Οἱ Λωτοφάγοι τῶν ἀνθρωπιστικῶν σπουδῶν

Το πρώτο “χειρουργείο” περιελάμβανε την αφαίρεση από τα Αρχαία Προσανατολισμού στη Β’ Λυκείου των έργων Υπερ Ροδίων Ελευθερίας του Δημοσθένη και το Περί Ειρήνης του Ισοκράτη. Στην εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση των μελλούμενων εκπαιδευτικών μας υπολείπεται και πάλι -κατά την κρίση των εκπαιδευτικών ινστρουκτόρων- ένας λογογράφος του διαμετρήματος του Δημοσθένη με την ωδή του στα δημοκρατικά ήθη. 

Επακολούθημα, αποτέλεσε η αρχική προ διετίας κατάργηση των Λατινικών στη Β’ Λυκείου και η ταυτόχρονη συνακόλουθη σύμπτυξη τους σε ένα μάθημα κοπτοραπτικής στη Γ’ Λυκείου και μόνο, μονολιθικό, αγαλματοποιημένο εδώ και είκοσι χρόνια στην ίδια διδακτέα ύλη δίχως εισαγωγικές παραπομπές, δίχως καμία προσέγγιση ουσίας με το κλασσικό ουμανισμό.

Έπονταν το ψαλίδισμα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην τάξη των τελειόφοιτων από την εξεταστέα ύλη. Περίττευαν βλέπετε κέιμενα του Σολωμού, του Βιζηυνού, του Παπαδιαμάντη, του Ιωάννου

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ

Αν­τί­στοι­χο κε­φά­λαι­ο στο έρ­γο του K. J. Dover

«Η ΚΩΜΩΔΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ»

ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Ὁ ἀ­ριθ­μός τῶν ἔρ­γων πού μπο­ροῦ­σαν νά πα­ρα­στα­θοῦν σέ κά­θε θε­α­τρι­κό δι­α­γω­νι­σμό ἦ­ταν προ­κα­θο­ρι­σμέ­νος, καί ἔ­τσι ἔ­πρε­πε νά γί­νει ἐ­πι­λο­γή ἀ­νά­με­σα στούς ποι­η­τές πού εἶ­χαν νά πα­ρου­σιά­σουν ἔρ­γα τους. Ἡ εὐ­θύ­νη γιά τήν ἐ­πι­λο­γή αὐ­τή εἶ­χε ἀ­να­τε­θε­ῖ σέ ἀ­ξι­ω­μα­τού­χους πού δι­ο­ρί­ζον­ταν κά­θε χρό­νο μέ κλῆ­ρο. Εἶ­ναι ἀ­πί­θα­νο οἱ ἄ­ξι­ω­μα­τοῦ­χοι αὐ­τοί νά εἶ­χαν εἰ­δι­κά προ­σόν­τα γιά νά κρί­νουν θε­α­τρι­κά ἔρ­γα - εἶ­χαν ἄλ­λω­στε τό­σα πολ­λά καί ποι­κί­λα κα­θή­κον­τα, ὥ­στε - ἐ­κτός ἄν συμ­βου­λεύ­ον­ταν γνω­στούς τους, εἰ­δι­κούς στά θε­α­τρι­κά (ἀ­να­λαμ­βά­νον­τας φυ­σι­κά οἱ ἴ­διοι τήν εὐ­θύ­νη τῆς τε­λι­κῆς ἀ­πό­φα­σης) - τό πι­θα­νό­τε­ρο εἶ­ναι νά δι­ά­λε­γαν τό σί­γου­ρο δρό­μο, δί­νον­τας με­γά­λη προ­τε­ραι­ό­τη­τα στούς δρα­μα­τι­κούς συγ­γρα­φεῖς, ὅ­σους εἶ­χαν ἡ­δη πο­λύ γε­ρά ἑ­δραι­ω­μέ­νη φή­μη. Οἱ ἀ­ξι­ω­μα­τοῦ­χοι ἄρ­χι­ζαν τήν ἐ­τή­σια θη­τεί­α τους λί­γο με­τά τά μέ­σα τοῦ κα­λο­και­ριοῦ, ἕ­ξι ἡ ἑ­πτά μῆ­νες πρίν ἀ­πό τά Λή­ναι­α - στό δι­ά­στη­μα αὐ­τό ὁ­ποι­ος δρα­μα­τι­κός ποι­η­τής δέν ἦ­ταν σέ θέ­ση νά ὑ­πο­σχε­θεῖ ρη­τά ὅ­τι θά ὑ­πο­βά­λει ἔρ­γο, ἴ­σως μά­λι­στα καί νά πε­ρι­γρά­ψει μέ ἀρ­κε­τές λε­πτο­μέ­ρει­ες τό πε­ρι­ε­χό­με­νό του, κιν­δύ­νευ­ε νά χά­σει τήν εὐ­και­ρί­α. Βέ­βαι­α κά­θε συγ­γρα­φέ­ας εἶ­χε τή δυ­να­τό­τη­τα ὡς τήν τε­λευ­ταί­α στιγ­μή νά προ­σθέ­τει στό κεί­με­νο του ἐ­πί­και­ρους ὑ­παι­νιγ­μούς (στόν Ἀ­ρι­στο­φά­νη ἐν­το­πί­ζου­με ὁ­ρι­σμέ­να τέ­τοι­α χω­ρί­α) - ὑ­πάρ­χουν ὅ­μως ἐκ τῶν πραγ­μά­των ὁ­ρια σέ τέ­τοι­ες ἀλ­λα­γές καί προ­σθῆ­κες, ὅ­ταν ἔ­χουν ἀρ­χί­σει οἱ δο­κι­μές: ἐ­ξε­τά­ζον­τας τή σχέ­ση ἀ­νά­με­σα στό θέ­μα ἑ­νός ἀ­ρι­στο­φα­νι­κοῦ ἔρ­γου καί στήν πο­λι­τι­κή κα­τά­στα­ση τήν ἐ­πο­χή της πα­ρά­στα­σης δέν ἐ­πι­τρέ­πε­ται νά ξε­χνοῦ­με ὅ­τι ἡ κα­τά­στα­ση αὐ­τή ἦ­ταν κα­μιά φο­ρά ἀρ­κε­τά δι­α­φο­ρε­τι­κή ἀ­πό ὁ,τι τήν ἐ­πο­χή πού γρα­φό­ταν τό ἔρ­γο.

