Του Μάνου Λαμπράκη
Το Ψυχοσάββατο ως Θεολογική Αντιστάθμιση της Λήθης: Χώρος του Άλλου, Λειτουργία της Μνήμης και Υπαρξιακή Οικονομία
Το Ψυχοσάββατο αποτελεί μια ιδιάζουσα θεσμική και λειτουργική απάντηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο οντολογικό σκάνδαλο του θανάτου. Δεν είναι ένα απλό μνημόσυνο, ούτε μια συναισθηματική αναπόληση, είναι ένας λειτουργικός τόπος διαλογικής μνήμης, εντός του οποίου η Εκκλησία διαμεσολαβεί μεταξύ χρόνου και αιωνιότητας, παρόντος και επέκεινα, με όχημα όχι το ψυχολογικό βίωμα αλλά τη λειτουργική πράξη.
Η προσευχή υπέρ των κεκοιμημένων προϋποθέτει τη δογματική θέση περί συνέχειας της ύπαρξης μετά τον σωματικό θάνατο. Ο Μ. Αθανάσιος γράφει χαρακτηριστικά: «οὐχ ὁ θάνατος ὁν λόγῳ ἀναιροῦμεν, ἀλλ’ ἡ φθορά καὶ τὸ ἐν τῷ θανάτῳ διαλυτικὸν τῆς φύσεως». Η Εκκλησία δεν αρνείται το γεγονός του θανάτου, αλλά τη φθορά ως κατάλυση του προσώπου. Αυτήν ακριβώς τη φθορά αντιστρατεύεται το Ψυχοσάββατο, όχι ως εορτασμός της ανάστασης αλλά ως προκαταβολική ανάσχεση της λήθης.
Η λειτουργική σύνδεση του Ψυχοσάββατου με το Σάββατο (ημέρα κατάπαυσης, ησυχίας και αναμονής) παραπέμπει στην εσχατολογική διάσταση της ενδιάμεσης κατάστασης των ψυχών. Όπως σημειώνει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «Ὅτε γὰρ καὶ τῶν ἀποθανόντων αἱ ψυχαὶ προσδοκίαν ἔχουσιν ἀναστάσεως… οὐδὲν τέλειον μέχρι τῆς κοινῆς ἀναστάσεως τετελείωται». Ο θάνατος δεν είναι ούτε τέλος ούτε αρχή, είναι η οικονομία της προσδοκίας, και το Ψυχοσάββατο λειτουργεί ως λειτουργική παράταση αυτής της προσδοκίας μέσα στον ιστορικό χρόνο.
Η νεωτερική κοινωνία, εξιδανικεύοντας την παροντικότητα και την υπερ-διάθεση της επιφάνειας, καταργεί τον θάνατο όχι ως γεγονός αλλά ως αναφορά. Το σώμα των νεκρών απουσιάζει από τον κοινωνικό χώρο, η μνήμη τους απορροφάται στην ασημαντότητα των pixels. Στον τόπο του Ψυχοσάββατου, όμως, η Εκκλησία διατηρεί έναν λειτουργικό χώρο για το Αόρατο: τα κόλλυβα ως εικονική ανάκληση της «αναστάσεως των νεκρών», η ανάγνωση των ονομάτων, η πρόσφορα και ευχή υπέρ αναπαύσεως, όλα συνιστούν μια πράξη δημόσιας αντίστασης στην ιδιωτικοποίηση του θανάτου.
Ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, στον εσπερινό της ψυχής, σημειώνει: «Ἐν τῷ ᾅδῃ οὐκ ἔστι μετάνοια», όχι για να υπογραμμίσει την τελική κατάρρευση, αλλά για να προβάλει την ανάγκη μεσιτείας των ζώντων. Το Ψυχοσάββατο, επομένως, λειτουργεί ως λειτουργική πράξη κοινωνικής εγγύησης, όπου η Εκκλησία αναλαμβάνει τη μνήμη εκείνων που πλέον δεν μπορούν να αυτοπαρουσιαστούν. Η προσευχή δεν έχει εδώ ψυχολογική λειτουργία, έχει σωτηριολογική αναφορά.
Το νόημα του Ψυχοσάββατου είναι ότι κανένας δεν είναι μόνος του στον θάνατο. Η μνήμη της Εκκλησίας δεν είναι νοσταλγία, αλλά υπόσχεση. Είναι το πνευματικό αντίστοιχο της παραμυθίας: όχι συναισθηματική αλλά πνευματική μέριμνα. Και καθώς γράφει ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος: «Οὐκ ἀφίησιν ὁ Θεὸς ἐκκλησίαν αὐτοῦ χωρὶς τοῦ συνόλου» δηλαδή ούτε οι νεκροί είναι έξω από το σύνολο της Εκκλησίας.
Στον κόσμο της υπερέκθεσης και της αμνησίας, το Ψυχοσάββατο δεν είναι μια παρωχημένη εθιμική παράδοση, είναι το σημείο που θυμίζει ότι το Πρόσωπο υπάρχει, ακόμη κι όταν η φωνή του σιωπά. Και αυτό είναι το πιο ριζικά ελπιδοφόρο μήνυμα της Εκκλησίας. Μια ελπίδα που δεν διαλαλείται, αλλά ψιθυρίζεται μέσα στην ησυχία του Σαββάτου, εκεί όπου η Μνήμη γίνεται Προσευχή, και η Σιγή γίνεται Σώμα.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.