Ο Αριστοτέλης για την αξιολόγηση των ανθρώπων

Γράφει ο Θανάσης Μπαντές

Ολοκληρώνοντας το δεύτερο βιβλίο από τα «Ηθικά Ευδήμια» ο Αριστοτέλης επαναλαμβάνει ότι ο τελικός σκοπός δεν αφορά την προαίρεση (έλλογη επιθυμία) του ανθρώπου. Κανείς δεν προαιρείται την ευτυχία του. Την επιθυμεί με τρόπο αυτονόητο και αγωνίζεται για να την έχει: «Για τον τελικό σκοπό κανείς δε σκέφτεται και αποφασίζει, αλλά ο τελικός σκοπός αποτελεί μια προϋποτιθέμενη αρχή, όπως ακριβώς στις θεωρητικές επιστήμες λειτουργούν οι υποθέσεις…» (1227a 10-12).

Στο έργο του «Ηθικά Μεγάλα» είχε θέσει τον καθορισμό του τελικού στόχου στο πεδίο της βούλησης: «… οι τελικοί σκοποί είναι ζήτημα βούλησης-θέλησης» (1189a 17.2).

Η προαίρεση έχει να κάνει με τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη του τελικού στόχου, δηλαδή το πλαίσιο των αποφάσεων και των πράξεων που θα κληθούν να τον υλοποιήσουν: «Σκέψη και απόφαση, αντίθετα, συναντώνται στα μέσα που οδηγούν στον τελικό σκοπό, μέσα που άλλοτε είναι έντεχνα και άλλοτε άτεχνα, όπως όταν κάποιοι σκέφτονται και παίρνουν αποφάσεις για το αν θα πολεμήσουν ή δε θα πολεμήσουν. Και αυτό που προηγείται είναι μάλλον ο λόγος για τον οποίο γίνεται κάτι, ο τελικός σκοπός δηλαδή, π.χ. ο πλούτος ή η ηδονή ή οτιδήποτε άλλο παρόμοιο τίθεται ως τελικός σκοπός» (1227a 14-19).

Η Νίκη. Ρωμαϊκό ανάγλυφο του 1ου αιώνα μ.Χ. Μουσείο Καρχηδόνας.

Και βέβαια, ο τελικός σκοπός οφείλει να είναι σύμφωνος με τη φύση: «Κι αν […] ο τελικός σκοπός είναι σύμφωνος με τη φύση, αποτελεί πάντα κάτι αγαθό, οπότε η σκέψη αφορά τα μέσα που οδηγούν σε αυτόν· π.χ. ένας γιατρός θα σκεφτεί το αν θα δώσει φάρμακο, και ένας στρατηγός το πού θα στρατοπεδεύσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις αγαθό αποτελεί ο τελικός σκοπός, που αυτός καθ’ εαυτόν είναι κάτι το άριστο» (1227a 24-28).

Όμως, ο Αριστοτέλης διαβλέπει ότι μπορεί να υπάρξει και τελικός σκοπός που είναι αντίθετος με τη φύση: «Αν, από την άλλη ο τελικός σκοπός έρχεται σε αντίθεση με τη φύση και την εκτρέπει, δεν αποτελεί πραγματικό αγαθό αλλά φαινομενικό. Η αιτία είναι ότι ορισμένα από τα όντα δε γίνεται να χρησιμεύσουν παρά μόνο γι’ αυτό που τα έφτιαξε η φύση. Π.χ., η όραση: δε γίνεται να δεις το αόρατο ούτε να ακούσεις το μη ακουστό» (1227a 29-33).

Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι ότι στο συγκεκριμένο σημείο ως τελικός σκοπός ορίζεται κάθε επιδίωξη του ανθρώπου που προϋποθέτει την εκπλήρωση άλλων επιμέρους στόχων για την πραγμάτωσή της. Η υγεία, ο πλούτος, η φήμη, η ασφάλεια κλπ. αποτελούν τέτοιου είδους στόχους, τους οποίους, ασφαλώς, ο άνθρωπος πρέπει να λάβει πολύ σοβαρά υπόψη. Όμως, οι στόχοι αυτοί δεν πρέπει να συγχέονται με την έννοια του τελικού τέλους (ολοκληρωτικού στόχου) που είναι η ευτυχία.

Η τοιχογραφία της Σχολής των Αθηνών στης Γαλλική Εθνοσυνέλευση

Η τοιχογραφία της Σχολής των Αθηνών αποκαλύπτεται στο ημικύκλιο της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης μετά τις εργασίες συντήρησης της. Όπως δήλωσε ο Πρόεδρος της Richard Ferrand δεν υπάρχει πλέον καμμία αμφιβολία ότι οι Γάλλοι βουλευτές νομοθετούν υπό το βλέμμα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ:

Οι Γάλλοι βουλευτές νομοθετούν υπό το βλέμμα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη!

Στο δικό μας κοινοβούλιο και σε κάθε δημόσιο χώρο οι αρχαίοι μας, βρίσκονται υπό διωγμόν. 

Η μεγαλύτερη ρετσινιά για τον νεοέλληνα είναι αυτή του προγονόπληκτου. 

Αν δείχνεις ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική γραμματεία κινδυνεύεις να καταγγελθείς ως ακροδεξιός φασίστας.

Δυστυχώς έφυγε ο Κ. Δεσποτόπουλος να τους υπερασπιστεί και ο ελληνιστής, μαρξιστής φιλόσοφος, Λουτσιάνο Κάνφορα δεν είναι τόσο γνωστός αν και πλούσιο το μεταφρασμένο στα ελληνικά έργο του

Αριστοτέλης,Πλάτωνας, Σωκράτης και άλλοι Έλληνες φιλόσοφοι σαν να είχαν ζήσει όλοι την ίδια στιγμή και ήταν σε θέση να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Μια ταπισερί που απεικονίζει το αριστούργημα του Ιταλού ζωγράφου Ραφαήλ, με σπουδαία πρόσωπα από την αρχαία ελληνική ιστορία, διακοσμεί για άλλη μια φορά το Γαλλικό κοινοβούλιο. Όλοι οι σπουδαιότεροι φιλόσοφοι και επιστήμονες που εκπροσωπούν το ένδοξο παρελθόν της Ελλάδας και της Αναγεννησιακής Ευρώπης θα χρησιμεύσουν για άλλη μια φορά ως υπενθύμιση για να διατηρούνται πάντα τα υψηλά ιδανικά της δημοκρατίας και της ηθικής.

Το καλό και το κακό είναι περίπλοκα και δύσκολο να τα κατανοήσεις (διδακτική ιστορία) Αέναη επΑνάσταση

Από την επιφάνεια στην ουσία των φαινομένων (διδακτική ιστορία) 

από Το Ζωντανό Ιστολόγιο

Η δασκάλα γύρισε προς τη τάξη και ρώτησε τα παιδιά:

«Ένα κρουαζιερόπλοιο άρχισε να βουλιάζει στη θάλασσα και έπρεπε άμεσα να εκκενωθεί από τους επιβάτες. Ένα ζευγάρι έτρεξε γρήγορα προς τις σωσίβιες λέμβους. Όταν έφτασαν όμως, είδαν έντρομοι ότι υπήρχε χώρος για να σωθεί μόνο ένα άτομο.

Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο άντρας έσπρωξε τη σύζυγό του και πριν προλάβει εκείνη να αντιδράσει, πήδηξε αυτός μέσα στη βάρκα.

Τότε η γυναίκα του, η οποία στέκονταν στο πλοίο που βυθίζονταν, φώναξε στον σύζυγό της μια φράση».

Η δασκάλα σταμάτησε την αφήγηση της, γύρισε προς τη τάξη και ρώτησε τα παιδιά:

– «Τι νομίζετε ότι του φώναξε;»

Οι περισσότεροι από τους μαθητές με ενθουσιασμό απάντησαν ότι η σύζυγος φώναξε: «Σε μισώ!», «Δεν το περίμενα ποτέ αυτό από εσένα» και «Νόμιζα ότι με αγαπούσες».

Η δασκάλα παρατήρησε ένα αγόρι που ήταν συνέχεια σιωπηλό. Τον ρώτησε τι πίστευε ότι φώναξε η σύζυγος και αυτός της απάντησε:

– «Κυρία, νομίζω ότι του φώναξε: «Να προσέχεις το παιδί μας»».

Έκπληκτη η δασκάλα τον ρώτησε:

– «Έχεις ακούσει ξανά αυτή την ιστορία;»

Το αγόρι κούνησε το κεφάλι του αρνητικά:

– «Όχι, αλλά αυτό ήταν που είπε και η δική μου μαμά στον μπαμπά μου, λίγο πριν πεθάνει από την αρρώστια της».

Η δασκάλα γύρισε προς τα παιδιά και τους είπε με χαμηλή φωνή:

– «Η απάντηση είναι σωστή».

Νίτσε:«Ψάχνω νὰ βρῶ τὸ Θεό!».

Ὁ τρελός- Δὲν ἀκούσατε γιὰ ἐκεῖνο τὸν τρελὸ ποὺ κρατοῦσε ἕνα ἀναμμένο φανάρι μέρα μεσημέρι κι ἔτρεχε στὴν ἀγορὰ φωνάζοντας ἀσταμάτητα: «Ψάχνω νὰ βρῶ τὸ Θεό!». Ἐπειδὴ ὅμως πολλοὶ ἀπὸ τοὺς παρευρισκόμενους δὲν πίστευαν στὸ Θεό, ξέσπασαν σὲ δυνατὰ γέλια. Μήπως χάθηκε; ρώτησε κάποιος. Μήπως ἔχασε τὸ δρόμο του σὰν μικρὸ παιδί; εἶπε κάποιος ἄλλος. Ἤ μήπως κρύβεται; Μήπως μᾶς φοβᾶται; Μήπως μπάρκαρε στὸ πλοῖο; Μήπως ξενιτεύτηκε; -ἔτσι φώναζαν καὶ γελοῦσαν. 

Ὁ τρελὸς πήδησε ἀνάμεσά τους καὶ τοὺς διαπέρασε μὲ τὴ ματιά του. «Πού εἶναι ὁ Θεός;» φώναξε, 

«θὰ σᾶς πῶ ἐγώ! Τὸν σκοτώσαμε -ἐσεῖς κι ἐγώ. Εἴμαστε ὅλοι δολοφόνοι του! Ἀλλὰ πῶς τὸ κάναμε; Πῶς μπορέσαμε νὰ πιοῦμε τὴ θάλασσα ὡς τὴν τελευταῖα σταγόνα; Ποιός μᾶς ἔδωσε τὸ σφουγγάρι γιὰ νὰ σβήσουμε ὅλο τὸν ὁρίζοντα; Τί κάναμε ὅταν κόψαμε τὴν ἁλυσίδα ποὺ ἑνώνει τούτη τὴ γῆ μὲ τὸν ἥλιο της; Πρὸς τὰ ποῦ κινεῖται αὐτὴ τώρα; Πρὸς τὰ ποῦ κινούμαστε ἐμεῖς; Μακριὰ ἀπὸ ὅλους τοὺς ἥλιους; Δὲν γκρεμιζόμαστε συνεχῶς; Πίσω, πλάγια, μπροστά, πρὸς ὅλες τὶς μεριές; Ὑπάρχει ἀκόμα ἕνα πάνω κι ἕνα κάτω; Δὲν περιπλανιόμαστε σὰν μέσα σ’ ἕνα ἀπέραντο μηδέν; Δὲν νιώθαμε τὴν ἀνάσα τοῦ κενοῦ χώρου; Δὲν κάνει περισσότερο κρύο; Δὲν ἔρχεται ἡ νύχτα, πάντα ἡ νύχτα, πάνω μας; Δὲν πρέπει ν’ ἀνάβουμε φανάρια στὸ καταμεσήμερο; Δὲν ἀκοῦμε ἀκόμη τίποτε ἀπὸ τὸ θόρυβο ποὺ κάνουν οἱ νεκροθάφτες ποὺ θάβουν τὸ Θεό; Δὲν μυρίζουμε ἀκόμη τίποτε ἀπὸ τὴ θεϊκὴ ἀποσύνθεση; -καὶ οἱ θεοὶ ἀποσυντίθενται! Ὁ Θεὸς εἶναι νεκρός! Ὁ Θεὸς παραμένει νεκρός! Κι ἐμεῖς τὸν σκοτώσαμε!

