Όσο περισσότερες συνταγές δίνονται τόσο η πάθηση χειροτερεύει. Μολονότι πολλοί υποφέρουν πολύ από την ανίατη αρρώστια της πλήξης, και δεν βρίσκουν εύκολα τρόπους να εμποδίσουν τις επισκέψεις της. Φοβούνται πως θα έρθει και θα χτυπήσει την πόρτα τους κατά το σούρουπο, και για να μη συμβεί αυτό ζητούν οδηγίες, ψάχνουν το φάρμακο. Περιοδικά και διαφημίσεις δεν παύουν να το χορηγούν σε διαρκώς αυξανόμενες δόσεις.
Για να μην βαρεθείτε, οφείλετε να κάνετε αυτό ή το άλλο, να πάτε εκεί και όχι αλλού. Εστιατόρια, μπαρ, μουσικές σκηνές και διάφοροι πολυχώροι,, καταλήγουν να φαντάζουν περισσότερο σαν εστίες ομαδικής άμυνας παρά ψυχαγωγίας. Εκεί μέσα, στη διάρκεια της βραδιάς, μια κάποια λεπτομέρεια, ένα κάτι που δεν ξέρουμε τι μπορεί να είναι, υπόσχεται ότι ο χρόνος δεν θα σκοντάψει πουθενά.
Αυτό οι παλαιότεροι τολμούσαν να το λένε «σκότωμα του χρόνου». Σήμερα όμως, η έκφραση μοιάζει βαριά και υποτιμητική, γιατί κανένας δεν θέλει να παραδεχτεί πως του αξίζει αυτό και μόνο. Τόσος κόπος και τόση ενέργεια στη διάρκεια της μέρας, και το βράδυ να έρχεται με άδεια τα χέρια! Υπερβολικό το παράπονο, αν σκεφτεί κάποιος τι συνέβαινε άλλες εποχές.
Θα σας εκθέσω μερικές σκέψεις μου σχετικά με το πολιτισμικό απόθεμα της χώρας μας και τις δημιουργικές δυνάμεις που μας απομένουν μετά την καταστροφική κρίση που έπληξε τον τόπο και ακόμη διαρκεί. Ήδη με τη χρησιμοποίηση του όρου απόθεμα ξεπροβάλλει δυσοίωνο ένα πρόβλημα. Ένα απόθεμα πόρων, αξιών και δυνάμεων για να λειτουργεί πραγματικά ως τέτοιο προϋποθέτει ότι υπάρχει μια θέληση και μια ανάγκη ανθρώπινη που προσφεύγει σ’ αυτό και ζητά ενίσχυση. Πρέπει να υπάρχει από τη μεριά εκείνου ο οποίος δοκιμάζεται μια κίνηση συνειδητή προς τις διαθέσιμες εφεδρείες, ώστε αυτές οι εφεδρείες να δράσουν τονωτικά.
Κι εδώ ακριβώς προβάλλει η δυσκολία: είναι μια από τις κύριες συνέπειες των κρίσεων –που ποτέ δεν περιορίζονται στον οικονομικό τομέα– να παραλύει η θέληση, πιο συγκεκριμένα, να τραυματίζεται η ικανότητα των πληγέντων να επιλέγουν. Τι τους χρειάζεται πιο πολύ; Τι είναι πρωτεύον και τι δευτερεύον; Τι να αφήσουν στην άκρη και τι να επιδιώξουν με επιμονή; Όλα αυτά μοιάζουν περίπου μάταια. Σε μια πτώχευση εκείνο ακριβώς που κυριαρχεί είναι η εντύπωση πως σχεδόν εκλείπουν τα περιθώρια επιλογών: ό,τι έχεις να κάνεις το ορίζουν οι περιστάσεις και πίσω από τις περιστάσεις διακρίνεται εύκολα η βούληση κάποιων άλλων, αυτών που έχουν τη δύναμη να επωφεληθούν εις βάρος σου.
