Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2016

O Ερντογάν, η Συνθήκη της Λωζάνης και το γεωπολιτικό συγκείμενο

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΠΑΤΡΑΚΟΥΛΗΣ·

Αποτέλεσμα εικόνας για μπατρακουλησ θεοδωροσΣτους μήνες που προηγήθηκαν των Βαλκανικών πολέμων καθώς και κατά την διάρκεια των πολέμων αυτών, τα μέλη της Επιτροπής για την Ενότητα (Ένωση) και Πρόοδο (ΕΕΠ) έδειξαν μεγάλη αδιαφορία όσον αφορά την διατήρηση των κτήσεων της Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια. Η αφιαφορία αυτή προκάλεσε έκπληξη σε σημαντικούς ιστορικούς της Οθωμανικής περιόδου και έχει επικριθεί ιδιαίτερα από τον Ενβέρ Ζιγιά Καράλ (Enver Ziya Karal)[1]. Αυτή η στάση των Ενωτικών σημειώθηκε παρά το ότι τα περισσότερα ηγετικά μέλη της οργάνωσης κατάγονταν από αυτές τις περιοχές[2]. Ο Φουάτ Ντουντάρ (Fuat Dündar) οδηγείται στο συμπέρασμα ότι οι Ενωτικοί επέρριψαν στην αντιπολίτευση την απώλεια των Βαλκανίων, αποποιήθηκαν την σχετική ευθύνη τους και προτίμησαν μια αναδίπλωση-συσπείρωση στην Ανατολή. Εξάλλου, ο ίδιος επισημαίνει την -γνωστή και από άλλες πηγές- προτροπή των Γερμανών, με τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Γκόλτς Πασά (Wilhelm Kolmar von der Goltz)[3], να εγκαταλείψουν οι Οθωμανοί τα Βαλκάνια και να επικεντρωθούν στη Μικρά Ασία. 