Το Οικολογικό Πρόβλημα ως Ηθικό και Πολιτικό Ζήτημα

      Αναστασία Δημητρακοπούλου-Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

     Γεώργιος Τσουκαλάς- Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

                                            Εισαγωγή

Στην ανά χείρας μελέτη θα αναφερθούμε στις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων στοχαστών, αλλά και των συγχρόνων σχετικώς με το οικολογικό πρόβλημα. Η στάση του ανθρώπου έναντι της φύσεως απησχόλησε τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, δεδομένου ότι το περιβάλλον αποτελεί τον ζωτικό χώρο του ανθρώπου.

Η εξέλιξη της έρευνας και της επιστήμης οδήγησε στην αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, την οποία ο άνθρωπος δεν χρησιμοποίησε μόνο για την βελτίωση των συνθηκών διαβιώσεώς του, αλλά και για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του πλανήτου. Οι συνέπειες αυτής της πρακτικής είναι η οικολογική καταστροφή, που συντελείται σε πολλές περιοχές, η συστηματική εκμετάλλευση των πολιτικά αδύναμων χωρών, όμως, πλούσιων σε πλουτοπαραγωγικές πηγές, καθώς και η δημιουργία σύγχρονων, καταστροφικών οπλικών συστημάτων.

 Οι σημερινοί πολίτες και οι ηγεσίες αυτών, ανεξαρτήτως πολιτικής ιδεολογίας, αδιαφορούν για την οικολογική καταστροφή και ενδιαφέρονται μόνο για την συσσώρευση των υλικών αγαθών. Οι άνθρωποι κατακλύστηκαν από τις επιθυμίες, την απληστία για τον πλούτο και την κυριαρχία, επιδεικνύοντας την δύναμή τους όχι μόνο προς τους άλλους, αλλά και προς την φύση. Το οικολογικό ζήτημα συνδέεται αναπόσπαστα με το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα και αφορά άμεσα την κοινωνία και τους πολίτες. Η στάση της κοινωνίας έναντι αυτού αποκαλύπτει την ηθική υπόσταση και τις αξίες, που την συνέχουν. Η αδιαφορία για ένα τόσο σοβαρό θέμα, το οποίο επηρεάζει δυσχερώς και τις επόμενες γενιές, εφόσον παραμένει άλυτο, καταδεικνύει κατά τον εναργέστερο τρόπο την ηθική παρακμή της συγκεκριμένης πολιτείας και των θεσμών αυτής.

Μαθήματα Κλασικής Παιδείας – Σοφοκλέους “Αίας”

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

16η Διδακτική Περίοδος

Μάθημα 3ο και 4ο (18 και 25-10-2017)

ώρα 7μμ. Στο Μαξίμειο Πνευματικό Κέντρο,

Σέρρες

Θέμα: Σοφοκλέους “Αίας”

Εισηγητής: Αλεξάνδρα Μπαϊρα, Φιλόλογος

Με μια από τις πιο αρχαιότερες τραγωδίες του Σοφοκλή, τον Αίαντα, θα ασχοληθεί στα επόμενα δυο μαθήματα η φιλόλογος Αλεξάνδρα Μπαϊρα, βασική συνεργάτης και ουσιαστικός συντελεστής της επιτυχίας του μοναδικού, ανά την Ελλάδα, Πνευματικού μας Συμποσίου.

Ο Σοφοκλής (496 – 406 π.Χ.) ήταν ευνοημένος από κάθε άποψη. Γεννήθηκε και ανατράφηκε σε εύπορη και αρχοντική οικογένεια στον Κολωνό, τον οποίο και επαινεί στο τελευταίο του έργο «Οιδίπους επί Κολωνώ». Το αθηναϊκό κοινό τον αγάπησε και του χάρισε δεκαοχτώ πρώτες νίκες στα Μεγάλα Διονύσια και έξι στα Δήναια.