Πυθαγόρας-Πλάτων- Ηράκλειτος& Πολύντροπος Αρμονία

Το Αληθές, το Αγαθό και το Ωραίο

από Roger Scruton

Επιτρέψτε μου αρχικά να πω μερικά πράγματα για την τέχνη και την αλήθεια. Ο Διαφωτισμός (εννοώ εδώ το πλήθος των διακινούμενων ιδεών που ξεκίνησε στις αρχές του 17ου αιώνα και συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές του 19ου), αυτή η περίοδος της ιστορίας του πνεύματος, έφερε μαζί της, όπως είμαι σίγουρος πως γνωρίζετε, μια κάποια έλλειψη του θρησκευτικού στοιχείου στην καθημερινή ζωή ως αποκούμπι. Ίσως σε αυτήν την πλευρά του κόσμου αυτή η έλλειψη δεν έγινε και τόσο αισθητή. Αλλά βεβαίως, κανείς δεν ζούσε τότε σε αυτά τα μέρη. Όμως οι πρόγονοί σας, χαμένοι κάπου στο δρόμο προς τα εδώ, πιθανόν επηρεάστηκαν από αυτό το μεγάλο κίνημα των ιδεών που ξεκίνησε στην Ευρώπη και αναγνώρισε πως το επιστημονικό κοσμοείδωλο, που είχε έρθει στο προσκήνιο με τον Newton, απειλούσε τις αφελέστερες των θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Μεταξύ των μορφωμένων (ειδικότερα στη Γαλλία, τη Βρετανία αλλά και τη Γερμανία) ξεκίνησε μια προσπάθεια να βρεθεί μια εναλλακτική πηγή νοήματος ως υποκατάστατο του θρησκευτικού. Το υποκατάστατο αυτό βρέθηκε στην τέχνη επειδή, για διάφορους λόγους, η τέχνη θεωρήθηκε πως ανήκει σε διαφορετικής τάξεως πραγματικότητα από την επιστήμη. Η επιστήμη αποτελούσε απειλή για τη θρησκεία. Πράγματι, διότι υπονόμευε τις παλαιότερες ερμηνείες καταστάσεων όπου ο Θεός κατείχε μια ιδιαίτερα σημαντική θέση. Η τέχνη όμως έδειχνε να παρουσιάζει μια διαφορετική οπτική του κόσμου από την επιστήμη, μια οπτική που διατηρούσε το μυστήριο των πραγμάτων, δεν το αρνούνταν. Εφόσον το μυστήριο είχε τόση σημασία, γιατί να μη στραφεί κανείς στην τέχνη ως πηγή νοήματος;

Έξαφνα λοιπόν η τέχνη ως ανθρώπινη δραστηριότητα έρχεται στο προσκήνιο και μαζί της γεννιέται το ζήτημα της αισθητικής-λέγοντας αισθητική εννοούμε τη φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου. Θα αναφέρω εδώ τρεις σημαντικές μορφές: τον Shaftesbury, τον Baumgarten και τον Kant. Ο Shaftesbury ήταν Άγγλος φιλόσοφος, 3ος κόμης του Schaftesbury, και υπήρξε μαθητής του John Locke (ο οποίος έγραψε δοκίμια σχετικά με τον ρόλο του ωραίου στη διαμόρφωση του ανθρώπινου πνεύματος που άσκησαν μεγάλη επίδραση). Ο Shaftesbury, ως παιδαγωγός, ήταν άνθρωπος που ένιωσε ως καθήκον του το να επιστήσει την προσοχή των συγχρόνων του στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ζωής, και στις παρηγοριές που μπορεί κανείς να βρει εκεί. Η ομορφιά είναι μια από αυτές. Άσκησε μεγάλη επίδραση, αν και οι θεωρίες του είναι αρκετά ασυγκρότητες. Ο Baumgarten ήταν ο άνθρωπος που επινόησε τον όρο «Αισθητική» ως όνομα μιας περιοχής επιστημονικών σπουδών. Το βιβλίο του με τον τίτλο Aesthetica αφορούσε την ποιητική τέχνη. Η πρωτότυπη ελληνική λέξη «αίσθησις» (Aesthesis στο πρωτότυπο (Σ.τ.Μ.) σημαίνει το (συν)αίσθημα. Υπάρχει και σε μας, στη λέξη «αναισθητικό». Η βάσανος του Baumgarten στο Aesthetica ήταν να καταδείξει πως η ποίηση αποκαλύπτει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση, όχι μέσω του αφηρημένου διανοείσθαι αλλά μέσω του συγκεκριμένου αισθήματος. Επομένως, πρόκειται για μια αλήθεια διαφορετικού είδους, με ξεχωριστό ρόλο και αξία στη ζωή μας. Εκείνος ξεκίνησε όλο το εγχείρημα του διαχωρισμού της καλλιτεχνικής οπτικής από την κυριολεκτική, και πιθανόν επιστημονική ματιά του κόσμου. Ο Kant, ιδιαίτερα επηρεασμένος από τον Baumgarten, ανέλαβε τα ηνία και συνέγραψε το πρώτο συστηματικό έργο περί αισθητικής.

Γαληνός – Για την αποφυγή της λύπης

Το χαμένο έργο “Περί αλυπίας” του Γαληνού ανακαλύφθηκε τυχαία το 2005 στη Θεσσαλονίκη. Το χειρόγραφο βρέθηκε στη Μονή Βλατάδων από τον νεαρό Γάλλο ερευνητή Antoine Pietrobelli, που έτυχε να εργάζεται εκεί.

Το θέμα του Γαληνού είναι η αποφυγή της θλίψης με τη βοήθεια της φιλοσοφίας.

Η απώλεια, η κακοδαιμονία, οι συμφορές που μας τυχαίνουν και μας βυθίζουν στη στενοχώρια, για τους Έλληνες φιλοσόφους δεν ήταν παρά προκλήσεις-ευκαιρίες να επιβεβαιώσουν την αποτελεσματικότητα των όπλων τους, κάνοντας πράξη τη θεωρία τους. Ο Γαληνός περιγράφει σε ένα φίλο του το μέγεθος της συμφοράς που τον βρήκε: σε μια πυρκαγιά έχασε ό,τι είχε και δεν είχε -για την ακρίβεια, όλα όσα είχαν γι’ αυτόν αξία-, όλα τα βιβλία που είχε συγγράψει, όλα τα ιατρικά του εργαλεία, τα φάρμακα και τις συνταγές του, τα έργα των άλλων συγγραφέων που είχε στη βιβλιοθήκη του. Ο φίλος του είχε ζητήσει να μάθει για ποιο λόγο ο Γαληνός δεν έδειξε να θλίβεται για αυτή την τόσο μεγάλη απώλεια και συνέχιζε τη ζωή του σαν να μην είχε συμβεί τίποτε. Η απάντηση/πραγματεία του Γαληνού βοηθά τον αναγνώστη να αναγνωρίσει ότι το υπέρτατο συμφέρον του έγκειται στη σωστή αξιολόγηση των υλικών αποκτημάτων: μια διαχρονική αλήθεια που διατηρεί την ισχύ της σε όλες τις εποχές και όλους τους τόπους…

Διαβάστε ένα μικρό απόσπασμα:

Ίσως λοιπόν θα πεις ότι η εκπλήρωση της επιθυμίας σου αναβάλλεται και ότι προτιμάς να μάθεις πώς, ενώ έχασα μια τόσο μεγάλη ποικιλία πραγμάτων, το καθένα από τα οποία θα ήταν από μόνο του αιτία πολύ μεγάλης λύπης για τους άλλους ανθρώπους, εγώ δεν στενοχωρήθηκα, όπως κάποιοι άλλοι, αλλά αντιμετώπισα πολύ καλά το γεγονός. Γι’ αυτό όμως θα σου δώσω δύο απαντήσεις- ως προς την πρώτη, θα πρέπει να θυμηθείς ότι πολλές φορές με έχεις ακούσει να αναπτύσσω τέτοια επιχειρήματα, τα οποία θα αρχίσω τώρα να σου υπενθυμίζω.

