Η ΠΑΡΔΑΛΗ ΜΑΣ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ

Του Νίκου Ξυδάκη 

|||   Η εκδημία του Χρ. Γιανναρά μάς θύμισε ότι είμαστε διαδοχικές επιστρώσεις, όπου καθεμιά δεν σβήνει την προηγούμενη, άλλη μένει πιο ζωηρή, άλλη υποχωρεί, συναιρούνται και συνιζηματώνονται.   |||

«Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας. / Σπέρνουνται γεννιούνται σαν τα βρέφη / ριζώνουν θρέφουνται με το αίμα.» Θυμήθηκα τον Γιώργο Σεφέρη (έναν συντηρητικό;), με αφορμή τα μεταθανάτια σχόλια για τον Χρήστο Γιανναρά, στη λίμνη του διαδικτύου. Εκδηλώσεις θαυμασμού και εκδηλώσεις αποστροφής, λίγες ώρες μετά την εκδημία του θεολόγου, συγγραφέα και δημόσιου διανοούμενου. 

Οι διαφορισμοί και οι συγκρούσεις είναι θεμιτά. Και συχνά γόνιμα. Όμως ακόμη πιο γόνιμο είναι να θυμόμαστε ότι οι κρίσεις εν θερμώ έχουν περιορισμένη εμβέλεια, ιδίως αν μιλούμε για ένα έργο, σαν του Γιανναρά, που εκτείνεται σε έξι δεκαετίες ― πολύμορφο, πολυσχιδές, συμπαγές κατά το θεολογικό-φιλοσοφικό σκέλος, προκλητικό και άνισο στο πολιτικό-δημοσιολογικό σκέλος. Οι κρίσεις οι δικές μας, στον δικό μας καιρό, απηχούν ασφαλώς τα κριτήριά μας, τις ζητήσεις μας, αλλά αναγκαστικά περιορίζονται εν χρόνω και τόπω. Συχνά, οι κρίσεις των μεταγενέστερων γενεών μετατοπίζονται, και φωτίζουν διαφορετικά τα έργα και τους ανθρώπους. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τον Χρ. Γιανναρά. Επαναναγνώσεις και αναξιολογήσεις έγιναν πολλές στον αιώνα που μας πέρασε, και κάποτε αφορούσαν αναδιάταξη του Κανόνα. 

Αλλά και τα μείζονα ρεύματα ξαναδιαβάζονται, ως προς τα όριά τους, τις πολλαπλότητες και τις αντινομίες τους. Και ο Διαφωτισμός και ο Ρομαντισμός και ο μαρξισμός και ο ντετερμινισμός της προόδου, αναλύονται και φωτίζονται διαφορετικά, ιδίως μετά τον τρομερό Εικοστό Αιώνα. 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΒΟΗΘΟΥΝ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΜΕ

Κατά τη δική μου αποψούλα, λοιπόν, ο Γιανναράς θα κριθεί εν καιρώ και για το σύνολο του έργου του, όχι για τις εμμονικές επιφυλλίδες του των τελευταίων ετών και για τις μάλλον αφελείς πολιτικές του απόψεις. Η δική μου πρόσκαιρη κρίση είναι ότι για μας, ας πούμε τις πρώτες γενιές της Μεταπολίτευσης, κάποια βιβλία του Γιανναρά συνέβαλαν στη διαμόρφωσή μας. Μας βοήθησαν να δούμε σε βάθος τον ευσεβισμό, τις αγκυλώσεις της ιεραρχίας και του ξηρού ηθικισμού, την προπαγάνδα του ελληνοχριστιανισμού, αλλά και τον υπαρξισμό και τη μεταφυσική· και να δούμε με άλλο μάτι την παράδοση, τη λαϊκή πίστη, τον βίο εν σώματι εκκλησίας, όπως τα βιώσαμε στα σπίτια μας, σε νησιωτικά ξωκλήσια και πρωινές αρτοκλασίες παρά θιν’ αλός. 