Υπό τέτοιες συνθήκες το να μιλά κανείς για πολιτισμική ανασυγκρότηση ηχεί παράδοξο, εφόσον πολιτισμός χωρίς την αυτενέργεια των δημιουργών δεν νοείται. Ο δημιουργός έχει εξ ορισμού να προκρίνει και να αποκλείσει, να θέσει όρια ο ίδιος στον εαυτό του, να ασκηθεί εφαρμόζοντας μια ορισμένη οικονομία στα μέσα που διαθέτει. Η δημιουργία γεννιέται πάντα μέσα στους περιορισμούς, είναι μια πράξη εκούσια στους κόλπους της αναγκαιότητας. Αν, αντιθέτως, οι περιορισμοί επιβληθούν απ’ έξω, τα πράγματα αλλάζουν πολύ. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μια συμφορά του κράτους που θίγει τις τύχες καθενός, κι όχι ειδικά των επίδοξων δημιουργών. Τότε οι στερήσεις και η δυστυχία εκτός από το να πιέζουν υλικά τους πολίτες φαίνεται ότι και τους ταπεινώνουν. Είναι σαν να τους λένε ότι οι όποιες αποφάσεις τους δεν έχουν στο εξής κανένα βάρος· το αν εξαθλιωθούν περαιτέρω ή θα κρατηθούν σε μια υποφερτή κατάσταση, δεν εξαρτάται καθόλου από τι σκέπτονται και το αν θα δράσουν. Το θέμα είναι εάν και πώς θα αντιδράσει σ’ έναν τέτοιο υποβιβασμό ένα άτομο ή ένας λαός.
Ο Βασίλης Καραποστόλης, καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συγγραφέας του βιβλίου «Διχασμός και εξιλέωση – Περί πολιτικής ηθικής των Ελλήνων», μιλά για την έξοδο από την κρίση, τη διαδικασία της αυτοεμψύχωσης, εξηγεί πώς φτάσαμε ως χώρα σε αυτόν τον παραλυτικό φαύλο κύκλο.
Νίκος Εγγονόπουλος
Συνέντευξη στον Γιώργο Κιούση
«Το καπιταλιστικό σύστημα επέστρεψε εκεί απ’ όπου είχε ξεκινήσει, στη βίαιη απαλλοτρίωση της μικρής ατομικής περιουσίας. Κατά συνέπεια, όποιοι αμφισβητούν ακόμη το σύστημα αυτό οφείλουν να προστατεύσουν τη μικρή περιουσία και την ασφάλεια των κατόχων τους, καθήκον που θα φαινόταν άλλοτε πολύ συντηρητικό, πολύ φιλελεύθερο.
Σήμερα, όμως, μια πολιτική υπεράσπισης των μεσαίων τάξεων αποκτά χαρακτήρα διαφορετικό. Θα ήταν το μόνο πράγμα ενάντια στο καθεστώς της μισθωτής δουλείας που πάει να εξαπλωθεί και, επιπλέον, θα διατηρούσε την ελπίδα κάποιας πολιτισμικής ανόρθωσης. Γιατί ιστορικά οι μεσαίες τάξεις ήταν αυτές που, κυρίως, ευνοούσαν το κίνητρο της ατομικής δημιουργίας. Οι πλούσιοι ήταν πολύ επαναπαυμένοι και οι φτωχοί πολύ φορτωμένοι με έγνοιες για να μπορούν να ριχτούν σε πνευματικές περιπέτειες».
Εγωισμός και δοτικότητα
* Κύριε καθηγητά, ιστορικά υπερβήκαμε ποτέ τη χρόνια καχεξία μας;
– Υπερβαίνουμε τα ελαττώματά μας όχι με το να τα καταργούμε διαμιάς (πράγμα που δεν γίνεται), αλλά με το να δίνουμε διέξοδο στη θετική τους πλευρά (που συνήθως υπάρχει). Ετσι, ο εγωισμός των Ελλήνων μετατράπηκε σε δοτικότητα στην Επανάσταση του ’21, στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο, χάρη στο γεγονός ότι οι Ελληνες είχαν διατηρήσει μια ανώτερη ιδέα για τον εαυτό τους, παρά την κακοδαιμονία που τους μάστιζε. Ηθελαν να αποδείξουν στον ίδιο τους τον εαυτό ότι το «εγώ» τους μπορεί να ανυψωθεί και να μην είναι απλώς υποχείριο της Ανάγκης.