Πέθανε τιμημένος σε βαθιά γεράματα, και ο τάφος του έγινε προσκύνημα.

Ο «Αίας» είναι από τις αρχαιότερες τραγωδίες του Σοφοκλή. Τοποθετείται γύρω στα 450 π.Χ. Μύθος και πλοκή του δράματος ανάγονται στο γνωστό επεισόδιο του επικού κύκλου «Όπλων Κρίσις». Όταν σκοτώνεται ο Αχιλλέας, η μάνα του, η θεά Θέτιδα, ορίζει : Την πανοπλία του γιου της να την πάρει ο άριστος των Αχαιών, ο δεύτερος κατά την τάξη ήρωας μετά τον Αχιλλέα. Ποιος το περίμενε οι δυο Ατρείδες, Αγαμέμνων και Μενέλαος, να προσφέρουν τα πολύτιμα όπλα στον Οδυσσέα και όχι στον Αίαντα; Η αντίδραση του πληγωμένου ήρωα είναι χειρότερη από εκείνη του Αχιλλέα, όταν ο Αγαμέμνονας του αρπάζει την Βρισηίδα.

Ο μύθος όμως – κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε ποτέ – ήταν για τον τραγικό ποιητή το μέσον, για να εκφράσει το θρησκευτικό, φιλοσοφικό, πολιτικό και καλλιτεχνικό του πιστεύω. Στόχος όλων των τραγικών ποιητών ήταν το παρόν της πόλεως. Γι’ αυτό άλλωστε το θέατρο της Αθήνας του 5ου π.Χ. αι. Ήταν το Σχολείο της Δημοκρατίας – οι Αθηναίοι αποκωδικοποιούσαν τους μύθους πολύ καλύτερα από εμάς τους Νεοέλληνες.

Αυτήν την αποκωδικοποίηση του «Αίαντα», την «ανάγνωση» του κατά τον Δημήτρη Μαρωνίτη, θα επιχειρήσουμε στα δυο μαθήματα μας.

M. Heidegger: ποιος είναι ο Ηράκλειτος;

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

Martin Heidegger

1889-1976

Ο Ηράκλειτος μας οδηγεί:

από το Χάος στο Φάος

§1

Ο Χάιντεγκερ αναγνωρίζει στον Ηράκλειτο την αρχέγονη απαρχή της ιστορίας του Είναι. Το ερώτημα συνακόλουθα που διατρέχει τη σκέψη του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου είναι: ποιος είναι ο Ηράκλειτος (GA 55, 5); Κατ’ αυτό τον τρόπο αποδέχεται το προ(σ)-κλητικό νεύμα που του απευθύνει ο στοχασμός του Ηράκλειτου και επιχειρεί να ανταποκριθεί, σχολιάζοντας πρωτίστως μια συμβολική «ιστορία» γύρω από τη ζωή και τη διδασκαλία του Εφέσιου σοφού. Περί αυτής μας λέει ο Αριστοτέλης:

«Λένε σχετικά με το τι είπε ο Ηράκλειτος σε κάποιους ξένους που ήθελαν να τον συναντήσουν. Όταν πλησίασαν και τον είδαν να ζεσταίνεται κοντά στο φούρνο, δίστασαν· τότε τους προέτρεψε να μπουν μέσα με θάρρος λέγοντάς τους πως κι εδώ υπάρχουν θεοί …» (Περί ζώων μορίων Α5. 645a 17).

Τι θέλουν να μας πουν αυτά τα λόγια; Κατ’ αρχήν εμφανίζεται ένας λόγος πουενθαρρύνει και προσκαλεί τους επισκέπτες. Σε τι τους προσκαλεί; Προφανώς όχι για να ζεσταθούν μαζί με τον σοφό κοντά στο φούρνο ή για να του μετριάσουν κάποια ένταση «μοναξιάς» του· απεναντίας, τους καλεί επειγόντως σε μετα–στροφή: τους ενθαρρύνει δηλαδή να στραφούν προς εκείνο τον τόπο διαμονής, όπου φωτίζει ένα άλλο φως (GA 55, 7): εκ πρώτης όψεως, και ο Ηράκλειτος ως φυσική ύπαρξη είναι ένα περατό, ενδεές ον, εγκατεστημένο σε έναν καθημερινό τόπο και αντιμέτωπο με το κρύο και την παγωνιά· πάνω απ’ όλα όμως είναι ο νοητής που στοχάζεται το Είναι (=Φύσις) και την ανθρώπινη ύπαρξη (=Da-sein). Η εν λόγω στοχαστική στάση, για την ιστορία του Είναι, έχει χαρακτήρα ιστορικό και όχι ιστοριογραφικό: ανήκει σ’ αυτό που κάνει τη σκέψη να είναι σκέψη του Είναι, να οικειώνεται με την εστία της ανθρώπινης ύπαρξης  και να μην είναι απλώς μια βιογραφική, πληροφοριακή ή και προπαγανδιστική πρόσοψη της μαζικής κουλτούρας, σαν εκείνες τις μονομερείς και άκρως προπαγανδιστικές ενεικονίσεις γύρω από πρόσωπα και πράγματα της σύγχρονης νεοελληνικής ή ευρωπαϊκής ιστορίας από τα δημόσια Μ.Μ.Ε.

