« In unitate fidei » ή ενότητα εις βάρος της αλήθειας

di Chris Jackson

Πάπας Λέων ΙΔ΄

Χίλια επτακόσια χρόνια αφότου η Σύνοδος της Νίκαιας υιοθέτησε μια σκληρή γραμμή (αναθέματα και εξορία) κατά των αιρέσεων, ο Λέων ΙΔ΄ αποφάσισε να σηματοδοτήσει την επέτειο με μια αποστολική επιστολή, « In unitate fidei ». Η ημερομηνία είναι σκόπιμη: 23 Νοεμβρίου, η εορτή του Χριστού του Βασιλιά.
Συμβαίνει την παραμονή ενός θριαμβευτικού οικουμενικού προσκυνήματος που θα οδηγήσει τον Πάπα στην Τουρκία, τον τόπο όπου οι 318 Πατέρες συναντήθηκαν υπό τον Κωνσταντίνο και υιοθέτησαν τον όρο ομοούσιος (ὁμοούσιος), «ομοούσιος», μια βασική έννοια στη χριστιανική θεολογία για να περιγράψει τη σχέση μεταξύ του Θεού Πατέρα και του Υιού, σε αντίθεση με την αίρεση των Αρειανών, η οποία υποστήριζε ότι ο Υιός είναι κατώτερης ουσίας και μόνο όμοιος με τον Πατέρα.

Επιφανειακά, η επιστολή μοιάζει με το είδος του εγγράφου που ένας παραδοσιακός Καθολικός θα μπορούσε να επικροτήσει. Ο Λέων επαινεί το Σύμβολο της Πίστεως, παραθέτει τις φράσεις του, υπενθυμίζει την κρίση των Αρειανών και αποκαθιστά τον όρο «ομοούσιος» αντί να κρύβεται πίσω από μια αόριστη και μοντερνιστική Χριστολογία. Ο Λέων παραθέτει επίσης τον Αθανάσιο, μιλάει για τη θέωση και μας υπενθυμίζει ότι μόνο ένας πραγματικά θεϊκός Χριστός μπορεί να νικήσει τον θάνατο και να μας σώσει.

Ο εργαζόμενος Θεός και η διαπολιτισμικότητα - Θανάσης Ν. Παπαθανασίου

28.11.2025

Η Σύνοδος της Νικαίας τόλμησε κάτι που μοιάζει επαναστατικό. Διατύπωσε την πίστη με την φιλοσοφική γλώσσα της εποχής της και της κοινωνικής συνάφειάς της. Τόλμησε δηλαδή να εκφράσει την πίστη χρησιμοποιώντας έναν όρο ο οποίος δεν βρίσκεται στην Αγία της Γραφή, τον όρο «ομοούσιος». Με αυτόν δήλωσε ότι ο Υιός –ο οποίος και ενανθρώπησε– είναι της ίδιας ουσίας με τον Πατέρα. Είναι δηλαδή Θεός και όχι δημιούργημα. Πράττοντας έτσι η Σύνοδος χρησιμοποίησε τα ελληνικά εννοιολογικά εργαλεία, την οντολογικά σκέψη δηλαδή, η οποία καταπιάνεται με το «είναι», την «ουσία», την «υπόσταση».

Η γλωσσική αυτή καινοτομία της Συνόδου δεν ήταν παρά εφαρμογή της πίστης σε Θεό σαρκωθέντα. Η ενανθρώπηση (δηλαδή το ότι ο Θεός έγινε και παραμένει για πάντα άνθρωπος – κι όχι ότι απλώς έκανε ένα πέρασμα από την ζωή των ανθρώπων) συνεπάγεται την πρόσληψη του πλήρους ανθρώπου. Είναι θεμελιώδες χριστιανικό αξίωμα το ότι, όποτε ο Θεός μιλάει στον άνθρωπο, μιλάει την γλώσσα του εκάστοτε συνομιλητή του, άρα όλες τις ανθρώπινες γλώσσες, κι όχι κάποια θεϊκή ιδιόλεκτο ή μια και μόνο ιερή γλώσσα. Αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζεται η δημιουργική ικανότητα και ευθύνη του ανθρώπου να διατυπώνει το νόημα (το οποίο σύμφωνα με την χριστιανική πίστη αποκαλύπτει ο Θεός) με τους δικούς του γλωσσικούς τρόπους, ποικίλους από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή. Η δυναμική δηλαδή της ενανθρώπησης συνεχίζεται μέσα στην ιστορία και μέσα στην πολυπολιτισμικότητα.

Η πρόσληψη ειδικά της ανθρώπινης βούλησης και της δημιουργικότητας οδηγεί σε θετική στάση απέναντι στους πολιτισμούς. Σε στάση ανταμώματος, σεβασμού και αποδοχής των πολιτισμών ως νέας σάρκας του σαρκωμένου Χριστού. Κάτι ολότελα διαφορετικό από το αποικιοκρατικό πνεύμα και τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό, αλλά και διαφορετικό από την ειδωλοποίηση κάθε πολιτισμού. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής τέσσερις αιώνες μετά την Νίκαια έγραψε εμβληματικά ότι ο Υιός του Θεού, όντας Θεός ο ίδιος, επιθυμεί να πραγματώνεται πάντα και παντού το μυστήριο της ενανθρώπησής του.


Κάθε πολιτισμός λοιπόν προσλαμβάνεται, όχι όμως ουσιοκρατικά, σαν στατική οντότητα, αλλά με την επίγνωση ότι κάθε πολιτισμός αποτελεί δυναμικό φαινόμενο και γεγονός ανταλλαγών με άλλους πολιτισμούς. Στην οπτική αυτή η ταυτότητα υπάρχει, εμπλουτίζεται, μα δεν πνίγει (γι’ αυτό παραπάνω μίλησα για μη-ειδωλοποίηση του κάθε πολιτισμού). Έχει λοιπόν τεράστιο ενδιαφέρον να μελετήσουμε την δυναμική της διαπολιτισμικότητας στο Σύμβολο της Νίκαιας, στο γνωστό μας «Πιστεύω».