«ΠΟΙΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ»

Ή αλλιώς η σχέση της επιστήμης και της γνώσης με την πολιτική

Μια απάντηση πριν από 90 χρόνια από τον Δ. Γληνό1

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Έξω η πολιτική από τα σχολεία και τις σχολές κραυγάζουν τα ΜΜΕ, το κράτος και τα ιδεολογικά επιτελεία της αστικής ιδεολογίας. «Εκπροσώπηση των φοιτητών στα όργανα διοίκησης αποκλειστικά για θέματα που αφορούν την ακαδημαϊκή καθημερινότητα …Να απαγορευτούν προτάσεις και ψηφίσματα για ζητήματα που δεν έχουν σχέση με την ακαδημαϊκή καθημερινότητα» στις Γενικές Συνελεύσεις, προτείνει η ΔΑΠ στα Πανεπιστήμια (πρόταση «Επιστροφή στις ιδέες»).

Αυτή η πρόταση προβάλλεται μάλιστα ως νέα και εκσυγχρονιστική του υπάρχοντος πλαισίου. Αλλά είναι τόσο παλιά όσο και οι ιδέες στις οποίες διατείνεται ότι επιστρέφει η νεολαία της ΝΔ στα Πανεπιστήμια. Μέσα στην εκπαίδευση οι επιχειρήσεις και οι ανάγκες τους και έξω η πολιτική είναι όμως και η γενική γραμμή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Με την ευγενή υποστήριξη της ΕΕ και του ΟΟΣΑ, που τη θεωρούν καλύτερο παίκτη για να επιλύσουν χρόνια προβλήματα της εκπαίδευσης όπως η ενεργός πολιτική συμμετοχή και οι παρατεταμένες κινητοποιήσεις.

Η πρόσκληση της κυρίαρχης ιδεολογίας προς τους μαθητές, φοιτητές, εκπαιδευτικούς, να αφήσουν έξω από την εκπαίδευση την πολιτική έχει στόχο να μην αμφισβητηθεί η ηγεμονία της αστικής πολιτικής εντός αυτής. Θέλουν να επιβάλλουν την καπιταλιστική κυριαρχία στο «είναι», στο «νοείν» και στο «πράττειν» της επιστήμης και της γνώσης. Ο Δ. Γληνός ενενήντα χρόνια πριν αποδομεί τα κυρίαρχα επιχειρήματα και καλεί τη νεολαία να μην το επιτρέψει.

Η Συντακτική Επιτροπή του Σελιδοδείκτη

ΠΟΙΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

Του Δημήτρη Γληνού

Πρωτοδημοσιεύτηκε στο φοιτητικό περιοδικό «Μελέτη – Κριτική», τεύχος 4, Μάης, Αθήνα 1932, σελ. 23-26. Αποτελούσε γραφτή απάντηση του Γληνού σε μια έρευνα που έκανε το περιοδικό σχετικά με τις πνευματικές κατευθύνσεις των νέων. Αναδημοσιεύθηκε από το αφιέρωμα «Στη Μνήμη Δημήτρη Α. Γληνού», εκδ. «Τα Νέα Βιβλία», Αθήνα 1946, σελ. 205 – 209, στο βιβλίο «εκλεκτες σελιδες», τόμος τέταρτος, εκδόσεις ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ.

Αγαπητοί μου νέοι,

Μ’ ερωτάτε να σας πω κι εγώ, ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά σας και φυσικά ποιον από όλους να ακολουθήσετε. Ίσως αρμοδιότεροι απ’ όλους εμάς της ώριμης γενιάς, είσαστε ‘σεις οι ίδιοι, για να απαντήσετε σε αυτό το ερώτημα. Γιατί το αντίκρισμα της ζωής, που ζείτε τώρα εσείς στα είκοσι χρόνια σας και στη σημερινή κρίσιμη θέση του κόσμου, εμείς δεν το ζήσαμε κι ούτε μπορούσαμε να το ζήσουμε, όταν είμαστε στη δική σας θέση στα πανεπιστημιακά θρανία. Γι’ αυτό μπορείτε βέβαια να ακούσετε τι θα σας πούμε εμείς οι άλλοι, να τραβήξετε όμως το δρόμο, που θα νιώσετε μέσα σας να σας δείχνει με εσωτερική αναγκαιότητα ο ίδιος σας ο εαυτός. Ν’ ακολουθήσετε τη φωνή της συνείδησής σας, γιατί μέσα σε αυτή θα μιλάει και κάτι πλατύτερο από το άτομο σας, η κοινωνική και ταξική συνείδηση, που ζει χωρίς άλλο μέσα σας.