Όντας φιλήδονος ο Αρίστιππος, δεν αρκούνταν σε μια λιτή διατροφή αλλά αγόραζε κάθε μέρα πανάκριβα εδέσματα και έδινε κάθε φορά άφθονα χρήματα στις ωραιότερες εταίρες της εποχής του. Παρ’ ότι όμως ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος είχε ανάγκη από πολλά, κάποτε που επέστρεφε από τον Πειραιά (γιατί συνήθιζε πάντα να πηγαίνει με τα πόδια, όχι μόνο σε αυτές τις μικρές διαδρομές αλλά και στις μεγάλες), όταν είδε τον υπηρέτη του να μην μπορεί να τα βγάλει πέρα με το φορτίο που κουβαλούσε -ήταν ένας σάκος γεμάτος χρυσά νομίσματα- τον παρότρυνε να πετάξει τόσο, ώστε να μπορεί το υπόλοιπο να το μεταφέρει εύκολα.

Τo εγώ της γνώσης και το εγώ της ύπαρξης

Κατάσταση  περιορισμένης πραγματικότητας

από

 Κατερίνα Αθηνιώτη-Παπαδάκη

 

«Ἀναμεσά μας πάντοτε ἕνας Ἐκεῖνος πού μαθαίνει τά νιάτα τοῦ οὐρανοῦ».
Γ. Σαραντάρης

Μά στόν ἀντίποδα «ὁ νεότερος κόσμος, ἀπό τήν Ἀναγέννηση καί ἐδῶθε, ζεῖ ἀκριβῶς μέσα στήν κατάσταση αὐτή τοῦ περιορισμοῦ τῆς συνολικῆς πραγματικότητας ἀπό τήν πραγματικότητα τῆς γνώσης, πού μποροῦμε νά τήν ὀνομάσουμε κατάσταση ἀναγκαστικοῦ περιορισμοῦ ἤ κατάσταση τῆς περιορισμένης πραγματικότητας … Αὐτή ἡ ἀφύσικη τοποθέτηση στούς ἀντίποδες μᾶς κάνει, λόγου χάρη, ἀντίθετα ἀκριβῶς μέ τά ὅσα διδάσκει ὁ Πλάτωνας στό εὐπρεπείας γραφῆς πέρι καί ἀπρεπείας ( Φαίδρος 274b), νά διατηροῦμε ὁρισμένες καταστάσεις πού μᾶς ἔχουν κάνει ἔξωθεν -ὅπως ἡ γραφή- οὐκ ἔσωθεν ἀναμιμνησκόμενους, καί μᾶς πορίζουν ὄχι ἀληθινή σοφία, ἀλλά τό ὀμοίωμά της, σοφίας δόξαν, οὐκ ἀλήθειαν».

Ζ. Λορεντζάτος

Στήν παρούσα μελέτη παρουσιάζονται ἐπιλεγμένα ἀπόσπάσματα ἀπό τό πόνημα τοῦ Ζήσιμου Λορεντζάτου «ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ – Γ. ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ» καί πιό συγκεκριμένα  ἕνα μέρος ἀπό τά σχόλια πού ἀφοροῦν τό «φιλοσοφικό» δοκίμιο τοῦ Σαραντάρη «Συμβολή σέ μιά φιλοσοφία τῆς ὕπαρξης», προκειμένου νά προσεγγίσουμε τά αἴτια τοῦ ὀντολογικοῦ ἀποπροσανατολισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐποχῆς μας. Ἐνῶ γνωρίζουμε τό ποιητικό ἔργο τοῦ  Γ. Σαραντάρη, ἀγνοοῦμε τό δοκιμιακό του ἔργο, γεγονός τό ὁποῖο ὁ Ζήσιμος, ἰδιαίτερως γιά τό κείμενο τῆς Συμβολῆς, τό ἀποδίδει σέ δύο παράγοντες. Ὁ πρῶτος ἔχει νά κάνει μέ τήν ἀπιστία μας. «Τό κείμενο τοῦ Σαραντάρη τούς ξέφυγε. Μιλοῦσε γιά πολλά τῶν θείων. Ἀπιστίῃ τούς ξέφυγε». Ὁ δεύτερος ἔχει νά κάνει μέ τούς κριτικούς στήν Ἑλλάδα, οἱ ὁποῖοι «στάθηκαν ἀνίκανοι νά καταλάβουν» καθώς «ποτέ δέν βάζουν μέ τό νοῦ τους τήν περίπτωση πώς μπορεῖ αὐτοί νά ὑπολείπονται ἀπό ἕνα κείμενο». Ἀπό τόν Ζήσιμο Λορεντζάτο ὄχι μόνο δέν «ξέφυγε» -δόξα τῷ Θεῷ- τό κείμενο, ἀλλά τό ἀνάστησε  γιά ὅλους ἐμᾶς  ἡ βαθυστόχαστη προσωπικότητα του. Διαβάζουμε λοιπόν:

«Ἡ «Συμβολή σέ μιά φιλοσοφία τῆς ὕπαρξης» δημοσιεύτηκε τό 1937 καί ἀποτελεῖται ἀπό τόν πρόλογο καί τρία κεφάλαια: Κεφ.Α «Τό ἐγώ τῆς γνώσης καί τό ἐγώ τῆς ὕπαρξης», Κεφ. Β «Ἡ πίστη» καί Κεφ. Γ «Ἡδονή καί πίστη». Σύνολο σελίδων τριάντα μία. Γιά ποιόν ὅμως λόγο ἀξίζει νά ἐνσκύψουμε στό δοκίμιο αὐτό;

«Νομίζω πώς ἡ σημερινή Ἑλλάδα μπορεῖ νά κρίνει τό λεγόμενο δυτικό πολιτισμό» διαβάζουμε σάν προμετωπίδα στόν πρόλογο τῆς Συμβολῆς. Ἡ σημερινή Ἑλλάδα «μπορεῖ καί πρέπει νά κρίνει τόν τέτοιο πολιτισμό»-τό δυτικό πολιτισμό-«ἄν θέλει νά σωθεῖ ἀπό τήν ἐπιρροή πού ἡ ἴδια ἡ Εὐρώπη ἐξάσκησε πάνω μας ἕναν ὁλάκερο αἰώνα» καί πρέπει νά προχωρήσει «μέ τήν ἀποκάλυψη τῶν σκοτεινῶν σημείων τῶν γηρασμένων Εὐρωπαίων. Προπάντων τίς ἀρρώστιες τους ἐκεῖνες πού μήτε οἱ ἴδιοι ὑποψιάζονται καί σχεδόν ποτέ δέν ἀναφέρουνε, χρειάζεται ἐμεῖς νά προσέξουμε». Καί μάλιστα, σέ ἕνα γράμμα σχετικό μέ τήν Συμβολή ὐπερτονίζει τήν ἀνάγκη αὐτή λέγοντας: «ἡ ἐποχή μας ἔχει ἱερή ὑποχρέωση νά κρίνει τό παρελθόν (καί, φυσικά, προπάντων τό εὐρωπαϊκό παρελθόν) καί … ἄλλωστε δέ μπορεῖ νά ἀποφύγει τούτην τήν ὑποχρέωση, γιατί νιώθει πώς διαφορετικά ἔρχεται ὁ θάνατος…Ἔργο τῆς γενεᾶς μας εἶναι νά ἐξηγήσει ποιός εἶναι αὐτός ὀ θάνατος».