* Ως φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, οικονομολόγος ή πολιτικός επιστήμονας μπορείτε να εξηγήσετε πώς φτάσαμε σε αυτόν τον παραλυτικό φαύλο κύκλο;
– Στο δυτικό πολιτισμό ο άνθρωπος έγινε «δούλος του δούλου του», δηλαδή του χρήματος. Αυτό σημαίνει ότι υποτάχθηκε σε μια κατάσταση που διαρκώς αναβάλλει τη ζωή, γιατί ουσιαστικά το χρήμα δεν είναι άλλο από μια «υπόσχεση»: περικλείει μέσα του δυνατότητες για απολαύσεις, για δύναμη. Ωστόσο, αυτές οι δυνατότητες καταλήγουν συχνά να γίνονται αυτοσκοπός. Επιθυμεί κανείς όλο και περισσότερο χρήμα για να έχει όλο και περισσότερες δυνατότητες -και στο τέλος ξεχνάει να ζήσει. Στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, οι άνθρωποι, αν και αγαπούσαν πολύ περισσότερο τη ζωή απ’ ό,τι στο Βορρά, δεν μπορούσαν πια να φανερώσουν την αγάπη τους παρά μόνο μέσω του χρήματος. Γι’ αυτό έπεσαν με τα μούτρα στην κατανάλωση. Νόμιζαν ότι θα «ζήσουν» πιο πολύ, πιο έντονα. Στην πραγματικότητα, όμως, έχαναν την κυριαρχία τους πάνω στα πράγματα κι αυτό τους έθιγε, τους μείωνε κατά βάθος. Προσπάθησαν να βάλουν κάτι από το «είμαι» μέσα στο «έχω», και απέτυχαν. Και για να σκεπάσουν την αποτυχία τους, κατανάλωναν όλο και πιο πολύ, παίρνοντας δανεικά.
«Ας εκπληρώσουμε με συνέπεια τα καθήκοντά μας». Πώς σας φαίνεται η προτροπή; Είμαι βέβαιος πως εάν εξακολουθεί να κυλάει στις φλέβες σας μεσογειακό αίμα, η φράση θα σας γεννήσει αμέσως μια αίσθηση στριμώγματος. Να κλειστώ μέσα σε κάτι που μου ορίζεται απ’ έξω; Ο νότιος άνθρωπος αντιστέκεται αυθορμήτως στο καθήκον, την ίδια στιγμή που ο βόρειος βρίσκει σ’ αυτό μια ευκαιρία για να γλιτώσει από τα εσωτερικά του βάσανα.
Στον ένα το να μπει στο καλούπι είναι απόδραση από το άγχος. Στον άλλο, άγχος είναι το καλούπι. Ας το δούμε από πιο κοντά αυτό. Μπορούμε να πούμε ότι το καθήκον γίνεται αρχικά αντιληπτό από τον άνθρωπο σαν κάτι που «πρέπει» να γίνει και που από μόνη της η συνείδηση δεν το είχε περιλάβει στις προτεραιότητές της. Ασχολείται ο καθένας με το άλφα ή το βήτα, το φροντίζει ή το παραμελεί. Μέχρι τη στιγμή που ένα γεγονός θα του δείξει πως δεν μπορεί πια να είναι τόσο άστατος και τόσο ξεχασιάρης: τώρα έχει μπροστά του ένα έργο που είναι ανάγκη να το εκτελέσει. Τι μπελάς! Και πόσο ξαφνικός ο περιορισμός!
