Ρούντι Ρινάλντι: Για την κοινωνική διέξοδο

 

Ζήτημα πρώτο

 Κοινωνική διέξοδος πρωταρχικά σημαίνει μια άλλη κοινωνική συνείδηση.

Ένα νέο αξιολογικό πρότυπο, όπου η αλληλεγγύη, το δημόσιο συμφέρον, η κοινωνία, ο λαός, η χώρα κλπ να πάρουν άλλα περιεχόμενα από αυτά που ο μεταπρατισμός και ο ραγιαδισμός ή ο κοσμοπολιτισμός έχουν δημιουργήσει και εμποτίσει την κοινωνία.

Μεταστροφή της κοινωνικής συνείδησης.

Αντιδιαστολή με τον ωφελιμισμό, άλλο ανθρώπινο πρόταγμα – στο κέντρο η ανθρώπινη χειραφέτηση.

Χειραφέτηση επανανοηματοδότηση κόσμου – άλλες αξιακές προτεραιότητες

Πολιτικές αρετές – νέα ηθική – νέος ανθρωπισμός

Όσο και να φαίνεται παράξενο όταν το διαπιστώνουμε, η εποχή μας δεν είναι μόνο εποχή μεγάλων πολιτικών αλλαγών και κρίσης αλλά είναι και εποχή αναζήτησης αξιών και αρετών.

Σε όλα τα κινήματα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων έχουμε διαπιστώσει πως έχει βαρύνουσα σημασία ένα ζήτημα ηθικής. Ιδιαίτερα σε νεολαιίστικα κινήματα.

Την ίδια στιγμή τόσο στην κεντρική πολιτική σφαίρα όσο και από την αριστερά προβάλλονται λογικές μηχανισμών, τακτικών, χειρισμών, συγκαλύψεων, μεγάλης κλίμακας διαφθορά και διαπλοκή.

Το όλο πρόβλημα σχετίζεται με τη συνείδηση και αφορά έναν απαραίτητο εκπολιτισμό σε επίπεδο συνείδησης.

Βεβαίως οι μεγάλες αλλαγές στην συνείδηση γίνονται μέσα από μεγάλα γεγονότα. Όμως υπάρχει ένα συνθετότερο θέμα που θέτει στην επικαιρότητα και σε προτεραιότητα ιδεολογικά - ηθικά ζητήματα.

Μάλιστα αναδεικνύεται μια απόσπαση των ιδεολογικών - ηθικών ζητημάτων από τον στενό οικονομικό και πολιτικό τους καθορισμό.

Όπου αυτό γίνεται μπορετό και αγκαλιάζει διάφορα σύνολα και επηρεάζει σε επίπεδο πολιτικών συσχετισμών και ιδεολογικών χώρων έχουμε άλματα στην συνείδηση.

Με άλλα λόγια πάντα υπάρχει μια προετοιμασία του εδάφους, γίνονται διεργασίες σε μοριακό επίπεδο, διαδίδεται μια μαζική ψυχολογία και ανάταση και μετά έχουμε τις μεγάλες αλλαγές, τα μεγάλα γεγονότα.

Αν θέλουμε να σταθούμε σε δύο κομβικά ζητήματα της κοινωνική διεξόδου μπορούμε να επικεντρωθούμε στα εξής:

Στο συλλογικό και στην ελευθερία.

Πρόκειται για δύο κομβικά σημεία.

Υπάρχει ανάγκη ξανακαθορισμού και επαναεπικαιροποίησης του συλλογικού.

Μέσα από μεταμοντέρνες απόψεις, οι «μύθοι» της συλλογικότητας έχουν τρωθεί θεωρητικά στον πυρήνα τους και στην πράξη με τον ατομισμό και το χρήμα. Έχει υπάρξει και θεωρητική επικυριαρχία.

Η αποκατάσταση του συλλογικού και στο επίπεδο της σκέψης και της συνείδησης είναι αναγκαία. Το δύσκολο είναι πως δεν μπορεί να γίνει ως επαναφορά σε προηγούμενες καταστάσεις αλλά ως προχώρημα της σκέψης της στάσης και της συνείδησης μέσα από την αποκωδικοποίηση των σύγχρονων συνθηκών που ζει – βιώνει – επιβιώνει το άτομο. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο και απλό όσο φαίνεται ή ακούγεται. Έχει δυσκολία.

Η επανακοινωνικοποίηση του ανθρώπου οφείλει να είναι βαθιά και ουσιαστική, διαφορετική από ότι στο παρελθόν και γι’ αυτό εξαιρετικά δύσκολη. Αντί για προσπάθειες αντίστοιχες του καθήκοντος, γίνονται διάφορες ανακυκλώσεις. Τα όσα λέει η Αριστερά σε μερικές περιπτώσεις μοιάζουν με ανακύκλωση κάτι που υπήρξε πριν από 100 χρόνια.

