Στα βόρεια σύνορα της Μεσσηνίας, σχεδόν στις πηγές της Νέδας, στο πλάτωμα πάνω από το Κακαλέτρι, βρισκόταν η πανίσχυρη Είρα. Οχυρή θέση, που η ακρόπολή της στεφάνωνε το ύψωμα στα νότια του σημερινού χωριού και η μοίρα της συνδέθηκε με την επανάσταση των Μεσσηνίων εναντίον των κατακτητών τους Σπαρτιατών, κυρίως στις πολεμικές επιχειρήσεις του Γ' μεσσηνιακού πολέμου (510-490 π.Χ.).
Ο Γ' μεσσηνιακός πόλεμος είναι γνωστός και σαν επανάσταση ή πόλεμος του Αριστομένη. Αυτός ο ικανότατος Μεσσήνιος ηγέτης και πολέμαρχος, προσπάθησε να ελευθερώσει την πατρίδα του από τους Σπαρτιάτες.
Τα στοιχεία που έχουμε για τα κατορθώματά του φθάνουν σε μας κυρίως από το έργο του Παυσανία, του Μικρασιάτη περιηγητή του 160-170 μ.Χ. Κύριες πηγές του Παυσανία ήταν η "Αριστομενιάδα", ένα επικό έργο του 250 π.Χ. του ποιητή Ριανού από τη Βήνη της Κρήτης, αλλά και το ρητορικό κυρίως έργο του Μύρωνα από την Πριήνη της Μικράς Ασίας. Ο Ριανός έγραφε για τον Αριστομένη μυθιστορηματικά, όπως ο Ομηρος για τον Αχιλλέα στην "Ιλιάδα". Ο εντυπωσιασμός του Παυσανία από την επική περιγραφή του Ριανού ήταν μεγάλος και έτσι ο Αριστομένης «έφθασε» σε μας σε αποσπάσματα στο έργο του περιηγητή, αφού δεν σώθηκε το πρωτότυπο ή κάποιο αντίγραφο από το έργο του Ριανού.
Το 510 π.Χ., όπου τοποθετείται ο Γ' μεσσηνιακός πόλεμος, η Στενύκλαρος, δηλαδή η βόρεια πεδιάδα της Μεσσηνίας, ήταν μια δύσκολη περιοχή για τους κατακτητές Σπαρτιάτες. Κι αυτό γιατί δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν τους κλήρους που διέθεταν εκεί, επειδή η σπαρτιατική διοίκηση απαγόρευε την καλλιέργεια στην περιοχή. Αυτή η απαγόρευση υπήρχε για να μην καταλήγουν στους Μεσσηνίους οι σοδειές, αφού οι ληστρικές επιδρομές ατάκτων ήταν τότε συχνές εκεί. Συνεπώς, η κατοχή κλήρων στη Στενύκλαρο από τους Σπαρτιάτες ήταν ασύμφορη και φυσικά οι κάτοχοί τους ζητούσαν αναδασμό. Αφού ξέσπασε η εξέγερση των Μεσσηνίων που τους αιφνιδίασε, η περιοχή της Στενυκλάρου ξέφυγε από τον έλεγχό τους. Οι Μεσσήνιοι επιδόθηκαν σε επιδρομές με μικρά τμήματα ατάκτων. Εδωσαν όμως και σχετικά λίγες οργανωμένες μάχες, όπως στο "Κάπρου Σήμα", στη Φάριδα αλλά και στη "Μεγάλη Τάφρο".