Του Bασίλη Καραποστόλη, καθηγητή φιλοσοφίας ΕΚΠΑ από το Άρδην τ. 112
Θα σας εκθέσω μερικές σκέψεις μου σχετικά με το πολιτισμικό απόθεμα της χώρας μας και τις δημιουργικές δυνάμεις που μας απομένουν μετά την καταστροφική κρίση που έπληξε τον τόπο και ακόμη διαρκεί. Ήδη με τη χρησιμοποίηση του όρου απόθεμα ξεπροβάλλει δυσοίωνο ένα πρόβλημα. Ένα απόθεμα πόρων, αξιών και δυνάμεων για να λειτουργεί πραγματικά ως τέτοιο προϋποθέτει ότι υπάρχει μια θέληση και μια ανάγκη ανθρώπινη που προσφεύγει σ’ αυτό και ζητά ενίσχυση. Πρέπει να υπάρχει από τη μεριά εκείνου ο οποίος δοκιμάζεται μια κίνηση συνειδητή προς τις διαθέσιμες εφεδρείες, ώστε αυτές οι εφεδρείες να δράσουν τονωτικά.
Κι εδώ ακριβώς προβάλλει η δυσκολία: είναι μια από τις κύριες συνέπειες των κρίσεων –που ποτέ δεν περιορίζονται στον οικονομικό τομέα– να παραλύει η θέληση, πιο συγκεκριμένα, να τραυματίζεται η ικανότητα των πληγέντων να επιλέγουν. Τι τους χρειάζεται πιο πολύ; Τι είναι πρωτεύον και τι δευτερεύον; Τι να αφήσουν στην άκρη και τι να επιδιώξουν με επιμονή; Όλα αυτά μοιάζουν περίπου μάταια. Σε μια πτώχευση εκείνο ακριβώς που κυριαρχεί είναι η εντύπωση πως σχεδόν εκλείπουν τα περιθώρια επιλογών: ό,τι έχεις να κάνεις το ορίζουν οι περιστάσεις και πίσω από τις περιστάσεις διακρίνεται εύκολα η βούληση κάποιων άλλων, αυτών που έχουν τη δύναμη να επωφεληθούν εις βάρος σου.
Λογαριασμοί, συναλλαγές, ύποπτα χρήματα και πάλι ύποπτα χρήματα. Όλος ο κόσμος μιλάει για λεφτά στο σαλόνι του την ώρα που δίπλα, στην εφηβική κρεβατοκάμαρα ακούγονται παραμιλητά. Η νεολαία είναι άρρωστη, προσβεβλημένη από έναν ιό ύπουλο, διαβρωτικό, συνέπειες που στον καθένα είναι πια γνωστές. Διαβάζουμε πως ο ένας στους τέσσερις νέους δηλώνει απογοητευμένος από τη ζωή. Πότε πρόλαβε;
Αν ρωτήσει κανείς αυτά τα παιδιά με την κυρτωμένη ράχη και το κατεβασμένο κεφάλι, θα του απαντήσουν πως τα έχουν κιόλας όλα δει και τα έχουν βάλει όλα στην πλάστιγγα. Τα συμφέροντα και τα αισθήματα, τις φιλοδοξίες και τις αξίες. Φυσικά, οι ίδιοι δεν έχουν γευτεί παρά μόνο ελάχιστα δείγματα από αυτό που οι μεγαλύτεροι ονομάζουν ζωή ή κόσμο. Ήταν αρκετή, όμως, μια δοκιμή για να βγάλουν το συμπέρασμα ότι τα πάντα τα ρυθμίζει το κέρδος, η επιδίωξη του κέρδους – κάτι που αντί να τους διεγείρει τους κόβει τα γόνατα. Κι εδώ είναι το πρόβλημα που συγκαλύπτεται.
Άραγε, πόσοι γονείς και δάσκαλοι τολμούν σήμερα να πουν στους νεώτερους το μυστικό που οι ίδιοι γνωρίζουν καλά; Ότι για να βγάλεις πολλά χρήματα ένας είναι ο δρόμος: να σκέφτεσαι αυτό και μόνο αυτό κάθε μέρα και κάθε ώρα και να ενεργείς ανάλογα. Άλλος τρόπος δεν υπάρχει, αν βέβαια αφήσει κανείς κατά μέρος τον παράγοντα τύχη. Λέγοντας αυτή την αλήθεια στους μικρούς ανίδεους, τα πράγματα θα ξεκαθάριζαν αρκετά.