 Όταν λέμε πως χρειάζεται ανασύσταση του συλλογικού, υποστηρίζουμε πως πρέπει να υπάρξει μια άλλη σχέση συλλογικού-ατομικού, τέτοια που θα αποκαθιστά την σημασία του συλλογικού στα μάτια του ατόμου.

Η συλλογικότητα δεν μπορεί να είναι ισοπεδωτική απέναντι στο άτομο ή να νομίζουμε ότι μπορεί να συγκροτηθεί ένα συλλογικό που θα εγκλωβίζει την ατομικότητα σε άκαμπτες νόρμες.

Χρειάζεται μια Συλλογικότητα που να χειραφετηθεί το ατομικό, μέσα από άλλες διαδικασίες και μια άλλη θέσμιση.

Η εξέλιξη οδηγεί σε καταστάσεις όπου το συλλογικό θα στηρίζεται σε λιγότερη ετεροπειθαρχία και περισσότερη συνευθύνη και συνειδητοποίηση πράγμα που οδηγεί σε άλλου τύπου συμμετοχή. Αυτό είναι το αίτημα των καιρών.

 Υπάρχει ένα αίτημα ελευθερίας μπροστά σε όσα φοβερά και τρομερά φτιάχνονται και προωθούνται επιβάλλονται μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα. Μιας ελευθερίας που πάει παράλληλα με την ευθύνη. Καινούργιο στοιχείο. Μια ελευθερία που δεν θα είναι ψευτοαπαλλαγή ευθύνης σε ατομικό επίπεδο ή ψευδαίσθηση ελευθερίας μέσα από την «αυτοπραγμάτωση». Η ελευθερία είναι πάντοτε και συλλογική και ατομική και είναι ταυτισμένη με την ευθύνη. Όχι όπως μιλούσε για ευθύνη ο παλιός γυμνασιάρχης, αλλά για μια ευθύνη χειραφετητική, στα πλαίσια ενός δρόμου χειραφέτησης. Μία ελευθερία και ευθύνη που να έχει επίγνωση και της αναγκαιότητας (Ένγκελς) και της ανάγκης του συλλογικού δρόμου.

Όλα αυτά θέλουν πολλή ακόμα ανάλυση και επεξεργασία. Όπως ιδιαίτερη μελέτη θέλει σε επίπεδο συνείδηση η σχέση ταξικού και εθνικού στις παρούσες συνθήκες. Η οπτική πρέπει να αντιμετωπίζει τα καθήκοντα της εποχής, της περιόδου, της στιγμής.

Ελάχιστα βήματα έγιναν στην εμβάθυνση της απαίτησης για κοινωνική αναμόρφωση ή αλλιώς την αλλαγή του κοινωνικού μοντέλου - προτύπου του ανθρώπου. Την αλλαγή της γενικής εικόνας του νεοέλληνα.

Από τον κόσμο του ιδιωτικού, απομονωμένου, ιδιοτελή, εγωιστικού ανθρώπου με όλα τα χούγια του μικρομεσαίου μικροαστικού περιβάλλοντος, σε άλλα δημόσια πρότυπα που να προωθούν την συλλογικότητα, την ελευθερία, την υπευθυνότητα, τη γνώμη και το λόγο για το τι πρέπει να γίνει, και την συμμετοχή σε αυτό που πρέπει να γίνει.

…

 Ζήτημα τρίτο

Μπορούν και πώς τα στοιχεία του αντιμνημονιακού αγώνα να γίνουν ταυτοτικά στοιχεία ενός μεγάλου πολιτικού ρεύματος;

 …Έχει άραγε ο λαός συνείδηση της αυτοδυναμίας του; μπορεί να είναι αυτοδύναμος;

Όποτε συναντήσαμε την λέξη «αυτοδυναμία» αυτή υπονοούσε ένα κόμμα που θα συγκέντρωνε μόνο του το απαιτούμενο αριθμό βουλευτών για την συγκρότηση μια κυβέρνησης. Δεν είχαμε συνηθίσει να την ακούμε ή να την λέμε για μια χώρα ή για έναν λαό.

Το ζήτημα όμως παραμένει: έχει ο λαός επίγνωση της ανάγκης να είναι αυτοδύναμος;

Ο Μανώλης Γλέζος αναφέρει πολλές φορές ότι το βασικό δεν είναι μόνο να κατακτήσει ο λαός την εξουσία αλλά και να την ασκήσει ο ίδιος και όχι κάποιος άλλος για λογαριασμό του.

 Όλες οι εκφράσεις προχωρήματος της κοινωνικής συνείδησης στη χώρα μας –που αναφέραμε και αξιολογήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο- δείχνουν ότι δεν έχουν πλησιαστεί τέτοιες «οροφές», ότι υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει, μέχρι να συνειδητοποιήσει ο λαός την δύναμή του και να απαντά θετικά στο αίτημα της αυτοδυναμίας του, στο να είναι πράγματι υποκείμενο του κοινωνικού μετασχηματισμού.