Ο Σοφοκλής στο Κουρδιστάν

Οξυπύθμενος αμφορέας του “ζωγράφου του Κλεοφράδη”: Ο Διόνυσος με μαινάδες και Σατύρους, 500-490 π.Χ.

Του Νίκου Μιχαηλίδη από το Βήμα

Τον Ιούλιο έγραφα για την παράσταση Η Αντιγόνη στο Φέργκιουσον που παρουσιάστηκε στο Ίδρυμα Νιάρχος από μια ομάδα Αφροαμερικανών από την ομώνυμη πόλη των ΗΠΑ. Η εν λόγω ομάδα διασκεύασε δημιουργικά την Αντιγόνη του Σοφοκλή προκειμένου να παρουσιάσει μια εποικοδομητική κριτική για την κρατική καταστολή και την υπερβολική αστυνομική βία κατά της Αφροαμερικανικής κοινότητας. Αφορμή για τη δημιουργία της παράστασης στάθηκε η δολοφονία ενός εφήβου, το νεκρό σώμα του οποίου βρέθηκε εκτεθειμένο για αρκετές ώρες πάνω στο οδόστρωμα, προκαλώντας έκρηξη θυμού και μαζικών διαμαρτυριών.

Πριν από μερικές ημέρες παρουσιάστηκε ακόμα μια ενδιαφέρουσα διασκευή της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Όμως αυτή την φορά η παράσταση δεν έγινε στις άνετες εγκαταστάσεις του Ιδρύματος Νιάρχος στην Αθήνα αλλά στα βουνά του νοτίου Κουρδιστάν (βόρεια Συρία) και μάλιστα υπό τον σφοδρό βομβαρδισμό της τουρκικής αεροπορίας. Οι οργανωτές και συντελεστές δεν ήταν επαγγελματίες ηθοποιοί αλλά Κούρδοι αντάρτες, μέλη της Ακαδημίας Πολιτισμού και Τεχνών του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (ΡΚΚ). Η παράσταση προσαρμόστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να «μιλάει» στις καρδιές των Κούρδων αγωνιστών κάνοντας σαφείς αναφορές στις τραγικές εμπειρίες του κουρδικού λαού κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα. Οι συντελεστές προσάρμοσαν και τον τίτλο της παράστασης στις δικές τους συνθήκες. Έτσι η «Αντιγόνη» έγινε… «Κουρδιστάν». Μέχρι στιγμής έχουν δοθεί δύο παραστάσεις στα κρησφύγετα των ανταρτών ενώ οι συντελεστές δήλωσαν πως θα συνεχίσουν και σε διαφορετικά σημεία των βουνών του Κουρδιστάν όπου εδρεύουν βάσεις των μελών του κινήματος. Την σκηνοθεσία έκανε ο Εκίν Ρόνι ενώ τη μετάφραση στα κουρδικά ο Κουρντέ Τάβια. Την παράσταση παρακολούθησαν εκατοντάδες μέλη της οργάνωσης τα οποία συγκινημένα χειροκροτούσαν παρατεταμένα τους συντελεστές. Οι κατά τον Ξενοφώντα Καρδούχοι (Κούρδοι) ανεβάζουν και παρακολουθούν Σοφοκλή!

Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία 1 κείμενο subtitles

GPITRAL1 Λογοτεχνία Literature Greek Audiobooks for free

Αριστοτέλους - Αθηναίων Πολιτεία! 1ον Μέρος!! Μια φιλό-τιμη ανά-σταση ενός Κειμένου που απετέλεσε την βάση του Δυτικού Πολιτισμού και της σύγχρονης Πολιτειο-λογίας. Αριστοτέλους - Αθηναίων Πολιτεία: επειδή όλοι θαυμάζουμε τον Παρθενώνα αλλά ελάχιστοι γνωρίζουμε ότι οι Πέτρες του έχουν Θεμέλειο, Ψυχή, Γλώσσα και Ιδέες... Χωρίς αυτά υπ΄ όψιν μας είναι απλώς πέτρες, τουρλού tourlou...Μια εργασία του Γιώργου Πιτροπογιαννάκη που επι-χειρεί να υπο-δείξει, να κατά-δείξει, να απο-δείξει και να επι-δείξει ότι υπάρχει επ-ανάσταση και από του ...καναπέως (sic). Εκ-παίδευση και επι-μόρφωση χωρίς το άγχος και το άχθος της Σχολικής εξέτασης...