Όσοι αποφάσιζαν να ριχτούν στην περιπέτεια του πλουτισμού θα ήξεραν ότι εγκαταλείπουν άλλες χαρές και ότι δεν γίνεται να τα έχουν όλα. Στην πραγματικότητα, οι νέοι διαισθάνονται αυτό το δίλημμα και από εκεί έρχεται η μελαγχολία τους. Από ένστικτο καταλαβαίνουν ότι η συμπάθεια, η φιλία, η αγάπη θέλουν τον χρόνο τους, όπως τον θέλουν και η απλή ονειροπόληση, η βόλτα, το χάζεμα ή και ένα ταξίδι σ’ ένα άγνωστο μέρος όπου θα ξεχνούσαν τον εαυτό τους.
«Τι θα σας χρησίμευε να είχατε μερικά ιδεώδη;». Φαντασθείτε να δινόταν ένα τέτοιο θέμα στις πανελλαδικές εξετάσεις. Ένα μούδιασμα που δεν θα έμοιαζε με κανένα προηγούμενο θα απλωνόταν αρχικά στις αίθουσες. Θα κρατούσε όμως λιγότερο απ’ όσο θα υπέθεταν οι ανήσυχοι κηδεμόνες. Πολύ γρήγορα οι περισσότεροι από τους διαγωνιζόμενους θα έβαζαν σε εφαρμογή το σχέδιο εκτάκτου ανάγκης που έχει πάντοτε στη διάθεσή της η νεολαία, όταν βρίσκει τα σκούρα: κάνει αυτό που νομίζει ότι θα ικανοποιούσε τους κριτές της.
Η μεγάλη πλειονότητα των μαθητών θα έγραφε για το πόσο καλά είναι να υπάρχουν ιδεώδη στον κόσμο και θα στόλιζε τα λόγια της με επίθετα που θα πάσχιζαν να σκαρφαλώσουν στο ύψος του θέματος. Εκεί θα τελείωνε το ζήτημα. Όπως και άλλες φορές η κούφια ρητορική των εξεταστών θα πληρωνόταν με την πονηριά των εξεταζομένων. Ωραία λογάκια, διακοσμητικά, εξευγενισμένα, για να αρέσουν στους μεγάλους, όπως συμβαίνει κι αλλού, για παράδειγμα, στη λεγόμενη Βουλή των Εφήβων, ή συχνά και στους «αγώνες επιχειρηματολογίας» που οργανώνονται σε κάποια σχολεία.
Απ’ όλες αυτές τις δήθεν τελετουργίες εκείνο που μένει συνήθως στους νέους δεν είναι άλλο από μια αίσθηση ότι όσο «πιο ψηλά» ανεβαίνουν τα λόγια τόσο περισσότερο γεμίζουν με σκέτο αέρα. Δεν φταίνε βέβαια αυτοί που αποκομίζουν μια τέτοια εντύπωση. Δεν είναι τα παιδιά υπεύθυνα για το ότι επικράτησε παντού γύρω του η άποψη ότι ιδανικό είναι γενικά κείνο που δραπετεύει οριστικά από την πραγματικότητα.
Μιλάμε για «αξιοπρέπεια»; Την εννοούμε σαν ένα αποτράβηγμα κάποιων υπερεύθικτων από τον πολτό που σχηματίζουν οι υπόλοιποι. Μιλάμε για «ακεραιότητα»; Τη ζωγραφίζουμε σαν μια αυστηρότητα και μαζί σαν κάποια έλλειψη διαλλακτικότητας, μέσα στην οποία οχυρώνεται κάποιος για να αντιμετωπίσει τον εσμό όλων εκείνων που εμπορεύονται τις απόψεις τους, που συναλλάσσονται σε όλα, που κάνουν σκόντο σε κάθε αξία.
Να παράγετε περισσότερα! Να παράγετε ταχύτερα! Η εντολή από τον Βορρά φέρει μέσα της όλη τη βεβαιότητα του εντολέως σχετικά με το τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί προς τους οποίους απευθύνεται. Δείχνουν, πράγματι, ράθυμοι και φυγόπονοι οι Νότιοι στα μάτια εκείνων που βιάζονται πολύ να έχουν οφέλη από την εργασία τους. Αλλά τα οφέλη που θέλουν να αποκομίσουν οι Βόρειοι δεν είναι ακριβώς τα ίδια μ’ εκείνα που θέλουν οι Νότιοι. Και εκεί είναι το πρόβλημα.