Τα στοιχεία που προαναφέραμε ήταν και είναι μεγάλα βήματα που απαιτούν μια συστηματοποίηση, μια επαναδιατύπωση και μια περαιτέρω εμβάθυνσή τους για να γίνουν ταυτοτικά στοιχεία του μαζικού λαϊκού κινήματος. Ταυτοτικά, δομικά στοιχεία, κι όχι να υπάρχουν σαν στιγμές έξαρσης και συγκίνησης που στην συνέχεια να χάνονται, γιατί δεν αρέσουν στο πολιτικό σύστημα, στις συστημικές δυνάμεις και ακόμα στα αριστερά κόμματα.

Επομένως προκύπτει ένα μεγάλο, δύσκολο καθήκον που πρέπει να φέρουμε σε πέρας. Να υπηρετήσουμε τον στόχο να γίνουν ταυτοτικά στοιχεία του κινήματος όλες αυτές οι πλευρές που ανέδειξε ο ίδιος ο λαός με τον αγώνα τα τελευταία 3 χρόνια. Εδώ όμως υπάρχει πάλι ένα πρόβλημα μεθόδου.

 Γέφυρες και βαρκούλες :

«Δεν φθάνει να προσδιορίζεις τα καθήκοντα που πρέπει να προωθηθούν, χρειάζεται να επιλυθεί το πρόβλημα των μεθόδων που μας επιτρέπουν να τα πραγματοποιήσουμε. Ας υποθέσουμε ότι στόχος μας είναι να διασχίσουμε ένα ποτάμι. Δεν θα το πραγματοποιήσουμε χωρίς γέφυρες ή βάρκες. Μέχρις ότου το ζήτημα της γέφυρας ή των βαρκών δεν επιλυθεί, σε τι χρησιμεύει να αναφερόμαστε στο ότι πρέπει να διασχίσουμε το ποτάμι; Μέχρις ότου το πρόβλημα των μεθόδων δεν επιλύεται, η διαρκής αναφορά στα καθήκοντα δεν αποτελεί παρά μια άχρηστη φλυαρία» (Μάο, 1934).

Αν βάλουμε τον στόχο να γίνουν αυτά τα στοιχεία από διάχυτα σκόρπια στοιχεία συνείδησης, σε ταυτοτικά στοιχεία, ποια μέθοδο, ποιες βάρκες και γέφυρες διαθέτουμε; Τι θα μπορούσε να αποτελέσει «βάρκα και γέφυρα» σε αυτόν τον τομέα; Πρόκειται για δύσκολο και σύνθετο πρόβλημα, όπου οι απλοποιήσεις, δεν μας φέρνουν πιο κοντά στο στόχο που θέτουμε.

Ας υποθέσουμε πως μια βαρκούλα, μια μικρή γέφυρα, θα ήταν η συστηματική προβολή ενός αξιολογικού προτύπου που θα στηρίζονταν σε ένα υπόβαθρο αναγκών και απαιτήσεων, τέτοια που έχουν προκύψει από την εμπειρία των αγώνων και της συμμετοχής του λαού.

Θα δανειστούμε ένα αξιολογικό πρότυπο από τον Λαοκράτη Βάσση. Αυτός υποστηρίζει το εξής. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα τραπέζι. Το ένα πόδι μεταφορικά μπορεί να είναι ο πατριωτισμός. Ακριβώς απέναντι διαγώνια προς αυτό είναι ο διεθνισμός. Στην άλλη άκρη η δημοκρατία και απέναντί της διαγώνια, ο ανθρωπισμός. Τέσσερα στέρεα πόδια – βάσεις του τραπεζιού (αξιολογικό πρότυπο) που είναι ο πατριωτισμός, ο διεθνισμός, η δημοκρατία και ο ανθρωπισμός.

Μας κάνει αυτό το πρότυπο; Είναι ένα ερώτημα. Πάντως περιέχει σχεδόν τα περισσότερα από τα στοιχεία της κοινωνικής συνείδησης που αναφέραμε, τα δίνει περιεκτικά και λιτά, αποτελεί ένα αξιολογικό πλαίσιο αναφοράς που διακρίνει, εμπνέει, προσδίδει συνοχή. Η συστηματική προβολή του και μάλιστα σε αντιπαράθεση με ότι σερβίρει η αστική τάξη είναι μια σημαντική συμβολή.

Αυτό το αξιολογικό πρότυπο έχει ανάγκη από ένα υπόβαθρο πάνω στο οποίο να στηρίζεται, να εμβαθύνεται, να κατευθύνεται προς μια τροχιά κλπ. Ένα όχι αφηρημένο υπόβαθρο αλλά τέτοιο συγκεκριμένο με βάση τις υπαρκτές συνθήκες (την όχθη που βρισκόμαστε) και σε συνάρτηση με τους άμεσους πρακτικούς στόχους που θέτουμε. Αυτό θα μπορούσε να είναι το ακόλουθο και θα μπορούσε να ονομαστεί «σχέδιο άμεσης κοινωνικής ανασυγκρότησης»:

Για να κατακτήσουμε νέες σχέσεις κοινωνικών ομάδων (μέσα στο λαό) στην κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της προοπτικής της κοινωνικής ισότητας (δεν προτάσσεται τυχαία η έννοια της δικαιοσύνης πριν από την έννοια της ισότητας. Και στα δύο όμως μπαίνει με έμφαση το προσδιοριστικό «κοινωνική»).