Μετά μάλιστα από την εξαιρετικά επιτυχημένη για τους Μεσσηνίους μάχη στο "Κάπρου Σήμα" στη Φάριδα, κοντά στο σημερινό Ξηροκάμπι πάνω από την Καρδαμύλη, αναφέρεται και εκατομφονία του Αριστομένη. Η εκατομφονία ήταν μια παλιά μεσσηνιακή πολεμική παράδοση θυσίας στο Ναό του Ιθωμάτα Δία, στην κορυφή της Ιθώμης, εκεί που βρίσκεται σήμερα το παλιό μοναστήρι του Βουλκάνου πάνω από την Αρχαία Μεσσήνη. Αυτή η παράδοση απαιτούσε ανθρωποθυσίες στον Ιθωμάτα Δία από τον Μεσσήνιο θριαμβευτή κάποιας σημαντικής πολεμικής σύγκρουσης. Ο νικητής ευχαριστούσε το θεό θυσιάζοντας γι" αυτό εκατό εχθρούς. Για τον Αριστομένη αναφέρονται τρεις τέτοιες ανθρωποθυσίες. Η πρώτη μετά τη μάχη στο "Κάπρου Σήμα", η δεύτερη μετά την εξόντωση και άγρια σφαγή αγήματος Κορινθίων που είχε προστρέξει σε βοήθεια των συμμάχων τους Σπαρτιατών ενώ η τρίτη έγινε μετά από κάποια από τις πολλές επιδρομές του Αριστομένη σε σπαρτιατικά στρατόπεδα. Κατά τον Πλούταρχο, οι εκατομφονίες του Αριστομένη ήταν μεταγενέστεροι κομπασμοί και κενή καυχησιολογία των Μεσσηνίων που απελευθερώθηκαν αργότερα από τον Επαμεινώνδα.
Στη μάχη στη "Μεγάλη Τάφρο" τον τρίτο χρόνο του πολέμου, οι Μεσσήνιοι προδόθηκαν από τον Τραπεζούντιο βασιλιά των Αρκάδων, Αριστοκράτη και βέβαια ηττήθηκαν. Εδώ μεταξύ άλλων σκοτώθηκαν ο Ανδροκλής, ο Φίντας και ο Φάνας που παλιότερα είχε νικήσει στο δόλιχο δρόμο σε Ολυμπιακούς αγώνες. Οσοι διασώθηκαν, υπό τον Αριστομένη, εγκατέλειψαν την Ανδανία και τις μικρότερες πόλεις τις ενδοχώρας και εγκαταστάθηκαν στα βόρεια της Στενυκλάρου, στην Είρα που σαν οχυρή θέση ήταν σχεδόν απρόσβλητη από τους Σπαρτιάτες. Από εδώ με "αντάρτικα" σώματα έως τριακοσίων ανδρών, οι Μεσσήνιοι κατέβαιναν, λεηλατούσαν τις θέσεις των κατακτητών τους, φθάνοντας μερικές φορές μέχρι και τη Σπάρτη και επέστρεφαν στο λημέρι τους, την απόρθητη Είρα, αφού είχαν προκαλέσει σημαντική φθορά στους κατακτητές. Τα σώματα αυτά των ατάκτων εξορμούσαν νύχτα από την Είρα και άρπαζαν ότι ήταν δυνατό να μεταφερθεί στο φρούριό τους, όχι μόνο τρόφιμα αλλά και έπιπλα, εργαλεία, ζώα και κυρίως ανθρώπους που τους απέλυαν για λύτρα, χρήματα ή και τρόφιμα.
Ετσι οι κλήροι των Σπαρτιατών έμεναν ακαλλιέργητοι ή ακόμα έπεφταν στα χέρια των επαναστατημένων Μεσσηνίων και το πρόβλημα της ιδιοκτησίας για τους κατακτητές στην εύφορη πεδιάδα της Στενυκλάρου γινόταν οξύτερο.
Αυτά συνέβαιναν για ένδεκα χρόνια, μέχρι να εκπληρωθεί "το πεπρωμένο της Είρας", δηλαδή ο χρησμός της Πυθίας που δόθηκε αμέσως μετά την ήττα στη "Μεγάλη Τάφρο":
«Εύτε τράγος πίνησι Νέδης ελικόρροον ύδωρ
ουκέτι Μεσσήνην ρύομαι, σχεδόθεν γαρ όλεθρος»
(Μετάφραση: Οταν ο "τράγος" πιει νερό από το στροβιλιστό νερό της Νέδας, δεν θα μπορώ πλέον να σώσω τη Μεσσήνη, επειδή ο όλεθρος θα είναι πια κοντά και αναπόφευκτος).
Ετσι αφού για κάθε αρσενικό κατσίκι έγινε αδύνατη η πρόσβαση στις όχθες της Νέδας, οι Μεσσήνιοι της Είρας ήταν ήσυχοι ότι δεν κινδυνεύει η ακρόπολή τους. Ομως μια αγριοσυκιά που έγερνε πάνω από το ποτάμι και τα φύλλα της "χάιδευαν" το νερό, έγινε η αιτία της εκπλήρωσης του χρησμού: Την αγριοσυκιά όλοι οι Ελληνες την ονόμαζαν "ολύνθη" ή "ερινεό", οι Μεσσήνιοι όμως την έλεγαν και "τράγο"...