Για τον Γερμανό και τον Ολλανδό το βασικό προσωπικό του επίτευγμα είναι το προϊόν της εργασίας του. Για τον άνθρωπο της Μεσογείου είναι η πράξη του. Θέλει περισσότερο να πράττει, παρά να παράγει. Θέλει να έχει την ικανοποίηση ότι είναι αυτός που ρυθμίζει τη σχέση του με την αδρανή ύλη, αντί να ικανοποιείται με το να υπακούει στην ύλη ώστε να μπορεί να τη δαμάσει στη συνέχεια.
Βαθιές διαφορές στο πνεύμα, στις στάσεις των λαών. Είναι βαθιές οι διαφορές, αλλά σήμερα που όλα θεωρείται ότι πρέπει επειγόντως να μπουν σε εύχρηστες φόρμουλες, οι διακρίσεις στα ήθη ξεχνιούνται, παραμερίζονται, εγκαταλείπονται για να ασχοληθούν μ’ αυτές οι ιστορικοί και οι φιλόσοφοι – όχι όμως και οι αγέρωχοι μηχανοδηγοί της Ευρώπης.
Μέσα στην πρεμούρα της αναδιοργάνωσης οι ιθύνοντες λησμονούν να αναρωτηθούν για τα μέσα τα οποία διαθέτουν. Ή μάλλον θεωρούν ότι όλα τα μέσα τους είναι μηχανικά. Να πατήσουν ένα κουμπί και αμέσως να γυρίσει ο τροχός. Να σηκώσουν τον μοχλό και να αρχίσει η πολυπόθητη ανάκαμψη. Ποιος, όμως, είναι αυτός που θα θελήσει να σηκώσει τον μοχλό;
Η δοτική πράξη, η δωρεά, είναι μια πράξη εξαιρετική, είναι η απόφαση και η ενέργεια, με την οποία ένας άνθρωπος προσφέρει σ’ έναν άλλο άνθρωπο ή στο κοινωνικό σύνολο τα μέσα για να κρατήσει την ύπαρξή του ζωντανή. Θα αναφερθώ ειδικά στην ελληνική περίπτωση και θα υπενθυμίσω μια παρατήρηση που έκαναν άλλοτε συχνά οι ξένοι περιηγητές στον τόπο μας. Πώς εξηγείται, αναρωτιόνταν, στην Ελλάδα να υπάρχει ένα τέτοιο κράμα κυνηγητού του συμφέροντος και αυταπάρνησης;
Πώς είναι δυνατόν να συνυπάρχουν σ’ ένα άτομο και σε μια κοινωνία αυτές οι δύο αντίθετες δυνάμεις και να μην κατασιγάζει ποτέ η διαμάχη τους; Είχαν παρατηρήσει από παλιά, από τα προεπαναστατικά κιόλας χρόνια, την συμπεριφορά ορισμένων επιφανών προσώπων. Ο Μακρυγιάννης ήταν ένα απ’ αυτά. Τοκογλύφος για μια περίοδο πριν ξεσπάσει η Επανάσταση και κατόπιν γενναιόδωρος υποστηρικτής και πρόμαχος στον απελευθερωτικό αγώνα.
Ανάλογες μεταστροφές θα σημειωθούν και στη στάση άλλων οπλαρχηγών, και πρώτα απ’ όλα του Καραϊσκάκη. Είναι φαινόμενα που δείχνουν ότι η μέριμνα για τον εαυτό και για την αύξηση της ισχύος και των αποκτημάτων του υποχωρεί με μεγαλόπρεπο και συνταρακτικό τρόπο, όταν το άτομο νιώθει ότι τον καλεί σε βοήθεια η ευρύτερη κοινότητα στην οποία ανήκει. Το Εγώ δεν αντέχει στην ιδέα να μείνει μόνο με την ησυχία και τα πλούτη του, ενώ η Τροφός του, η γενέτειρά του, κινδυνεύει με αφανισμό. Θα δώσει λοιπόν ό,τι μπορεί: χρήμα, ενέργεια, ακόμη και τη ζωή του, αν χρειασθεί.