Σημειώνει ὁ Ζήσιμος «πώς λέει: νά κρίνει, δέ λέει νά κατακρίνει»  καί ἐξακολουθεῖ σχολιάζοντας: «Αὐτή εἶναι μιά πρώτη γενική ἀρχή, ἀλλά καί στάση ἀνεξάρτητου ἀνθρώπου, συνδεμένη…μέ τήν προσπάθεια νά βροῦμε –σωστότερα νά μή χάσομε- τό πνευματικό ἐμεῖςμας, καταπῶς ὀρμήνευε ὁ Μακρυγιάννης στά Ἀπομνημονεύματά του…Ἡ κρίση πρέπει νά γίνει τή φορά τούτη, ὄχι μονάχα μέ τή «φαντασία» (Περικλῆς Γιαννόπουλος) ἤ μέ τή «σκέψη» (Ἴων Δραγούμης), ἀλλά μέ τήν πνευματική «ὅσο πιό συγκεκριμένη (καί ἥσυχη) συνείδηση τῆς ἀνωτερότητάς μας», ὄχι τῆς ἀνωτερότητας  ἐμᾶς τῶν σημερινῶν Ἑλλήνων, γιατί ἀπό κανένα δέν μποροῦμε νά εἴμαστε ἀνώτεροι, ἀλλά  τῆς ἀνωτερότητας τοῦ πνεύματος ἤ τῆς πνευματικῆς παράδοσης πού ἀκολουθήσαμε ἐμεῖς ἀπέναντι στό μή πνεῦμα, πολλές φορές, ἤ στίς δυτικές σχισματικές διακλαδώσεις (τοῦ Χριστιανισμοῦ, φυσικά, ἀφοῦ ἄλλη πνευματική παράδοση δέν ἀνάφανε, στίς περιοχές ὅπου ἀναφερόμαστε, ὕστερα ἀπό τό πέσιμο τοῦ ἀρχαίου κόσμου)…

Μην απογοητεύεσαι από την ανθρώπινη κριτική …

Μάνος Δανέζης

Ο Σεπτέμβριος έφτασε. Ένας νέος κύκλος ζωής αρχίζει, κουβαλώντας νέες εμπειρίες, γνώσεις και θεμιτές ανθρώπινες φιλοδοξίες και στόχους.

Στο νέο αυτό δύσβατο μονοπάτι μην απογοητεύεστε από κάποιους ανθρώπους που δεν σας καταλαβαίνουν, απλά σκεφτείτε αυτό που μας είπε ο Χόρχε Μπουκάϊ (Jorge Bucay):

«Σταμάτα να αναζητάς επιβεβαίωση της αξίας σου από λάθος ανθρώπους..»

 «Να σου πω μια ιστορία»

Χόρχε Μπουκάϊ

Υπάρχει μια παλιά ιστορία για ένα παιδί που πήγε να ζητήσει τη βοήθεια ενός σοφού…

«Ήρθα, δάσκαλε, γιατί νιώθω τόσο ασήμαντος που δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα. Μου λένε ότι δεν αξίζω τίποτα, ότι δεν κάνω τίποτα σωστά, ότι είμαι αδέξιος και χαζός. Πώς μπορώ να βελτιωθώ; Τι μπορώ να κάνω για να με εκτιμήσουν περισσότερο;».

Ο δάσκαλος, χωρίς να τον κοιτάξει, του είπε:

«Πόσο λυπάμαι, αγόρι μου. Δεν μπορώ να σε βοηθήσω γιατί πρώτα πρέπει να λύσω ένα δικό μου πρόβλημα. Μετά, ίσως…» και ύστερα από μια παύση συνέχισε :

«Αν θέλεις να με βοηθήσεις εσύ, μπορεί να λύσω γρήγορα το πρόβλημά μου και μετά να μπορέσω να σε βοηθήσω».

«Ε …; Μετά χαράς, δάσκαλε» είπε διστακτικά ο νεαρός, νιώθοντας ότι τον υποτιμούσαν για άλλη μια φορά και μετέθεταν τις ανάγκες του.

«Ωραία» συνέχισε ο δάσκαλος. Έβγαλε το δαχτυλίδι που φορούσε στο αριστερό του χέρι και το έδωσε στο αγόρι, λέγοντας : «Πάρε το άλογο που είναι εκεί έξω και τρέξε στην αγορά. Πρέπει να πουλήσω αυτό το δαχτυλίδι για να πληρώσω ένα χρέος.

 Είναι ανάγκη να πάρεις όσο περισσότερα χρήματα μπορείς για αυτό. Και με κανέναν τρόπο μη δεχτείς λιγότερα από ένα χρυσό φλουρί. Πήγαινε και έλα με το χρυσό φλουρί όσο πιο γρήγορα μπορείς».

Charles Bukowski...

Η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ: Σύγχρονα μαθήματα απαισιοδοξίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
διεθνολόγος

Το άγχος και ο πόνος για την ζωή μας και τον κόσμο, είτε μας συμβαίνει κάτι αληθινά σοβαρό είτε μας ταλαιπωρούν οι ενοχλήσεις και απογοητεύσεις της καθημερινότητος, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής κάθε ανθρώπου.  Ένα πολύ μεγάλο μέρος των ενασχολήσεων μας, της ψυχαγωγίας μας και της χρήσεως του ελευθέρου χρόνου μας αφιερώνεται σε δραστηριότητες και συνήθειες που θα απαλύνουν ή θα ναρκώσουν προσωρινά αυτόν τον πόνο.  Τούτα τα συναισθήματα εντείνονται εάν το άτομο βρεθεί ενώπιον μίας υπαρξιακής κρίσεως, όπου λόγω μεγάλης βαρύτητας εξωτερικών γεγονότων ή κάποιας ριζικής εσωτερικής αλλαγής η κοσμοθεωρία του κλονίζεται.  Σε καιρούς όπου επικρατεί υλική και πνευματική κρίση, όπου δηλαδή αυξάνονται τα προβλήματα της ζωής αλλά και φθίνει και η εμπιστοσύνη σε ιδέες, φορείς και θεσμούς.