1. Παραγωγικό υπόδειγμα σε επίπεδο αξιών, γνώσης και ιδεολογίας, δηλαδή

·       Άρση ιδεολογικού παρασιτισμού, ο οποίος συνίσταται στην άκριτη αναπαραγωγή όποιας «ιδεολογίας» ή γνώσης παράγεται στην ισχυρή Δύση

·       Άρση εγγενούς ατομισμού και ιδεολογίας του «καπάτσου» που παρήγαγε η τελευταία 30ετία, π.χ. αυτοκίνηση

2. Θέση «νέων» αξιών που όμως έχουν παρελθόν στον ελληνικό σχηματισμό, π.χ.

·       Αξία εργασίας και μόχθου

·       Σεβασμός στην γνώση και τον ορθολογισμό και, επομένως, παραγωγή γνώσης και επιστήμης

·       Αντικατάσταση της ατομικιστικής «καπατσοσύνης» με την υγιή αξιοκρατία στην προοπτική της πλήρους και δημιουργικής ανάπτυξης όλων των ικανοτήτων όλων των ανθρώπων. (Η έκφραση «όλων των ικανοτήτων όλων των ανθρώπων» είναι διαφορετική από μια άλλη που μοιάζει, «όλων των ικανοτήτων των ανθρώπων»)

·       Νέα ανάδειξη του συλλογικού όχι ως δίκτυο προστασίας κολλητών, αλλά ως οικονομικό και οικολογικό κοινοτικό πρότυπο, το οποίο τελικά οδηγεί και στο σεβασμό της μοναδικής προσωπικότητας του καθενός. (Στόχος δεν είναι να επιτευχθεί ένα φαντασιακό συλλογικό ή μια μαζοποίηση των ανθρώπων, αντίθετα μέσου του συλλογικού – νέου αξιακού, να αναδειχθεί ο σεβασμός της μοναδικής προσωπικότητας του καθενός, που σήμερα συνθλίβεται).

 

Τώρα θα κάνουμε μια παρέκβαση. Τέτοια που μπορεί να μοιάζει ότι περιπλοκοποιεί το θέμα, αλλά είναι αναγκαία επειδή θα μας δώσει μια πιο σαφή εικόνα της διάστασης και της σημασίας του καθήκοντος που έχει τεθεί.

Παρέκβαση

Η παρέμβαση του Γκράμσι

1. Βασική θέση του μαρξισμού είναι πως δεν υπάρχει «αναλλοίωτη ανθρώπινη φύση».

«Το καινούργιο στοιχείο που έχει εισαγάγει ο μαρξισμός στην επιστήμη της πολιτικής και της ιστορίας είναι η απόδειξη ότι δεν υπάρχει μια αφηρημένη "ανθρώπινη φύση" σταθερή και αναλλοίωτη, αλλά ότι η ανθρώπινη φύση είναι το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων που είναι ιστορικά προσδιορισμένες» (Γκράμσι, Σημειώσεις για τον Μακιαβέλι)

2. Τονίζει την ιδιαίτερη σημασία που παίζει η ιδεολογία σε όλους τους ανθρώπους

·       H ιδεολογία είναι το σύστημα των ιδεών, των παραστάσεων, που δεσπόζει στο πνεύμα ενός ανθρώπου ή μιας κοινωνικής ομάδας.

·       Όταν εξετάζουμε κοινωνικές αναταραχές πρέπει να διακρίνουμε πάντα ανάμεσα στην υλική βάση της αναταραχής δηλαδή των υλικών όρων της παραγωγής και στις νομικές, πολιτικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές ή φιλοσοφικές μορφές, μέσω των οποίων οι άνθρωποι συνειδητοποιούν τη σύγκρουση και τη φέρνουν σε πέρας. Δηλαδή οι άνθρωποι συνειδητοποιούν τις αντιθέσεις στο ιδεολογικό πεδίο.