του Βασίλη Καραποστόλη από την ιστοσελίδα slpress.gr
Είναι κακομοιριά να τρομάζει κανείς υπερβολικά με το άγνωστο. Και όμως αυτό συμβαίνει σήμερα. Η άφιξη του νέου χρόνου βρίσκει την ανθρωπότητα ζαρωμένη σε μια γωνιά να παρακολουθεί με δέος τα κύματα του χρόνου που έρχονται καταπάνω της.
Ο κόσμος φοβάται αυτό που γεννιέται, αντί να το χαιρετίζει ανυπόμονα. Είναι γιατί μέσα στο καινούργιο κυριάρχησε το απρόβλεπτο. Τα γεγονότα ξέσπασαν ξαφνικά και απροειδοποίητα, είναι αλήθεια αυτό. Ήρθε η κρίση, ήρθε η αναστάτωση, όλα αυτά που κάνουν τους πάντες να ομολογούν: «Δεν το περιμέναμε». Μα τι να περιμένουν; Κανείς δεν περίμενε τίποτε, πολύ καιρό πριν ενσκήψει η κρίση. Δεν υπήρχε ούτε αναμονή, ούτε προσμονή, ούτε πρόβλεψη. Η ίδια η έννοια της πρόβλεψης είχε ήδη υπονομευτεί στις δυτικές κοινωνίες.
Μέχρι πριν από μισό αιώνα με βάση κάποιους υπολογισμούς οι άνθρωποι ήταν σε θέση να πιθανολογήσουν το τι θα συμβεί τους επόμενους μήνες, τα επόμενα χρόνια. Οι εκτιμήσεις αυτές τους βοηθούσαν να χαράξουν την πορεία τους, όπως τους βοηθούσε επίσης και το σώμα τους, ο οργανισμός τους με τις φυσικές του ιδιότητες. Τα μάτια, τα χέρια, κάθε όργανο, είχαν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν αυτομάτως σε πολλά απρόοπτα.
Όταν έρχεται μια δυνατή ριπή ανέμου, τα βλέφαρα κατεβαίνουν και το μάτι μισοκλείνει αμέσως για να εμποδίσει να μπουν η σκόνη και τα σκουπιδάκια. Για πολύ μεγάλο διάστημα το απρόβλεπτο αντιμετωπιζόταν με τα ανακλαστικά των ανθρώπων, με τους θεσμούς τους, με τους νόμους και τα συμβόλαια. Ώσπου αυτή η περίοδος της φυσικής προσαρμοστικότητας έληξε βίαια.
Τα δημιουργήματα και ο αιφνιδιασμός
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Δύση δεν έκανε άλλο παρά να παράγει, χωρίς να συνειδητοποιεί, αυτό που θα την εξέπληττε κάποτε δυσάρεστα. Κατασκευάζονταν αντικείμενα και μηχανήματα προορισμένα να εντυπωσιάσουν, να συνεπάρουν, να αιχμαλωτίσουν, να ανατρέψουν συνήθειες, να καταργήσουν κεκτημένους ρυθμούς, να δείξουν με δυο λόγια, στον άνθρωπο-δημιουργό τους ότι είναι αντίγραφα της πιο εκπληκτικής, της πιο αστάθμητης πλευράς του πνεύματός του.