Σε προηγούμενα άρθρα μιλήσαμε για την αίσθηση κενού, θλίψεως ή και τρόμου απέναντι στις αυξανόμενες κοινωνικές παθογένειες, ενώ αποπειραθήκαμε να σκιαγραφήσουμε μερικές μικρές λύσεις σε προσωπικό επίπεδο.  Εδώ θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τα θλιβερά και παράλογα του κόσμου – όχι μόνο του δικού μας ή της εποχής, αλλά διαχρονικά και οικουμενικά – με τη βοήθεια του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου Αρθούρου Σοπενχάουερ (1788-1860), ο οποίος έμεινε στην ιστορία για την απαισιόδοξη αλλά όχι μηδενιστική θέαση του για την ζωή.  Ύστερα, μπορούμε να δούμε κατά πόσον μπορεί να ωφεληθεί ο άνθρωπος του 21ου αιώνος από αυτήν τη διδασκαλία, ακόμη και εάν δεν ενστερνίζεται τον θεωρητικό πυρήνα του Σοπενχάουερ ή την ζοφερή του άποψη για την ύπαρξη.

Η κριτική της φιλοσοφίας της ιστορίας από τον Κώστα Παπαϊωάννου - Γιώργος Κρανιδιώτης

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

      Τις τελευταίες μέρες του 1945, αποπλέει από το λιμάνι του Πειραιά το πλοίο Ματαρόα, για να μεταφέρει στη Γαλλία το πνευματικό άνθος της ελληνικής νεολαίας. Μεταξύ των άλλων, στους επιβάτες, υποτρόφους της γαλλικής κυβέρνησης, συγκαταλέγονται οι Καστοριάδης, Αξελός, Παπαϊωάννου, Κρανάκη, Σβορώνος, Ξενάκης. Οι εξόριστοι έμελλε να αναδειχθούν σε κορυφαίες προσωπικότητες της φιλοσοφίας, της τέχνης και της επιστήμης[1].

Ο Κώστας Παπαϊωάννου γεννήθηκε στον Βόλο το 1925. Φοίτησε στη Νομική Σχολή της Αθήνας. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. εντάχθηκε στο ΕΑΜ, συνελήφθη από την Ασφάλεια και κρατήθηκε για μήνες. Μετά τη φυγή του στο Παρίσι, σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόνη. Παρέμεινε στη Γαλλία, διδάσκοντας φιλοσοφία και κοινωνιολογία σε διάφορες σχολές, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1981[2].

Διανοητής με εντυπωσιακή φιλολογική κι αισθητική καλλιέργεια, βαθύς γνώστης της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας και τέχνης, της βιβλικής και πατερικής γραμματείας, της νεώτερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και ποιήσεως, των ανατολικών παραδόσεων, ο Παπαϊωάννου προσφέρει στον αποδέκτη του έργου του έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, μαζί με μια στέρεη, ευαίσθητη και ρηξικέλευθη ανάλυση του διαχρονικού πανανθρώπινου δράματος[3].

Εκκινώντας από την πλήρη εποπτεία και εξαντλητική μελέτη των διδασκαλιών του Εγέλου και του Μαρξ, ο Παπαϊωάννου ασκεί διεισδυτική κριτική στον εγελιανισμό και τον μαρξισμό. Μάλιστα, είναι από τους πρώτους στοχαστές παγκοσμίως που δεν επιχειρεί μερική μόνον ανασκευή των μαρξιστικών θέσεων, αλλά αποδύεται σε ολική αναμέτρηση με τη μαρξιστική σκέψη. Η σφοδρή δε καταγγελία του φαινομένου του ολοκληρωτισμού τον καθιέρωσε ως έναν από τους διαπρεπέστερους υπερασπιστές της ελευθερίας[4].

Simone Weil: μερικές σκόρπιες σκέψεις πάνω στο πορτραίτο της «αγίας» των φιλοσόφων

• Μιχάλης Θεοδοσιάδης

Στο άρθρο αυτό θα συζητηθεί συνοπτικά η προσφορά του έργου της Simone Weil, και πιο συγκεκριμένα, πώς θα μπορούσε να απαντήσει πάνω σε μια σειρά από επίκαιρα ζητήματα, όπως η παγκοσμιοποίηση και η απώλεια της κοινής μνήμης, η μετανάστευση και η εκρίζωση, ο θεσμός της πολιτικής αντιπροσώπευσης και τέλος, η ίδια η ύπαρξη των πολιτικών κομμάτων. Πέρα από τα αδιέξοδα του οικονομικού (και πολιτικού) φιλελευθερισμού, της σοσιαλδημοκρατίας (και της εξάρτησης από το «θεραπευτικό» κράτος (κατά τα λόγια του Christopher Lasch), η σκέψη της Γαλλίδας φιλοσόφου συμβάλλει σε μια προσπάθεια αναστοχασμού. Μπορεί η φιλοσοφία της Weil να απαντήσει στα ψευδή διλήμματα που θέτουν τα δύο κυρίαρχα ρεύματα, όπως ο εθνορομαντισμός της αναδυόμενης λαϊκιστικής δεξιάς και ο φιλελεύθερος τεχνοκρατικός κοσμοπολιτισμός;

Προσωπογραφία

Μια από τις βασικές επιρροές της Weil – κυρίως κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής της, είναι ο μοντέρνος Πλατωνισμός καθώς και ο Χριστιανισμός. Σε ό,τι έχει να κάνει με τις Χριστιανικές αναφορές της φιλοσόφου, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής: σε κανένα σημείο του έργου της δεν εξιδανικεύεται η ανάγκη οργάνωσης μιας κοινωνίας πάνω σε κανόνες που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν ή να αναιρεθούν, λόγω της θεϊκής τους προέλευσης. Άλλωστε για την ίδια «[η] πλήρης και απεριόριστη ελευθερία έκφρασης για κάθε είδους γνώμη, χωρίς τον παραμικρό περιορισμό ή δέσμευση, αποτελεί ύψιστη ανάγκη για την καλλιέργεια υψηλής νοημοσύνης»1. Η στροφή της προς τον Χριστιανικό μυστικισμό (κυρίως κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού στην Πορτογαλία το 1935, και το 1937 στην Basilica of Santa Maria degli Angeli όπου ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης συνήθιζε να συχνάζει μερικούς αιώνες πριν) αποτελεί μια θετική εξέλιξη στο έργο της, που συνδυάζει έναν συναισθηματισμό, όμοιο με αυτόν που συναντά κανείς στα ποιήματα της Μαρίας Πολυδούρη, και την ισχύ των υπερβατικών αρχετύπων, με βάση τα οποία επιχειρούμε να φωτίσουμε πτυχές σε αιώνια ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν μέσω του στυγνού νεωτερικού υλισμού. Αυτόν ακριβώς τον στόχο εξυπηρετούν και οι Πλατωνικές επιρροές της Weil· καταπιάνονται με τον ανθρώπινο ψυχισμό και τη συνείδηση του πόνου. Η συγγραφέας – που, εκτός των άλλων, είχε συμμετάσχει εθελοντικά στο αγώνα των αναρχικών (και πιο συγκεκριμένα στη Φάλαγγα του Ντουρούτι) εναντίον του Φρανκικού καθεστώτος κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου – θα απέρριπτε κάθε είδους τεχνοκρατία ή εξουσία βασισμένη σε μία μόνο «αλάνθαστη» οικονομική ή πολιτική θεωρία. Για την ίδια η αλήθεια που πρέπει να αναζητήσουμε είναι ολιστική, αλλά πάνω απ’ όλα ηθική, βασισμένη στην υποχρέωση. Για παράδειγμα, όπως όλοι είμαστε υποχρεωμένοι να μην αποσκοπούμε στην εξασφάλιση της δικής μας υπεραφθονίας, στερώντας έτσι αναγκαίους πόρους από άλλους ανθρώπους, προκαλώντας πείνα και εξαθλίωση, το ίδιο ισχύει και για το σύνολο όλων των υποχρεώσεων μας που αντιστοιχεί στην κάλυψη ζωτικής σημασίας ψυχικών αναγκών.