Μετά την υπόδειξη του κακού οιωνού από το μάντη Θέοκλο στον Αριστομένη, αυτός παραδέχτηκε ότι δεν υπάρχει πια σωτηρία και προσπάθησε να σώσει ότι πιο ιερό και πολύτιμο είχαν οι Μεσσήνιοι. Ενα απόρρητο ιερό αντικείμενο που αν χανόταν, θα χανόταν μαζί του αιώνια και η Μεσσηνία. Αυτό το λατρευτικό σύμβολο ήταν ένα λεπτότατο έλασμα από κασσίτερο (κασσίτερος εληλασμένος ες το λεπτότατον), υλιγμένο σε ρολό που πάνω του είχε χαραγμένες τις τελετουργικές διατάξεις των μυστηρίων της Ανδανίας. Αν όμως αυτό φυλασσόταν τότε, όπως έλεγαν οι χρησμοί, η Μεσσηνία θα ξανασωζόταν.
Ο Αριστομένης πήρε το έλασμα, το έβαλε μέσα σε μια χάλκινη υδρία και αφού τη σφράγισε, έφυγε τη νύχτα και έφθασε στην κορυφή της Ιθώμης. Εκεί παράχωσε προσεχτικά την παρακαταθήκη του και αφού εκπλήρωσε έτσι το ιερό καθήκον του έφυγε και πάλι για την Είρα. Αυτή η μεταφορά των λατρευτικών συμβόλων από τον Αριστομένη, έγινε η κύρια αιτία της κατοπινής θεμελίωσης και οχύρωσης εκεί της αρχαίας Μεσσήνης το 369 π.Χ. από το Θηβαίο απελευθερωτή, στρατηγό Επαμεινώνδα. Τότε, εκατόν τριάντα χρόνια μετά τον Αριστομένη, η χάλκινη παρακαταθήκη βρέθηκε ανάμεσα στις ρίζες σμίλακα και μυρτιάς (μετά από όνειρο του Αργείου στρατηγού Επιτέλη) και δόθηκε στον Επαμεινώνδα...
Η καταστροφή της Είρας ήρθε από μια μοιχαλίδα, σύζυγο κάποιου Μεσσήνιου φρουρού της ακρόπολής της. Αυτοί διέμεναν εκτός των τειχών και η σύζυγος διατηρούσε εξωσυζυγικές σχέσεις με ένα βοσκό σπαρτιατικής καταγωγής. Αυτός, σ’ αυτή την ανώμαλη για την περιοχή εποχή, είχε ανεξαρτητοποιηθεί λαθραία από την υπηρεσία του στο Σπαρτιάτη ευγενή Εμπέραμο και είχε αυτομολήσει στους Μεσσηνίους.
Ενα βράδυ με μεγάλη κακοκαιρία γύρισε απρόσμενα ο σύζυγος, και αφού η άτακτη συμβία του είχε προλάβει να κρύψει τον εραστή-βοσκό, με περισσό θράσος τον ρώτησε για την αιτία της απρόοπτης επιστροφής του. Αυτός της διηγήθηκε ότι ο Αριστομένης είχε τραυματιστεί ελαφρά πριν λίγες μέρες και δεν έκανε εφόδους στις σκοπιές. Ετσι λόγω και της ραγδαίας βροχής όλοι οι φρουροί εγκατέλειψαν τις θέσεις τους, αφού θα ήταν απίθανο οι Σπαρτιάτες να διαλέξουν μια τέτοια νύχτα για επίθεση. Αυτά όμως τα άκουσε και ο κρυμμένος εραστής. Αφού διέφυγε, ειδοποίησε τους Σπαρτιάτες που εκείνη τη στιγμή είχαν για αρχηγό τους τον Εμπέραμο, δηλαδή το πρώην αφεντικό του. Αντί να του ζητήσει συγγνώμη για τη φυγή του, του ανέλυσε την ευκαιρία που παρουσιαζόταν και έτσι πριν το ξημέρωμα οι σκάλες των πρώτων λόχων των Σπαρτιατών ήταν επάνω στα τείχη της Είρας και οι πρώτοι στρατιώτες είχαν ήδη μπει στην ακρόπολη.