του Βασίλη Καραποστόλη - Σε άλλους καιρούς ήταν κοινή η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι υπάρχουν για να προσβλέπουν σε κάτι που δεν εξαντλείται στα δεδομένα της πραγματικότητας. Αρκεί να μην παραβασίζονται στις προσβλέψεις τους. Αυτό φρονούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες, το ίδιο και οι Ρωμαίοι. Με την Αναγέννηση, ωστόσο, επέρχεται μια αλλαγή, κι αυτή είναι που μας ενδιαφέρει περισσότερο σήμερα. Μαζί …
Να γίνετε ευέλικτοι… Ιδού τι ζητούν σήμερα οι περιστάσεις, οι ανάγκες, η οικονομία, τα ήθη. Η λέξη δεν ηχεί άσχημα κατ’ αρχήν. Την ακούει κανείς και στο νου του έρχονται εικόνες γεμάτες από κίνηση και πλαστικότητα. Αλλά αμέσως οι εικόνες εξαφανίζονται από τη στιγμή που η λέξη συνδεθεί με συγκεκριμένες ενέργειες, οι οποίες επιβάλλεται να γίνουν. …
Σε άλλους καιρούς ήταν κοινή η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι υπάρχουν για να προσβλέπουν σε κάτι που δεν εξαντλείται στα δεδομένα της πραγματικότητας. Αρκεί να μην παραβασίζονται στις προσβλέψεις τους. Αυτό φρονούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες, το ίδιο και οι Ρωμαίοι.
Με την Αναγέννηση, ωστόσο, επέρχεται μια αλλαγή, κι αυτή είναι που μας ενδιαφέρει περισσότερο σήμερα. Μαζί με την επιθυμία να αναδείξει ο άνθρωπος ό,τι πιο γόνιμο κρύβει μέσα του, αναπτύχθηκε τότε και η επίγνωση ότι αντίκρυ του ορθώνεται μια αλλόκοτη θεότητα, που ούτε να την ελέγξει μπορεί, ούτε καν να την κατανοήσει καλά. Είναι η Τύχη.
Κατά την περίοδο εκείνη είναι συχνή η απεικόνιση ενός συμβόλου που δείχνει μια γαλέρα να θαλασσοδέρνεται. Πάνω της βρίσκεται ο κυβερνήτης, κρατώντας γερά το τιμόνι. Ο δυνατός άνεμος είναι η μοίρα. Μπορεί ο άνεμος να δυναμώσει ξαφνικά ακόμη περισσότερο ή μπορεί ν’ αλλάξει κατεύθυνση.
Απέναντι σ’ αυτά τα ενδεχόμενα ο κυβερνήτης το μόνο που έχει είναι το μυαλό και τα χέρια του. Είναι σε θέση να προσδιορίσει τον πλου του σκάφους κάτω από τους περιορισμούς, στους οποίους βρίσκεται. Σε τι ελπίζει λοιπόν; Στο ότι οι δυνάμεις που ξέρει ότι έχει, δεν θα τον εγκαταλείψουν. Άρα, κατά κάποιον τρόπο γνωρίζει ότι, όπως συνέβη και άλλες φορές, τα ανακλαστικά του θα λειτουργήσουν, οι γνώσεις του θα εφαρμοστούν, η ψυχραιμία του θα αποδώσει καρπούς.
Για να ελπίζει συνεπώς κανείς, θα πρέπει να έχει μια κάποια ιδέα για τις δυνατότητες του εαυτού του. Απλό να το λέμε, αλλά δύσκολο να το πραγματώνουμε. Γιατί τον εαυτό μας πρέπει να τον παρατηρούμε «απ’ έξω», να τον βλέπουμε μέσα σε όσα κάνει, για να μπορούμε να συμπεράνουμε τι φόντα διαθέτει. Κι αυτό δεν γίνεται πάντα, και δεν γίνεται σε όλους τους λαούς.
του ![Σε άλλους καιρούς ήταν κοινή η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι υπάρχουν για να προσβλέπουν σε κάτι που δεν εξαντλείται στα δεδομένα της πραγματικότητας. Αρκεί να μην παραβασίζονται στις προσβλέψεις τους. Αυτό φρονούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες, το ίδιο και οι Ρωμαίοι. Με την Αναγέννηση, ωστόσο, επέρχεται μια αλλαγή, κι αυτή είναι που μας ενδιαφέρει περισσότερο σήμερα. Μαζί με την επιθυμία να αναδείξει ο άνθρωπος ό,τι πιο γόνιμο κρύβει μέσα του, αναπτύχθηκε τότε και η επίγνωση ότι αντίκρυ του ορθώνεται μια αλλόκοτη […]](https://stavroslygeros.gr/wp-content/uploads/2017/05/γερμανική-σάλπιγγα.jpg)