Η φιλοσοφία του Πλάτωνα μέσα από ένα βίντεο έξι λεπτών

Για απόδοση στα ελληνικά πατήστε cc

Ο Πλάτων ήταν ένας από τους πρώτους και μεγαλύτερους φιλόσοφους στον κόσμο. Ήταν ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων έχει σωθεί ολόκληρο ενώ άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και γενικότερα στη δυτική φιλοσοφική παράδοση μέχρι τις μέρες μας. Κύριος οικοδόμος της φιλοσοφίας, οδηγητής είτε προάγγελος μεταγενεστέρων προβάσεών της, εμπνευστής άμεσα ή έμμεσα των σπουδαιότερων κοινωνικοπολιτικών οραματισμών. videoman.gr , antikleidi.com

ΔΕΛΦΙΚΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ... ΣΗΜΕΡΑ

ΓΚΑΙΤΕ: ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΖΩΗΣ

ΓΚΑΙΤΕ: ΦΩΣ! ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΦΩΣ!!!

Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια ενός από τα σημαντικώτερα πρόσωπα του 19ου αιώνα στην Ευρωπη.

Ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ Φον Γκαίτε θεωρείται ο πιο ολοκληρωμένος δημιουργός. Το έργο του αποτελείται από τραγούδια, ποιήματα, αφηγήματα, θεατρικά, μυθιστορήματα, επιστολές κι επιστημονικές πραγματείες. 

Κύριος εκφραστής του ευρωπαϊκού πνεύματος είναι ένα από τα οικουμενικά πνεύματα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Είχε ενδιαφέροντα, εκτός από τη λυρική, επική και δραματική ποίηση και στο χώρο των φυσικών επιστημών και δημοσίευσε σχετικές εργασίες. Αποτελεί ίσως τη τελευταία μορφή στα ευρωπαϊκά γράμματα και τις τέχνες της οποίας το έργο παρουσιάζει πολυμέρεια κι όγκο, μεγάλων καλλιτεχνών και διανοουμένων της Αναγέννησης.

Ο «Φάουστ» δημιούργημα ολόκληρης ζωής, ολοκληρώθηκε ένα έτος πριν το θάνατο του. Ένα έργο εικόνα της ψυχής του. Τραγωδία, όπως τη χαρακτηρίζει ο δημιουργός, αφού φανερώνει τη τραγικότητα του ανθρώπου, που είναι η πάλη των δύο ψυχών του που η μία θέλει να χωρίσει την άλλη, η μία θέλει να φτάσει ψηλά κι η άλλη να μείνει στη γη.

Ο θάνατος του θανάτου στο έργο του Νταμούρ

• ResPublica, διαδικτυακό περιοδικό

(31 July 2018)

Arnold Böcklin – Αυτοπροσωπογραφία με το Θάνατο Βιολιστή, 1872, Βερολίνο.

Συνδιαμόρφωση κειμένου: Γιώργος Κουτσαντώνης και Μιχάλης Θεοδοσιάδης

Αναρωτιέμαι ξανά και ξανά: τι να σκέφτεται άραγε η χήνα…
χοροπηδά, φτεροκοπά, βουτά ξανά στο παιχνίδι:
πως είναι θνητή μήτε που το φαντάζεται…
μήτε τ’ αστραφτερά όπλα της μαγείρισσας θαρρεί.
Ω! Πάπια λευκή μου αδερφή,
εσύ διδάσκεις πως δεν υπάρχει θάνατος:
πεθαίνει μόνο αυτός που σκέφτεται.
Όμως εσύ δεν σκέφτεσαι. Όμορφη είναι η μοίρα σου!
Να σε μαγειρέψουν δεν είναι θλιβερό,
θλιβερό είναι να αναλογίζεσαι πως θα μαγειρευτείς.

(Guido Gozzano, Poesie, Garzanti, Milano 1960)

Πολλοί υποστηρίζουν ότι σε μερικές δεκαετίες, η γενετική, η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία, η επιστήμη των υπολογιστών και η ρομποτική θα επιτρέψουν στην ανθρώπινη φυλή να κατευθύνει την εξέλιξή της, ακριβώς όπως το άτομο μπορεί (ενδεχομένως) να αποκτήσει τον έλεγχο του πεπρωμένου του. Σήμερα οι μεταμοσχεύσεις οργάνων είναι σχεδόν επεμβάσεις ρουτίνας, ενώ το φύλο μπορεί να αλλάξει στην κατάλληλη χειρουργική αίθουσα. Πολλές από αυτές τις πρακτικές θεωρούνται ήδη «βασικές» και υποτυπώδεις, ειδικά εάν λάβουμε υπόψη τις υποσχέσεις των βιο/νανοτεχνολογιών για δραστικές παρεμβάσεις στο μέλλον σε μοριακό επίπεδο. Ενώ οι προοπτικές και οι ευκαιρίες για καινοτομία (και κέρδη) συζητούνται πολύ συχνά, τα θεωρητικά αποτελέσματα αυτής της επιστημονικής/τεχνολογικής προόδου σπάνια έρχονται στο προσκήνιο. Πέρα από την εξάλειψη των ασθενειών και τον έλεγχο της διαδικασίας γήρανσης, για κάποιους υποτίθεται ότι έχει ήδη ανοίξει ο ορίζοντας ενός νέου, άγνωστου, κόσμου… αυτού της μετα-ανθρωπότητας των αθανάτων.

Ο Φρανκ Νταμούρ στο βιβλίο «Μακάριοι οι θνητοί γιατί είναι ακόμη ζωντανοί» (εκδόσεις Μάγμα*)κάνει ακριβώς αυτό που, δυστυχώς κατά τη γνώμη μας, γίνεται σπάνια στη δημόσια σφαίρα: ανοίγει στα ίσια και με διεισδυτικό/καυστικό τρόπο αυτή τη συζήτηση διαμέσου δεκατριών επιστολών προς τους επιστήμονες/επιχειρηματίες της εποχής μας.