Πρώτος αντιλήφθηκε τους εχθρούς ο γιος του Αριστομένη, Γόργος. Εγιναν μάχες σώμα με σώμα, ακόμα και με τη βοήθεια των γυναικών. Η αμυντική προσπάθεια ήταν μεγάλη, αλλά ο σπαρτιάτικος αιφνιδιασμός είχε πετύχει. Μετά τρεις μέρες αδυσώπητου αγώνα κάτω από καταρρακτώδη βροχή και κρύο, ο μάντης Θέοκλος συμβούλευσε τον Αριστομένη να σώσει τους Μεσσηνίους και τον εαυτό του. Αμέσως μετά, ο Θέοκλος, φωνάζοντας προς τους Σπαρτιάτες «άλλ’ ου τοι τον πάντα γε χρόνον χαίροντες καρπώσεσθε τα μεσσηνίων» (δεν θα χαίρεστε για πάντα αυτά που καρπωθήκατε από τους Μεσσηνίους), όρμησε στους εισβολείς, με το ξίφος στο χέρι, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας πολλούς απ' αυτούς. Αφού χόρτασε από το σκοτωμό που έφερε στους αιφνιδιασμένους από την ανδρεία του αντιπάλους του, ο Θέοκλος τραυματίστηκε θανάσιμα και ξεψύχησε στο πλάτωμα της Είρας.
Τότε ο Αριστομένης, αφού συγκέντρωσε πίσω του όλο τον άμαχο πληθυσμό και λίγους μάχιμους στα πλευρά αυτής της ιδιόμορφης φάλαγγας, κραδαίνοντας αριστερά και δεξιά το κατεβασμένο δόρυ του, δείγμα συμβιβασμού και παράδοσης, τους οδήγησε αποφασιστικά έξω από το θρυλικό οχυρό τους. Στα νώτα της φάλαγγας βρίσκονταν ο Γόργος και ο γιος του Θέοκλου, Μάντικλος. Ο Εμπέραμος και οι Σπαρτιάτες βλέποντας τον ηρωισμό αλλά και την απόγνωση, και μετά τη παραίνεση του μάντη τους Εκα, άνοιξαν τον κλοιό για να περάσουν οι εξαθλιωμένοι. Ετσι, σύμφωνα πάντα με το έργο του Παυσανία, που όπως αναφέραμε στηρίχτηκε στα έργα του Μύρωνα και του Ριανού, έγινε η άλωση της Είρας. Cherchez la femme...
Μετά την κατάληψη της Είρας οι Σπαρτιάτες προσάρτησαν ολόκληρη την πεδιάδα της Στενυκλάρου, τη μοίρασαν σε 4.500 κλήρους, και όσους Μεσσηνίους δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν τους έκαναν είλωτες. Ολοι οι ενήλικοι Σπαρτιάτες απέκτησαν κλήρο, όλοι έγιναν “όμοιοι” και συγκρότησαν τον “δάμον” (= δήμο) των Σπαρτιατών. Οι ευγενείς κατάφεραν να κρατήσουν μόνο την εκλογή για τη γερουσία. Ετσι η Σπάρτη ήταν η πρώτη ελληνική πολιτεία που έφθασε σ’ αυτό το επίπεδο δημοκρατίας.
Μετά την ήττα οι Πύλιοι και οι Μεθωναίοι, ολόθερμοι σύμμαχοι των Μεσσηνίων, μπήκαν στα πλοία τους και πήγαν στην Κυλλήνη που ήταν το λιμάνι των Αιτωλοηλείων. Από εκεί έστειλαν αγγελιοφόρους στους Μεσσηνίους για να αναζητήσουν, μαζί με αυτούς, αλλού πατρίδα. Η πρότασή τους έγινε δεκτή από τον Αριστομένη και έτσι από κοινού Μεσσήνιοι, Πύλιοι και Μεθωναίοι εγκαταστάθηκαν στη Σικελία, αφού κατέλαβαν την πόλη Ζάγκλη και τη μετονόμασαν σε Μεσσήνη. Αυτά έγιναν εκεί επί τυραννίας του Αναξίλα. Οι Σπαρτιάτες εγκατέστησαν στην εγκαταληφθείσα Μεθώνη τους διωγμένους από τους Αργείους φιλολάκωνες Ναυπλιείς.
