του Γιώργου Καραμπελιά
απόσπασμα από το βιβλίο του Εκκλησία και γένος εν αιχμαλωσία (Εναλλακτικές Εκδόσεις 2018)
Ανάλογης αξίας είναι πλείστα όσα από τα λοιπά επιχειρήματά του Αγγέλου. Αναρωτιέται επί παραδείγματι: Πώς θα αμφισβητηθεί το γεγονός ότι ο Γύζης εμπνεύστηκε τον γνωστό πίνακά του για το κρυφό σχολειό από το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας στην Τήνο, το οποίο «πριν την Επανάσταση ονομαζόταν “Το Κρυφό Σχολειό”»[1]; Και απαντά: «Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αμφισβητήσει κανείς [ ] την ύπαρξη της παράδοσης αυτής καθεαυτής»! «Απλώς η ιστορική πραγματικότητα, που έρχεται σε τέλεια αντίθεση με την παράδοση, θα μας ευκολύνει να ερμηνεύσουμε την διάδοση της παράδοσης»(!) «Το νησί δηλαδή, όπως είναι γνωστό, έπεσε στα χέρια των Τούρκων μόλις το 1718. Η μεταβολή όμως αυτή δεν αλλοίωσε κατά τίποτε απολύτως τις έως τότε συνθήκες ζωής των κατοίκων.[ ] Αντίθετα θα είναι στο εξής μία από τις πιο ιδανικές για τουρκοκρατούμενα μέρη» [2].
Ακόμα όμως και να δεχτούμε ότι, υπό τις νέες συνθήκες, οι Τήνιοι, πουόντως απολάμβαναν καθεστώς αυτοδιοίκησης, ζούσαν χωρίς τουρκική καταπίεση, πως αυτό ερμηνεύει την διαπιστωμένη ύπαρξη του τοπωνυμίου; Διότι το τοπωνύμιο, όπως παραδέχεται και ο ίδιος, υπήρχε πριν την Επανάσταση. Διαβάζουμε στη βιογραφία του Γύζη, γραμμένη το 1925, από τον αρμοδιότερο, την εποχή του, διευθυντή του μηνιαίου περιοδικού Πινακοθήκη (1901-1926), Δ.Ι. Καλογερόπουλο:
Την εικόνα ενεπνεύσθη εκ της γενετείρας του. Εν Τήνω υπάρχει μία μικρά μονή της Αγίας Τριάδος, κτισθείσα προ διακοσίων ετών επί της όχθης χειμάρρου, ονομαζομένη κατά τους προ της Επαναστάσεως χρόνους το «Κρυφό σχολειό», διότι εν τη μονή αυτή εδιδάσκοντο κρυφίως τα γράμματα και την θρησκείαν τα παιδιά των Τηνίων υπό δώδεκα καλογήρων…[3]
Βέβαια, όπως προαναφέραμε, παραμένει όντως αδιευκρίνιστη η καταγωγή του τοπωνυμίου, δεδομένου ότι, επί πεντακόσια χρόνια, έως το 1715, το νησί βρισκόταν υπό ενετική κατοχή και εν συνεχεία η άμεση τουρκική παρουσία παρέμενε υποτυπώδης, αλλά ο καθηγητής Φάνης Κακριδής διερευνά και μια άλλη, βάσιμη τουλάχιστον, πιθανότητα:
Η πληροφορία έχει αμφισβητηθεί, καθώς στην Τήνο μόνο τυπικά κυριαρχούσαν οι Τούρκοι. Σωστά, αλλά μήπως οι Φράγκοι, που διαφεντεύαν το νησί δεν ήταν χειρότεροι; Η Καθολική Εκκλησία, που από τον 17ο αιώνα πατούσε γερά στην Τήνο με τους Ιησουίτες, ασκούσε στην Ελλάδα έντονο προσηλυτισμό, και πριν από την Επανάσταση ο Κοραής φοβόταν προπαντός την πολύ εκτεταμένη σχολική δραστηριότητα των Ιησουιτών στις ορθόδοξες περιοχές: οι Ιησουίτες, έγραψε, σπουδάζουν νὰ στερεώσωσι τὴν ὕπαρξίν των ἐπάνω τῆς ἀπαιδευσίας τῶν λαῶν». Μήπως αυτή η πολιτική είχε οδηγήσει τους ορθόδοξους ιερείς ν’ αντιδρούν δίνοντας κρυφά μαθήματα ελληνισμού και ορθοδοξίας στις Εκκλησιές τους;[4]