Οι δρόμοι που ανοίγονται σήμερα μπροστά σας, δεν είναι πολλοί, είναι δύο. Είτε το θελήσετε να τους αναγνωρίσετε είτε όχι, είτε προσπαθήσουν να σας τους κρύψουν μέσα στην ομίχλη ιδεαλιστικών σοφισμάτων, οι δρόμοι, που ανοίγονται μπροστά σας, είναι και μένουνε δυο: ή θα πάτε με το μέρος της συντήρησης και της αντίδρασης, ή θα πάτε με το μέρος της επανάστασης. Tetrium non datur. Μα θα μου πείτε: Τι δουλειά έχουμε ‘μείς με την αντίδραση ή με την επανάσταση; Πολιτικάντηδες ήρθαμε να γίνουμε; Ήρθαμε να σπουδάσουμε μιαν επιστήμη και να ζήσουμε έπειτα στην κοινωνία με την άσκηση της επιστήμης αυτής. Τι δουλειά έχει η μελέτη της επιστήμης μας με την πολιτική;

Αλήθεια υπάρχουν άνθρωποι, που θα σας μιλήσουνε με φρίκη και αηδία με έσχατη περιφρόνηση για την «πολιτική» και θα σας ξορκίσουνε να μην έχετε καμιά σχέση μ’ αυτή την κατάρα του καιρού μας, την «πολιτική», που χώνει σαν τον Μεφιστοφελή την ουρά της στην «καθαρή φιλοσοφία», στην «καθαρή επιστήμη», στην «καθαρή τέχνη» και τα μολύνει όλα.

Και όμως και όμως! Δεν πιστεύω να σας ξέφυγε, αγαπητοί μου νέοι, πως και άλλοι συμβουλάτορες, που προηγήθηκαν από μένα, ας αναφέρω τους κ. Λούβαρι, Θεοδωρακόπουλο και Κανελλόπουλο, κάτω από τις βαθυστόχαστες φιλοσοφοντυμένες συμβουλές, που σας έδωκαν, δεν έκαμαν τίποτε άλλο από την πολιτική, από αυτή την καταραμένη πολιτική, που πάει να χωθεί κι μέσα στο 2+2=4. Και οι τρεις τους κρατώντας από μια φιλοσοφική αγιαστούρα ξόρκιζαν τον «ιστορικό υλισμό» και τίποτα άλλο. Έκαναν καθαρή, καθαρότατη, αλλά ανομολόγητη… πολιτική.

Εγώ πάλι από την άλλη μεριά πιστεύω, πως είναι των αδυνάτων αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς οποιοδήποτε κλάδο της ανθρώπινης πνευματικής ενέργειας από την πολιτική. Γιατί ο άνθρωπος ούτε σαν άτομο (που ουσιαστικά δεν υπάρχει) ούτε σαν σύνολο, μπορεί να μεταβληθεί ποτέ σ’ ένα απλό και μόνο θεωρητικό πλάσμα. Ζωή σημαίνει ενέργεια και τρόπος ενέργειας. Τρόπος ενέργειας σημαίνει πολιτική, είτε συνειδητή, είτε όχι. Γιατί δεν υπάρχει ενέργεια του ανθρώπου, που δεν είναι κοινωνικά καθορισμένη. Ο τρόπος λοιπόν, που πραγματώνεται η ομαδική βούληση, είτε μέσα στις ομαδικές, είτε μέσα στις ατομικές ενέργειες, είναι πολιτική, αφού στον έναν τρόπο μπορεί να αντιταχθεί ένας άλλος τρόπος.

