Η ελευθερία του ατόμου την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

από Γιώργος Καραμπελιάς

3 Οκτωβρίου 2025

Απόσπασμα από την διάλεξη που θα πραγματοποιήσει ο Γιώργος Καραμπελιάς την Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2025 στις 6:30 μ.μ. στους Φίλους του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή με θέμα: «Η ελευθερία του ατόμου την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης».

Κατακλυζόμαστε από ένα τεράστιο κύμα πληροφοριών για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΕΙ) που μας καλούν να μπούμε με όλες μας τις δυνάμεις σε αυτόν τον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο». Στην Ελλάδα μάλιστα η αναφορές στην ΤΝ παίρνουν κυριολεκτικά μυθικές διαστάσεις και ο ίδιος ο πρωθυπουργός έχει γίνει ένας από τους πλέον διαπρύσιους υποστηρικτές της.

Τι είναι όμως είναι η τεχνητή νοημοσύνη και πώς επηρεάζει τις ζωές μας;

Ξεκινώντας από την «ονομάτων επίσκεψιν», η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα ενώ καθιστά τις μηχανές ικανές να ‘κατανοούν’ το περιβάλλον τους, να επιλύουν προβλήματα και να δρουν προς την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου. Ο υπολογιστής λαμβάνει δεδομένα (ήδη έτοιμα ή συλλεγμένα μέσω αισθητήρων, π.χ. κάμερας), τα επεξεργάζεται και ανταποκρίνεται βάσει αυτών.

Τελικώς για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, γίνεται επιστημονικά και τεχνολογικά εφικτή η δυνατότητα μιας μετεξέλιξης των μηχανικών συστημάτων προς την κατεύθυνση οιονεί ανθρωπίνων λειτουργιών, και παράλληλα παρέμβασης στο γενετικό υλικό του ανθρώπου και κατά συνέπεια η δυνατότητα μιας τεχνητής αλλοίωσης (ή μήπως μετεξέλιξης) του ανθρωπίνου είδους.

Πλέον επιτεύξιμο, διότι η επιθυμία να δημιουργηθούν ευφυείς μηχανές χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης φανταζόταν ένα μέλλον στο οποίο «το πλήκτρο θα μπορούσε να παίζει μόνο του» και «ο αργαλειός θα μπορούσε να υφαίνει το ύφασμα».

Άλλωστε στην ελληνική μυθολογία ο Τάλως ήταν το πρώτο «ρομπότ» στην παγκόσμια ιστορία. Κατασκευάστηκε από τον Ήφαιστο για να φυλάει την Κρήτη και ήταν κατασκευασμένος από μπρούντζο με μία και μοναδική φλέβα, στην οποία κυλούσε ο ιχώρ, «το αίμα των αθανάτων», η οποία ξεκινούσε από τον λαιμό και κατέληγε στον αστράγαλό του. Ο «θάνατός» του επήλθε όταν ο Ποίας, πατέρας του Φιλοκτήτη, τόξευσε το χάλκινο καρφί στη φτέρνα του Τάλω, και χύθηκε ο ιχώρ.

Οπωσδήποτε η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί ένα τεράστιο εργαλείο για την άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας και την απόκτηση γνώσεων. Ο Στιούαρτ Ράσελ, ένας από τους πατέρες της ΤΝ τονίζει πως «η χρήση της στην εκπαίδευση μπορεί να γίνει επαναστατική. Με την Τεχνητή Νοημοσύνη μπορούμε να δώσουμε μια εκπληκτική ποιότητα εκπαίδευσης σε κάθε παιδί στη Γη.»

Όταν όμως ο ίδιος αναφέρεται στο θέμα των συνεπειών της ΤΝ στην «ελευθερία του ανθρώπου» προβαίνει σε μια εντελώς διαφορετική αποτίμηση: Η επιτυχία στην επίτευξη μιας νοημοσύνης ανάλογης ή και υπέρτερης εκείνης του ανθρώπου «θα ήταν το μεγαλύτερο γεγονός στην ανθρώπινη ιστορία … και ίσως το τελευταίο γεγονός στην ανθρώπινη ιστορία».

«. Οι αλγόριθμοι είναι εγγενώς μακιαβελικοί – θα χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο για να επιτύχουν τον στόχο τους». «Έτσι, αν φτιάξετε μηχανές που είναι δυνητικά πιο έξυπνες από εμάς, τότε, a priori, δεν είναι καθόλου προφανές το πώς θα ελέγξετε αυτές τις μηχανές και πώς θα αποφύγετε συνέπειες που είναι αρνητικές για τα ανθρώπινα όντα. Αυτή είναι η φύση του προβλήματος.»

Ήδη μέσα στην καθημερινότητά μας η ελευθερία μας έχει ήδη περιοριστεί με προφανείς συνέπειες στην κοινωνική, προσωπική και πολιτική ζωή. Ακόμα και οι πολύ απλοί αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης που αποφασίζουν τι θα δούμε στο προφίλ ειδήσεων ή ποιο βίντεο θα μας προτείνει το YouTube, ή ποιο κινηματογραφικό έργο το Netflix, έχουν μάθει να χειραγωγούν τους ανθρώπους και να αλλάζουν το είδος του ατόμου που είμαστε ώστε να γινόμαστε προβλέψιμοι. Πώς λοιπόν θα μας κάνουν προβλέψιμους; Με το να μας κάνουν πιο ακραίους στις απόψεις μας, έχοντας μετατρέψει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στις πιο ακραίες εκδοχές του εαυτού τους.