3. Ο τρόπος που οργανώνει και αναπαράγει η κυρίαρχη τάξη την ιδεολογία της αποτελεί κεντρικό ζήτημα

Πρέπει να δούμε με ποιο τρόπο οργανώνει και αναπαράγει η κυρίαρχη τάξη την ιδεολογία της, πως την διαδίδει, πως την κάνει σε μεγάλο βαθμό τμήμα και των υποτελών τάξεων. Ιδιαίτερα στον αναπτυγμένο καπιταλισμό αυτό γίνεται μέσα από τους μηχανισμούς ηγεμονίας η με άλλους όρους τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους. Συνεπώς οι μηχανισμοί ηγεμονίας παίζουν καθοριστικό ρόλο σε όλες τις μοριακές διαδικασίες (ο όρος είναι του Γκράμσι) που γίνονται σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

4. Τονίζει με έμφαση την διαφορά αλλά και την σύνδεση που έχουν η ιδεολογία, η οικονομία και η πολιτική

και καθορίζει στην βάση μιας αντίληψης την σχέση που πρέπει να έχουν, και γιατί η πολιτική έχει μια πρωτοκαθεδρία στην πράξη. Απορρίπτοντας με συντριπτικά επιχειρήματα τον οικονομισμό φθάνει σε ορισμένα συμπεράσματα:

H προτεραιότητα της πολιτικής γεννιέται από το γεγονός ότι είναι συμπυκνωμένη έκφραση της οικονομίας αλλά και παρουσιάζει μια υπεροχή σε σχέση με την ιδεολογία γιατί αφορά μια πιο καθαρή και επεξεργασμένη έκφραση των αντικειμενικών συγκρούσεων που υπάρχουν στην κοινωνία και οι μάζες την αντιλαμβάνονται μέσα από ιδεολογικές παραστάσεις. H πολιτική έχει την δύναμη να εκφράζει με πιο αποφασιστικό και συμπυκνωμένο τρόπο το σκοπούμενο και να συσπειρώσει σε μια δύναμη κρούσης τις καταπιεζόμενες τάξεις, να προωθήσει τους αναγκαίους ριζικούς πολικούς μετασχηματισμούς. Όταν η αντικειμενική εξέλιξη θέτει ιστορικά καθήκοντα για ριζικούς μετασχηματισμούς, το ιδεολογικό επίπεδο έχει μια μεγάλη σημασία.

5. Στους αναγκαίους όρους για ριζικό μετασχηματισμό θέτει τους ακόλουθους:

a. Την διαμόρφωση μιας συλλογικής θέλησης, για έναν καθορισμένο σκοπό. Το καλύτερο όργανο για την οργάνωση αυτή είναι το πολιτικό κόμμα της πρωτοπόρας τάξης.

b. Πρέπει το κόμμα αυτό να έχει την ικανότητα να δημιουργήσει μια εθνική - λαϊκή συλλογική θέληση. Στην διαδικασία αυτή το κόμμα πρέπει να είναι ο οργανωτής και η δραστήρια και ενεργητική της έκφραση.

c. Για να νικήσει αλλά κα να κρατήσει την νίκη του πρέπει να προωθηθεί μια τεράστια πνευματική και ηθική μεταρρύθμιση ή με άλλους όρους πολιτιστική επανάσταση.

Αυτά μεταφρασμένα στη γλώσσα του Γκράμσι σημαίνουν ακριβώς την ηγεμονία της εργατικής τάξης. Αυτή η πορεία από τα πρώτα της βήματα θα έρθει σε σύγκρουση με το αστικό κράτος όπως το ορίσαμε σαν ηγεμονία θωρακισμένη με καταναγκασμό. Αυτή η διαδικασία ξεκινά από το «σήμερα» και δεν προϋποθέτει πρώτα να παρθεί η πολιτική εξουσία και μετά να οργανωθεί η ηγεμονία της νέας κυρίαρχης τάξης.

 

….

Στο κέντρο η κοινωνία και μέσο για την χειραφέτηση η ίδια η συμμετοχή των ανθρώπων, παντού και σε όλα. …

 

…

Χειραφέτηση και δειλία

Η πρώτη είναι λέξη που προέρχεται από την αρχαία ελληνική και η σημασία της ήταν πως κάποιος κύριος μιας οντότητας (δούλου ή γιου) τον απελευθέρωνε για κάποιο λόγο. «Αναιρώ ότι σε κρατώ από το χέρι». Αντίθετα το «χειραφετούμαι» έχει την έννοια ότι εγώ ο ίδιος που κρατιόμουν από το χέρι, το αφήνω, απελευθερώνομαι. Η χειραφέτηση σαν διαδικασία σημαίνει το να γίνεται κανείς κύριος της τύχης του, ανεξάρτητος, η απελευθέρωση από τα δεσμά μιας εξουσίας.

Πριν πολλά χρόνια ο Ιμμάνουελ Καντ είχε διατυπώσει την ακόλουθη κρίση:

«Η οκνηρία και η δειλία είναι οι αιτίες που εξηγούν γιατί ένας τόσο μεγάλος αριθμός ανθρώπων, παρ' όλο που η φύση τούς έχει απελευθερώσει εδώ και πολύ καιρό από κάθε ξένη καθοδήγηση, παραμένουν ωστόσο ευχαρίστως, όλη τους τη ζωή, ανήλικοι και είναι τόσο εύκολο σε άλλους να αυτοανακηρυχθούν κηδεμόνες τους. Είναι τόσο βολικό να είναι κάποιος ανήλικος».