Μα ας εξετάσουμε τα ζητήματα κάπως ειδικότερα με τη δική σας περίπτωση. Ας υποθέσουμε λοιπόν, «έξω από κάθε πολιτική», ότι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σας και το μοναδικό χρέος που έχετε, είναι να γίνετε επιστήμονες. Τι είναι όμως επιστήμη; Θα μου απαντήσετε: «ένα συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσεις, που αναφέρονται σε μια περιοχή από φαινόμενα του φυσικού κόσμου ή της ανθρώπινης κοινωνίας». Ωραία. Ποιος είναι λοιπόν ο σκοπός σας, όταν λέτε πως πρέπει να γίνετε επιστήμονες; Θα μου απαντήσετε: «να οικειοποιηθούμε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο σε μια περιοχή του επιστητού και να αποχτήσουμε την ικανότητα από τη μια μεριά να πλουτίζουμε με νέες έρευνες και από την άλλη να εφαρμόζουμε ένα μέρος από τις γνώσεις αυτές για την ωφέλεια των συνάνθρωπων μας». Έτσι λοιπόν αντιλαμβάνεστε την κάθε επιστήμη σαν ένα άθροισμα από μερικές θεωρητικές και πραχτικές ικανότητες, που θα σας προσπορίζουνε και τα μέσα της ζωής σας.

Ο επιστήμονας είναι ουσιαστικά για σας ένας δεξιοτέχνης γιατρός, δικηγόρος, δάσκαλος, θεολόγος κλπ.

Μα εδώ αμέσως γεννιέται μια σειρά από απορίες. Πώς και δημιουργήθηκε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσεις, που το καλούμε επιστήμη; Γιατί έχει τούτη τη μορφή, που έχει σήμερα και τούτη τη θέση, που έχει σήμερα στη ζωή; Και οι απορίες αυτές μας φέρνουν αμέσως έξω από το γυάλινο πύργο της «καθαρής επιστήμης» και μας οδηγούνε να αναζητήσουμε τα κοινωνικά αίτια, που ευνοούνε τη γέννηση, την ανάπτυξη και τη θέση, που έχει σήμερα η κάθε επιστήμη στη ζωή. Έπειτα μια δεύτερη απορία. Με τον τρόπο της ζωής σας έξω από τον κύκλο αυτής της δεξιοτεχνίας, που θα ασκείτε το επάγγελμα, δεν έχει να κάνει τίποτε η επιστήμη; Η επιστήμη διαλύεται σε ατομικές δεξιοτεχνίες και δεν επιδρά καθόλου επάνω στον τρόπο της ζωής, που πρόκειται να ζήσετε σα μέλη της κοινωνίας; Η επιστήμη είναι χωρισμένη από τη ζωή;

Εδώ και εσείς οι ίδιοι, όσοι δεν είσαστε διαλεχτικοί ματεριαλιστές, μα και η ολότητα ίσως από τους δάσκαλους σας, θα απαντήσουμε μ’ ένα στόμα. Ναι! Τη ζωή ρυθμίζουνε, θα σας πούνε, άλλες «αξίες», ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές. Και οι αξίες αυτές δεν πηγάζουν από τη γνώση. Άρα η επιστήμη μπορεί να μελετάει τις αξίες σαν δεδομένα, ποτέ όμως δεν μπορεί να γίνει ρυθμιστής τους. Μα αν ρωτήσετε ποια είναι η πηγή αυτών των αξιών, θα πάρετε τις πιο σκοτεινές, τις πιο αόριστες, τις πιο θολές απαντήσεις, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλες οδηγούνε στο μυστήριο, στην αποκάλυψη, στο υπερκοσμικό και φανταστικό.

Αυτή όμως η επίμονη τάση να χωριστεί η αξία, που ρυθμίζει τη ζωή από τη γνώση, φαντάζεσθε πως δεν είναι και αυτή κοινωνικά καθορισμένη; Είναι γνώρισμα όλων των κοινωνιών, που είναι χωρισμένες σε κοινωνικές τάξεις και στηρίζονται στην κυριαρχία μιας τάξης επάνω στις άλλες. Και το λόγο του χωρισμού θα τον δείτε παρακάτω.