Κ. Καστοριάδης: Ο Επιτάφιος

Ο Επιτάφιος

Σεμινάριο της 13ης Φεβρουάριου 1985

 Κ. Καστοριάδης

     Σήμερα, θα σας μιλήσω για τον Επιτάφιο. Δύο λόγια πρώτα, για να οριοθετήσουμε το ζήτημα. Ο Θουκυδίδης αποτελεί προφανέστατα τεράστιο θέμα, όχι μόνο λόγω των γεγονότων τα οποία περιγράφει, αλλά ασφαλώς και λόγω των δημηγοριών τις οποίες παραθέτει. Δεν χρειάζεται να τονίσουμε τη σπουδαιότητα αυτών των δημηγοριών για όποιον, πέρα από τα ίδια τα γεγονότα, ενδιαφέρεται και για το πώς τα αντιλαμβάνονται οι συμμετέχοντες σε αυτά, καθώς και για τη φιλοσοφία του Θουκυδίδη και τις απόψεις του εν γένει. Δεν πρόκειται να εγκύψουμε πραγματικά στο έργο του - κάτι τέτοιο θα απαιτούσε πολλά χρόνια. Θα προσπαθήσουμε απλώς να αναδείξουμε μερικά σημεία που έχουν καίρια σημασία για το θέμα μας, δηλαδή τη δημιουργία της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας - στην προκειμένη περίπτωση δε, ιδίως τη δημιουργία της δημοκρατίας.

Περικλέους Ἐπιτάφιος Λόγος

Περικλέους Ἐπιτάφιος Λόγος

(Θουκυδίδου, Ἱστοριῶν Β´, § 35-46)

Οἱ περισσότεροι ἀπὸ ὅσους ὡς τώρα ἔχουν μιλήσει ἀπὸ τὸ βῆμα αὐτὸ συνηθίζουν νὰ ἐπαινοῦν ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος στὸν νόμο ποὺ διέπει τὴν ταφὴ τῶν νεκρῶν πρόσθεσε τὴν διάταξη αὐτὴ περὶ ἐπιταφίου λόγου, γιατὶ θεωροῦν ὅτι ἀξίζει τὸν κόπο νὰ ἀπονέμεται μιὰ τέτοια τιμὴ στοὺς νεκροὺς τῶν πολέμων κατὰ τὸν ἐνταφιασμό τους. Σὲ μένα ἐν τούτοις θὰ φαινόταν ὅτι εἶναι προτιμότερο, οἱ τιμὲς ποὺ ἀπονέμονται σὲ ἄνδρες, οἱ ὁποῖοι ἀναδείχθηκαν γενναῖοι με τὰ ἔργα τους, νὰ ἐκδηλώνονται καὶ αὐτὲς μὲ ἔργα μόνο, ὅπως εἶναι π.χ. αὐτές, τὶς ὁποῖες τώρα βλέπετε γύρω ἀπὸ τὸν ἐνταφιασμό τους, ποὺ ἔγινε δημοσίᾳ δαπάνῃ, καὶ ὄχι νὰ ἐξαρτῶνται οἱ ἀρετὲς τῶν πολλῶν ἀπὸ τὴν ἱκανότητα ἢ τὴν ἀνικανότητα ἑνὸς ἀνθρώπου, νὰ κανονίζεται δηλαδὴ ἡ περὶ αὐτῶν ἐκτίμηση τῶν ἀκροατῶν ἀπὸ τὴν εὐφράδεια ἢ μὴ εὐφράδεια τοῦ ρήτορα. Γιατὶ εἶναι δύσκολο πράγμα νὰ μιλήσει κανεὶς ἀντικειμενικὰ (χωρὶς δηλαδὴ νὰ πεῖ οὔτε λιγότερα οὔτε περισσότερα ἀπὸ ὅ,τι πρέπει) γιὰ κάποιο θέμα, γιὰ τὸ ὁποῖο εἶναι δύσκολο νὰ ἐξακριβωθεῖ καὶ αὐτὴ ἀκόμα ἡ ἁπλὴ ἰδέα, ὅτι τὰ λεγόμενα ἀπὸ τὸν ρήτορα εἶναι ἀληθινά. Γιατὶ ὁ ἀκροατής, ὁ ὁποῖος γνωρίζει τὰ πράγματα καὶ εἶναι εὐνοϊκὰ διατεθειμένος πρὸς αὐτοὺς ποὺ τὰ ἔπραξαν, θὰ σχημάτιζε ἴσως τὴν ἰδέα, ὅτι αὐτὰ ἐκτέθηκαν κάπως κατώτερα ἀπὸ ὅ,τι αὐτὸς γνωρίζει καὶ ἐπιθυμεῖ, ἐνῶ ἀντίθετα, ὅποιος τὰ ἀγνοεῖ, θὰ σκεπτόταν ὅτι μερικὰ ἐκτέθηκαν ἀρκετὰ μεγαλοποιημένα, καὶ αὐτὸ ἀπὸ φθόνο, τὸν ὁποῖο δοκιμάζει ὁ ἄνθρωπος, ὅταν ἀκούει κάτι τὸ ὁποῖο ὑπερβαίνει τὶς δικές του φυσικὲς δυνάμεις. Γιατὶ οἱ ἄνθρωποι ἀνέχονται τοὺς ἐπαίνους ποὺ λέγονται γιὰ ἄλλους μόνο ἐφόσον κάθε ἀκροατὴς ἔχει τὴ γνώμη, ὅτι καὶ αὐτὸς εἶναι ἱκανὸς νὰ πράξει κάτι ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἀκούει. Ἐνῶ γιὰ κάθε τί, τὸ ὁποῖο εἶναι ἀνώτερο ἀπὸ τὶς δυνάμεις του, αἰσθάνεται διὰ μιᾶς φθόνο καὶ δυσπιστία. Ἐφόσον ὅμως οἱ πρόγονοί μας ἔκριναν ὅτι μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο πρέπει νὰ γίνονται τὰ πράγματα αὐτά, πρέπει κι ἐγὼ νὰ ἀκολουθήσω τὸ ἔθιμο αὐτὸ καὶ νὰ προσπαθήσω νὰ ἱκανοποιήσω τὴν ἐπιθυμία καὶ τὴν γνώμη τοῦ καθενός σας ὅσο μπορέσω περισσότερο.