Η δειλία να χειραφετηθεί ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να ερμηνευτεί. Η αίσθηση της ασημαντότητάς του απέναντι στο σύστημα και τους μηχανισμούς πρέπει να αναλυθεί και να δοθεί διέξοδος στην συμμετοχή και την δημιουργικότητα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Αυτή η ανάγκη και απαίτηση παίρνει όλο και πιο επείγουσα σημασία γιατί η μοιρολατρία και η απελπισία που σιγά-σιγά κατακλύζει την ελληνική κοινωνία πρέπει να καταπολεμηθούν με την προβολή ενός άλλου αξιακού προτύπου και με την απλή διαπίστωση πως μόνο κοινωνίες που αγωνίστηκαν, στάθηκαν όρθιες.

…

«Σκέφτομαι πως αυτά τα τρία συστατικά πρέπει να 'χει η ζωή: το μεγάλο, το ωραίο και το συγκλονιστικό. Το μεγάλο είναι να βρίσκεσαι μέσα στην πάλη για μια καλύτερη ζωή. Όποιος δεν το κάνει αυτό, σέρνεται πίσω απ' τη ζωή. Το ωραίο είναι κάθε τι που στολίζει τη ζωή. Η μουσική, τα λουλούδια, η ποίηση. Το συγκλονιστικό είναι η αγάπη» (Νίκος Μπελογιάννης)

 

Παράρτημα

I. Ορισμένες επισημάνσεις του Λ. Βάσση

(από κείμενα στο βιβλίο του «Αναζητήσεις πολιτιστικής πολιτικής», εκδόσεις ταξιδευτής, Αθήνα 2008)

Αναφερόμενος στο ζήτημα μιας αριστερής πολιτικής που να αναδεικνύει τον πολιτισμό (Αριστερά και πολιτιστική πολιτική) προτείνει την προώθηση των ακόλουθων συγκεκριμένων πολιτικών:

1. Η πολιτιστική διάσταση της παιδείας και η συνακόλουθη αισθητική καλλιέργεια των παιδιών από τα πρώτα βήματα της ζωής τους.

2. Η ανοιχτή πρόσβαση όλου του κόσμου στα πολιτιστικά αγαθά.

3. Τα ανοιχτά μέτωπα εναντίον της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού, εναντίον όλων των μορφών υποκουλτούρας, εναντίων των ναρκωτικών και της ναρκοκουλτούρας.

4. Η όλο και πιο οργανωμένη αντίσταση στις δυνάμεις της βίας, της βαρβαρότητας και της καταστροφής, πρωτίστως στις δυνάμεις της περιβαλλοντικής καταστροφής, σε μια κατεύθυνση οριζόμενη απ’ τη διαλεκτική ενότητα του αγωνιστικού ανθρωπισμού, της ειρήνης και της οικολογικής ευαισθησίας.

5. Η πρωταγωνιστική προάσπιση όλων των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ατομικών και συλλογικών.

6. Η ενίσχυση της ποιοτικής και ποιητικής διάστασης της ανθρώπινης ζωής κόντρα στη χρησιμοθηρική και τεχνοκρατική πεζότητα.

7. Η αναμέτρηση με το καταναλωτικό πρότυπο ζωής, που αναποδογυρίζει την κλίμακα αξιών του ανθρώπινου πολιτισμού, βάζοντας στην κορυφή όχι τον άνθρωπο, που μεταπίπτει σε μέσο, αλλά τα υλικά αγαθά και πρωτίστως το χρήμα, που ανυψώνεται σε υπέρτατο σκοπό της ζωής.

….

 

Κάποια, λοιπόν, απ’ αυτά τα βασικά αξιακά στοιχεία του παραδοσιακού πολιτιστικού μας προτύπου, που εδράζονται στις τρεις θεμελιώδεις για τον ανθρώπινο πολιτισμό ισορροπίες: α) την μεταξύ ανθρώπου-φύσης, β) ατόμου-κοινωνίας και γ) πολιτισμού-φύσης, είναι:

·       Η ενότητα ανθρώπου – φύσης.

·       Η ισοτιμία φυσικών και ηθικών αξιών.

·       Η ταύτιση κάλλους – αγαθού.

·       Η ενότητα υλικού και πνευματικού κόσμου.

·       Η όχι εργαλειακή περί ορθού λόγου εκδοχή.

·       Η συνύπαρξη των αντιθέτων.

·       Η σύζευξη ατομικών και κοινωνικών αξιών.

 

…

 

III. Για την μαζική δημοκρατία

 

(Ορισμένες σκέψεις του Παναγιώτη Κονδύλη, από το βιβλίο του «Η παρακμή του αστικού πολιτισμού»)

Η νοοτροπία και ο τρόπος ζωής μιας κοινωνίας προφανώς σχετίζονται στενά με τις εκάστοτε κρατούσες ιδέες για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του ατόμου, για τον ρόλο του ως συνανθρώπου καθώς και για την υφή του ως άνθρωπου. Γνωρίζουμε ότι η μεθερμηνεία και η μετατροπή του φιλελευθερισμού υπό το πνεύμα της μαζικής δημοκρατίας συντελέσθηκαν πρωταρχικά σε συνάφεια με τη δραστική μετατόπιση του περιεχομένου της έννοιας του ατομικισμού.

