Η όψιμη αναβίωση του αφροκεντρισμού και η παράνοια των αμερικανικών πανεπιστημίων

Η όψιμη αναβίωση του αφροκεντρισμού και η παράνοια των αμερικανικών πανεπιστημίων

Γράφει ο Νικόλας Δημητριάδης – ΑΡΔΗΝ

Αρκετή κουβέντα έχει γίνει αυτές τις μέρες με την απόφαση της τηλεοπτικής πλατφόρμας Netflix να φτιάξει ένα ντοκιμαντέρ για την Κλεοπάτρα, όπου η γνωστή βασίλισσα της δυναστείας των Πτολεμαίων εμφανίζεται ως μαύρη. Πέρυσι είχαμε ένα ντοκιμαντέρ για τον Αντετοκούνμπο, στο οποίο ένας καθηγητής διαβεβαίωνε ότι «ο ελληνικός πολιτισμός έχει τις ρίζες του στην Αφρική». Η συχνή εμφάνιση τέτοιων περιστατικών (όπως ένας εντυπωσιακός μαύρος… Αχιλλέας, πάλι σε σειρά του Netflix) υποδηλώνει μία αναβίωση του αφροκεντρισμού, εκείνης της παλιάς ψευδοϊστορικής θεωρίας που φαίνεται σήμερα να περνάει μία… «δεύτερη νεότητα».

Κεντρικό ρόλο στο αφροκεντρικό αφήγημα παίζει η οικειοποίηση πρώτον του αιγυπτιακού πολιτισμού και στη συνέχεια της ελληνικής παρουσίας στην Αίγυπτο. Αφού η Αίγυπτος βρίσκεται στην Αφρική, οποιοδήποτε πολιτισμικό ή ιστορικό φαινόμενο παρουσιάστηκε στη χώρα αυτή εγγράφεται αυτομάτως στην αφρικανική –και συνεκδοχικά στη μαύρη– πολιτισμική παράδοση. Κεντρικό ρόλο είχε εδώ το βιβλίο Stolen Legacy: Greek Philosophy is Stolen Egyptian Philosophy του George G. M. James, που κυκλοφόρησε το 1954.

Ο αφροκεντρισμός στις Η.Π.Α. προσπάθησε να προσφέρει ένα ακόμη όπλο, πολιτισμικό αυτή τη φορά, στην προσπάθεια των μαύρων να χειραφετηθούν από την κουλτούρα του κράτους που τους σκλάβωσε. Αντίστοιχα, στην Αφρική των αντι-αποικιακών κινημάτων, χρησιμοποιήθηκε από τις νεοσύστατες χώρες στην προσπάθειά τους να σταθούν ανεξάρτητες και να τονώσουν την αυτοπεποίθηση των πολιτών τους. Ο δίκαιος πολιτικός και κοινωνικός αγώνας για την κατάργηση της δουλείας, την ενσωμάτωση των μαύρων στην αμερικανική κοινωνία και την εξάλειψη της αποικιοκρατίας στην Αφρική κατά κάποιον τρόπο «καθαγίασε» τον αφροκεντρισμό και τις ψευδοεπιστημονικές θεωρίες του. Στο θυελλώδες κλίμα της δεκαετίας του ’60, ο πειρασμός της διαστρέβλωσης ήταν μεγάλος.

Κάποιοι, λοιπόν, ενέδωσαν σ’ αυτόν τον πειρασμό και επιχείρησαν να ενδύσουν τον μύθο του αφροκεντρισμού με επιστημονικοφανή επιχειρήματα. Πιο γνωστή περίπτωση είναι αυτή του Martin Bernal, με το βιβλίο του Black Athena: The Afroasiatic Roots of Classical Civilization. O Bernal προσπάθησε με διάφορες ακροβασίες και υποθέσεις να αποδώσει στον ελληνικό πολιτισμό ρίζες και επιρροές από την αρχαία Αίγυπτο και τη Φοινίκη. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι θεωρίες του Bernal δεν βρήκαν καμία απήχηση μεταξύ των σχετικών επιστημών της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας και παρέμειναν περιθωριακές.