Αν όμως ακολουθήσετε μιαν άλλη σειρά στοχασμών, θα φτάσετε σε διαφορετικό συμπέρασμα. Για θέσετε παρακαλώ το ερώτημα, ποια είναι η σχέση, που κάθε φορά, σε κάθε ιστορική στιγμή της ανθρωπότητας, υπάρχει ανάμεσα στο «είναι», στο «νοείν» και στο «πράττειν»; Η μόνη απάντηση, που μπορείτε να έχετε σε μιαν αντικειμενική έρευνα του προβλήματος αυτού, είναι, πως σε κάθε στιγμή της ιστορικής διαδρομής, σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, το «είναι», το «νοείν» και το «πράττειν» είναι αλληλένδετα και αλληλεξαρτημένα. Το είναι, δηλαδή οι αντικειμενικοί όροι της ανθρώπινης ζωής, καθορίζουν τη γνώση και αυτή οδηγεί την πράξη, που από την άλλη μεριά κι αυτή είναι κάθε φορά το κίνητρο και το κριτήριο της γνώσης. Και η πράξη πάλι με τη γνώση μαζί επιδρούνε επάνω στην πραγματικότητα και την μεταβάλλουν.

Γι αυτό κι όταν αλλάζουν οι αντικειμενικοί όροι και δημιουργείται νέα γνώση και βγαίνει ένα καινούργιο «πρέπει», ξεσπάει η αντίθεση με το παλιό και δημιουργείται η ανάγκη μιας καινούργιας σύνθεσης. Γι’ αυτό και η τάξη, που άρχει κάθε φορά, θέλει από τη μια μεριά να μονοπωλεί και να κοντρολάρει τη γνώση, δηλαδή την επιστήμη και από την άλλη μεριά να χωρίζει από αυτή το «πρέπει» (το «πρέπει» που τους συμφέρει) και να το ανάγει σε θεία καταγωγή, για να μην επηρεαστεί από την αλλαγή της γνώσης (δέκα εντολές δοσμένες από το Θεό στο Μωυσή, ηθικός νόμος που πηγάζει από την υπερβατική φύση του ανθρώπου κλπ, κλπ).

Αν αυτό είναι έτσι, τότε η αντίληψη, που πρέπει να περιορίζει την έννοια της επιστήμης στην κατάκτηση μιας περιορισμένης περιοχής του επιστητού, ξεχωρισμένης με σινικά τείχη από κάθε γενική επισκόπηση του επιστητού και από την άλλη μεριά χωρίζει με στεγανά και αδιαπέραστα χωρίσματα την επιστήμη από τη ρυθμιστή της ζωής, η αντίληψη λοιπόν αυτής της «καθαρής επιστήμης» είναι και αυτή μια «πολιτική αντίληψη» της επιστήμης. Όπερ έδει δείξαι. Δικαιούμαστε λοιπόν σε αυτή την αντίληψη της επιστήμης να αντιτάξουμε τη δική μας, που δε χωρίζει την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής. Και την αντίληψη τούτη για την ενότητα επιστήμης και πράξης τη βλέπουμε να εφαρμόζεται πέρα για πέρα στη μόνη χώρα, που θέτει τα θεμέλια μιας νέας αταξικής κοινωνίας, που καταργεί την εκμετάλλευση και βαδίζει προς τον κομμουνισμό, δηλαδή τη Σοβιετική Ένωση. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η σπουδή της επιστήμης είναι αναπόσπαστα ενωμένη με γενική θεώρηση της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Και η γενική αυτή θεώρηση είναι μια επιστημονική φιλοσοφία.

Επιστήμονας χωρίς τέτοια γενική επιστημονική κοσμοθεωρία είναι ένας απλός δεξιοτέχνης, ένας επαγγελματίας, πολύ κατώτερος από έναν εργάτη, γιατί ο τελευταίος, όταν είναι συνειδητός, έχει, έστω και στις γενικές γραμμές, την επιστημονική θεώρηση του κόσμου.

Με την έννοια αυτή μπορώ λοιπόν να σας πω κι εγώ: Ο δρόμος, που ανοίγεται μπροστά σας είναι να γίνετε επιστήμονες. Μου αρκεί αυτό. Γιατί είμαι βέβαιος, πως τότε τα εννιά δέκατα από ‘σας θα δεχτούνε μια μόνη επιστημονική κοσμοθεωρία, που θα τους ικανοποιήσει, το διαλεχτικό ματεριαλισμό. Κι έτσι λέγοντας σας να γίνετε αληθινοί επιστήμονες, είναι το ίδιο σας να σας λέω: γίνετε οπαδοί του διαλεχτικού υλισμού.

Κι έχω τούτη την πεποίθηση, γιατί αυτός είναι και ο μόνος γνήσιος κοινωνικός σας καθορισμός.