Σε μια τελευταία απέλπιδα προσπάθεια εκδίκησης και ανακατάληψης της Είρας, ο γαμπρός του Αριστομένη Ευεργετίδας, σύζυγος της αδελφής του Αγναγόρας, με πενήντα διαλεχτούς εθελοντές, ξαναμπήκε νύχτα στο οχυρό και, αφού εξόντωσε πολλούς Σπαρτιάτες, σκοτώθηκε κι αυτός. Ο Αριστομένης πέθανε αργότερα στη Ρόδο όπου είχε ακολουθήσει τη νεόνυμφη τρίτη κόρη του, στην πατρίδα του συζύγου της Δημάγητου.
Για τη θέση της αρχαίας Είρας έχουν διατυπωθεί κι άλλες απόψεις, μετά από διαφορετικές ερμηνείες του κειμένου των “Μεσσηνιακών” του Παυσανία. Μια τέτοια άποψη είναι ότι αυτή θα μπορούσε να ήταν στο χωριό Πλατάνια, στην περιοχή Κάστρο, σε ύψωμα πάνω από τη νότια όχθη της Νέδας. Ομως η ανάλυση του Nattan Valmin της σουηδικής μεσσηνιακής αποστολής του 1927-34, για τη θέση της αρχαίας Είρας, “έδειξε” με βεβαιότητα τους λιθοσωρούς πάνω από το σημερινό Κακαλέτρι. Αυτή η θέση πείθει περισσότερο, λόγω του φυσικά οχυρού του εδάφους αλλά και της μεγάλης έκτασης που πρέπει να καταλάμβανε η αρχαία Είρα των ανυπότακτων Μεσσηνίων.
Σήμερα στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Είρας, λιθοσωροί και ερείπια θυμίζουν τον μεγάλο πολέμαρχο Αριστομένη, ήρωα του Γ’ Μεσσηνιακού πολέμου. Η επίσκεψη στη θρυλική ακρόπολη μπορεί να γίνει από τον ανηφορικό χωματόδρομο, αμέσως μετά το χωριό Κακαλέτρι, δεξιά του δρόμου πηγαίνοντας για το χωριό Πέτρα. Φθάνοντας κανείς στο πλάτωμα με τους λιθοσωρούς, εντυπωσιάζεται από την έκταση των ερειπίων των οχυρώσεων και σίγουρα από το απρόσβλητο της τοποθεσίας. Από την κορυφή του μικρού λόφου πάνω από το πλάτωμα των ερειπίων η θέα είναι εντυπωσιακή. Εδώ τα ερείπια παραπέμπουν σε Ναό της θεάς Ρέας, της μητέρας του Δία. Κατά μια παράδοση ο Δίας γεννήθηκε εδώ και τα σπάργανά του πλύθηκαν στη Νέδα, στο χείμαρρο Λύμακα.
Επίσης εύκολα επισκέψιμα τμήματα κυκλώπειου ισοδομικού τείχους, πιθανώς από τις περιφερικές οχυρώσεις της Είρας, υπάρχουν στη θέση Ελληνικό ή Λενικό λίγο μετά το Κακαλέτρι, στο λόφο με το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στα δεξιά του δρόμου, πηγαίνοντας για το χωριό Στάσιμο.
Η επίσκεψη στο Κακαλέτρι μπορεί να γίνει από δύο διαδρομές. Η πρώτη, συντομότερη και μεσσηνιακή, από Διαβολίτσι, Αγριλόβουνο, Κάτω Μέλπεια, Δημάντρα, Σύρριζο, Στάσιμο, Κακαλέτρι - και η δεύτερη, ηλειακή, από Θολό, Λέπρεο, Νέα Φυγαλεία, Τριάντα, Πετράλωνα, Περιβόλια, Δραγώνι, Ναό Επικούριου Απόλλωνα, Πέτρα, Κακαλέτρι. Οι διαδρομές αυτές προσφέρουν διαφορετική δυσκολία αλλά σίγουρα όμορφα τοπία και απίθανες συγκινήσεις. Η επίσκεψη μπορεί και πρέπει να συνδυαστεί με την “ανακάλυψη” πολλών δροσερών χωριών αλλά και υπέροχων διαδρομών στο πέρασμα της Νέδας, του μόνου θηλυκού ποταμιού της Ελλάδας.
ΠΗΓΗ:https://www.eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/itemlist/user/3056-giannhsmpirhs
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.