Η νέα αντίληψη για το άτομο, με την οποία συναρτώνται σε ουσιώδη σημεία η νοοτροπία και ο τρόπος ζωής της μαζικής δημοκρατίας, στηριζόταν σε μια προγραμματική αντικατάσταση των αξιών της αυτοπειθάρχησης από τις άξιες της αυτοπραγμάτωσης, οι οποίες από την πλευρά τους έχουν διπλή αναφορά ή διπλή σημασία.

Στο στενότερο επίπεδο του άτομου —εκείθεν ή εντεύθεν των πολιτικών προγραμμάτων— το αίτημα της αυτοπραγμάτωσης συχνά συνυφαίνεται με τις ηδονιστικές εκείνες στάσεις που υποβαστάζουν ψυχολογικά τη μαζική κατανάλωση και επομένως την υπόσταση της οικονομίας.

 

Στο επίπεδο των πολιτικών προγραμμάτων και σκοποθεσιών το σύνθημα της αυτοπραγμάτωσης του άτομου συνδέθηκε με αιτήματα, τα οποία σε τελευταία ανάλυση απέβλεπαν στην υλική ισότητα και επί πλέον στον εκδημοκρατισμό μέσω της συμμετοχής. Σε συνάφεια με τον στόχο της υλικής Ισότητας, η αυτοπραγμάτωση του ατόμου σήμαινε ότι το κράτος όφειλε να προνοήσει για τη δημιουργία των γενικών εκείνων συνθηκών, οι οποίες θα πρόσφεραν σε κάθε άτομο («γνήσια», δηλαδή όχι απλώς τυπικά-νομικά, ίσες ευκαιρίες να αναπτύξει ελεύθερα τις φυσικές του καταβολές και τα ενδιαφέροντα του.

Από την άλλη μεριά, η αυτοπραγμάτωση και ο εκδημοκρατισμός φάνηκαν να συνδέονται στενά επειδή μοναχά άτομα, που έχουν αυτοπραγματωθεί με την παραπάνω έννοια ή που βρίσκονται τουλάχιστον στον σωστό δρόμο προς την αυτοπραγμάτωση, έχουν τις απαιτούμενες ικανότητες για να συμμετάσχουν ως ίσοι μεταξύ ίσων στη διαμόρφωση των κοινωνικά σημαντικών αποφάσεων σε όλες τις βαθμίδες όπου λαμβάνονται τέτοιες· η συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες είναι λοιπόν αναγκαίος όρος και συνάμα φυσική συνέπεια της αυτοπραγμάτωσης.

Ως πολιτικό μέγεθος η αυτοπραγμάτωση ισοδυναμεί με τον αυτοπροσδιορισμό, δηλαδή με την ικανότητα του ατόμου να επιβάλλει μέσω της συμμετοχής του σε δημοκρατικές διαδικασίες αποφάσεων την ατομική αυτοπραγμάτωση ως απόλυτη κοινωνική προτεραιότητα, και συνάμα να επεξεργάζεται το νομικό πλαίσιο για την υλική διασφάλιση τούτης της προτεραιότητας.

Αντίστοιχα ερμηνεύονται τώρα και τα «ανθρώπινα δικαιώματα», τα οποία, αντίθετα απ’ όσα ισχυρίζεται η δημοκρατική τελολογική αντίληψη της Ιστορίας, δεν αποτελούν τελειωτικό πνευματικό και ηθικό επίτευγμα ύστερα από αιώνες καταπίεσης και σκότους, παρά κατά βάση συνιστούν τον τρόπο λειτουργίας και επιβίωσης της μαζικής δημοκρατίας, με την οποία και συνδέεται η μοίρα τους. Τα «ανθρώπινα δικαιώματα» είναι δικαιώματα που φαίνονται απαραίτητα για την αυτοπραγμάτωση με τη δημοκρατική έννοια του όρου και έχουν, ακριβώς όπως και η αυτοπραγμάτωση, όχι μόνο μια πολιτική, αλλά και μια δεύτερη διάσταση, την οποία υπαινιχθήκαμε προηγουμένως και θα εξηγήσουμε τώρα.