Κατά κάποιο τρόπο, τα βιβλία του Γιανναρά (και άλλων) εμένα, τον αριστερό προοδευτικό ριζοσπάστη και νιου-γουέιβ λαϊκό, στον ενήλικο βίο μου, με βοήθησαν να ενσωματώσω στην ψυχοπνευματική μου σκευή τη λαϊκή ευσέβεια της μάνας μου, τον αφιερωμένο ευσεβισμό της «ζωΐτισσας» θείας μου, τον λαϊκό ρεπουμπλικανισμό του πατέρα μου· να κατανοήσω γιατί με συγκλόνιζε ο νησιώτης Παπαδιαμάντης, όταν περιέγραφε γραΐδια λαδικά και αγυιόπαιδες, ίδια με των νησιών της ζωής μου. Να κατανοήσω, τέλος, ότι δεν ήταν ντροπή και αρρώστια να έχεις πάει κατηχητικό και κατόπιν στην εφηβεία να τρέχεις στους κομμουνισμούς και τις αναρχίες. Τα βιβλία δεν σου δείχνουν πράγματα που δεν υπάρχουν, αλλά σε βοηθούν να διακρίνεις, να μετουσιώσεις, να ενσωματώσεις.

[Θυμάμαι τώρα την πολύτιμη μαρτυρία του διαπρεπούς αρχαιολόγου Δημητρίου Πάλλα, «Ορθοδοξία και παράδοση - Δοκιμή αυτοβιογραφίας» (εκδ. ΠΕΚ). Ο μαρξιστής Πάλλας, παιδί και εγγόνι ιερέων, αφηγείται τη λαϊκή λατρεία των παιδικών χρόνων στη Σαλαμίνα, παπαδιαμαντική-παγανιστική, την εμπειρία ενός «θαύματος», και ως παράρτημα αναλύει τη σύνδεση της παραεκκλησιαστικής «Ζωής» με τη δεξιά και τον ελληνοχριστιανισμό.]

Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ

Εν πάση περιπτώσει, η εκδημία του Χρ. Γιανναρά, όπως κάθε επιδραστικού διανοητή, αλλά και κάθε φίλου που τον αποχαιρετούμε με στοργή και πόνο (Χαίρε Μήτσο! Χαίρε Τάκη!) μάς θύμισε ότι είμαστε διαδοχικές επιστρώσεις, όπου καθεμιά δεν σβήνει την προηγούμενη, άλλη μένει πιο ζωηρή, άλλη υποχωρεί, συναιρούνται και συνιζηματώνονται· «είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας». 

 

Στη δική μου στρωματογραφία, δείγμα μιας γενιάς, μιας εποχής, υπάρχουν συσσωματωμένοι συγγραφείς, διανοητές και καλλιτέχνες τόσο ετερόκλητοι όσο ο Γιανναράς, ο Ντεμπόρ και ο Μερλώ Ποντύ, ο Κονδύλης, ο Ζηζιούλας και ο Μπένγιαμιν, ο Φλωμπέρ και ο Παπαδιαμάντης, η Μέλπω Αξιώτη και ο Βύρων Λεοντάρης, ο Δημαράς, ο Ασδραχάς κι ο Τσουκαλάς, ο Φίλιπ Ντικ, ο Τσάντλερ και ο Τέλλος Άγρας, ο Τσιτσάνης και ο Τζίμι Χέντριξ, ο Μίνγκους, ο Κολτρέιν και ο Μπαχ. 

Η αναψηλάφηση της παρδαλής μας στρωματογραφίας, θυμίζει ότι δεν γεννηθήκαμε ηλικιωμένοι, διαμορφωμένοι, εντελείς· η αναγνώριση της παρδαλότητας μάς δείχνει μιγάδες, και πάντως όχι λιγότερο αριστερούς. 

―――

ΕΦ.ΣΥΝ. 31.08.2024

Λινκ στο πρώτο σχόλιο

ΠΗΓΗ :https://www.facebook.com/share/p/EFNX1LXjm7NFipFH/

- Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com