Πέραν του ότι επισφράγισε τον τερματισμό του ελληνοτουρκικού πολέμου, η συνθήκη της Λωζάνης ερχόταν να εγκαθιδρύσει μία νέα ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο και στη Θράκη. Επιπλέον, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η εν λόγω Συνθήκη έθεσε κατ’ ουσίαν τέρμα σε «μία ολόκληρη φάση του «Ανατολικού Ζητήματος». Ταυτόχρονα, απο­τελεί την πρώτη ίσως σημαντική τομή στη διαμόρφωση της ελληνικής εξω­τερικής πολιτικής μετά τη σύσταση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Υποδηλώνει την υποκατάσταση του αλυτρωτισμού, ως πρωταρχικής στρα­τηγικής επιλογής, από την επιδίωξη της κατοχύρωσης της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της εθνικής επικράτειας. Παράλληλα… επιβε­βαιώνει τον ενταφιασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αναγωγή του νέου εθνικού τουρκικού κράτους σε ζωτικής σημασίας γεωπολιτικό πα­ράγοντα απαλλαγμένο αρχικά από επεκτατικές ή παρωχημένες ηγεμονι­»κές διεκδικήσεις. Στην Συνθήκη της Λωζάνης, ο ποταμός Έβρος προσδιορίστηκε ως αποτελεσματικό για την φύλαξή του φυσικό όριο ανάμεσα στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Ωστόσο, η Τουρκία απαίτησε και πέτυχε να ανακτήσει την Ίμβρο (Gökçeada), την Τένε­δο (Bozceada) και τις Λαγούσες νήσους, λόγω της γεωστρατηγικής σημασίας τους, αφού βρίσκονται μπροστά από την είσοδο των Στενών των Δαρδανελίων. Το άρθρο 12 της Συνθήκης αναγνώρι­σε οριστικά την ελλαδική κυριαρχία στα νησιά Λήμνο, Σαμοθράκη, Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία. Ουσιαστικά το άρθρο αυτό επαναλάμ­βανε και επικύρωνε την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων (Γερ­μανίας, Αυστροουγγαρίας, Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ρωσίας) της 13ης Φεβρουαρίου 1914 και επεξέτεινε την ισχύ της και έναντι της Τουρκίας. Εξάλλου, πολλοί, μέσα και έξω από την Τουρκία, θεώρησαν ότι η Συνθήκη της Λωζάνης ήταν μία ήττα για τους Τούρκους, αφού είχαν το αίσθημα ότι ο Ισμέτ Ινονού (Ismet Ιnönü) και η κυβέρνηση της Άγκυρας δεν μπορούσαν να αρνηθούν περισσότερο[4]. Τώρα ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έθεσε θέμα αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης, μιλώντας σε περιφερειακούς διοικητές της Τουρκίας. Ο Τούρκος πρόεδρος τόνιζε ότι πρόκειται για μια συνθήκη επιζήμια για τη χώρα του, καθώς "δώσαμε στους Έλληνες τα νησιά του Αιγαίου". Μεταξύ άλλων, ο Ερντογάν, είπε χαρακτηριστικά: "Το 1920 μας έδειξαν τη Συνθήκη των Σεβρών για να μας πείσουν το 1923 για τη Συνθήκη της Λωζάνης. Και κάποιοι προσπάθησαν να μας το παρουσιάσουν αυτό ως νίκη. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης δώσαμε στους Έλληνες τα νησιά, που αν φωνάξεις από τις ακτές του Αιγαίου, θα ακουστείς απέναντι. Είναι αυτό νίκη;", είπε. Ο ίδιος συνέχισε: "Όσοι έκατσαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στη Λωζάνη, δεν εκμεταλλεύτηκαν τη συνθήκη αυτή. Και επειδή αυτοί δεν την εκμεταλλεύτηκαν, δυσκολευόμαστε σήμερα εμείς". Ο Μουσταφά Κεμάλ και το υπ’αυτόν εθνικό τουρκικό κίνημα δεν παρέ­λειψαν να επικαλεστούν στον «Πόλεμο της Ανεξαρτησίας» (Türk Istiklâl Harbi, Türk Istiklal Savaşι) τα αισθήματα προσήλωσης στο Ισλάμ που έτρεφαν οι ποικίλες μουσουλμανικές εθνοτικές ομάδες της Μικράς Ασίας, αξιοποιώντας το Ισλάμ ως παράγοντα συνοχής στο κίνημά του[5]. Μάλιστα, αξιοποίησε, για τους σκοπούς του τους Κούρδους μουσουλμάνους. Υποσχέθηκε στους Κούρδους, που δεν είχαν ένα εθνικό σχέδιο, ότι αν τον βοηθούσαν, θα αποκτούσαν την ανεξαρτη­σία τους[6]. Την υπόσχεση αυτή, βεβαίως, δεν τήρησε ο Κεμάλ. Από το άλλο μέρος, αξίζει να μελετηθεί αν η ελληνική πλευρά έκανε οποιαδήποτε ουσιαστική απόπειρα προσέγγισης με τους Κούρδους σε εκείνη τη φάση. Σήμερα ο Τούρκος πρόεδρος προχωράει σε μια εθνικιστική πρόκληση θέλοντας να παρέμβει σε τρί επίπεδα. Πρώτον θέλει να επιρρίψει ευθύνες για την απώλεια των νησιών του Αιγαίου καθώς και της πετρελαιοφόρου