John A. Scott, Η ενότητα του Ομήρου, Κεφάλαιο H' (τελευταίο), H Ιλιάς και η Οδύσσεια

[Ο Όμηρος δεν υπήρξε ο πρώτος επικός ποιητής διότι η πολύπλοκη ποιητική γλώσσα που χρησιμοποιεί φανερώνει ότι εξελίχθηκε επί σειρά γενεών. Αγνοούμε όμως, την οφειλή του Ομήρου προς τους παλαιοτέρους επικούς ποιητές ως προς τη διαμόρφωση της πλοκής και γενικότερα την ποιητική επεξεργασία αφ’ ου τα έργα τους χάθηκαν. Εν τούτοις, μελετώντας προσεκτικώς τα σπαράγματα του Επικού Κύκλου και τους μεταγενεστέρους Έλληνες ποιητές, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Όμηρος εισήγαγε αρκετές καινοτομίες οι οποίες απουσιάζουν από τα ανωτέρω αλλά απαντούν και στα δύο ομηρικά έπη. Για παράδειγμα, ο Όμηρος δεν διηγείται ολόκληρο τον πόλεμο της Τροίας ή ολόκληρο τον νόστο του Οδυσσέως αλλά μερικές εβδομάδες από τα μεγάλα αυτά μυθικά θέματα, περί το ήμισυ κάθε έπους έχει συντεθεί σε ευθύ λόγο ώστε πολλά χωρία τους μπορούν να αποτελέσουν θεατρικά έργα χωρίς μεγάλες τροποποιήσεις, κάθε ποίημα περιγράφει αντικείμενα υπέροχης τελειότητος μέσω της εντυπώσεως που προκαλούν σε όσους τα βλέπουν (και όχι περιγράφοντας λεπτομερώς τα ίδια), η κορύφωση αμφοτέρων των ποιημάτων τοποθετείται στην εικοστή δεύτερη ραψωδία και όχι στην τελευταία, κ.α. Κάθε λογοτεχνική περίοδος έχει τις δικές της προτιμήσεις και κάθε παρόμοια περίοδος είναι σύντομη.

Για την Ιστορία του Ηρόδοτου

Προλεγόμενα στην Ιστορία του Ηρόδοτου

Γράφει ο Άγγελος Βλάχος*

Τα πρώτα μεγάλα ελληνικά ποιήματα (Ιλιάδα – Οδύσσεια) κατάγονται από την Ιωνία και ο συγγραφεύς του πρώτου μεγάλου έργου σε πεζό λόγο της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας κατάγεται κι αυτός από τ’ ανατολικά παράλια του Αιγαίου, όπου ήταν εγκατεστημένος, πυκνός, εύρωστος και ακμαίος ελληνισμός, ατίθασος υποτακτικός πότε των Λυδών, πότε των Περσών, αλλόφυλο στοιχείο αναταραχής στην αχανή περσική αυτοκρατορία. Ο ελληνισμός αυτός θα προκαλέσει προστριβές και συγκρούσεις με τους βαρβάρους, οι οποίες θα οδηγήσουν στην μεγάλη αναμέτρηση των μηδικών πολέμων, κεντρικό θέμα του έργου του Ηροδότου του Αλικαρνασσέως.

Από τα σχολικά θρανία μαθαίνομε ότι ο Ηρόδοτος είναι ο πατήρ της Ιστορίας. Ο χαρακτηρισμός τού δόθηκε για πρώτη φορά από τον Κικέρωνα, τον 1ον αιώνα π.Χ., και επιζεί, φυσικά, έως σήμερα, αν και η αντίληψη για την Ιστορία, την μέθοδο της μελέτης της και την συγγραφή της (οι διαστάσεις, δηλαδή, της ιστορικής συνείδησης) έχει αλλάξει τόσο πολύ, ώστε ο απλοϊκός και χαριτωμένος πατέρας της θα έμενε κατάπληκτος με την εξέλιξή της.

AΝΙΧΝΕΥΣΕΙΣ: Αντιγόνη

Η πτώση αξιών, η περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα, η ανύπαρκτη σχέση δημοσίου και ιδιωτικού, η προσπάθεια ανάταξης της κοινωνίας και κυρίως η τρέχουσα ανακίνηση του ερωτήματος για τη συμπερίληψη, ή όχι, του συγκεκριμένου έργου στη σχολική ύλη, καθιστούν νομίζουμε επίκαιρη μια συζήτηση στην εκπομπή "Αντιθέσεις" (μεταδόθηκε τον Ιούλιο του 2011) της ΕΤ3 με αφορμή την τραγωδία του Σοφοκλή “Αντιγόνη”.