Αλήθεια! Σκεφτείτε λιγάκι. Από πού έρχεστε εσείς, παιδιά μου; Από ποια κοινωνικά στρώματα; Πού ανήκετε; Το μεγαλύτερο πλήθος από σας είναι φτωχά παιδιά. Η αστική τάξη βέβαια υψώνει μπροστά στα μάτια όλων σας το τίμημα της προδοσίας: θέσεις κρατικές, πελατεία, αξιώματα, τίτλους, για να γίνετε οι πνευματικοί στυλοβάτες της. Ένα τραγικό παιδομάζωμα! Έτσι και οι γενίτσαροι γίνονταν οι πιο φανατικοί διώκτες των χριστιανών, όπως τα παιδιά των φτωχών, που σπουδάζουν στα πανεπιστήμια και αλλάζουν κοινωνική κατάσταση, γίνονται οι πιο φανατικοί αντιδραστικοί.

Αν όμως ακούσετε τι σας λέει κατάβαθα το αίμα σας, δε θα αλλαξοπιστήσετε, δεν θα προδώσετε την τάξη σας. Θα πάτε με το μέρος των φτωχών και θα αγωνιστείτε κι εσείς για να θεμελιώσετε τη νέα ζωή.

Και τότε θα βαδίσετε με βήμα ακλόνητο στο μόνο δρόμο, που αληθινά ανοίγεται μπροστά σας.

1. Μαρξιστής παιδαγωγός, στέλεχος του εκπαιδευτικού, δημοτικιστικού και κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1882 στη Σμύρνη και σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα και παιδαγωγική φιλοσοφία και ψυχολογία στη Γερμανία, οπου επηρεάστηκε από τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα εργάστηκε σε διάφορες κυβερνητικές θέσεις, στα πλαίσια των βενιζελικών κυβερνήσεων και προσπάθησε να προωθήσει ριζοσπαστικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, συνεργαζόμενος με τον Αλέξανδρο Δελμούζο και τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου . 

 

Τη δεκαετία του 20 προσανατολίστηκε στον μαρξισμό, εκτιμώντας, στη νέα συγκυρία της δεκαετίας του 20, πως η δυνατότητα προώθησης και στερέωσης μιας ουσιαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης μέσω των κρατικών μηχανισμών ήταν πλέον αδύνατη. Το 1926 εξέδωσε το περιοδικό Αναγέννηση που συσπείρωνε την αριστερή πτέρυγα του Ε.Ο, η οποία αυτονομήθηκε μετά τη διάσπαση του επόμενου χρόνου. Συνδέθηκε με το ΚΚΕ και εκλέκτηκε το 1935 βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου. Εξορίστηκε κατά τη διάρκεια της δικατορίας Μεταξά στη Σαντορίνη. Στη διάρκεια της Κατοχής ο Γληνός πρωταγωνίστησε στις διεργασίες για την ίδρυση του ΕΑΜ και συνέταξε το ιδεολογικο-πολιτικό μανιφέστο «Τί είναι και τί θέλει το ΕΑΜ» . Ο θάνατος τον βρήκε τα Χριστούγεννα του 1943 και ενώ ετοιμαζόταν να μεταβεί στην Ελεύθερη Ελλάδα, προκειμένου να ηγηθεί της κυβέρνησής της.

Το πολύπλευρο παιδαγωγικό, φιλοσοφικό και φιλολογικό έργο του Δημήτρη Γληνού είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας όχι μόνο αν κριθεί με τα μέτρα της Ελληνικής κοινωνίας. Το International Bureau of Education της UNESCO συμπεριέλαβε τον Γληνό μεταξύ των 100 πιο σημαντικών διανoουμένων, πολιτικών, δημοσιολόγων κ.λπ. όλου του κόσμου, που με το στοχασμό και τη δράση τους είχαν σημαντική συμβολή στην υπόθεση της εκπαίδευσης από την εποχή της αυγής του ανθρώπινου πολιτισμού έως τις μέρες μας. 

ΠΗΓΗ:https://selidodeiktis.edu.gr/2018/05/14/%CF%80o%CE%B9%CE%BF%CE%AF-%CE%B4%CF%81%CF%8C%CE%BC%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%AF%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%AC-%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com