Όταν επισκέφτηκα ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως στην Γερμανία, άρχισα να κλαίω πριν ακόμα περάσω την πύλη με τα συρματοπλέγματα. Μου ήρθαν στο μυαλό όλες οι εικόνες από τις ταινίες με το δράμα των Εβραίων: «Η εκλογή της Σόφι», «Η λίστα του Σίντλερ», «Η ζωή είναι ωραία» και τόσες άλλες. Τα βιβλία που είχα διαβάσει, οι δραματικές αφηγήσεις των επιζώντων, όλ’αυτά με έκαναν να κλάψω με μαύρο δάκρυ πριν ακόμα αντικρύσω τους θαλάμους και τα κρεματόρια. Έκλαιγα χωρίς να έχω δει τίποτα, μόνο με τη δύναμη της εικόνας.
Τώρα τελευταία διάβασα κάπου ότι στις εκκαθαρίσεις του ο Στάλιν εξόντωσε, μεταξύ των άλλων ανθρώπων, και 38.000 Έλληνες στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας της Σιβηρίας. Ο αριθμός μου φάνηκε τεράστιος αλλά για κάποιο παράξενο λόγο δεν μπόρεσα να κλάψω γι’αυτούς. Είχα πάρει μια γεύση απ’τα κάτεργα, τα γκουλάγκ, χάρη σε κάποια βιβλία του Σολζενίτσυν που είχα διαβάσει και ιδιαίτερα από το ημερολογιακό «Μια μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς». Αλλά δεν είχα εικόνα. Δεν υπήρχαν ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, άρθρα σε εφημερίδες, το υλικό ήταν λίγο. Στ’αλήθεια θά’θελα να κλάψω για αυτούς τους Έλληνες, και όλους τους άλλους φυσικά, που έχασαν τη ζωή τους το 1937 στα στρατόπεδα της Κολιμά, θα ήθελα να τους τιμήσω μ’ένα δάκρυ, αλλά δεν είχα εικόνα. Αν είχαν γραφτεί χίλια βιβλία, αν είχαν γυριστεί χίλιες ταινίες, θα είχα εικόνα.
Δεν έχω εικόνα ούτε για τα «αμελέ ταμπουρού», τα απάνθρωπα τάγματα εργασίας των Τούρκων στα οποία οδηγήθηκε ο παππούς μου και ο αδελφός του το ’22. Δεν άνοιξαν ποτέ το στόμα τους να μιλήσουν γι’αυτά όταν κατάφεραν να γλυτώσουν και να γυρίσουν στην Ελλάδα. Μόνο στον ύπνο τους, στους εφιάλτες τους έβλεπαν τους Τούρκους να τους καταδιώκουν και να τους βασανίζουν και φώναζαν με απόγνωση. Γι’αυτά τα γεγονότα κάτι διάβασα στονΒενέζη και στα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου, κάτι είδα στο «1922» του Κούνδουρου.