Τι μηνύματα ήθελε να διδάξει ο αρχαίος τραγικός με το έργο του και πως ερμηνεύθηκε διαχρονικά απο φιλοσόφους και ανθρώπους που εμβάθυναν στην αρχαία ελληνική γραμματεία;

Συζητούν: Γ. Ανδρεάδης,  Γ. Ζωγραφίδης,  π. Ν. Λουδοβίκος,  Γ. Τζιφόπουλος.

Γιάγκος Ανδρεάδης

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, αυτή που γνωρίζουν οι περισσότεροι, γιατί υπάρχουν οι ρόλοι της Αντιγόνης στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, στις Φοίνισσες, στην Αντιγόνη του Ευριπίδη και στους Επτά επί Θήβας, αν το φινάλε αυτού του έργου δεν είναι Αλεξανδρινή προσθήκη, η Αντιγόνη λοιπόν που γνωρίζουν οι περισσότεροι και που έχει στοιχειώσει το θέατρο και τον πολιτισμό μας είναι έργο άκρως πολιτικό. Εννοείται ότι άλλο το έργο Αντιγόνη και άλλο το πρόσωπο Αντιγόνη μέσα στο έργο. Όμως η επικίνδυνη γοητεία της Αντιγόνης έγκειται και στο ότι, όπως ο Άμλετ και ο Δον Κιχώτης το πρόσωπο ξεχειλίζει με την δύναμή του και μοιάζει όχι μόνο να οικειοποιείται το έργο ολόκληρο, αλλά και να πορεύεται σαν, τρόπον τινά, αυθύπαρκτο ον. Για να σκεφτούμε πρέπει να συλλάβουμε αυτή τη  τρομερή γοητεία αλλά, για να λειτουργήσουμε κριτικά, να της αντισταθούμε.

Για την «Αντιγόνη» και τον «Επιτάφιο»

 ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΞΑΙΡΕΣΗΣ ΤΗΣ «ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ» & ΤΟΥ «ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ» ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ

ΥΛΗ  

     Του Δήμου Αβδελιώδη 

H «AΝΤΙΓΟΝΗ», εκπροσωπεί – σε σχέση με τα αντίστοιχα ανδρικά πρότυπα –  την αγαπητική δύναμη και την απλότητα της γυναικείας φύσης, προστατευτικής και αδιάλλακτης στην τήρηση του φυσικού, συμπαντικού και οντολογικού νόμου. Ούτε ο θάνατος αλλά ούτε και  ο έρωτας μπορεί να την ανακόψει μπροστά στην τέλεση του καθήκοντός της: να αποδώσει τιμή και σεβασμό στο ταπεινωμένο και ανυπεράσπιστο νεκρό ανθρώπινο σώμα, προσδίνοντας έτσι μοναδική αξία, όχι απλά στο καλλιτεχνικής φύσεως επίτευγμα, αλλά στην ιδέα της ελευθερίας της βούλησης  που δίνει νόημα και ένθεη ταυτότητα στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Ο «ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ» του Περικλή, επίσης,  είναι το πιο σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο στην παγκόσμια πολιτική και πολιτισμική ιστορία, για το πώς διατυπώνεται  με καθαρότητα ο λογικός ιστός και ορισμός, του τι ακριβώς σημαίνει Δημοκρατία.

Η υποβάθμιση αυτών των δύο έργων θα είναι μια ακόμα βαριά ήττα για την Ελλάδα. Γιατί  μια ήττα είναι πάντα προδιαγεγραμμένη, από την έλλειψη πίστης.  Πίστη, δεν είναι η τυφλή υπακοή σε μια ανεπεξέργαστη και εμμονική ιδέα, αλλά  ο ορθολογικός σχεδιασμός και η  εξ αυτού βεβαιότητα, πως ο σκοπός που καλούμαστε να υπερασπιστούμε είναι λογικός, ηθικός και εφικτός, και μπορεί να πραγματοποιηθεί με ενθουσιασμό και επιτυχία. Οι πηγές αυτού του είδους της πίστης, η οποία προκύπτει σαν αποτέλεσμα μαθητείας στην ουσιώδη και στην αυθεντική γνώση, που ανήκουν και τα προαναφερόμενα έργα,  πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αναμφισβήτητη, και κυρίως η πιο μεγάλη επένδυση μας για την Παιδεία, που όταν είναι σχεδιασμένη να εξυπηρετεί ρεαλιστικά και αποτελεσματικά όλες τις πραγματικές μας ανάγκες σαν κοινωνίας,  θα μπορεί και να ρυθμίζει και να διαχειρίζεται με ταχύτητα, το κάθε παρόν μας και  το κάθε μας μέλλον.

 Δήμος Αβδελιώδης

2-2-2017

Συλλογή Υπογραφών – Όχι στην κατάργηση της Αντιγόνης ως υποχρεωτικού μαθήματος [Β΄ Λυκείου]

Μια πρωτοβουλία του Ιστολογίου Ελευθερία και Γλώσσα

Εμείς που υπογράφουμε αυτό το κείμενο ζητάμε από το Υπουργείο Παιδείας να μην υιοθετήσει και να μην προχωρήσει στην υλοποίηση της πρότασης του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, έτσι όπως αυτή δημοσιεύτηκε στον τύπο (http://www.avgi.gr/article/10839/7814860/apokleistiko-to-neo-polykladiko-lykeio-ton-epilogon) με βάση την οποία το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στην Β΄ Λυκείου όπου διδάσκεται η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή θα είναι πλέον μάθημα επιλογής και επομένως θα το διδάσκεται ένας μικρός αριθμός μαθητών.