Μπορούμε ήδη να διαπιστώσουμε τις καταστροφικές συνέπειες που έχει για τις νεότερες γενιές, –την επέκταση του αναλφαβητισμού και την επέκταση της βίας– η γενικευμένη χρήση των ΚΚΔ και του σμάρτφον.

Με έναν κάποιο μεταφυσικό τρόπο μπορούμε να φανταστούμε τι πρόκειται να συμβεί εάν περάσουμε σε αυτό που οι μεγάλες εταιρείες της ΤΝ έχουν ήδη βάλει στα σκαριά δηλαδή τη δημιουργία μηχανών υπερανθρώπινης (ή μετανθρώπινης) νοημοσύνης.

*****

Μπορούμε άραγε να μείνουμε πιστοί στην αφελή υπόθεση πως η τεχνολογία είναι εγγενώς ουδέτερη και το πρόβλημα μετατίθεται σε εκείνο της καλής η της κακής χρήσης της; Ωστόσο η κατεύθυνση που παίρνει η τεχνολογία καθορίζει εν τέλει και τους στόχους της. Η σύγχρονη τεχνολογία όντας δημιούργημα του εργαλειακού διαφωτισμού –καλό είναι ότι είναι αποδοτικό για την κυριαρχία πάνω στη φύση και τον άνθρωπο– είναι σφραγισμένη από μια χρησιμοθηρική λογική την οποία επιτάσσει η λογική της μεγιστοποίησης του κέρδους, της κυριαρχίας και του ανταγωνισμού. Και δεν είναι δυνατή μια επιλεκτική χρήση της τεχνολογίας, παρά μόνο εάν απελευθερωθεί από την λογική του «αποτελέσματος», που αποτιμάται σε κέρδος.

Είναι ωστόσο προφανές πως μια τέτοια αλλαγή της σχέσης με την τεχνολογία καθώς και μια λογική προσωπικής υπευθυνότητας προϋποθέτει ριζικές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Γιατί, στα πλαίσια του σημερινού κοινωνικού και ιδεολογικού υποδείγματος δεν μπορεί να υπάρξει άλλη κατάληξη εκτός από την μετανθρώπινη κατάσταση.

Μόνο εάν οι επιλογές των ανθρώπων στρέφονταν εκ νέου προς μια κοινωνιοκεντρική και ηθική κατεύθυνση, όπως επιτάσει και η θρησκεία, η τεχνολογία θα προσέφερε ίσως μία λύση, καθώς η ηθική, οικολογική και κοινωνική εξέλιξη θα τιθάσευε την οικονομο-τεχνοκρατική παρεκτροπή.

ο Στιούαρτ Ράσελ, προτείνει ως μια κάποια λύση επιβράδυνσης τουλάχιστον των σαρωτικών αλλαγών που φέρνει η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της ΤΝ τη θέσπιση τριών αρχών στην κατασκευή των έξυπνων ρομπότ:

“Η πρώτη αρχή, του αλτρουισμού,. Τα ρομπότ πρέπει να σκέφτονται το καλό των ανθρώπων κι όχι το δικό τους. Η δεύτερη αρχή τα υποχρεώνει να είναι ταπεινά, να μην είναι σίγουρα για τις πράξεις τους, να μπορούν να τις επανεξετάζουν. Και η τρίτη αρχή είναι να αντλούν γνώση όχι μόνο απ’ τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου, αλλά από όλους”.

Και προπαντός να αυτοπροστατευόμαστε από την έλευση ενός κόσμου όπου στην πραγματικότητα έχει καταργηθεί η ατομική ελευθερία, έναν κόσμο τεχνολογικών κολοσσών δικτατόρων αλά Μασκ σε στενή συνάφεια με ηγέτες όπως ο Τραμπ, ή ο Μιλέι (Ο τελευταίος δηλώνει «Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός τρελού και μιας ιδιοφυΐας; Η επιτυχία!»). Να αυτοπροστατευόμαστε στη διατήρηση της αυτονομίας μας στην προσωπική και πολιτική μας ζωή.

ΥΓ 1 Άλλωστε στις ΗΠΑ μόλις αρχίζουν και οι πολιτικοί δρώντες να επιχειρούν να προστατεύουν τους πολίτες από την ασυδοσία των ψηφιακών κολοσσών. Έτσι στις 29.09.2025 η πολιτεία της Καλιφόρνιας, η βάση των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών, έθεσε σε ισχύ σημαντικό νόμο ρύθμισης της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Ο Νόμος προβλέπει σημαντικές υποχρεώσεις διαφάνειας για τις επιχειρήσεις τεχνητής νοημοσύνης οι οποίες υποχρεώνονται να δημοσιοποιούν τα πρωτόκολλά ασφαλείας τους, και να αναφέρουν τα σοβαρά περιστατικά σε λιγότερο από 15 ημέρες .

Ο νέος νόμος της Καλιφόρνιας τέθηκε σε ισχύ μετά την αποτυχία της κυβέρνησης Τραμπ να αποκλείσει κάθε ρύθμιση της ΤΝ από τις αμερικανικές πολιτείες, με το σκεπτικό ότι θα καθυστερούσε τη χώρα όσον αφορά τον ανταγωνισμό της με την Κίνα.

ΥΓ 2 Η Αλβανία γίνεται η πρώτη χώρα στον κόσμο με ρομπότ υπουργό… τεχνητής νοημοσύνης — την Ντιέλα. Όπως εξήγησε ο Ράμα, οι αποφάσεις για τους δημόσιους διαγωνισμούς θα ανατεθούν στη Ντιέλα.


ΠΗΓΗ: https://ardin-rixi.gr/archives/264865
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com