περιοχής της Μοσούλης στους τότε κεμαλικούς διαπραγματευτές της συνθήκης της Λωζάνης. Δεύτερον, υπαινίσσεται ότι αν πετύχαινε το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου η Τουρκία θα διέτρεχε κίνδυνο ακρωτηριασμού, ενώ όσο ο ίδιος είναι στο τιμόνι η χώρα βρίσκεται σε ασφαλέστερα χέρια έναντι των επιβουλών που αντιμετωπίζει. Τρίτον, επιδιώκει να αντλήσει οφέλη όπου μπορέσει, είτε στα νοτιοανατολικά της είτε στα δυτικά της (Αιγαίο). Αξιοσημείωτο είναι ότι αρχικά το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών έδειξε ουδετερότητα, η οποία μεταφράζεται σε στάση φίλα προσκείμενη προς την Τουρκία, αφού ο εκπρόσωπος του γερμανικού ΥΠΕΞ αρνήθηκε να απαντήσει αν η Λέσβος, η Χίος και η Λήμνος ανήκουν στην Ελλάδα. Κατόπιν έκανε στροφή 180 μοιρών. Η τοποθέτηση του Μάρτιν Σέφερ κατά τη διάρκεια ενημέρωσης των δημοσιογράφων προκάλεσε σάλο και έπειτα από παρασκηνιακές διαβουλεύσεις -οι οποίες ακολούθησαν κατά πως φαίνεται- εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών διευκρίνισε ότι για το Βερολίνο «η συνθήκη της Λωζάνης εξακολουθεί να ισχύει». Εξάλλου, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία είναι αποφασισμένη να εξουδετερώσει τον «διάδρομο της τρομοκρατίας» στα σύνορά της με τη Συρία, υπογραμμίζοντας τη διπλή απειλή που η Άγκυρα υποστηρίζει πως αποτελούν το Ισλαμικό Κράτος και οι μαχητές των Κούρδων της Συρίας. Μιλώντας σε επαρχιακούς διοικητές στο προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα, ο Ερντογάν δήλωσε επίσης ότι ο κόσμος αρχίζει να βλέπει πως οι δυναμεις των Κούρδων της Συρίας, το Ισλαμικό Κράτος και οι μαχητές που είναι πιστοί στον σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ «αλληλοτροφοδοτούνται». Στο Κουρδιστάν και την Τουρκία, το κράτος του Ερντογάν διεξάγει έναν μεγάλο πόλεμο απέναντι στους Κούρδους και τις σοσιαλιστικές δυνάμεις. 25 κουρδικές δημοτικές αρχές παύθηκαν και κατασχέθηκαν, συν-δήμαρχοι μαζί με μέλη των δημοτικών συμβουλίων φυλακίστηκαν, και διορίστηκαν ως δήμαρχοι οι νομάρχες, οι οποίοι στην Τουρκία ορίζονται από την κυβέρνηση. Επίσης 14 χιλιάδες δασκάλες και δάσκαλοι εκδιώχθηκαν από τις θέσεις τους, 6 τηλεοπτικοί και 10 ραδιοφωνικοί σταθμοί καθώς και πολλές εφημερίδες και περιοδικά δέχθηκαν εισβολές, κλείστηκαν και κατασχέθηκαν. Το πραξικόπημα του Ερντογάν προχωράει βήμα-βήμα προς μια φασιστική δικτατορία. Και βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις στην Εγγύς και Μέση Ανατολή και στα Βαλκάνια καθώς και ιδιαίτερα οι παρεμβάσεις του Τούρκου ‘’σουλτάνου’’ δημιουργούν ιδιαίτερα επικίνδυνη κατάσταση και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θεόδωρος Μπατρακούλης Δρ Γεωπολιτικής [1] Enver Ziya Karal, Osmanlι Tarihi, Cilt 9: Ikinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşι (1908-1918), Άγκυρα: ΤΤΚ, 1996, σσ. 302-312. [2] Erik Jan Zürcher, Savaş, devrim ve uluslaşma: Türkiye tarihinde geciş dönemi (1908-1928) [Πόλεμος, επανάσταση και εθνοποίηση: Η μεταβατική περίοδος στην τουρκική ιστορία (1908-1928)], Κωνσταντινούπολη: Bilgi, 2005, σ. 153. [3] Για τον Γκόλτς Πασά (Wilhelm Colmar Freiherr von der Goltz) πρβλ. Θ. Μπατρακούλης, Toυρκία και Ανατολικά Ζητήματα. Γεωιστορική-γεωπολιτική μελέτη, Τόμος Α΄…, 2015, όπ. π., σσ. 221, 222, 309. [4] Stanford Shaw, From Empire to Republic; The Turkish War of National Liberation, 1918-1923 – A Documentary Study, Άγκυρα: 2000, Türk Tarih Kurumu, 2000, v. IV, όπ. π., σ. 1961. [5] Βinnaz Toprak, Islam and Political Development in Turkey, Leiden: E. J. Brill, 1981, σ. 63f. Michel Paillarès, Le kémalisme devant les Alliés, 1922, όπ. π., ιδίως σσ. 49 κ.εξ. [6] Πρβλ. Mehmet Bayrak (ed.), Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri: Gizli Bel­geler-Araştιrmalarι-Notlar (Οι Κούρδοι και οι εθνικοί-δημοκρατικοί Αγώνες), Άγκυρα: Özge, 1993. 




Ανάρτηση από: geromorias.blogspot.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.