Η «Αντιγόνη» είναι ένα αριστούργημα της παγκόσμιας ποιητικής παράδοσης κι εμείς οι Έλληνες έχουμε το προνόμιο να συνομιλούμε αμεσότερα με την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ολόκληρες γενιές έχουν διαπαιδαγωγηθεί με τη σύγκρουση του προσηλωμένου στην τήρηση των νόμων αλλά αυταρχικού Κρέοντα και την ατίθαση αλλά συγκινητικά αφοσιωμένη στις διαχρονικές ανθρώπινες αξίες Αντιγόνη. Πρόκειται για ένα από τα πλουσιότερα έργα σε νοήματα, αξίες και πρότυπα πέρα από την καθεαυτό λογοτεχνική του αξία. Στίχοι του όπως: «Έρως ανίκατε μάχαν», «δεν γεννήθηκα για να μισώ αλλά για να αγαπώ μαζί με άλλους», «τίποτα πιο φοβερό από τον άνθρωπο», «κανείς θεσμός χειρότερος από το χρήμα δεν βλάστησε ανάμεσα στους ανθρώπους» και τόσοι άλλοι, εξακολουθούν να συγκλονίζουν με την εκφραστική τους δύναμη καλύπτοντας ποικίλες πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των κοινωνικών σχέσεων. Το κείμενο προσφέρεται για την διεξαγωγή γόνιμων συζητήσεων και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών που αποκτούν έτσι ασφαλέστερα κριτήρια για την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Το γεγονός ότι αποτελεί παράλληλα και ένα κείμενο πολιτικής φιλοσοφίας, βαθιά δημοκρατικό, οδήγησε και την δικτατορία του Μεταξά στην απόφαση να απαγορεύσει την διδασκαλία της «Αντιγόνης» στο σχολείο. Παράλληλα όμως είναι κι ένα κείμενο που αναδεικνύει σε ύψιστη αξία την φρόνηση.

Για όλους τους παραπάνω λόγους επομένως, θα ήταν τραγικό σφάλμα να στερήσουμε από τη νέα γενιά την ευκαιρία να συνομιλήσει στο πλαίσιο ενός αναμορφωμένου και σύγχρονου μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών με την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.

Υπογράψτε ΕΔΩ

Καστοριάδης: το πολιτικό βάθος της Αντιγόνης

Κορνήλιος Καστοριάδης – 1922–1997: Ὕβρις και πολιτική

§1

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή συγκέντρωσε και εξακολουθεί να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών και σημαντικών διανοητών. Ανάμεσα σε αυτούς είναι ο Χέγκελ, ο Χάιντεγκερ και ο Καστοριάδης. Πρόκειται στ’ αλήθεια για μια τραγωδία που φέρει τον άνθρωπο στο κέντρο του ιστορικού του πεπρωμένου και τον καθιστά πρωταγωνιστή αυτού του πεπρωμένου. Ακριβώς επειδή πρόκειται περί ενός πολυσήμαντου έργου, οι εκάστοτε φιλοσοφικές περί αυτό ερμηνείες δεν μπορεί να είναι ταυτές μεταξύ τους, αλλά ούτε και οριστικές. Στο παράδειγμα έτσι των τριών προαναφερθέντων φιλοσόφων έχουμε τρεις διαφορετικές ερμηνείες, σχετικές με τον καιρό τους και με τις αντίστοιχες λογικές συνάφειες που θέλουν να αναδείξουν οι συγκεκριμένοι φιλόσοφοι. Εάν λάβουμε υπόψη ότι ο Σοφοκλής επιχειρούσε να παραστήσει τους ανθρώπους, όπως όφειλαν να είναι, τότε οι τραγωδίες του, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, περιέχουν δέσμες ιδεών, ιδεωδών, ρήσεων και λόγων που η σημασία τους υπερβαίνει τα καθορισμένα έργα και διαχέεται μέσα στην ιστορία ως στοχαστική δυνατότητα του ανθρώπου να αντιμάχεται τους περιορισμούς της εξωτερικής-άμεσης ύπαρξής του και να έρχεται προς εαυτόν. Ο Καστοριάδης, με τις ερμηνείες του, αξιοποιεί αυτή την πνευματική δυναμική της τραγωδίας για να σκεφτεί τον άνθρωπο, τον ανθρώπινο κόσμο ως ένα δημιουργικό και αυτο-δημιουργούμενο Είναι εντός ενός εκάστοτε συγκεκριμένου ιστορικο-κοινωνικού χώρου.

§2

Όπως παρατηρεί ο ίδιος, η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι «η τραγωδία με το μεγαλύτερο πολιτικό βάθος». Τι εννοεί με τη φράση αυτή;