Στο στενότερο επίπεδο του άτομου —εκείθεν ή εντεύθεν των πολιτικών προγραμμάτων— το αίτημα της αυτοπραγμάτωσης συχνά συνυφαίνεται με τις ηδονιστικές εκείνες στάσεις που υποβαστάζουν ψυχολογικά τη μαζική κατανάλωση και επομένως την υπόσταση της οικονομίας. Τούτη η ηδονιστική αυτοπραγμάτωση πρέπει βέβαια να διακριθεί από την πολιτική· δεν αντιτίθενται οπωσδήποτε θεωρητικά σε τούτην εδώ, όμως ως πρακτική στάση συχνότατα πηγάζει από την παθητικότητα εκείνη, η οποία απορρέει από τη διαπίστωση της ασημαντότητας του άτομου εντός των γιγαντιαίων δομών και μηχανισμών της μαζικής δημοκρατίας και της οποίας το αντιστάθμισμα ζητείται στην ένταση της προσωπικής ζωής και των προσωπικών βιωμάτων — όπως και αντίστροφα: η βεβαιότητα, πως η ζωή στη μαζική δημοκρατία μπορεί να προσφέρει μια πληθώρα τέτοιων αντισταθμισμάτων, ενισχύει την τάση για μιαν ύπαρξη στο περιθώριο της μεγάλης και της μικρής πολιτικής. Αναμφίβολα υπάρχει πρωταρχική και ουσιώδης σχέση ανάμεσα στις διαθέσιμες καταναλωτικές δυνατότητες και στην επικρατούσα εκδοχή του ιδεώδους της αυτοπραγμάτωσης. Γιατί αυτές οι δυνατότητες πρόσφεραν για πρώτη φορά το συγκεκριμένο ερέθισμα και την απτή βάση για την προγραμματική σύνδεση αυτοπραγμάτωσης και ηδονισμού, ενώ σε όλους τους προγενέστερους κοινωνικούς σχηματισμούς η αυτοπραγμάτωση οριζόταν κατά κύριο λόγο ως αυτοϋπέρβαση,

δηλαδή ως επιβολή του αληθινού ή αυθεντικού εγώ πάνω στα κατώτερα ψυχόρμητα- τώρα όμως η αυτοϋπέρβαση με την παραδεδομένη ηθική έννοια εμφανίζεται κατά κανόνα ως το ακριβώς αντίθετο της γνήσιας αυτοπραγμάτωσης.

Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι κάτω από την επιρροή βιοτικών ιδεωδών και ρευμάτων, τα οποία εμπνέονται από την πολιτισμική επανάσταση και εκπροσωπούνται κυρίως από ομάδες (π.χ. νέους και διανοουμένους) με μικρότερη ικανότητα ή επιθυμία κατανάλωσης, ο ηδονισμός παίρνει συχνότατα μορφές εν μέρει άμεσα αντιτιθέμενες στον χυδαίο καταναλωτικό υλισμό.

Έτσι εκτιμώνται περισσότερο από τα υλικά αγαθά τα πνευματικά, ωστόσο και πάλι παραμερίζεται η παραδοσιακή ασκητική αντιδιαστολή του πνευματικού στοιχείου προς το αισθητό ή υλικό: στην περίπτωση αυτήν είναι δυνατόν να συμπίπτουν τα πνευματικά αγαθά με την ικανοποίηση των αισθήσεων, ήτοι τα πρώτα σχετίζονται με τον έρωτα, τις αθλοπαιδιές, τη φιλική συντροφιά, τη σχόλη ή τον στοχασμό — πάντοτε στην υπηρεσία της επικοινωνίας και της αυτοπραγμάτωσης. Βέβαια, μονάχα μια κοινωνία που παράγει και καταναλώνει, κατά μάζες υλικά αγαθά μπορεί να δημιουργήσει τους ελεύθερους χώρους, oι οποίοι είναι απαραίτητοι για την ομαδική αναζήτηση και καλλιέργεια τέτοιων πνευματικών αγαθών. Αυτό εξηγεί γιατί τούτα τα τελευταία, παρά τον τρόπο που κατανοούν τον εαυτό τους οι εκπρόσωποι τους, μπορούν να υπαχθούν μαζί με τις πεζές καταναλωτικές ανάγκες των πλείστων μελών της κοινωνίας κάτω από έναν και μόνο κοινό παρονομαστή, εκείνον του ηδονισμού. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάμουμε με στάσεις, οι οποίες διαμορφώνονται κάτω από τις ίδιες κοινωνικές συνθήκες και έχουν μεταξύ τους σχέση συμπληρωματική, αν και όχι πάντοτε αρμονική.

Κοντολογής, το χαρακτηρολογικό πρότυπο, το οποίο δίνει τον τόνο στη μαζική δημοκρατία, μολονότι δεν κυριαρχεί σ’ όλη τη γραμμή, αποτελεί σε κεντρικά σημεία αντιστροφή του πουριτανικού ή του βικτωριανού αστικού ήθους και έθους. Στο προσκήνιο δεν βρίσκεται η αυτοπειθαρχία με σκοπό την επίτευξη εσωτερικών και εξωτερικών στόχων ούτε κι η υποταγή της καθημερινής δραστηριότητας σε μακροπρόθεσμες επιδιώξεις, παρά μάλλον η κατάφαση της βραχυπρόθεσμης απόλαυσης, του στιγμιαίου και του αυθόρμητου καθώς και η απόρριψη του εξωτερικού ελέγχου, της πειθάρχησης και της εξουσίας.

 ΠΗΓΗ  -  Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com