Αριστοτέλης: Ο φόβος και το θάρρος

Μετάφραση: Η.Φ. Ηλιού*

Τώρα θα δείξουμε ποιοι άνθρωποι και ποια πράγματα προκαλούν το φόβο και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται. Ας δεχτούμε ότι φόβος είναι κάποια λύπη ή ταραχή που προέρχεται από την ιδέα πως πρόκειται να συμβεί κάποιο κακό, δηλ. κάποια καταστροφή ή μεγάλη λύπη. Αλήθεια, δεν προξενούν φόβο όλα τα κακά, λ.χ. δεν φοβάται κανείς αν θα είναι άδικος ή βραδύνους. Ο φόβος προέρχεται μόνο όταν πρόκειται να συμβούν κακά που μπορούν να προξενήσουν μεγάλη λύπη ή καταστροφή κι αυτό όταν δεν πρόκειται να γίνουν πολύ αργότερα, παρά βρίσκονται πολύ κοντά μας και πιστεύουμε ότι από τη μια στιγμή στην άλλη θα επέλθουν. Επειδή κανένας δεν φοβάται εκείνο που θα συμβεί αργότερα, ούτε καν το σκέπτεται. Αφού λοιπόν αυτό το πράγμα είναι ο φόβος, κατ’ ανάγκη προξενούν φόβο εκείνα τα πράγματα που θεωρούνται ότι έχουν μεγάλη δύναμη να προξενούν καταστροφές και βλάβες από κείνες που προξενούν μεγάλη λύπη. Και γι’ αυτό και οι ενδείξεις που προαναγγέλλουν τέτοια γεγονότα προκαλούν κι αυτές το φόβο, επειδή αποδείχνουν ότι, όπου να ‘ναι, θα συμβεί αυτό που φοβούμαστε. Εξάλλου αυτό το πράγμα, ότι δηλ. προσεγγίζουν τα πράγματα που φοβούμαστε, το ονομάζουμε κίνδυνο. Λοιπόν, ανάμεσα στα πράγματα που προξενούν φόβο είναι και η οργή ή η έχθρα ανθρώπων που είναι σε θέση να μας κάνουν κακό. Επειδή, αφού μας μισούν ή είναι θυμωμένοι μαζί μας είναι φανερό πως επιθυμούν να μας βλάψουν ― και η επιθυμία λίγο απέχει από την εκτέλεση. Φόβο επίσης προξενεί και η αδικία, όταν περιβάλλεται με ισχύ. Επειδή έναν άδικο άνθρωπο τον χαρακτηρίζουμε σαν άδικο ακριβώς από τις προθέσεις του.

Ερυθρόμορφο πηνίο του Ζωγράφου του Πιστοξένου. Ο Ηρακλής με τον Νηρέα. 465 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.

[1382b] Προκαλεί επίσης φόβο και η αρετή που έχει υποστεί προσβολή και που είναι περιβεβλημένη με δύναμη. Επειδή είναι φανερό πως εξαιτίας της προσβολής έχει την πρόθεση να εκδικηθεί και, στην παρούσα περίσταση, έχει και τη δύναμη να το πράξει. Επίφοβοι είναι ακόμα εκείνοι που φοβούνται αυτούς που έχουν τη δύναμη να κάνουν κάτι κακό, επειδή κατ’ ανάγκη κι αυτοί προετοιμάζουν αντίστοιχο κακό. Κι επειδή ο πολύς κόσμος είναι διεφθαρμένος και κατέχεται από τη δίψα του κέρδους, ενώ φοβάται τον κίνδυνο, το ότι εξαρτάται κανείς από κάποιον άλλον είναι ικανό να προκαλέσει φόβο. Έτσι προκαλούν φόβο όσοι ξέρουν ότι κάναμε κάτι κακό, επειδή είναι ενδεχόμενο ή να μας καταδώσουν ή να μας εγκαταλείψουν.

Η διδασκαλία του Σωκράτη και η στροφή στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου

Aντώνη Mακρυδημήτρη

καθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών

Στην ιστορία της φιλοσοφίας τα ζητήματα της ηθικής δεν ήταν μεταξύ εκείνων που προηγήθηκαν στη συστηματική διερεύνηση και στον στοχασμό. Aντίθετα, το ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου ακολούθησε τη μέριμνα για τη φύση και το εξωτερικό περιβάλλον της ανθρώπινης συμπεριφοράς. H φύση, επομένως, προηγήθηκε της ηθικής στην πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και της ενατένισης.

H αποφασιστική στιγμή που σημάδεψε τη στροφή του ενδιαφέροντος και της προσοχής από τον εξωτερικό στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου συνδέεται με την ιστορική παρουσία και τη διδασκαλία του Σωκράτη τον 5ο αιώναπ.X. Πράγματι, ο Σωκράτης που θανατώθηκε από τους συμπολίτες του το 399 π.X., δίκαια θεωρείται ως ο θεμελιωτής της ηθικής φιλοσοφίας επειδή έστρεψε το φως της σκέψης και του προβληματισμού του από τη φύση στην ψυχή και την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Αυτή η «ανθρωποκεντρική» στροφή έταμε έκτοτε την πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και ο Σωκράτης κατέκτησε μια αν όχι την κορυφαία θέση στο Πάνθεον των φιλοσόφων της ανθρωπότητας.

Tο «παράδοξο» είναι ότι τούτο το πέτυχε δίχως ποτέ ο ίδιος να γράψει τίποτα ή να οργανώσει κάποια σχολή ή κάποιο φιλοσοφικό σύστημα. Απλά με τη δύναμη του κριτικού στοχασμού και με την καθαρότητα του προσωπικού του παραδείγματος ζωής (μιας ζωής που την οικοδόμησε σαν έργο τέχνης) άφησε τέτοια εντύπωση στους συγκαιρινούς και τους φίλους του ώστε αυτό αρκούσε για να γράψουν κατόπιν εκείνοι (ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης) όσα έγραψαν για την ύπαρξη και τη σκέψη του ως παρακαταθήκη στην ιστορία του πνεύματος.

H γνώση της αρετής

Εξαρχής, το «γνώθι σαυτόν» της δελφικής προσταγής ο Σωκράτης το ερμήνευσε ως το έναυσμα για μια πορεία αναζήτησης που ένας σκεπτόμενος άνθρωπος θα μπορούσε να ακολουθήσει προκειμένου να επιτύχει την αρετή. Ως αρετή εννοούσε ο Σωκράτης την επιλογή του αγαθού, το «εὖ πράττειν», ύστερα από κριτική ανάλυση και στοχασμό. Συνέδεσε έτσι με τρόπο μοναδικό και αξεδιάλυτο την αρετή με τη γνώση, τη γνώση εκείνου που είναι πραγματικά και όχι φαινομενικά καλό και χρήσιμο στον άνθρωπο.