο αυτό περιορίζεται και επικεντρώνεται στο θεωρητικό πλαίσιο του Σχεδίου Προγραμμάτων Σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Σκοπός του είναι, στο πλαίσιο της διαβούλευσης: α) να ερευνήσει τις υφέρπουσες ιδεολογικές «σταθερές» που θα κατευθύνουν μελλοντικά τη συγγραφή των διδακτικών εγχειριδίων ιστορίας, καθώς και την παραγωγή του πρόσθετου συναφούς υλικού και β) να βοηθήσει όσους θα εγκύψουν με κριτικό βλέμμα σε αυτά όλα, προκειμένου  τα επίμαχα σημεία που ενδεχομένως θα εντοπιστούν να αποδοθούν στους βαθύτερους, δηλαδή στους θεωρητικούς γενεσιουργούς  παράγοντές τους.

Το εγχείρημα ήταν εξαιρετικά δύσκολο εξαιτίας της έκτασης του κειμένου, των σχοινοτενών αναλύσεων και, κυρίως, της συχνής επανάληψης των ίδιων θέσεων. Οι θέσεις αυτές όχι μόνο παραμένουν λογικώς ανοργάνωτες αντί να ενοποιηθούν σύμφωνα με τη νοηματική τους συγγένεια, αλλά και εγκατασπείρονται «τήδε κακείσε» σε διαφορετικές σελίδες του κειμένου, πολλές φορές μάλιστα με τροποποιημένη διατύπωση και όχι σπάνια με τη μορφή φευγαλέων υπαινιγμών. Αυτό κατά τη γνώμη μου δεν είναι τυχαία. Αντίθετα, εξασφαλίζει την επίφαση της μετριοπάθειας και ταυτόχρονα επιτρέπει σε ορισμένες δύσκολες ή «ενοχλητικές» θέσεις να μην επισύρουν την προσοχή, αλλά να περάσουν σχεδόν απαρατήρητες, ώστε να αποφευχθούν τυχόν αρνητικά σχόλια. Βασικός, λοιπόν, σκοπός του παρόντος άρθρου είναι οι θέσεις αυτές να εντοπιστούν, να έρθουν στην επιφάνεια και να υποβληθούν σε κριτική.  Αν προστεθεί σε όλα τα παραπάνω το ότι οι στομφώδεις κενολογίες, οι αντιφάσεις και οι ασάφειες είναι στο κείμενο του Σχεδίου Π.Σ. συχνές και έκδηλες, αντιλαμβάνεται κανείς τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η σύνταξη του παρόντος άρθρου. — Παραθέτω στη συνέχεια τις επισημάνσεις που θεωρώ περισσότερο καίριες.

1. Άλλο ιστορία και άλλο «Πολιτική Παιδεία». — Το Σχέδιο Π.Σ. θεωρεί δεδομένο ότι «κύριος σκοπός του μαθήματος της ιστορίας είναι η καλλιέργεια ανθρωπιστικών και δημοκρατικών αξίων», κάτι που επαναλαμβάνεται περισσότερο απερίφραστα στη σελίδα 9. Ωστόσο, ο αληθινά «κύριος σκοπός» του μαθήματος απουσιάζει, γιατί δεν υπάρχει μια σαφής αναφορά σ’ αυτόν. Έπρεπε κατά τη γνώμη μου να τονιστεί ότι με τη διδασκαλία της ιστορίας, επιδιώκεται να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές πως οι λαοί και οι κοινωνίες υπόκεινται σε ένα διαρκές γίγνεσθαι. Και ότι, ενώ αποτελούν δημιουργήματα του γίγνεσθαι αυτού, ταυτόχρονα προβάλλουν ως οι δημιουργοί του, πράγμα που σημαίνει  ότι, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, παρεμβαίνουν στις εξελίξεις και τις επηρεάζουν με σκοπό να βελτιώσουν τους όρους της διαβίωσής τους και να προαχθούν σε ανώτερα επίπεδα δημιουργίας και πολιτιστικών κατακτήσεων. Συνειδητοποιώντας το αέναο αυτό γίγνεσθαι, στο οποίο έχουν και οι ίδιοι εμπλακεί, οι μαθητές θα αντιληφθούν και θα βιώσουν την τιμή και την ευθύνη ότι αποτελούν «εν δυνάμει» συν-δημιουργούς της ιστορίας. Η παραπάνω απουσία είναι εμφανής και δυσαναπλήρωτη.

Σχέδιο Προγραμμάτων Σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση (ολόκληρο το κείμενο)

Κατατέθηκε το πόρισμα της επιτροπής στην οποία ανατέθηκε η εκπόνηση του Σχεδίου Προγραμμάτων Σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. Η επιτροπή απαρτίζεται από τους: Ανδριανοπούλου Κωνσταντίνα, Κασβίκης Κώστας, Κόκκινος Γιώργος, Κουλούρη Χριστίνα, Παληκίδης Άγγελος, Παπανδρέου Ζέτα, Πετρίδης Τριαντάφυλλος, Πυρπυρής Παναγιώτης, Σακκά Βασιλική. Συντονίζεται από τον καθηγητή Πολυμέρη Βόγλη στον οποίο είχε ανατεθεί η εκπόνηση του σχεδίου από το Δ.Σ. του Ι.Ε.Π.

Κατατέθηκε το πόρισμα της επιτροπής στην οποία ανατέθηκε η εκπόνηση του Σχεδίου Προγραμμάτων Σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση.

Το κείμενο κατεβαίνει από εδώ:

Σχέδιο Προγραμμάτων Σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση (ολόκληρο το κείμενο)

Πηγή: http://www.iep.edu.gr/index.php/el/component/k2/139-sxedio-programmaton-spoudon-gia-to-mathima-tis-istorias-stin-ypoxreotiki-ekpaidefsi