Μεταμοντερνισμός και ελληνική σιωπή

Ενώ ξεκίνησε ως ένα δυναμικό ακαδημαϊκό κίνημα τη δεκαετία του 1980 στα αμερικανικά πανεπιστήμια, με την αμφισβήτηση των επικρατουσών επιστημονικών πεποιθήσεων στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών, η πνευματική καταιγίδα του μεταμοντερνισμού, εκουσίως ή ακουσίως, αποτέλεσε το ιδεολογικό όπλο της παγκοσμιοποίησης και της αλλαγής των μέχρι τότε υφιστάμενων πολιτικών και κοινωνικών αξιών και πεποιθήσεων.

Από τον Αλκιβιάδη Κ. Κεφαλά

Ο μεταμοντερνισμός επέβαλε την αρχή της «καθολικής απουσίας της αντικειμενικότητας», ισχυριζόμενος ότι «κανένα ιστορικό και εθνικό αφήγημα δεν είναι γνήσιο. Κάθε ισχυρισμός είναι ύποπτος από τη στιγμή που γίνεται αποδεκτός ως αληθινός». Η καθολική αμφισβήτηση κυρίως ξεκίνησε με τη θεωρία του «αφροκεντρισμού», που πρεσβεύει ότι ολόκληρος ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι προϊόν κλοπής από την αρχαία Αίγυπτο.

Οι θέσεις της αφροκεντρικής θεωρίας παρουσιάστηκαν μέσα από το έργο του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Κορνέλ Μάρτιν Μπερνάλ «Μαύρη Αθηνά», που ισχυρίζεται ότι το ιστορικό αφήγημα της αρχαίας Ελλάδας είναι ψευδές, επειδή έχει κατασκευαστεί με ρατσιστικά και αποικιοκρατικά κίνητρα από τους Ευρωπαίους ιστορικούς του 18ου και του 19ου αιώνα, ώστε να εδραιωθεί η ρατσιστική «άρια άποψη της Ιστορίας» και συνεπώς να προβληθεί η ανωτερότητα των ευρωπαϊκών λαών έναντι όλων των άλλων.

Η θεωρία του Μπερνάλ, παρά το γεγονός ότι καταρρίφθηκε από τη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα με πρωτεργάτες τους ακαδημαϊκούς Μέρι Λέφκοβιτς και Γκάι ΜακΛίν Ρότζερς μέσα από το έργο τους «Αναθεωρημένη Μαύρη Αθηνά» -επειδή αφενός δεν στηρίζεται σε πραγματικά ιστορικά στοιχεία, αφετέρου έχει τα ίδια ρατσιστικά κίνητρα με αυτούς που κατηγορεί-, ουσιαστικά επικράτησε τη δεκαετία του 1990 στους ακαδημαϊκούς κύκλους, και κυρίως στους Αφροαμερικανούς, ως «πολιτικώς ορθή». Η σύγκρουση μεταξύ των αφροκεντριστών και των «ινδοευρωπαϊστών» ήταν σφοδρότατη, με αποτέλεσμα μια ολόκληρη γενιά Αμερικανών φοιτητών, που αργότερα θα κατελάμβαναν τις ηγετικές θέσεις και θα διαμόρφωναν τη διεθνή πολιτική σκηνή, να έχει διδαχθεί ότι οι αρχαίοι Ελληνες (και συνεπώς και οι σημερινοί) υπήρξαν κλέφτες και απατεώνες, σχολιάζει η Μέρι Λέφκοβιτς. Ο Μπερνάλ στο έργο του προχωρά ακόμη περισσότερο, ψέγοντας τους Ευρωπαίους ότι με βάση ρατσιστικά κίνητρα υπερασπίστηκαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, επειδή οι Ελληνες είναι μια ευρωπαϊκή φυλή που επαναστάτησε εναντίον των Ασιατών Τούρκων.